logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Pedagogika
  4. Jahon Otin Uvaysiyning pedagogik g’oyalari

Jahon Otin Uvaysiyning pedagogik g’oyalari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1829.8251953125 KB
Ko'chirib olish
Jahon Otin Uvaysiyning pedagogik g’oyalari Reja: 1. Uvaysiyning Qo’qon xonligi adabiy muhitiga qo’shgan hissasi. 2. Uvaysiy “Qizlar maktabi” asoschisi. 3. Uning ilmiy asarlari. 13. Jahon Otin Uvaysiyning pedagogik g’oyalari. Ba’zi manbalardan ma’lum bo’lishicha, Uvaysiyning iltimosiga ko’ra otasi uni Qo’qonga, bir do’stinikiga yuboradi. Qo’qonlik homiysi uni juldur parayajida, kampir qiyofasida saroyga borishini maslahat bergandi, qarangki, uning tashqi qyyofasiga qarab, uni saroyga kiritmaydilar. SHunda «kampir» soqchiga bir qog’oz berib, podshoga topshirishni iltimos qiladi. fu qog’ozda uning mashhur g’azali bitilgan edi. Xon g’azalni o’qib ko’rib, xat egasini uning yoniga olib kelishga buyuradi va ahli majlisga uning g’azalini o’qib eshittiradi. Bu Uvaysiy edi. SHu kundan boshlab Uvaysiy saroyda qoladi va xon uni Urdadagi xonim-oyimlarga murabbiya etib tayinlaydi. Uvaysiy Nodira Uvaysiyni o’z himoyasiga oladi. Ikkala shoira etachi-singil tutinadilar. Nodira egachisiga Qo’qondan xovli-joy in’om qiladi. Uvaysiy Qo’qonda Nodiraning eng yaqin kishisi, suhbatdoshi, sirdoshi bo’lib qoladi. Xalq oraoida tobora uning obro’yi, shuhrati ortadi, Nodira sayohatga qaerga borsa, Uvaysiyni ham o’zi bilan 'birga olib boradi. Nodira bilan u Konibodom, Xo’jand, Uratepa, Toshkent, Andijon, Ush va boshqa shaharlarda bo’ladi. Ammo biz Uvaysiyning muallimlik faoliyatini o’rganar ekanmiz, uning o’qitish usullari haqida, o’sha davrdagi qizlar maktabi, ularning mazmunida otinlarning o’rni haqida muayyan ma’lumotga ham ega bo’lamiz. Mohlaroyim Nodira O’tmishdagi barcha Sharq mutafakkir va shoirlari singari o’zbek otinlarining ham pedagogika nazariyasiga oid asarlari yo’q. Lekin ularning ko’pchiligida nazm iqtidori bo’lganligi tufayli bizga meros qilib qoldirgan she’riy durdonalariga asoslangan holda ta’lim-tarbiya to’g’risidagi qarashlari, xalqqa ma’rifat tarqatish sohasidagi intilishlarini aniqlash mumkin. Bir so’z bilan aytganda, pedagogika ularning asarla-riga singib ketgandir. Ana shunday ma’rifatgaarvar o’zbek ayollaridan biri, xalqimiz orasida Uvaysiy taxallusi bilan mashqur bo’lgan shoira Jahon otin Uvaysiydir. Avvalo, shuni ta’kidlash kerakki, XIX asr sharoitida maktablarning aniq bir ta’lim tizimi haqida gapirish bir oz qiyin. Bu davrda asosan maktablarning, ya’ni ta’lim muassasalarining quyidagicha boshlang’ich maktablar tuzilishiga zga ekanini kuzatamiz: O’g’il bolalar maktablari Otinoyi maktablari Madrasalar o’g’il bolalarga diniy ta’lim-tarbiya beradigan boshlang’ich maqtablar; qiz bolalarga islom qoidalarini o’rgatadigan va boshlang’ich ta’lim beradigan maktablar o’g’il bolalarga diniy ta’lim beruvchi oliy ta’lim muassasalari yuqorida sanab o’tilgan ta’lim o’choqlari (otinoyi maktablaridan tashqari) vaqf daromadlaridan kelgan mablag’ hisobiga ta’minlanardi. Qizlarga boshlang’ich diniy ta’lim beradigan otinbibi maktablari esa asosan xususiy bo’lib, otinlarning uylarida tashkil qilinardi. Bunday maktablar muayyan bir o’quv rejasi va dasturiga ega amas edilar. Uquvchilar ham sinflarsa bo’lib emas, balki bolalar o’qitiladigan kitoblarni o’zlashtirish darajasiga qarab guruhlarga bo’lib o’qitilardi. Domla yoki Otinoyi darsni berilgan vazifani o’qitib ko’rish va yangi toggshiriq berishdan boshlar edi. Hech bir domla yoki otinoyida o’ziga xos ishlar, umumiy o’quv darsligi yo bo’lmasa o’quv uslubi bo’lmas edi. Katta yoshli o’quvchilardan biri otinoyiga yordamchi qilib saylanar va «halfa» deb yuritilardi. Maktabdagi asosiy o’quv fani (shariat va imon) islom qoidalari to’plami edi. Otin- oyining ish haqi sifatida bolalarning ota-onalari tomonidan berilgan oziq-ovqat mahsulotlari hamda kiyimliklar va ba’zan pul to’lanar edi. Bundan tashqari, ota-onalardan «bo’yra puli», «o’tin puli» ham undirilar edi. Otinoyi maktabida o’qitishning sifati otinoyining bilim darajasiga nihoyatda bog’liq ekanligini alohida ta’kidlamoq- chimiz. CHunki, qizlar uchun mutlaqo notanish bo’lgan arab grafikasida o’qitish va yozishga o’rgatish nihoyatda qiyin sharoitda kechadi, maktablarni bitiruvchilar orasida ko’plab oqila va bilimdon ,qizlar yetishib chiqqanligi haqida tarixda misollar ko’p. Qizlar maktablarida ham harflarni hyjjalab o’qitish usulida savod chiqarilardi. Ya’ni alfavit yodlapib olinar — alif, be, te, se, v. h. so’ngra shu harflarni bir-biriga qo’shib o’qishni mashq qilinardi. Domla-imomlarning xotinlari, qiz-lari maktablarning qisqartirilgan dasturi bilan o’qitilar-di. SHu bilan birga qizlarga uy-ro’zg’or ishlaridan dastlabki mehnat ko’iikmalari berildr edi. Maktabni muvaffaqiyatli tugatgan talabalardan bir qan- chasi tuman miqyosidagi otinlar maktabida o’qishni davom ettirar edilar. Qobiliyatli qizlar, ayollar, ayniqsa beklar, saroy a’yonlarning qizlari, ayollari esa maxsus fanlar bo’yicha Otinlari ko’proq adabiyot, musiqa va boshqalardan to’liq ma’lumot berar edilar. Jahon otin Uvaysiy faoliyat ko’rsatgan qizlar maktabi ham ana shunday ibrat olsa arziydigan bilim o’choqlaridan sanalgan. O’zining butun faoliyati davomida xalqimiz orzu- umidlarini ro’yobga chiqarishga harakat qilgan Jahon otin xalqimizning oqila qizlarini tarbiyalash, go’zal hayotga erishishning birdan-bir yo’li deb o’ylab, o’zining butun umrini yosh qizlarga ta’lim va tarbiya berishga bag’ishladi. O’zbek ayollarining ma’naviy ozodligi ularning nazm dunyosiga kirib, baralla kuylashida muhim o’rin tutdi. O’z maktabida qizlarga boshlang’ich ta’lim berar ekan, Jahon otin ularning zehnini o’stirishga katta ahamiyat beradi. Otin o’z shogirdlariga savod o’rgatibgina qolmay, ular orasidan iqtidorli qizlarni tanlab sharq she’riyati bilan tanishtiradi. Qizlarni nazm bo’stoniga yetaklaydi. Jahon otin o’z shogirdlariga ta’lim-tarbiya berar ekan, ularga hayotni faol harakatda deb tushuntiradi. Bilim olishga intilish har bir insonning burchi ekanligini uqtiradi, ilm- ma’rifat kishini go’zal qiluvchi muhim fazilat, deb ta’kidlaydi. Uvaysiy she’riyat san’atiga oid mashg’ulotlarida sharq adabiyotiga xos radifgo’ylik kabi she’riy musobaqalarga ham katta e’tibor berganki, bunda ham shogirdlarning zehni, nafis ta’bi, shakllangan san’atkor sifatida tarkib topishiga yordam bergan. Uvaysiyning avlodlari shoiradan 4 ta devon qolganini aytadilar. Uvaysiyning o’z qo’li bilan ko’chirgan dvvonlaridan ikkitasi yoshlik chog’ida yo’qolgan. Qolgan ikkitasini andijonlik Lo’li otin olib ketib yo’qotgan. Ulardan ko’chirilgan uch musxa qo’lyozma devon Andijon Davlat pedagogika instituti kuggubxonasida saqlanmoqda. Uchala kitob ham turli davrlarda har xil kotiblar tomonidan nastaliq xati bilan qo’qon qog’oziga ko’chirilgan. Ulardan biri 404 betdan iborat bo’lib, Mag’ziy qalami bilan ko’chirilgan. Bunga g’azal, muxammas, musaddas, masnaviy, ruboiy. tuyuq, chiston, qit’a, mustaxzod kabi janrlarda yozilgan she’rlar, Navoiy, Fuzuliy, Amiriy, Fazliy, singari shoirlarning g’azallariga bog’langan muxammaslar kiritilgan. Undagi she’r-larning hammasi 5628 baytdan iborat. Ikkinchi kitobi esa 161 bet. Unda ham yuqoridagi kabi she’riy janrlardan iborat 2093 bayt mavjud. Uchinchi kitob bo’lsa, 228 betdan iborat bo’lib, u 1287 hijriy yilida ko’chirilgandir. Bu kitobni nashrga tayyorlashda birinchi kitob asos qilib olingan. Qolgan ikkita kitobdagi she’rlarning ko’pchiligi Uvaysiyning Uzbekiston Respublikasi Fanlar Akademiyasi nashr etgan kitobiga kiritilgan, aruz vaznining o’ndan ortiq baxrida yoziltan turli she’riy janrdagi 300 dan ortiq she’rlar bor (Bu haqpqatan ham Uvaysiydan 4 ta kitob qolgan degan fikrni tasdiqlaydi). Uvaysiy ijodida uning ma’rifiy qarashlarini ifodalovchi g’azallar ko’p. Uning she’rlarida ona 'qalbi, insonga mehr-muhabbat, yaxshilik «abi pokiza yuraklarning aks sadosi eshitiladi. Jahon otinning ko’pchilik asarlari insoniy muhabbatni, go’zallikni ifoda etadi. Uning she’rlaridagi asosiy lirik qahramon hayotni butun go’zalligi bilan sevuvchi, unga maftun bo’dyab, uning ijobiy hodisalaridan shodlanuvchi, jabrzulmga qarshi ma’naviy kurashuvchi, do’stlik, vafodorlikka sodiq, chin oshiq, aqlli, bilimdon ayol. Ana shu olijanob insoniy fazilatlar kishilardagi vafosizlik, bemehrlik, yolg’onchilik, subutsizlik kabi salbiy illatlarga qarama-qarshi qo’yiladi. U o’zining maktabdorlik va ijodiy faoliyati bilan yoshlar ta’limida yuksak o’ringa ega. Uvaysiyning ma’rifiy faoliyatida uning ayollar savodxonligini oshirish, aqliy tarbiya, musiqa san’ati, qobiliyatli qizlar bilan ish usullari alohida o’ringa ega. U o’z davrining yosh tolybalariga hayotga muhabbat tuyg’ularini singdirib borgan, tez fikrlash, chiroyli so’zlash va boshqa tarbiya voeitalari bilan bog’liq bo’lgan chiston-topishmoq usullarini yaratishni o’rgatgan. Shuning uchun ham Uvaysiy ijodiy merosini o’rganish va uni hozirgi davr maktablar ta’lim-tarbiya tizimi mazmuniga kiritish muhimdir.

O'xshashlar

Pedagogik texnologiyaning nazariy g’oyalari
Imom al-Buxoriyning pedagogik g’oyalari
Rus pedagog olimlari va ularning pedagogik g’oyalari
Mirzo Ulug’bekning pedagogik g’oyalari va ta’lim rivojidagi o’rni
Hamkorlik pedagogikasining konseptual g’oyalari