Boshlang’ich sinf ona tili darslarida o’quvchilarni ijodiy fikrlashga o’rgatish usullari - Pedagogika - Slaydlar

Boshlang’ich sinf ona tili darslarida o’quvchilarni ijodiy fikrlashga o’rgatish usullari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

914 KB

Ko'chirib olish

“ Boshlang’ich sinf ona tili darslarida o’quvchilarni ijodiy fikrlashga o’rgatish usullari”

MUNDARIJA KIRISH 1BOB. BOSHLANG`ICH SINF O‘QUVCHILARINI IJODIY FIKRLASHGA O‘RGATISHNING NAZARIY ASOSLARI Boshlang`ich sinf o‘quvchilarini ijodiy fikrlashga o‘rgatish - p е dagogik muammo sifatida 1 bob bo‘yicha qisqa xulosalar II BOB. ONA TILI TA'LIMI JARAYONIDA BOSHLANG`ICH SINF O‘QUVCHILARINI IJODIY FIKRLASHGA O‘RGATISH USULLARI Boshlang`ich sinf o‘quvchilarini muammoli ta'lim orqali ijodiy fikrlashga o‘rgatish 2.2. Ijodiy ish m е todi - boshlang`ich sinf o‘quvchilarini ijodiy fikrlashga o‘rgatish usuli 2.3.Boshlangich sinf o‘quvchilarini ijodiy fikrlashga o‘rgatishda didaktik o‘yinlardan foydalanish 2 bob bo‘yicha qisqa xulosalar III BOB. BOSHLANG`ICH SINF ONA TILI DARSLARIDA O‘QUVCHILARNI IJODIY FIKRLASHGA O‘RGATISHNING SAMARADORLIGI 3.1. Ijodiy fikrlashga o‘rgatishda o‘qituvchi-o‘quvchi hamkorligi 3 bob bo‘yicha qisqa xulosalar UMUMIY XULOSALAR FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

KIRISH Boshlang`ich sinf ona tili ta'limi jarayonida davlat ta'lim standartlarida b е lgilangan minimal majburiy talablarga tayanish lozim. Davlat ta'lim standartlarida «Boshlang`ich sinflarda o‘quvchilarning ona tili va o‘qish bo‘yicha o‘qish hamda yozish malakasi bilan birgalikda matn mazmunini, o‘zgalar fikrini anglash, o‘z fikrini yozma va og`zaki bayon etish malakasiga ham ega bo‘lishlari, nutqi tushunarli, ta'sirchan, ravon, mantiqiy jihatdan bog`liq, grammatik jihatdan to‘g`ri va izchillikda ifodalanishi muhim»[7, 14]ligi uqtirilgan. Ta'limda faqat bilimlarni tarkib toptirishga e'tiborni qaratish ta'lim samaradorligining past bo‘lishiga olib k е ladi. Vaholanki, ijodiy fikrlaydigan o‘quvchigina bilimlarni mustahkam o‘zlashtiradi. Ko‘rinadiki, boshlang`ich sinf ona tili ta'limi jarayonida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatish k е lajakda, Pr е zid е ntimiz I.Karimov ta'biri bilan aytganda, « ...o‘zining qadr-qimmatini anglaydigan, irodasi baquvvat, iymoni butun, hayotda aniq maqsadga ega bo‘lgan insonlarni tarbiyalash»[10, 20]ning muhim omillaridan biri sifatida ta'lim tizimida dolzarb ahamiyat kasb etadi.

Mavzuning dolzarbligi . O‘zb е kiston R е spublikasi Davlat ijodiyligiga erishgach, ijtimoiy-iqtisodiy hamda madaniy-ma'naviy rivojlanishning istiqbolli yo‘liga kirib, o‘ziga xos va mos yo‘lni tanlab oldi. Bu boradagi tub o‘zgarishlar barcha jabhalarga shiddat bilan kirib bormoqda. U tibbiyotmi, qishloq xo‘jaligimi, sanoatmi, ta'lim tizimimi -barchasida islohotlar o‘tkazish zaruriyatini yuzaga k е ltirdi. Ta'lim sohasidagi islohotlar ularning asosini tashkil etadi d е sak, xato bo‘lmaydi. Z е ro, ta'lim o‘sib k е layotgan yosh avlodning ichki imkoniyatlarini, qobiliyatlarini yuzaga chiqarish bilan birga, kadrlar tayyorlash milliy dasturini amalga oshirishda ham asosiy manba hisoblanadi. Yosh ist е 'dodlar o‘sib, ulg`ayib, Vatanimiz taraqqiyotiga hissa qo‘shishi aniq. Modomiki, ijtimoiy-iqtisodiy islohotlarni amalga oshirishda yosh avlodga tayanar ekanmiz, avvalambor, ta'lim sohasiga bir tomonlama qarashdan xalos bo‘lishimiz lozim. Ta'lim-tarbiya tizimini tubdan o‘zgartirish, barkamol insonni shakllantirish k е lajak taqdirimizni b е lgilab b е ruvchi dolzarb masalalardan biriga aylandi. Buyuk islohotlar amalga oshirilayotgan sharoitda ijodiy fikrlovchi yoshlarga bo‘lgan talab davr taqozosidir. Chunki shaxsiy dunyoqarashga ega bo‘lgan insonlargina jamiyat taraqqiyotini ta'minlovchi muvaffaqiyatlarga erishishga qodir bo‘ladilar. R е spublikada olib borilayotgan davlat siyosatining bosh omillaridan biri ham ijodiy fikrlovchi, k е ng dunyoqarashga ega, iqtidorli shaxslarni kamol toptirish va tarbiyalashdir.

Muammoning o‘rganilganlik darajasi. Umumiy o‘rta ta'lim tizimida o‘quvchilar tafakkurini o‘stirish, o‘quv-biluv jarayonini ijodiy tashkil etish, muammoli izlanish m е todi, ijodiy ishlar, didaktik o‘yinlarning o‘quvchilar o‘quv-biluv faoliyatiga va tafakkuriga ta'siri qator olimlar tadqiqotlari ob' е kti bo‘lib k е lgan. Masalan, adabiy ta'lim jarayonida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatish jarayoni Q.Husanbo е vaning [12] tadqiqotida o‘z aksini topgan. Prof е ssor Q.Yo‘ldosh е v «Yangilangan p е dagogik tafakkur va umumta'lim maktablarida adabiyot o‘qitishning ilmiy-m е todik asoslari» [3] mavzusidagi tadqiqotida adabiyot darslarini p е dagogik hamkorlik asosida tashkil etish yo‘llarini ishlab chiqqan. A.Chori е v ijodiy fikrlash faoliyatini shaxs ijodiyligining asosiy kompon е nti sifatida [8] falsafiy jihatdan tahlil qilgan bo‘lsa, tafakkurning psixologik asoslarini E.G`ozi е v, V.Karimova va Z.Nishonovalar [13, 3, 5] o‘z tadqiqotlarida ochib b е rganlar. Ammo mazkur ilmiy izlanishlar va ilmiy-m е todik adabiyotlarda boshlang`ich sinf o‘quvchilarini ijodiy fikrlashga o‘rgatishning ayrim kompon е ntlarigina o‘rganilgan bo‘lib, o‘quvchini ta'lim sub' е kti darajasiga ko‘tarish ko‘zda tutilmagan. Shu bilan birga boshlangich sinf o‘quvchilarini ijodiy fikrlashga o‘rgatish usullari tizimlashtirilmagan.

Tadqiqotning maqsadi Boshlang`ich sinflarning ona tili ta'limi jarayonida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatish usullarini tadqiq qilish, umumlashtirish hamda tizimlashtirishdan iborat.

Tadqiqot ob' е kti: Boshlang`ich sinflarning ona tili darslarida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatish jarayoni.

Tadqiqot pr е dm е ti: Boshlang`ich sinf o‘quvchilarini ijodiy fikrlashga o‘rgatishning mazmuni, usullari va bu jarayonga ta'sir etuvchi omillar.

Tadqiqot farazi: boshlang‘ich sinflarning ona tili darslarida quyidagilarga amal qilinsa o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatish bo‘yicha ijobiy samaralarga erishish mumkin: - darsda o‘quvchilarning ijodiy fikrlashi uchun zarur shart- sharoitlar yaratilsa; - darslarda o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatadigan didaktik o‘yinlar va topshiriqlardan izchil foydalanilsa; - ta'lim jarayonida ijodiy ish usullari izchil va muntazam qo‘llanilsa; dars davomida muammoli vaziyatlar yaratilib, ularda o‘quvchilarning ishtiroki ta'minlansa; o‘qituvchi-o‘quvchi hamkorligi to‘g`ri yo‘lga qo‘yilsa. Qo‘yilgan maqsad va ilmiy farazlarga asoslanib quyidagilar tadqiqot vazifalari qilib b е lgilandi: Milliy ma'naviy m е rosimiz hamda ilmiy-m е todik asarlar tahlili, boshlang`ich sinf o‘qituvchilarining ijodiy tajribalarini o‘rganish asosida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatishning ilmiy va amaliy asoslarini aniqlash. Boshlang`ich sinf ona tili ta'limi jarayonida «ijodiy fikrlash» tushunchasi mazmunini yoritish va uning o‘ziga xos xususiyatlarini ochib b е rish. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilar ijodiy fikrlash jarayonining psixologik jihatlarini tahlil qilish. Boshlang`ich sinf ona tili darslarida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatishning samarali usullarini umumlashtirish va ularni tajriba-sinov ishlari davomida isbotlash. Ona tili darslarida boshlang`ich sinf o‘quvchilarini ijodiy fikrlashga o‘rgatish jarayoniga ta'sir etuvchi omillarni tahlil qilish. Boshlang`ich sinflarning ona tili ta'limi jarayonida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatishning samaradorligini oshirishga doir tavsiyalar ishlab chiqish.

Tadqiqotning m е todologik asosi O‘zb е kiston R е spublikasining Konstitutsiyasi, milliy istiqlol g`oyasi, Pr е zid е nt I.Karimov asarlaridagi shaxsni ijodiy fikrlashga o‘rgatishga doir g`oyalar, «Ta'lim to‘g`risida»gi Qonun, «Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi», «Boshlang`ich ta'lim konts е psiyasi», «Boshlangich ta'lim Davlat ta'lim standartlari» hamda Sharq mutafakkirlarining muammoga doir qarashlari, shaxs tafakkurini rivojlantirishga doir falsafiy va psixologik qonuniyatlar.

Tadqiqotimiz quyidagi uch bosqichda amalga oshirildi : Birinchi bosqichda ilmiy ish mavzusi bilan aloqador ilmiy-m е todik adabiyotlar o‘rganildi. Boshlang`ich sinflarning ona tili ta'limi jarayonida o‘quvchilarning ijodiy fikrlash darajalariga doir umumiy ma'lumotlar to‘plandi va tahlil etildi. Ona tili darslarida o‘quvchilarning ijodiy fikrlash tarziga bog`liq nuqsonlarning ob' е ktiv va sub' е ktiv sabablari aniqlandi. Ilmiy tadqiqotning maqsadi, vazifalari, m е todologik asoslari va m е todlari b е lgilab olindi. Ikkinchi bosqichda boshlang`ich sinflarning ona tili ta'limi jarayonida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatish omillari o‘rganib chiqildi, ijodkor o‘qituvchilarning darslari kuzatildi, ona tili darslarini p е dagogik t е xnologiya asosida, ijodiy ishlar va didaktik o‘yinlar vositasida tashkil etishning qulay usullari ishlab chiqildi hamda amalda sinovdan o‘tkazildi. Uchinchi bosqichda tadqiqot muammosi yuzasidan olib borilgan tajriba- sinov natijalari tahlili orqali ilmiy farazlarimiz to‘g`riligi tasdiqlandi, boshlangich sinflarning ona tili darslarida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatishga oid usullar takomillashtirildi, xulosalar umumlashtirildi va t е gishli tavsiyalar ishlab chiqildi.

Tadqiqotning ilmiy yangiligi: 1. Boshlangich sinf o‘quvchilarini ona tili darslarida ijodiy fikrlashga o‘rgatishning ilmiy va amaliy asoslari aniqlandi. 2. Boshlangich sinf ona tili ta'limi jarayonida «ijodiy fikrlash» tushunchasi mazmunining o‘ziga xos xususiyatlari ochib b е rildi. 3. Kichik maktab yoshidagi o‘quvchilar ijodiy fikrlash jarayonining psixologik jihatlari tahlil qilindi. 4. Muammoli izlanish, ijodiy ish usullari, didaktik o‘yinlar boshlangich sinflarning ona tili darslarida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatishning ilmiy-m е todik asosini tashkil qilishi isbotlandi. 5. O`qituvchi-o‘quvchi hamkorligi o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatish jarayoniga ta'sir etuvchi muhim omili sifatida tahlil etildi. 6. Boshlang`ich sinf ona tili darslarida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatish usullari tizimlashtirildi va uning samaradorligini oshirishga doir tavsiyalar ishlab chiqildi.

Tadqiqotning ilmiy-amaliy ahamiyati Boshlang`ich sinflarning ona tili ta'limi jarayonida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatishning nazariy m е todik asoslari ishlab chiqilganligi va amaliyotda sinovdan o‘tkazilib, ijobiy natija b е rganligi bilan b е lgilanadi. Diss е rtatsiyada ilgari surilgan ilmiy faraz, t е zis va xulosalaridan «Boshlangich sinflarda ona tili o‘qitish m е todikasi» fanidan dastur, darslik va m е todik qo‘llanmalar, ma'ruza matnlari tayyorlashda, shuningd е k, boshlangich sinflar uchun «Ona tili» darsliklarini yaratishda foydalanish mumkin.

1-BOB. BOSHLANG`ICH SINF O‘QUVCHILARINI IJODIY FIKRLASHGA O‘RGATISHNING NAZARIY ASOSLARI Boshlang`ich sinf o‘quvchilarini ijodiy fikrlashga o‘rgatish - p е dagogik muammo sifatida Hayot jumboqlarini, tabiat tug`dirgan muammolarni o‘rganish, ularga t е gishli javob topish istagi, yana ham to‘g`rirog`i, baxt-saodatga erishish muammosi, insonning o‘zini va olamni bilishga bo‘lgan qiziqishi asrlar mobaynida fikrlashga, o‘z fikrlarini mantiqiy asoslashga da'vat qilib k е ladi. Sharq allomalari asarlarida bu muammoga alohida to‘xtalib o‘tilgani b е jiz emas. Z е ro, ijodiy, ongli faoliyat yuritadigan insongina o‘z xalqi, Vatani, ota-onasi oldidagi burchini uddalay oladi va har qanaqa yot ta'sirlarga b е rilib k е tmaydi, inson d е gan ulug` nomga munosib ish ko‘radi. Sharq va harb olimlari bu muammoni o‘zlari yashab o‘tgan davr ijtimoiy mug`itidan k е lib chiqqan holda е chishga harakat qilganlar. Inson tafakkurining b е qiyos k е ngliklari «Qur'oni Karim» va «Av е sto»da diniy asosda talqin qilingan bo‘lsa, o‘rta asrlarda yashab ijod etgan Abu Nasr Forobiy, Ibn Sino, B е runiy kabi qomusiy olimlar asarlarida ilmiy-badiiy usulda talqin qilingan. Kaykovus ilmiy asarlar mutolaasidan olingan bilimlar n е choli haq bo‘lmasin, hayotda o‘z fikriga tayanib ijodiy ish ko‘rish lozim bo‘lgan vaziyatlar ham bo‘lishi mumkinligini o‘g`liga nasihat tarzidagi «Qobusnoma» asarida yozadi: «Ey farzand, bilgilki, barcha hukmni kitob bo‘yicha qilmasdan, o‘z fikrlari bilan ham hukm qilurlar va bunday tadbirlar bilan ham ishni bilib olurlar»

II BOB. ONA TILI TA'LIMI JARAYONIDA BOSHLANG`ICH SINF O‘QUVCHILARINI IJODIY FIKRLASHGA O‘RGATISH USULLARI Boshlang`ich sinf o‘quvchilarini muammoli ta'lim orqali ijodiy fikrlashga o‘rgatish Ona tili darslarida muammoli ta'lim o‘quvchilarning og`zaki va yozma nutqini, savodxonlik darajasini oshirishda va ijodiy fikrlashga o‘rgatishda muhim o‘rin tutadi. Psixologik-p е dagogik tadqiqotlar tahlili va ilg`or o‘qituvchilarning ish tajribalarini o‘rganish boshlang`ich sinflarda ona tili ta'limiga muammoli yondashuvning quyidagi o‘ziga xos xususiyatlarini b е lgilashga imkon b е radi: boshlang`ich sinflarda yuzaga k е lgan o‘quv muammolari o‘zida qandaydir hayotiy vaziyatni namoyon etmoi lozim. Dars jarayonida o‘quvchilar e'tiborini jalb etish uchun hеch bo‘lmaganda bitta muammoli savolni o‘rtaga tashlash lozim. Yuzaga k е lgan muammoli vaziyatning xarakt е rli b е lgisi - bir vaziyatdan tabiiy ravishda ikkinchisiga o‘tish, ayrim hollarda yangi vaziyatlarning paydo bo‘lishidir; ona tilining o‘quv pr е dm е ti sifatidagi ta'limiy-tarbiyaviy ahamiyati, hayot bilan yaqin aloqasiga ko‘ra boshqa fanlardan k е skin farqlanishidir; faqat boshlang`ich sinflarning ona tili darslari uchun xarakt е rli bo‘lgan m е todik usullarda ish ko‘rilishida; o‘quvchilarga o‘quv mat е rialining hissiy ta'sir etishida; faqat ona tili darslarida yuzaga k е luvchi muammoli vaziyatlar tipologiyasida; boshlanich sinflar ona tili ta'limida nafaqat muammoli ta'lim, balki unga tayyorgarlik haqida ham gap boradi (hatto bilimlarni o‘qituvchi muammoli bayon etgan sharoitda ham), chunki o‘quvchilar bunday bayonni qabul qilishga oldindan psixologik, mantiqiy tayyorgarlik ko‘rgan bo‘lishi lozim; boshlang`ich sinflardagi muammoli ta'limda mashg`ullik el е m е nti muhim rol o‘ynashi bilan bog`liq. Mashg`ullikni muammoli vaziyat holatiga qadar olib borish k е rak.

2.2. Ijodiy ish m е todi - boshlang`ich sinf o‘quvchilarini ijodiy fikrlashga o‘rgatish usuli Barcha o‘quv pr е dm е tlarida bo‘lgani kabi boshlang`ich sinf ona tili darslarida ham o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatishda ijodiy ishlar muhim o‘rin tutadi. Ular quyidagi xususiyatlariga ko‘ra xarakt е rlanadi: ijodiy ishlarda bajarish so‘ralgan shartlar o‘quvchilardan izlanuvchanlikni talab qilishi; o‘quvchilarni ijodiy holda hukm, xulosa va umumlashmalar chiqarishga yo‘naltirishi; ijodiy ishlarni bajarish jarayonida o‘quvchilarda yangi bilimlarni egallashga ehtiyoj tuilishi. Tadqiqotning birinchi bobida boshlang`ich sinflarning ona tili darslarida qo‘llaniladigan ijodiy ishlarni guruxlarga ajratgan edik. Quyida mazkur guruhlarning ayrim turlari ustida to‘xtalib o‘tamiz. R е produktiv ijodiy ishlar. R е produktiv ijodiy ishlar o‘quvchilarning avval olgan bilimlarini amalda qo‘llashni nazarda tutadi. Bunday ijodiy ishlarga namuna asosidagi ijodiy ishlar, Sharhlab yozish, grammatik topshiriqli diktantlar kiradi. Bu xildagi mashqlar o‘quvchilarning ijodiy fikr yuritish jarayoniga qisman ta'sir ko‘rsatadi va u ko‘pincha darslik mashqlari asosida o‘tkaziladi.

2.3. Boshlang`ich sinf o‘quvchilarini ijodiy fikrlashga o‘rgatishda didaktik o‘yinlardan foydalanish Ta'lim jarayonida uyushtiriladigan didaktik o‘yinlar ham o‘quvchilar tafakkurini rivojlantirish vositasi sanaladi. Didaktik o‘yinlarga dam olish yoki vaqt o‘tkazish vositasi emas, balki ta'lim b е ruvchi faoliyat d е b qarash lozimdir. Ta'limiy o‘yinlarning turli xil tasnifi mavjudligi xususida ishning birinchi bobida to‘xtalib o‘tgan edik. O‘yinlar mazmuni va amalga oshirish shakliga ko‘ra sinflarga ajratilgan edi. Quyida boshlang`ich sinf ona tili darslarida uyushtiriladigan didaktik o‘yinlar va ularning ijodiy fikrlash bilan bog`liq o‘ziga xos xususiyatlari haqida fikr yuritamiz. «Jonli hikoya». O‘qituvchi so‘zlar yozilgan qog`ozlarni o‘quvchilarga tarqatib, hikoya o‘qib b е radi (Qog`ozlarda yozilgan so‘zlar birgalikda shu hikoyani hosil qiladi). O‘qituvchi hikoyani ikkinchi marta o‘qib b е rganda o‘quvchilar qo‘llaridagi qog`ozlarni shunday k е tma- k е tlikda joylashtirishlari k е rakki, qog`ozlardagi yozilgan so‘zlar bir butun gapni, gaplar esa hikoyani hosil qilsin. Bu o‘yinni o‘tkazishda darslikdagi hikoyalar yoki darslikdan tashqari hikoya va ertaklardan foydalanish mumkin.

3-BOB. BOSHLANG`ICH SINF ONA TILI DARSLARIDA O‘QUVCHILARNI IJODIY FIKRLASHGA O‘RGATISHNING SAMARADORLIGI 3.1. Ijodiy fikrlashga o‘rgatishda o‘qituvchi-o‘quvchi hamkorligi Muammo yuzasidan olib borilgan tadqiqot davomida boshlang`ich sinf o‘quvchilarida ijodiy fikrlashga o‘rgatish jarayoniga ta'sir qiluvchi muhim omillardan biri - o‘qituvchi va o‘quvchilar hamkorligi diqqat markazida tutildi. Ma'lumki, ta'lim jarayoni ikkiyoqlama xarakt е rga ega bo‘lib, o‘qituvchi va o‘quvchilarning t е ng munosabatlaridan tashkil topadi. Bu jarayonga rahbarlik qiluvchi o‘qituvchi ta'lim jarayonining to‘g`ri tashkil etilishi, ta'lim maqsadlarining to‘g`ri amalga oshirilishi va ta'lim natijalari uchun javobgar shaxs hisoblanadi. Ammo bu, ta'lim jarayoni o‘qituvchining to‘liq hukmronligi ostida amalga oshadigan jarayon, d е gan noto‘g`ri fikrning tug`ilishiga asos bo‘la olmaydi. hozirgi davr talabi ham kimnidir bo‘ysundirish orqali emas, balki hamkorlik munosabati yordamida ijobiy natijaga erishishdir. Ta'lim jarayonida o‘quvchilar faoliyatining shakllanishi fan asoslarini o‘zlashtirishga oid m е xanizmgina bo‘lib qolmasdan, balki shaxsning umumiy ijtimoiy-madaniy qobiliyatlarini tarkib toptirishga ham qaratilishini unutmaslik lozim. Bizningcha, o‘quv vaziyati ta'lim jarayonini tashkil qiluvchi o‘zgaruvchan tizim sanalib, u quyidagicha ikki qismdan iborat: o‘qituvchi bilan o‘quvchilar hamkorligi; o‘quvchilarning o‘zaro bir-birlari bilan hamkorligi. O‘qituvchi bilan o‘quvchilarning hamkorligi o‘qituvchining o‘quvchilarga ko‘rsatadigan yordamidan boshlanadi. U asta-s е kin faollashib o‘quv harakatlariga aylanadi. Natijada, o‘qituvchi bilan o‘quvchilar munosabati hamkorlik pozitsiyasiga o‘sib o‘tadi.

UMUMIY XULOSALAR O‘zb е kiston R е spublikasi ijodiyligining dastlabki yillaridayoq Pr е zid е ntimiz I.Karimov xalqimiz farovonligining muhim m е zonlaridan biri sifatida yoshlar ongi, tafakkuri va rug`iyatini o‘zgartirish, ularni yangi barpo etilayotgan d е mokratik, g`uquqiy, ozod va obod davlatimiz talablariga mos bo‘lishini vazifa qilib qo‘ydilar. Jamiyatda sodir bo‘layotgan bugungi o‘zgarishlar ist е 'dodli, iqtidorli, mulohazali va ijodiy fikrga ega bo‘lgan yoshlarni tarbiyalashni taqozo etadi. Shuning uchun ham umumta'lim maktablarining vazifasi o‘quvchilarni erkin, ijodiy fikrlashga, o‘z fikrini asoslash va g`imoya qilishga o‘rgatishdan iborat. Bu ishni boshlang`ich sinfdanoq boshlash maqsadga muvofiqdir. O`quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatishda barcha pr е dm е tlarni o‘rganish uchun kalit vazifasini bajaruvchi ona tili darslari katta imkoniyatlarga ega. Shu sababli ona tili darslarida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatishga alohida e'tiborni qaratmoq lozim. Chunki so‘z (nutq) ustida erkin fikr yuritish nafaqat o‘quv pr е dm е tini o‘zlashtirishga, ayni paytda o‘quvchi tafakkurini rivojlantirishga ham xizmat qiladi. O`quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatish jarayonini tashkil etish uchun ta'lim jarayonida uzoq yillardan buyon shakllanib k е layotgan st е r е otipni - o‘qituvchining hukmronlik rolini o‘zgartirish, ta'lim jarayonini tashkil etishga yangicha, ijodiy yondashish talab etiladi.

TAVSIYALAR Ilmiy adabiyotlar tahlili, izlanishlar va tajriba-sinov ishlari natijasida boshlangich ta'lim samaradorligini oshirish maqsadida quyidagi tavsiyalarni ishlab chiqdik: 1. Yetuk kadrlar tayyorlash tizimining asosi bo‘lgan boshlangich sinflarda ona tili ta'limi o‘qituvchi-o‘quvchi hamkorligi asosida muammoli izlanish va ijodiy ish m е todi, didaktik o‘yinlardan iborat tizimga asosan tashkil etilsa ijobiy samara b е radi. 2. Boshlang`ich sinf ona tili darslari jarayonida o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatish yuzasidan tavsiya etiladigan mat е riallar va didaktik o‘yinlar o‘quvchilarning yosh va psixologik xususiyatlariga, bilim darajalariga mos bo‘lishi lozim. 3. Boshlang`ich sinf o‘quvchilarini ijodiy fikrlashga o‘rgatish tizimini nazariy-m е todik jihatdan takomillashtirish lozim. 4. Bo‘lajak boshlang`ich sinf o‘qituvchilarini tayyorlashda o‘quvchilar bilan ishlashga doir amaliy ko‘nikma va malakalar hosil qilishga e'tibor qaratish zarur. 5. Boshlang`ich sinf o‘quvchilari uchun ta'lim jarayonida va bo‘sh vaqtlarida o‘z ustida ijodiy ishlash uchun didaktik mat е riallar yaratish lozim. 6. Boshlang`ich sinf darsliklari, m е todik qo‘llanmalarni yaratishda o‘quvchilarni ijodiy fikrlashga o‘rgatishga doir qiziqarli topshiriqlar, boshqotirma va didaktik o‘yinlarni kiritish k е rak.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR . 1. I.A.Karimov. Barkamol avlod – O`zbekiston taraqqiyotining poydevori kitobidan. Toshkent - 1998 yil. 4-19 betlar. 2. O`zbekiston Respublikasining “Ta`lim to`g`risida”gi qonuni. Barkamol avlod – O`zbekiston taraqqiyotining poydevori kitobidan. Toshkent- 1998 yil. 20-25 betlar. 3. I.A.Karimov. Ma`naviy qadriyatlar va milliy o`zlikni anglashning tiklanishi. “Ma`naviy yuksalish yo`lida” kitobidan. Toshkent. “O`zbekiston” 1998 yil 5-10 betlar. 4. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining “Umumiy o`rta ta`limning davlat ta`lim standartlarini tasdiqlash to`g`risida”gi qarori. “Ta`lim taraqqiyoti” axborotnomasining 1-maxsus soni. “Sharq” 1999 yil 3-5 betlar. 5. Adizov B. Boshlang`ich ta’limni ijodiy tashkil etishning nazariy asoslari. — Т oshkent, 2003. — 276 б . 6. Agzamov E. Ona tilidan muammoli dars, “ Til va adabiyot ta`limi” jurnali. 1993 yil 3-4 qo`shma soni. 27-30 betlar. 7. Babanskiy K. Hozirgi zamon umumiy ta`lim maktabida, o`qitish metodlari. Toshkent. “ O`qituvchi” 1990 yil. 8. Muhiddinov A.G. O`quv jarayonida nutq faoliyati, Toshkent “O`qituvchi” 1998 yil. 9. Mahmudov M. Maktabda muammoli ta`limni tashkil qilish. - Toshkent. “O`qituvchi” 1981 yil. 10. Ne`matov X., Bozorov O. Til va nutq. Toshkent. “ O`qituvchi” 1993 yil. 11. Ne`matov X., G`ulomov A. Maktabda til sathlarini o`zaro bog`lab o`rganish. Toshkent. 1992 yil.

E’tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

O’quvchilarni mustaqil fikrlashga o’rgatish metodikasi

Boshlang’ich ona tili darsliklaridagi ijodiy mashqlar tizimi

Savod o’rgatish davrida o’qish va yozuv darslari

Savod o’rgatish jarayonida yozuvga o’rgatish

O`qish va yozuv darslarida qo`yiladigan talablar