Zahriddin Muhammad Boburning ma’naviy-ma’rifiy qarashlari - Pedagogika - Slaydlar

Zahriddin Muhammad Boburning ma’naviy-ma’rifiy qarashlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1950.291015625 KB

Ko'chirib olish

Zahriddin Muhammad Boburning ma’naviy-ma’rifiy qarashlari

Reja: 1. Z.M.Bobur asarlarida odob-ahloq va hulqiy fazilatlar. 2. Uning ta’lim to’g’risida yuritgan g’oyalari. 3. Bobur asarlarida vatanga bo’lgan cheksiz muhabbat.

10. Zahriddin Muhammad Boburning ma’naviy- ma’rifiy qarashlari Zahiriddin Muhammad Bobur ajoyib sarkardaligi bilan birga ma’rifatparvar shoh va nozik didli shoir ham bo’lgan. U o’z asarlarida go’zallikni kuylagan, insonlarni yaxshilik qilishga, hunar, ilm-fanni o’rganishga da’vat etgan. Bobur asarlarining mavzusi rang-barang bo’lib, ularda insonning ma’naviy qiyofasi, ilm-fanning foydasi, muhabbat, yaxshilik va yomonlik tasvirlangan. U yaratgan “Xatti Boburiy” asari arab yozuvini osonlashtirishga qaratilgan. Bobur arab harflarining osti va ustiga qo’yiladigan diakritik belgilar zol-zabar o’rniga harflar kiritishni taklif qilgan. Buyuk adib xalqni osonroq savodli qilish yo’lini izlab yaratgan mazkur alifbo amalga oshmadi. CHunki uni islomga shak kelitrish bilan barobar deb hisoblandi.

“ Boburnoma” asosan Hindistonda Boburiylar saltanatini barpo etgan shoh Boburning tarjimai holi bo’lib, unda muallif oddiy va jonli til bilan o’zining yoo’l qo’ygan xatolarini, qozongan g’alabalarini, yuksak orzu-umidlarini, tushkunlik holatlarini hikoya qilgan. Asar Avliyo Avgustino va Russoning kashfiyotlari, Gibbon va Nyutonning yodnomalari qatoridan o’rin olgan. Mazkur kitob umri davomida ko’pdan-ko’p yuksalishlar va tanazzullarni boshidan kechirgan insonning ibratli tarixidirki, uning yuksalishlari qanchalik sarbaland bo’lsa, tanazzullari shunchalik tubsizdir. Bobur qirq yetti yilu o’n oy umr ko’rgan bo’lsa, “Boburnoma” uning hayotidan atigi o’n sakkiz yilini qamragan. Kitob Boburning o’z qo’li bilan turkiy tilda yozilgan. Unda Bobur ijodiyotida ta’lim-tarbiya, odob-axloq masalalari keng o’rin olgan. Bir asarida: Xulqingni rost qilg’il har sorig’aki borsang, Axsanta der bari el gar yaxshi ot chiqarsang, deb yozgan Boburning o’zi umr bo’yi ana shu gapiga rioya qilgan.

Ko’p g’azallarida axloqning barcha normalariga rioya qilish kerakligini va shundagina kishi el hurmatiga, katta baxtga sazovor bo’lishini uqtirgan. Insonlarga hurmatni, mehr-oqibat va boshqa ezgu fazilatlarni doimo ulug’lagan. Quyidagi ruboiy Boburning kamtarligidan, fikr-mulohazaliligidan dalolat beradi: Ey, yel, borib ahbobg’a nomimni degil, Har kim meni bilsa, bu kalomimni degil. Mendin demagil, gar unutilgan bo’lsam, Har kimki meni so’rsa, salomimni degil.

Bobur she’rlarida haqiqiy, barkamol inson timsoli madh etiladi, ulug’lanadi. Eng avvalo, insonning qadr-qimmatini yuqori tutish, amal va davlatga erishib g’ururlanmaslik, kamtarinlik kabi xislatlar targ’ib etiladi. Bobur inson kamolotining birinchi ostonasi oila ekanligini uqtirib, u jarayon nihoyatda qiyin va murakkabligini his etgan edi. Bolalarning axloq-odob qoidalarini o’rganishi ko’p jihatdan atrofdagi shaxslarga bog’liqligini yaxshi bilgan Bobur o’z farzandlarini tarbiyalashda tadbirkor, bilimdon odamlar bilan maslahatlashib, tajribali fozil va tarbiya ko’rgan kishilar bilan kengashib ish tutgan. U o’zining “E’tiqodiyya” asarida bolalarni yoshlikdan boshlab e’tiqodli, imonli qilib tarbiyalash masalalariga e’tibor bergan.

Bobur ta’lim-tarbiya haqida g’oyalarini o’zining quyidagi asarlarida bayon etgan “ Boburnoma” “ Mubayyan” “ Risolai volidiya”

Farzanddagi baxt-saodat keltiruvchi bosh fazilat iymonidir, deb bunday yozgan edi: Bobur, avvalig’a farz qil ta’rif Kim, bor insonga avval ul taklif. Budir – iymon men aytayin, eshiting, Harna der – men, ani ko’ngulga biting...

U farzand tarbiyasida qo’llanishi lozim bo’lgan usullar deb quyidagilarni aytgan Ota-onani farmoni farzand uchun vojibligi. Har bir paytda o’zingizni ibrat aylab ko’rsatish. Barcha insonlarga yaqinligini o’rgatish. Mustaqillik, qat’iylik va uddaburonlik uchun bolaga doimiy talablarni qo’yish va uning ijrosini kuzatish.

Uning bu ish uslubini o’g’li Humoyunga qilgan nasihatidan ko’rsa bo’ladi. U o’g’li Humoyunga doimo aql-zakovat va bilimga tayanib harakat qilish kerakligini ta’kidlagan: “... Yana ulug’ ish ustiga borasen, ish ko’rgan, ray va tadbirliq beklar bila kengashib, alarning so’zi bila amal qilgaysen. Agar meni rizomni tilarsen, xilvatnishiliqni va el bila kam ixtilotliqni bartaraf qilg’il. Kunda ikki navbat iningni va beklarni ixtiyorig’a qo’ymay qoshinga chorlab, maslahat bo’lsa kengashib, bu davlat xalqlarining ittifoqi bilan har so’z unga qaror bergaysen”.

Bobur farzandi Humoyunning kamchiliklarini ko’rgan zahoti ularni tuzatish uchun ogohlantirgan. Unga yozgan maktubida: “Xatingni xud tashvish birla o’qusa bo’ladur, vale asru muhlaqtur. Nasri muammo hech kishi ko’rgan emas... Bundin nari betakalluf va ravshan va pok alfoz bila biti, ham senga tashvish ozroq bo’lur va ham o’qug’onga”, - deb ta’kidlagan.

Bobur she’rlarida inson kamoloti uchun ilmning naqadar zarurligi qayta-qayta uqtirilgan: Kim yor anga ilm tolibi ilm kerak, O’rgangali ilm tolibi ilm kerak. Men tolibu ilmu tolibi ilm yo’q, Men bor men ilm tolib ilm kerak. Bobur ilm toliblari “hamisha yuksak fazilatlarga ega bo’lishi lozim” deb hisoblagan, ularning kamtar, sofdil, xalqni hurmatlaydigan fazilatlarga ega bo’lishini istagan: Bori elga yaxshilik qilgilki, mundin yaxshi yo’q, Kim degaylar dahr aro qoldi falondin yaxshiliq.

Boburning ta’lim-tarbiyaviy qarashlaridagi bosh masala vatanga cheksiz muhabbatdir. Uning shu mavzudiga she’rlari kitobxonni ona-Vatanni sevishga, unga fidoyi, sodiq bo’lishga, o’z xalqiga xizmat qilishga chorlaydi, o’quvchining qalbida yuksak insonparvarlik tuyg’ularini uyg’otadi: Tole yo’q jonimg’a balolig’ bo’ldi, Har ishniki qildim xatolig’ bo’ldi. O’z yerni qo’yub hind sori yuzlandim. O’rab, netayin, ne yuzi qarolig’ bo’ldi. Ko’pdin berikim yoru diyorim yo’qtur, Bir lahzau bir nafas qarorim yo’qtur. Keldim bu sari o’z ixtiyorim birla Lek borurimda ixtiyorim yo’qdur.

Bobur ta’lim-tarbiyaga doir g’oyalarini o’z boshidan kechirgan, ko’rgan va bilgan voqealardan xulosalaydi. U o’z zamonasidagi badxulq, bemehr uqubatsiz insonlarga qarata shunday yozgan edi: Qolmadi hurmat ahli olamda, Olamu olam ahlidin bu ilik. Bobur ikki podshohligidin, Yaxshiroq bu zaminda bir beklik.

O'xshashlar

Munis Xorazmiyning ma’rifiy qarashlari

Hadislarni o’quvchilarni ma’naviy-ma’rifiy tarbiyasidagi o’rni

Muhammad Sodiq Qoshg’ariyning pedagogik qarashlari

Umumiy o‘rta ta’lim muassasalarida ma’naviy-ma’rifiy hamda tarbiyaviy ishlar samaradorligini oshirish

Ma’naviy – ma’rifiy ishlar bo’yicha direktor o’rinbosarining yillik ish rejasi va uning ijrosi bo’yicha bajariladigan ishlar