Imom al-Buxoriy at-Termiziyning hadis ilmini rivojlantirishdagi xizmatlari - Pedagogika - Slaydlar

Imom al-Buxoriy at-Termiziyning hadis ilmini rivojlantirishdagi xizmatlari

Yuklangan vaqt:

23.04.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1016.37890625 KB

Ko'chirib olish

IMOM AL-BUXORIY AT- TERMIZIYNING HADIS ILMINI RIVOJLANTIRISHDAGI XIZMATLARI

A vvalambor, biz faxr va iftixor bilan ta’kidlay olamizki, biz, o’zbek ahli dunyo ahliga ilm-u ma’rifat, iymon, e’tiqod sabog’ini ulashgan buyuk ajdodlarning avlodlarimiz. Buning buyuk asosi esa hech shubhasiz, muqaddas dinimiz-Islom diniga borib taqaladi. Dinimiz bizni eng avvalo ezgulikka, tinchlikka, asl insoniy fazilatlarni, insoniylikni asrab-avaylashga da’vat etadi. Markaziy Osiyo uyg’onish davrining ko’plab yorqin namoyondalari Islom va jahon sivilizatsiyasiga qo’shgan bebaho hissasini alohida qayd etmoqchiman .

Imom Al-Buxoriy yashagan davrdan oldin yozilgan hadis kitoblarda sahih va g’ayri sahih hadislar aralash holatda berilgan bo’lib, uni urganuvchi ulardagi biror hadisni to’g’ri yoki noto’g’ri ekanligini, hadis rivoyat qiluvchining ahvolini tekshirmay va aniqlamay turib, bilolmas edi. o’quvchilar o’sha hadisga aniqlik kiritish maqsadida ulamolardan so’rashlikka majbur bo’lishgan .

Mana shunday og’ir davrda Imom Al-Buxoriy “AlJome as-sahih” asarini 16 yilda yozib tugatib, unga 7275 dan ortiq sahih hadislarni boblarga ajratgan holda jamlaydi. Bundan tashqari, Imom Al-Buxoriyning “Al- Adab alMufrad”, (“Odob durdonalari”), “Birr ul-Volidayn”, (“Ota-onani hurmat qilish”), “Attarix al-Kabir” (“katta tarix”) , “At-tarix al- Avsat” (“O’rtacha tarix”), “At-tarix asSog’iyra” (“Kichik tarix”), “ Al- Jome al- Kabir”, “(Katta hadislar to’plami”), “Kitab alKunya” (“Hadis roviylarining taxalluslari”) kabi 20 dan ortiq asarlari mavjud.

Islom dini ta’limoti asoslarini yorituvchi Qur’on Karimdan keyingi asosiy manba hadis hisoblanadi. Hadislarni to’plash va ularga muayyan tartib berish asosan VIII asrning ikkinchi yarmidan boshlanib, uni eng bilimdon, turli fan asoslarini mukammal o’rgangan, katta hayotiy tajribaga ega bo’lgan kishi (muhaddis)lar tartib bergan. VIII-XI asrlarda to’rt yuzdan ortiq muhaddis hadis ilmi bilan shug’ullangan. Mazkur bilimlarni o’rganishning o’ziga xos yo’nalishi bo’lib, «hadis ilmi» nomi bilan yuritilgan.

Keyingi yillarda Muhammad Alayhis- salomning hayoti, faoliyati hamda uning diniy-axloqiy ko’rsatmalarini o’z ichiga olgan hadislar, Imom Ismoil al- Buxoriyning “Al-jome’ as-sahih” («Ishonarli to’plam»), “Al-adab al- mufrad” («Adab durdonalari»), Imom Iso Muhammad ibn Iso at- Termiziyning “Ash-SHamoil an- nabaviya” asarlari nashr etildi. “Hadis” yoki “Sunna” so’zlari bir ma’noni anglatib, Rasulullohning hayoti va faoliyati hamda diniy va axloqiy ko’rsatmalari haqidagi rivoyatlardan iborat.

Payg’ambar Muhammad Alayhis-salom arab bo’lmagan kishilarning hadislarni Qur’oni Karim oyatlari bilan adashtirib yuborishlaridan cho’chib, hadislarning yozib borilishiga ruxsat etmaganlar. Biroq payg’ambar Muhammad Alayhis-salom huzurida sahoblar bo’lib, ular Rasuli akramdan eshitgan hadislarini yodlab borganlar. Jumladan, hazrati Abu Hurayra ana shunday mo’’tabar kishilardan biri bo’lib, hadislarni mukammal yodlab borgan. Abu Hurayra tomonidan qayd etilgan hadislar to’g’ri, ishonarli (sahih) hadislar hisoblangan.

Lekin hadislarni yod olgan kishilar sonining tobora kamayib borishi natijasida ularning asta-sekin unutilib ketishi borasidagi xavf yuzaga keladi. Ana shu xavfning oldini olish maqsadida xalifalar ishonarli hadislarni to’plashga farmon berganlar. Hadislarni to’plash xususidagi farmon dastlabki xalifa Umar ibn Abdulaziz tomonidan berilgan.

Hadislarni yozib borish bilan mashg’ul bo’lgan ilk muhaddislar sifatida Rabee bin Sabeh, Said ibn Abi Aruba, Molik bin Anas, Abdumalik bin Jurayj Makkiy, Abdurahmon al-Avzoiy SHoshiy, So’fyon Savriy Kufiy va boshqalardir. VIII-IX asrlar hadis ilmining rivojlanishida “oltin davr” hisoblanadi. Bu davrga kelib, Islom ulamolari tomonidan hadislarning qay darajada to’g’riligi, ularning qanday manbalarga tayanilib to’planganligi jiddiy tadqiq etila boshlandi.

Islom olamida oltita ishonchli to’plam (as-sahih as-sitta) eng nufuzli manbalar sifatida e’tirof etilgan. Ushbu manbalarning mualliflari IX asrda yashab ijod qilgan quyidagi muhaddislar bo’lganlar: Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al-Buxoriy 194 (810), - 256 (870), Imom Muslim ibn al-Hajjoj 206 (819), - 261 (874), Imom Iso Muhammad ibn Iso at-Termiziy 209 (824), - 279(892), Imom Abu Dovud Sulaymon Sijistoniy 202 (817), - 275(880), Imom Ahmad an-Nasoiy (215 (830), - 303 (915) va Imom Abu Abdulloh Muhammad ibn YAzid ibn Mojja 209 (824), - 273(886).

Muhaddislar tomonidan yaratilgan va ishonarli manbalar deya e’tirof etilgan “Al- kutub as-sitta” (“Olti kitob”) quyidagilardan iborat: 1. Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al- Buxoriy tomonidan yozilgan “Al-jome’ as- sahih” asari. 2. Imom Muslim an-Nishopuriy (Imom Muslim ibn al-Hajjoj) tomonidan yozilgan “As-sahih” asari. 3. Imom ibn Mojja tomonidan yozilgan “Sunnan”. 4. Imom Abu Dovud Sulaymon–Sijistoniy tomonidan yozilgan “Sunnan” asari. 5. Imom Muhammad ibn Iso at-Termiziy tomonidan yozilgan “Aj-jami al-kabir” asari. 6. Ahmad an-Nasoiy tomonidan yozilgan “Sunnan”.

Movarounnahrda birinchi bo’lib hadis to’plagan muhaddis Imom Abdulloh ibn Muborak al-Marvaziy sanaladi. Allomaning safdoshlari sifatida Imom Ahmad ibn Xanbal al- Marvaziy, Ishoq ibn Rahovayh al-Marvaziy, Imom al-Haysam ibn qulayb ash-SHoshiy, Hofiz al- Xorazmiy, Imom Abdulhasan Ahmad ibn Muhammad as- Samarqandiy kabi vatandoshlarimizning nomlari ham mashhur. “ Sahih” yo’nalishining asoschisi eng yetuk va mashhur muhaddis Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil al- Buxoriydir. Imom Ismoil al-Buxoriy hadis ilmida “Amir-ul-mo’’minin”, “Imom al-muhaddisiyn” (“Barcha muhaddislarning peshvosi”) degan sharafli nomga sazovor bo’lgan.

U 810 yilning 13 mayida (ba’zi manbalarda 810 yilning 20 iyulida) (hijriy 194 yil shavvol oyining 13 kuni) Buxoroda tug’ilgan. Go’dakligida otadan yetim qolgan. Dastlabki savodini maktabda chiqargan, 10 yoshidayoq arab tilida yaratilgan kitoblar yordamida hamda roviylardan og’zaki ravishda eshitish asosida hadislarni yodlay boshlagan. Alloma hadis ilmini zo’r ishtiyoq va katta qiziqish bilan o’rgandi. Abdulloh ibn al-Muborak, Vaqi’ ibn Jarroh kabi olimlar tomonidan to’plagan hadislarni yod olgan, shuningdek, hadis rivoyatchilari xususida so’z yuritilgan bahslarda ishtirok etgan.

Imom Ismoil al-Buxoriy 825 yilda, o’n olti yoshida onasi va akasi bilan Hijozga safar qiladi. Makkayu Mukarrama va Madinai Munavvarada bo’lib, haj ibodatini ado etadi. Balx, Basra, Kufa, Bog’dod, Xume, Damashq, Misr, Makka va Madina kabi shaharlarda bo’lib, safar jarayonida muhaddislar bilan bilan uchrashadi. Muhaddislar bilan uyushtirilgan suhbatlarda ular tomonidan aytilgan hadislarni yodlab borar edi. Olti yil Hijoz shahrida yashab, u yerda yetuk muhaddislardan hadis ilmi bo’yicha, Damashq, qohira, Basra va Bag’dod shaharlarining mashhur olimlardan esa fikh ilmi bo’yicha ta’lim oladi. SHuningdek, allomaning o’zi ham turli bahs va munozaralarda ishtirok etib, toliblarga dars ham beradi.

Imom Ismoil al-Buxoriy iste’dodli, o’tkir zehnli hamda ziyrak olim bo’lgan. “Manbalarga ko’ra, Bag’dod shahrida istiqomat qilgan vaqtda ko’pincha qorong’u kechalari sham yorug’i va oyning nurida ijod qilib, kitob yozar ekan. Tunda yodiga bexosdan biror-bir fikr-mulohaza tushib qolsa, shamni yoqib, darhol o’sha fikrni qog’ozga tushirar, shu tahlitda ba’zan shamni yigirma martagacha o’chirib-yoqar ekan”.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

O'xshashlar

Imom Ismoil al BUXORIY

Hadis ilmining paydo boʻlishi muhaddislarning imom ismoil al-Buxoriy Imom ismoil At-Termiziy va boshqalar hadis ilmi rivojiga qoʻshilgan xissasi

Al-Buxoriy “Al adab al mufrat” asari

Imom al-Buxoriyning pedagogik g’oyalari

Buyuk allomalar