Munis Xorazmiyning ma’rifiy qarashlari - Pedagogika - Slaydlar

Munis Xorazmiyning ma’rifiy qarashlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

666.8349609375 KB

Ko'chirib olish

Munis Xorazmiyning ma’rifiy qarashlari

Reja: 1. Munis Xorazmiyning hayoti ijodi. 2. Uning “Savodi ta’lim” asari. 3. M.Xorazmiyning ijodiyotida odob-ahloq masalalari.

12. Munis Xorazmiyning ma’rifiy qarashlari. Munis Xorazmiy XVIII asrning oxiri XIX asrning birinchi yarmida yashab ijod etgan tarixchi, olim, pedagog va zabardast xattot edi. Uni yashab ijod etgan davri feodalizmning qulab borayotgan paytiga to’g’ri keldi. Feodalizm tuzumining razilligi shu darajaga yetib bordiki, xalqning tortgan azob-uqubatlarining nihoyasi yo’q edi. Shermuhammad Avazbey o’g’li Munis ana shunday mash’um zamonda 1778 yilda Xiva yaqinidagi Qiyot qishlog’ida mirob oilasida dunyoga keldi. Munis uning adabiy taxallusi bo’lib, lug’aviy ma’nosi “ulfat”, “hamdam”, “do’st” demakdir.

Munis dastlabki ta’limni o’z qishlog’ida maktabda oldi. So’ngra madrasada o’qidi. Madrasa ta’limidan so’ng mustaqil arab va fors tillarini o’rgandi. U sharq klassik adabiyoti vakillari Nizomiy, Xisrav Dehlaviy, Hofiz SHeroziy, Lutfiylarning ijodiyotlarini chuqur o’zlashtirdi. Munisning odob-axloqqa doir g’oyalari uning g’azallar, mustazodlar, muxammaslar, musaddaslar, qasidalar, qat’alar, ruboiylar, tuyuqlar, chistonlarida ifodalangan. Munis o’zining “Savodi ta’lim” asarida ilm-fan, maktab, o’quv-tarbiyaga doir fikr-mulohazalarini batafsil yoritgan. Bu asarning birinchi qismida harf mashq qilishga tayyorgarlik masalalarini, ikkinchi qismida esa xat mashqi va uning usuli haqida amaliy ishlarni bayon qiladi.

Munis tarjimon sifatida XV asrda yashab ijod etgan tarixchi Mirxondning “Ravzatus-safo” asarining birinchi va ikkinchi jildini o’zbek tiliga tarjima qilgan. Munis ma’rifatparvar shoir sifatida o’z zamonasining eng ilg’or ma’rifatparvari edi. SHoir o’z she’rlarida tarbiya masalalarini zarurligini uqtirdi. U insonga xos yuksak fazilatlarni ilm orqali tarbiyalash lozimligini ko’rsatib bergan. Munis og’ir kasallik tufayli 1829 yilda vafot etdi. U qoldirgan o’lmas adabiy va ma’rifiy meros yosh avlod tarbiyasi uchun muhim ahamiyat kasb etmoqda.

Munis kishilarni rostgo’ylik, mardlik, xalqchilik, do’stlik, vatanparvarlik va vafo ruhida tarbiyalash eng avvalo ilm orqali amalga oshirilishini ta’kidlagan. U bilimning qudrati kuch ekanligini ko’rsatadi. Munis ilmning afzalligi to’g’risida maktab va madrasalarda o’qitiladigan fanlarning mohiyatini she’riy misralarda shunday bayon etgan edi: Goho talabalar birla gulxan aro Surub dardkashlikka yuz majaro, Gahi rindlar bazmiga yo’l topib Hamonki maqsudg’a qul topib, Gohi maktab ichra kirib shodkom, Madrasa sari aylab hirom. Qayu yerda ahbob bazm aylasa, Tarab irtiqobiga azm aylasa, O’zimni olar ichra solur erdim, Ko’ngul qong’uncha bahra olur erdim.

Munis “Savodi ta’lim” asarida donishmandning ilmga bo’lgan e’tiqodi uning o’z xatida aks etishini alohida ta’kidlaydi. SHuningdek, xatni chiroyli, husndor va xatosiz yozilishining tarbiyaviy ahamiyatini quyidagicha ochib beradi. Xattidin o’lub xujasta ta’lim, Ta’lim fani xatiga taslim, Sharmanda xati sabz xatlar, Xol ofati xatida nuqtalar. Ta’lim berur na bir raqamdin, Xat yozmoq ishi yeti qalamdin.

Shoir insonlarni bir-biriga mehr-oqibatli bo’lishini, do’stlik rishtalarini bog’lovchi nomalar yozish haqidagi g’oyasini, maqsadi va vazifalarini alohida bayon etadi: Ko’p muddat erdi guruhi mushtoq, Ta’lim sumakbag’rig’a ushshoq, Mashq etmak ishida xat bitarga, Ta’lim vuqufiga yetirga... Bilgancha surub qalamni har yoni Ta’lim ishin aylar erdim oson.

Munis ijodiyotida odob-axloq masalalari alohida o’rin egallaydi. Uning ijodiyotidagi asosiy yo’nalishlar: nohaqlik va zulmga qarshi adolat, saxiylik, xalqqa cheksiz muhabbat, ilm-ma’rifat, jaholatga qarshi kurashuvchi insoniy fazilatlar. Munis o’z zamonasidagi o’zaro urushlar, hirsu dunyo odamlarni bir-biriga nisbatan mehrsiz bo’lishga asos bo’ldi deydi: Ne natija berur adab, hunaring na nazarga kirar nasab guharing. Bas erur bu zamonda bisoting aro qara Siymu zaring.

Munis o’z asarlari bilan tarbiya masalalariga katta e’tibor berdi. Uning didaktikasi insonni yuksak olijanoblik, rostgo’ylik, halol, ilmga chanqoq, mehru oqibatli bo’lishga qaratilgan. Munisning adabiy va pedagogik g’oyalari maktablarda to’g’ri, chiroyli yozuv tartib-qoidalarini o’rgatish uslubi sifatida xizmat qilgan va qilmoqda. Munisning boy merosi kelajak avlod tarbiyasida ham muhim o’rin tutadi.

O'xshashlar

Zahriddin Muhammad Boburning ma’naviy-ma’rifiy qarashlari

Al-Xorazmiyning ilmiy merosi va uning didaktik qarashlari

Muso al-Xorazmiyning didaktik g’oyalari

Konfutsiyning pedagogik qarashlari

Hadislarni o’quvchilarni ma’naviy-ma’rifiy tarbiyasidagi o’rni