Jadidlar harakati - Pedagogika - Slaydlar

Jadidlar harakati

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

679.5 KB

Ko'chirib olish

JadidlarJadidlar harakatiharakati • "Jadid" arabcha so’z bo’lib, "yangi" degan ma'noni bildiradi. "Jadid" arabcha so’z bo’lib, "yangi" degan ma'noni bildiradi. Ismoilbek g'oyalarini qabul qilgan yangilik tarafdorlari "jadidlar", Ismoilbek g'oyalarini qabul qilgan yangilik tarafdorlari "jadidlar", uning g'oyalari esa jadidchilik nomini oldi. Ismoilbek Gaspirali uning g'oyalari esa jadidchilik nomini oldi. Ismoilbek Gaspirali darslik yaratdi, o’zining "Tarjimon" (1883-1914) gazetasini darslik yaratdi, o’zining "Tarjimon" (1883-1914) gazetasini tashkil etib, jadidchilikni turkiy xalqlar orasida targ'ib qildi. Bu tashkil etib, jadidchilikni turkiy xalqlar orasida targ'ib qildi. Bu gazeta Turkiston olkasi shaharlarida, shuningdek Buxoro amirligi gazeta Turkiston olkasi shaharlarida, shuningdek Buxoro amirligi va Xiva xonligida ham tarqala boshladi.va Xiva xonligida ham tarqala boshladi.

Jadidchilik harakatining Jadidchilik harakatining boshlanishiboshlanishi • 1892 yilda Ismoil Gaspirali 1892 yilda Ismoil Gaspirali Turkistonga tashrifi ham Turkistonga tashrifi ham jadidchilik g'oyalarining keyingi jadidchilik g'oyalarining keyingi rivojiga ta'sir ko’rsatdi. U chor rivojiga ta'sir ko’rsatdi. U chor ma'murlari xukmdorlari va Buxoro ma'murlari xukmdorlari va Buxoro amiri Abdulaxadxon qabulida amiri Abdulaxadxon qabulida bo’ldi. U Buxoro amirini qiyinchilik bo’ldi. U Buxoro amirini qiyinchilik bilan amirlik poytaxtida yangi bilan amirlik poytaxtida yangi usul maktabi ochishga usul maktabi ochishga kondirishga erishdi. Bu maktabga kondirishga erishdi. Bu maktabga "Muzaffariya" nomi berildi. 1899 "Muzaffariya" nomi berildi. 1899 yilda Andijonda Shamsuddin yilda Andijonda Shamsuddin domla, 1901 yilda Qo’qonda domla, 1901 yilda Qo’qonda Salohiddin domla, Toshkentda Salohiddin domla, Toshkentda Munavvarqori Abdurashidxonov Munavvarqori Abdurashidxonov va Samarqandda Abduqodir va Samarqandda Abduqodir Shakuriylar birinchi bo’lib jadid Shakuriylar birinchi bo’lib jadid maktablari ochdilar.maktablari ochdilar.

Yangi usul maktablarining Yangi usul maktablarining ochilishiochilishi • 1903 yilga kelib birgina Turkiston o’lkasida 1903 yilga kelib birgina Turkiston o’lkasida 100 dan ziyod boshlang'ich jadid usuli 100 dan ziyod boshlang'ich jadid usuli maktablari ochilgan edi. Turkiston maktablari ochilgan edi. Turkiston jadidlariga Maxmudxqja Bexbudiy, jadidlariga Maxmudxqja Bexbudiy, Abduqodir Shakuriy, Munavvarqori Abduqodir Shakuriy, Munavvarqori Abdurashidxonov, Abdulla Avloniy va Abdurashidxonov, Abdulla Avloniy va boshqa o’nlab milliy ziyolilar rahnomolik boshqa o’nlab milliy ziyolilar rahnomolik qildilar. Jadidchilik harakatining yirik qildilar. Jadidchilik harakatining yirik namoyandalari jadid maktablari uchun namoyandalari jadid maktablari uchun darsliklar ham yaratganlar. Xususan, darsliklar ham yaratganlar. Xususan, Saidrasul Aziziyning "Usto’zi avval" (1903), Saidrasul Aziziyning "Usto’zi avval" (1903), Munavvarqorining "Adibi avval" (1907), Munavvarqorining "Adibi avval" (1907), Abdulla Avloniyning "Birinchi muallim", Abdulla Avloniyning "Birinchi muallim", "Ikkinchi muallim" (1912) darsliklari "Ikkinchi muallim" (1912) darsliklari alohida e'tiborga molikdir. Jadidlar alohida e'tiborga molikdir. Jadidlar yoshlarni chet ellarga o’qishga yuborish yoshlarni chet ellarga o’qishga yuborish tashabbusi bilan chiqdilar. Boy tabaqaning tashabbusi bilan chiqdilar. Boy tabaqaning ilg'or vakillari jadidlarning bu harakatini ilg'or vakillari jadidlarning bu harakatini ma'qullab tegishli mablag' bilan ma'qullab tegishli mablag' bilan komaklashdilar. Ko’pgina umidli yoshlar komaklashdilar. Ko’pgina umidli yoshlar Germaniya, Misr, Turkiya va Rossiyaning Germaniya, Misr, Turkiya va Rossiyaning markaziy shaharlariga o’qishga yuborildi. markaziy shaharlariga o’qishga yuborildi. 1910 yili Buxoroda mudarris Hoji Rafiy va 1910 yili Buxoroda mudarris Hoji Rafiy va boshqalar "Bolalar tarbiyasi" xayriya boshqalar "Bolalar tarbiyasi" xayriya jamiyatini tashkil etib, 1911 yilda 15 ta, jamiyatini tashkil etib, 1911 yilda 15 ta, 1912 yilda 30 ta talabani Turkiyaga 1912 yilda 30 ta talabani Turkiyaga o’qishga jo’natdio’qishga jo’natdi

Jadidchilikning asosiy maqsad Jadidchilikning asosiy maqsad va vazifalariva vazifalari • Jadidchilik Turkistonda Jadidchilik Turkistonda madaniy-ma'rifiy harakat madaniy-ma'rifiy harakat sifatida rivojlandi va asosiy sifatida rivojlandi va asosiy maqsadi milliy hayotni maqsadi milliy hayotni zamonaviylashtirishga zamonaviylashtirishga qaratildi. Bu jumladan qaratildi. Bu jumladan quyidagilarni anglatar edi;quyidagilarni anglatar edi; -xalq ta'limini isloh qilish;-xalq ta'limini isloh qilish; -adabiyotni rivojlantirish;-adabiyotni rivojlantirish; -zamonaviy matbuotni yaratish;-zamonaviy matbuotni yaratish; -islom aqidaparastligi va -islom aqidaparastligi va mutaassiblikni rad etish;mutaassiblikni rad etish; -zamonaviy teatr va -zamonaviy teatr va dramaturgiyani yaratish;dramaturgiyani yaratish; -tarix fanini rivojlantirish va -tarix fanini rivojlantirish va o’zbek xalqining yangi tarixini o’zbek xalqining yangi tarixini yo’zish.yo’zish.

Jadidlarning xalqparvarligiJadidlarning xalqparvarligi • Jadidlar etiqodli, izchil va chinakam Jadidlar etiqodli, izchil va chinakam musulmonlar bo’lib, hech mahal musulmonlar bo’lib, hech mahal Turkistonda islom dini arkonlarini Turkistonda islom dini arkonlarini taftish qilishni istamaganlar. Jadidlar taftish qilishni istamaganlar. Jadidlar islomni bar xil soxtaliklardan tozalab, islomni bar xil soxtaliklardan tozalab, xaqiqiy dinni qaror toptirish va xaqiqiy dinni qaror toptirish va dunyoviy bilimlami egallash yo’li dunyoviy bilimlami egallash yo’li bilan jamiyatda uning ta'sirini bilan jamiyatda uning ta'sirini mustahkamlashga erishmoqchi mustahkamlashga erishmoqchi edilar.edilar. • Jadidlarga mutaassib ruxoniylar Jadidlarga mutaassib ruxoniylar qarshilik ko’rsatdilar. Ular jadidlarni qarshilik ko’rsatdilar. Ular jadidlarni padarkushlar, maktablari haqida esa padarkushlar, maktablari haqida esa «bu xil maktabda O’quvchi-talabalar «bu xil maktabda O’quvchi-talabalar birinchi yili gazeta o’qiy boshlaydi, birinchi yili gazeta o’qiy boshlaydi, ikkinchi yili ozodlikni talab qilishadi, ikkinchi yili ozodlikni talab qilishadi, uchinchi yili esa janobi oliylarni uchinchi yili esa janobi oliylarni taxtdan ag'darib turmaga tiqib taxtdan ag'darib turmaga tiqib qo’yishadi», -der edilar.qo’yishadi», -der edilar.

JadidlarningJadidlarning x x alqaro aloqalaralqaro aloqalar • Jadidlarning xalqaro aloqalari keng Jadidlarning xalqaro aloqalari keng qamrovli bo’lgan. Ular Rossiya, qamrovli bo’lgan. Ular Rossiya, Turkiya, Misr va boshqa Turkiya, Misr va boshqa mamlakatlardagi Jadidchilik oqimlari mamlakatlardagi Jadidchilik oqimlari dasturlaridan xabardor bo’lganlar. dasturlaridan xabardor bo’lganlar. Shu bilan birga, Jadidlar milliy Shu bilan birga, Jadidlar milliy teatrga asos soldilar. Munavvar qori teatrga asos soldilar. Munavvar qori rahnamoligida 1913 yilda rahnamoligida 1913 yilda musulmon drama san'ati musulmon drama san'ati havaskorlari jamiyati-«Turon» havaskorlari jamiyati-«Turon» truppasi tuzildi. 1914-yil 27-fevralda truppasi tuzildi. 1914-yil 27-fevralda Toshkentdagi «Kolizey» teatr Toshkentdagi «Kolizey» teatr binosida O’zbek milliy teatrining 1-binosida O’zbek milliy teatrining 1- rasmiy ochilish marosimi bo’ldi. rasmiy ochilish marosimi bo’ldi. O’sha kuni sahnada M.Behbudiyning O’sha kuni sahnada M.Behbudiyning «Padarkush» pesasi namoyish etildi. «Padarkush» pesasi namoyish etildi. Milliy teatr san’ati odamlarga Milliy teatr san’ati odamlarga millatda mavjud bo’lgan qusurlar va millatda mavjud bo’lgan qusurlar va ijobiy tomonlarning tushuntiruvchi ijobiy tomonlarning tushuntiruvchi oyna bo’lib xizmat qildi.oyna bo’lib xizmat qildi.

Gazeta va jurnallarning Gazeta va jurnallarning ommaga taqdim etilishiommaga taqdim etilishi • Abduqodir Shukuriy, Abduqodir Shukuriy, Maxmudxo’ja Bexbudiy, Abdulla Maxmudxo’ja Bexbudiy, Abdulla Avloniy, Munavvar qori va Avloniy, Munavvar qori va boshqalar kuch-g'ayratlarini o’z boshqalar kuch-g'ayratlarini o’z islohotchilik g'oyalarini aholi islohotchilik g'oyalarini aholi orasida targ'ib etishga orasida targ'ib etishga qaratishdi. Qattiq qo’l senzuraga qaratishdi. Qattiq qo’l senzuraga qaramasdan, ular o’z gazeta va qaramasdan, ular o’z gazeta va jurnallarini nashr eta boshlashdi. jurnallarini nashr eta boshlashdi. Turkistonda 1906-1908 yillarda Turkistonda 1906-1908 yillarda Jadidlarning «Taraqqiy», Jadidlarning «Taraqqiy», «Shuxrat», «Xurshid», 1913-«Shuxrat», «Xurshid», 1913- 1917 yillarda «Sadoi Turkiston», 1917 yillarda «Sadoi Turkiston», «Samarqand», «Oyina», «Samarqand», «Oyina», «Turon», «Buxoroi Sharif», «Turon», «Buxoroi Sharif», «Sadoi Farg'ona» va boshqa «Sadoi Farg'ona» va boshqa gazetalari bosmadan chiqa gazetalari bosmadan chiqa boshladi.boshladi.

Jadidlarga qarshi chora-Jadidlarga qarshi chora- tadbirlartadbirlar • Mustamlakachi ma'murlar Mustamlakachi ma'murlar jadidlar harakatini jilovlash jadidlar harakatini jilovlash choralarini ko’rdilar. Ular choralarini ko’rdilar. Ular ustidan nazorat o’rnatar, ustidan nazorat o’rnatar, gazeta va jurnallarini man gazeta va jurnallarini man etib, nashriyotlarni buzib etib, nashriyotlarni buzib tashlar, kitob do’konlari, tashlar, kitob do’konlari, qiroatxonalarni yopib tashlar qiroatxonalarni yopib tashlar edi. Mustamlakachilarning edi. Mustamlakachilarning jadidlarga nisbatan qo’llagan jadidlarga nisbatan qo’llagan zo’ravonlik choralari ularni zo’ravonlik choralari ularni ma'naviy-ma'rifiy islohotdan ma'naviy-ma'rifiy islohotdan siyosiy qarshilik ko’rsatish siyosiy qarshilik ko’rsatish darajasiga ko’tarilishga olib darajasiga ko’tarilishga olib keldi.keldi.

MM illiy g'oya va milliy mafkurailliy g'oya va milliy mafkura • Jadidlar boy tarixiy merosida Jadidlar boy tarixiy merosida milliy g'oya va milliy milliy g'oya va milliy mafkura alohida o’rin tutadi. mafkura alohida o’rin tutadi. Jadidchilik faqat madaniy Jadidchilik faqat madaniy hodisa bo’lib qolmasdan, u, hodisa bo’lib qolmasdan, u, avvalo, siyosiy hodisa ham avvalo, siyosiy hodisa ham edi. Milliy taraqqiyparvarlar edi. Milliy taraqqiyparvarlar o’z faoliyatida davlat va o’z faoliyatida davlat va uning qurilishidan tortib, uning qurilishidan tortib, jamiyat va uning ma'naviy jamiyat va uning ma'naviy hayotigacha bo’lgan barcha hayotigacha bo’lgan barcha masalalarni qamrab masalalarni qamrab olishgandi.olishgandi.

MM illiy-ozodlik harakatining illiy-ozodlik harakatining mafkurasimafkurasi • XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Turkistonda maydonga XIX asr oxiri va XX asr boshlarida Turkistonda maydonga kelgan Jadidchilik madaniy-ma'rifiy, milliy, ijtimoiy-siyosiy kelgan Jadidchilik madaniy-ma'rifiy, milliy, ijtimoiy-siyosiy harakat edi. U o’sib mustamlakachilarga qarshi ko’tarilgan harakat edi. U o’sib mustamlakachilarga qarshi ko’tarilgan milliy-ozodlik harakatining mafkurasiga aylandi.milliy-ozodlik harakatining mafkurasiga aylandi.

XIXXIX asrda asrda xonlikxonlik larlar dagidagi ahvol ahvol • Xulosa qilib aytganda, XIX Xulosa qilib aytganda, XIX asrdagi parokandalik, uch asrdagi parokandalik, uch xonlikdagi o’zaro notinchlik xonlikdagi o’zaro notinchlik va mahalliychilik yurtimizni va mahalliychilik yurtimizni jahongir davlatlar iskanjasiga jahongir davlatlar iskanjasiga soldi. Bosqinchilar uchun soldi. Bosqinchilar uchun qulay zamin yaratdi. Natijada qulay zamin yaratdi. Natijada XIX asrning ikkinchi yarmida XIX asrning ikkinchi yarmida Rossiya imperiyasi Turkiston Rossiya imperiyasi Turkiston xalqlarini asoratga soldi. U xalqlarini asoratga soldi. U o’lkani siyosiy-hududiy o’lkani siyosiy-hududiy jihatdan zabt etibgina jihatdan zabt etibgina qolmay, balki erksevar, qolmay, balki erksevar, zahmatkash xalqni ma'naviy-zahmatkash xalqni ma'naviy- ruhiy bo’ysundirishga ruhiy bo’ysundirishga erishdi.erishdi.

Chor Rossiyasining xonliklarga Chor Rossiyasining xonliklarga qarshi siyosatiqarshi siyosati • Rossiya imperiyasi o’lkani Turkiston general-Rossiya imperiyasi o’lkani Turkiston general- gubernatorligi, Buxoro amirligi va Xiva xonligidan iborat gubernatorligi, Buxoro amirligi va Xiva xonligidan iborat uch qismga bo’lib, tub aholi birligi va siyosiy qudratini uch qismga bo’lib, tub aholi birligi va siyosiy qudratini sindirish yo’lida barcha vositalardan foydalandi.sindirish yo’lida barcha vositalardan foydalandi.

TurkistonTurkiston xalqining milliy xalqining milliy g`ururig`ururi • Mustamlakachilar Turkiston Mustamlakachilar Turkiston xalqlari turmushida nimaiki xalqlari turmushida nimaiki ularning istiqboliga to’g'anoq ularning istiqboliga to’g'anoq bo’lsa, ularni ozodlik uchun bo’lsa, ularni ozodlik uchun kurashdan chalg'itsa, kurashdan chalg'itsa, hammasini qo’llab-quvvatlagan hammasini qo’llab-quvvatlagan holda, istiqlolga xizmat qiluvchi holda, istiqlolga xizmat qiluvchi barcha intilishlarning payini barcha intilishlarning payini qirqdilar. Rossiya qirqdilar. Rossiya mustamlakachilarining og'ir mustamlakachilarining og'ir asorati sharoitida ham xalqimiz asorati sharoitida ham xalqimiz o’zligini, milliy qadriyatlarini, o’zligini, milliy qadriyatlarini, ma'naviyatini, madaniyatini, ma'naviyatini, madaniyatini, urf odatlari va turmush tarzini urf odatlari va turmush tarzini saqlab qola oldi.saqlab qola oldi.

O'xshashlar

Turkiston o’lkasida jadidchilik harakati

A. Shakuriyning ta'lim tarbiyani rivojlantirishda tutgan o‘rni

Jadid maʼrifatparvarlarning yoshlarga nisbatan qarashi

Turkistonda jadidchilik harakatlari va ta’lim sohasidagi islohotlar

Sharq uyg’onish davri va ta’lim tarbiya masalalari. Jadidchilik harakatida ta’lim va tarbiya