Prezident asarlarida demokratiya

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

510.5 KB

Ko'chirib olish

РЕЖА:РЕЖА: 1. Президент асарларида Ўзбекистонда демократик жамият қуришда маънавиятнинг ўрни масаласини ишлаб чиқилиши. 2. Президент асарларида хозирги замон баркамол инсоннинг тарифланиши 3. И. А. Каримовнинг “Юксак маънавият енгилмас куч” асарида маънавий меросга эътибор қаратилиши www.arxiv.uz

Уз давлатисиз уз к иёфасига эга миллат йу к . Миллатнинг метиндек жипслиги давлатнинг к удратига бо ғ ли к . Миллат -маънавият бирлигидир. Президентимиз айтганларидек: «Маънавият -давлат асоси, давлат эса маънавиятнинг суянчи ғ идир». Инсонлар , жамият ривожланиб борган сари маънавий муносабат, алокалар ривожланиб бораверади ва улар жамият тараккиётида катта роль уйнаб келган. Олимларимиз маънавиятни уч гуру ҳ га булиш мумкинлигини таъкидлайдилар: 1. Миллий маънавият; 2. Минта к авий маънавият; 3. Умуминсоний маънавият. www.arxiv.uz

Миллат маънавияти — муайян элат, миллатга, унинг аждодларига хос булган ғ оят кимматли маънавий бойликлардир. Миллий маънавият — бошка миллат маънавиятидан тубдан фар к к илинадиган маънавият эмас. Чунки биздаги миллий маънавият бошка халкларда муайян тарзда бор, мавжуддир. Аммо миллий маънавиятда бошка халкларнинг маънавияти айнан такрорланмайди. Шундай булганда эди , миллий маънавият булмас эди. Миллат мавжуд экан , миллий маънавият булади. Миллий маънавиятни йукотиш мумкин эмас. Шу у ринда к озо к шоири Мухтор Шаханов айтган ривоятни келтириш максадга мувофи к дир : « К адим замонларда бизнинг еримизга боскинчилар кириб келади. Чегарага етгач, хон ку шинларини тухтатиб олдида турган мамлакатдаги вазиятни билиш учун жосусларни юборади. Маълум ва к тдан кейин улар кайтиб келиб, хонга маълумот беришади : www.arxiv.uz

Биз катта туйнинг гувоҳи булдик. Унда мамлакат подшо ҳ и ҳам бор экан. Туй к изиб бораётган бир пайтда, ку лига думбира ушлаган бир ёш йигит кириб келди. Подшо ҳ дар ҳ ол йигитни ёнига чорлаб, узи утирган ердан унга жой бушатиб берди. Биз ажабланиб, «Бу йигит ким?» деб сураганимизда, - «Бу бизнинг шоиримиз-ку» деган жавоб олдик. «Э, жаноб олийлари, менга ҳ ужум килишга ру ҳ сат беринг, бундай акли паст подшо ҳ и бор мамлакатни биз осонгина босиб оламиз», - дейди хоннинг лашкарбошиси. «Йук отни изимизга караб ҳ айдаймиз, чунки маънавий кадриятларни шунчалик зур эъзозлайдиган мамлакатни асло енгиб булмайди», - деб жавоб беради хон. Мазкур ривоятдан чикадиган ҳ улоса шуки, маънавияти юксак халкнинг илдизи мустаҳкам булади, уни ҳ еч качон тиз чуктириш мумкин эмас. Чинакам цивилизациялашган демократик давлат ҳамда бозор муносабатлари, бозор воситалари факат юксак маънавият негизида яратилиши мумкин. Юксак маданиятсиз буюк давлат к уриб булмайди. Шуни эътиборга олган холда хукуматимиз фан, маориф ва маданият соҳасига жиддий эътибор билан карамокда. www.arxiv.uz

Мустакилликнинг дастлабки йилларидан бошлаб давом этиб келаётган к утлу ғ анъана - улуғ боболаримиз, дунёга донг таратган, жаҳон жамоатчилиги алла к ачон уз мукаддас мулки деб тан олган маънавий мерос со ҳ ибларининг юбилейларини мамлакат ва жаҳон ми к ёсида нишонлаш ҳ а к идаги фармонлар ва уларнинг ижроси айни шу масала миллий маънавиятимиз сарчашмаларига бутун халкимиз ва биринчи навбатда , ёш авлод эътиборини жалб этиш максадини кузда тутади. Халк маънавиятини, миллат маънавиятини сунъий равишда к андайдир уйлаб топилган а к идаларга таяниб юзага келтириб ҳам, кескин узгартириб ҳам булмайди. Чунки маънавият тушунчасининг мазмуни бир кунда, бир йилда, ҳ атто бир асрда шаклланадиган нарса эмас, у ҳар бир халкнинг жуда узо к тарихи к аъридан ози к олиб, теранлик касб этиб келади. www.arxiv.uz

Ҳ еч бир халк дунёда якка яшамайди, ёл ғ изликда ривожланмайди ҳам. Элат ва миллатлар доимо узаро турлича муносабатларда буладилар ва тарих давомида бир-бирларига таъсир утказиб, узларини ҳам, узгаларни ҳам маънавий бойитиб борадилар. Аммо ҳ еч к ачон, ҳ еч бир халк узлигидан буткул воз кечиб, бошка халк маънавияти ҳисобидан узини бойита олган эмас. Якка бир шахс буткул узга бир маънавий бир му ҳ итда тарбия топиб, унга тули к мослашиши мумкин. Лекин бутун бир халк тули ғи ча узлигидан кечиб, узга халк маънавий дунёсини к абул килса, демак, ундай халк йук булади. Уз маънавий киёфасини йукотган миллат йуколган миллатдир. Шу сабабли ҳам миллий мустакиллик пойдеворини маънавий мустакиллик ташкил этади, деймиз. Миллий маънавиятимизнинг такомили эса уша миллатга мансуб ҳар бир шахснинг маънавий камолоти билан бевосита боғлик ва ушбу заминга таяниб юксалади. www.arxiv.uz

Тан олиш керак, собик тузум даврида олимларимиз, тадкикотчиларимиз шахсан канчалик пок, самимий булишмасин, аждодлар меросига холис ёндашиш имконига эга эмас эдилар. Улар баъзан узлари туғри деб уйлаган холда, баъзан мажбуриятдан борни йук, йукни бор килиб курсатганлар. Аждодларимиз сузини холис, минтака маънавиятининг амалий ва назарий такомили минтакага мувофик тарзда эмас, марксистик мафкура йуналишига мос равишда талкин этганлар. Натижада утмиш меросимиз намуналари билан асл кулёзмалардан, тулик матнлардан эмас, оммавий нашрлар асосида таниш булган купчилик олий маълумотли мутахассислар ҳам ягона ҳукмрон мафкура рухсат берган «ҳакикатлар»дан узга ҳакикатлар мавжуд эканлигидан деярли бехабар тарбия топганлар. Бугун зиёлиларимизнинг купчилиги маънавий меросни туғри идрок килишга кийналаётганликларининг сабабларидан бири ҳам шунда. www.arxiv.uz

Бир инсонга уз миллий маънавиятини тугал англаб етиш учун оллоҳ юз йил умр берса ҳам, камлик килади. Умр буйи миллий маънавиятини, узок асрлар давомида уз миллати мансуб булган минтака маданияти вакиллари ижодини асл манбалардан урганиб келган одам ҳам миллий маънавиятимизни тулик англаб етдим, деб даъво килишга ҳижолат булади. Бу аслида купчиликнинг иши, миллат маънавияти учун бутун миллат кайғуриши керак. Ҳар бир миллат, ҳар бир халк уз ҳаёт тарзини, келажагини аждодларининг тарихий тажрибасига асосланиб куради, бегона андозалар асосида тараккий эта олмайди. www.arxiv.uz

Минг йиллар давомида ер юзидаги турли минтакаларда яшаган халкларнинг узаро сиёсий, маданий, ижтимоий алокалари ҳозиргидек якин булган эмас. Асрлар мобайнида ер юзида турли маданий минтакалар шаклланган. Европа, Осиё халкларининг минтака маданияти ва бошка бир катор минтакалар маданияти - буларнинг ҳар бири бошкасидан фарк килувчи катор диний эътикод, фалсафий мактаблар, санъат ва адабиёт, урф-одат ва анъаналарнинг узига хос уйғун бир тизимларини вужудга келтирганки, аҳли башарнинг бундай бебаҳо мулкини, маънавий хазиналарини бефарклик билан бир-бирига кориштириб юборишимиз мутлако ижобий натижалар бермайди. Борлик ҳакикати чексиз, уни англаб етиш учун, биринчидан, шу кунгача инсоният эришган барча ютукларни узлаштириш лозим булади. Аммо бутун инсоният яратиб, колдирган илмий меросни мукаммал узлаштириш бир киши учунгина эмас, ҳатто каттагина илмий жамоалар учун ҳам оғирлик килади. Иккинчидан, барча инсониятнинг эришган билимлари ҳам борлик ҳакикати олдида уммондан томчигина холос. www.arxiv.uz

Турли миллатлар маънавиятининг узига хослиги камалакдаги турли ранглар товланишига монанд булиб, улар бир-бирини тулдиради, бойитади, аммо инкор этмайди, маънавият элларни зидлаштирмайди. Умуминсоний маънавиятни (кадриятларни) бирор бир халк алоҳида яратмайди, бу маънавиятни (кадриятларни) ҳар бир халк, ҳар бир элат уз тарихий тажрибаси билан аста-секин шакллантириб боради ва узаро турлича муносабатлар жараёнида элатлар, миллатлар бир-бирини тушуниб, узаро маънавиятлардаги умумий жиҳатларни англаб боради. Ҳозирда бутун дунё халклари бир-бирини тушуниб яшашга интилмокда. Меҳр башариятни бирлаштирар экан, узгага меҳр кузи билан бокиш учун, аввало инсон узлигини англаб етиши керак. Узлигини англамаган зот ҳеч качон узгани тушунмайди, уни холис кабул килмайди. Асли миллий маънавиятимизга бугунги айрича эътибор ҳам ушбу узлигимизни англаб етишга булган кучли эҳтиёж натижасидир. www.arxiv.uz

Инсон маънавий олами улчамлари чексиз булиб, уни ҳеч бир нарса билан ылчаш, қиёслаш мумкин эмас. Миллий маънавият аввало миллий онгда ривожланиши билан характерланади. Миллий онг миллатнинг уз-узи хақидаги тассавурлари, фикр-қарашлари, баҳсларидир. У шахс ва миллат руҳиятида, хулқида, тарихий хотира, мукаддас Ватан, миллий ғурур, миллий номус, урф-одатлар, ахлокий-эстетик фазилатлар ва ҳокозалар тарзида намоён булади. Миллий онг миллат тушунчасидан келиб чикади, у миллатни жипслаштириб турувчи, унинг ижтимоий-иктисодий, сиёсий ва маданий ривожини тезлаштирувчи кудратли омилдир. Миллий онгнинг ривожланиши - миллий у зликни англаш сари етаклайди. Миллий маънавиятнинг асосий белгиси ва у заги миллий ахлок саналади. Миллий маънавиятда – миллий ҳис, туйғу, руҳият,миллий манфаат ҳам муҳим роль уйнайди. www.arxiv.uz

$Узбек халки учун умуминсоний маънавият билан бирга миллий маънавият ва унинг бойликлари ҳам \оят кимматлидир. Узбек халкининг ҳозирги миллий маънавияти ва кадриятлари утмиш миллий маънавиятининг давоми булиб, уларга дустлик, уртоклик, меҳмондустлик, одамгарчилик, инсонпарварлик, ахлокий теранлик, тадбиркорлик, фазилатлилик, саҳийлик, хушмуомалалик, жамоа ичида узини тута билишлик, она-юрт ва халкига муҳаббатлилик, ростгуйлик, ота-она ва катталарни ҳурмат килиш, меҳнатеварлик ва бошка миллий, маънавий, ахлокий фазилатлар киради. Миллий мустакиллик туфайли жамиятимизда миллий маънавий покланиш, унгланиш, тикланиш жараёнлари юз берди. Ҳ озирда ватанпарварлик, инсонпарварлик, миллатпарварлик руҳида тарбиялаш, миллий \урур туйғусини кучайтириш, имон, виждон, поклик, халоллик, меҳнатсеварлик, ишбилармонлик сингари ҳислатларни шакллантириш, мустакилликнинг онгли фидоийсига айлантириш ҳозирги кундаги миллий маънавий тарбия ишининг асосий максадидир. Узбекистон Республикаси Президенти И.А.Каримов «Узбекистоннинг уз истиклол ва тараккиёти йули» асарида мамлакатимизнинг янги жамиятнинг илмий назарий асослари Узбекистоннинг маънавият соҳасидаги стратегик вазифаларни белгилаб берди. Унда бу масаланинг 4 та маънавий ахлокий негизи белгилаб берилган: www.arxiv.uz$

1. Умуминсоний кадриятларга содиқлик; 2. Халкимизнинг маънавий меросини мустаҳкамлаш ва ривожлантириш; 3. Инсоннинг ыз имкониятларини намоён килиши; 4. Ватанпарварлик. Олий Мажлиснинг XIV сессиясидаги «Узбекистон XXI асрга интилмокда» мавзуидаги маърузасида И.А.Каримов маънавиятга куйидагича таъриф беради: «Маънавият ... инсонни рухий покланиш ва юксалишга даъват этадиган, инсон ички оламини бойитадиган, унинг иймон-иродасини, эътиқодини мустаҳкамлайдиган, виждонини уйғотадиган кудратли ботиний кучдир». И.А.Каримов «Фидокор» газетасига берган интервьюсида маънавиятнинг стратегик йуналишлари белгилаб берилган: « ... авваломбор ёшларимизнинг иймон- эътиқодини мустаҳкамлаш, иродасини бақувват килиш, уларни ыз мустакил фикрига эга булган баркамол инсонлар килиб тарбиялаш. Уларнинг тафаккурида ызлигини унутмаслик, ота-боболарнинг мукаддас кадриятларини авайлаш ва ҳурмат килиш фазилатларини карор топтириш, уларнинг мен узбек фарзандиман, деб ғурур ва ифтохор билан яшашига эришишдир...» www.arxiv.uz

Миллий тикланиш жуда кенг, мураккаб тарихий жараён былиб, у миллатимиз ҳаётининг ҳамма соҳаларини : иктисодиётни ҳам, сиёсий фаолиятни ҳам, маънавиятни ҳам, илм-фан, тил, тарих, урф-одатлар, ҳунармандчилик, меъморчиликни ҳам, инсон камолоти билан бевосита дахлдор барча масалаларни ҳам ыз ичига камраб олади. Миллий тикланишга бирданига эришиб былмайди. Миллий тикланиш узок давом этадиган, куп йилларни камраб оладиган мураккаб жараёндир. Ҳ озирда Узбекистон шу йулдан бормоқда ва бизннг руҳиятимиз, туйғуларимиз, энг нозик ҳиссиётларимиз тиниқлашмоқда, турли чангу ғуборлардан тозаланмоқда. Зиммамизда йиллар давомида йул қуйилган хатоликлар ва келажак олдидаги қарздорликнинг улкан, залворли юки бор. Поклик- бу зеҳн ва идрок тиниқлигидир. Маънавий поклик бу ахлок зиёсидир. Унда руҳ шаффофлиги, сезги, туйғулари, юксакдир. Покиза акл инсонни айб ва камчиликлардан қутқаради. Руҳий ҳаётга рағбатлантиради, шодлик келтиради. Киши ҳаётида ахлокий поклик биринчи даражали вазифадир. Ахлокий поклик таъма ва молпарастликка мутлако зиддир. www.arxiv.uz

Термизий ривоят киладилар: « Оллоҳ покдир, покни севади ва озодаликни яхши куради ҳамда куч саховатлидир. Саховатликни севади ва марҳаматлидир, марҳамат унга маҳбубдир...». Покизаликнинг ҳар бир даврнинг, ҳар бир замоннинг талаби булган. Поклик ва тозалик узбек халки онги, ғурурига сингиб кетган. Халкимизнинг асрий анъаналарини давом эттириб, поклик деган ҳаёт тарзи, турмуш кечириш, шууримизни, онгимизни тазиклардан холос этиб, янги замон талабига мос пок инсон булиб яшашга амал килишимиз керак. Агар миллий маънавият булмаса, умуминсоний маънавият йук, умуминсоний маънавиятларсиз эса ҳозирги замон илғор миллатлари йук. Миллатлар умумжаҳон, умумбашарий маънавиятнинг яратувчиларидир. www.arxiv.uz

Умуминсоний маънавият – бутун инсониятга, жаҳон халкларига тегишли булган маънавий бойликлардир. Умуминсоний маънавият узок ва якин утмишдаги ҳозирда эса маънавий жиҳатдан жуда кимматли, инсон калбида учмас из колдирадиган, мангу яшайдиган, инсоният ижтимоий манфаати, эҳтиёжи учун хизмат киладиган, уларни эзгуликка йуллайдиган маънавий бойликлардир. Умуминсоний маънавий бойликларга эса илм-фан, жумладан фалсафий тафаккур ютуклари, адабиёт ва санъат асарлари, кашфиёт ва ихтиролар, маънавият, маданият дурдоналари, хурфикрлик, умуминсоний ахлокий меъёрлар ва бошкалар киради. Умуминсоний маънавият уз ижобий аҳамиятини ҳеч качон йукотмайди. Олтин зангламас, куёш кораймас деганларидек, умуминсоний маънавият ҳам доим кадимий ва навкирон булиб тураверади. Улар умумбашарий маънавият деб ҳам юритилади. Инсон озодалиги, саломатлиги, ҳар бир шахснинг яшаш, билим олиш, кексайганда ижтимоий ҳимояланиш имкониятлари ва у хакда ғамхурлик килиш каби маънавий масъулият аҳамиятини доим саклаб колаверади. Адолат, тенглик, аҳил кушничилик каби маънавий кадриятлар асрлар оша яшаб келмокда, уни бутун инсоният авайлаб-асраб келмокда. Меҳнатсеварлик, эзгулик, яхшилик килиш, тинчлик, дустлик, ҳалоллик, ватанпарварлик ва бошкалар ҳам умуминсоний маънавият саналиб, у ҳар бир халк, миллатда узига хос равишда номоён булади. www.arxiv.uz

Узидан катталарни, ота ва онани ҳурмат килиш, фарзандлар ҳакида ғамхурлик килиш ҳам умуминсоний маънавий жиҳатлари билан ажралиб туришини ёддан чикармаслик керак. Виждон, бурч, байналминалчилик ҳам умуминсоний маънавият тизимидан урин олгандир. Умуминсоний маънавиятда биз миллий маънавиятнинг энг олий жаноб, энг юксак курсаткичларининг умумжаҳон микёсида мужассамлашган бирлигини курамиз. Уз тараккиёти учун ҳар бир миллат умуминсоний маънавият бойликларидан, ҳазинасидан фойдаланиши, унга суяниши тарихий заруратдир. Бунингсиз замонавий илғор миллат ҳакида орзу килиш мумкин эмас. Умуминсоний маънавият бойликларидан фойдаланиш миллий чекланганлик кобиғидан четга чикишга, оламни кенгрок куриш ва кузатишга ундайди. Умумжаҳон умуминсоний маънавият эса ҳозирги замон илғор миллатлари тараккиётининг замини таянчи ва негизидир. www.arxiv.uz

$Президентимиз И.А.Каримов айтадилар: «Бизнинг миллий хусусиятларимиз умуминсоний кадриятлар билан боғланиб кетган. Асрлар давомида халкимиз умумбашарий, умуминсоний кадриятлар такомилига улкан ҳисса кушган. Турли миллат вакилларига ҳурмат, улар билан баҳамжиҳат яшаш, диний бағрикенглик, дунёвий билимларга интилиш, узга халкларнинг илғор тажрибалари ва маданиятини урганиш каби хусусиятлар ҳам халкимизда азалдан мужассам». Мустакил Узбекистон тараккиётида эса миллий ва умуминсоний маънавиятнинг ана шу диалектик боғликлигини ҳисобга олиш давр талабидир. Президентимиз И.А.Каримов «Узбекистонниг уз истиклол ва тараккиёт йули» асарида «Миллий маданиятнинг узига хослигини тиклашга алоҳида эътибор берилиши керак. Шу билан бирга миллий уз-узини англашнинг тикланиши жаҳон инсонпарварлик маданияти ва умумбашарий кадриятлари, идеалларидан, бизнинг куп миллатли жамиятимиз анъаналаридан ажралиб колиши мумкин эмас», - деб таъкидлаган эди. Ҳозирда мустакиллигимизни мустаҳкамлаш-со\лом авлодни тарбиялаш, комил инсонни вояга етказиш борасидаги тарбиявий ишларни миллий маънавиятимиз бойликлари билан бирга умуминсоний маънавият бойликларидан фойдаланиш негизига курмо\имиз керак. www.arxiv.uz$ $Жамиятни маънавий янгилашдан бош максад юрт тинчлиги, Ватан равнаки, халк эркинлиги ва фаравонлигига эришиш ва комил инсонни тарбиялаш, ижтимоий ҳамкорлик ва миллатлараро тотувлик, диний ба\рикенглик каби куп-куп муҳим масалалардан иборат. Байналминалчилик ҳам умуминсоний маънавият тизимига кирар экан, бу ҳакда бизнинг Узбекистонда кандай ишлар амалга оширилмокда? Олдин фактларга мурожаат этайлик. Узбекистонда 25 миллиондан ошик аҳоли, 136 миллат вакиллари яшамокда, 15 та диний конфессия, 86 та миллий-маданий марказлар ишлаб турибди. Мамлакат аҳолисининг 20 % идан ортик улушини бошка миллат вакиллари ташкил этади. Шу фактларни таҳлил этиб курсак куйидаги фикрга келамиз. Узбекистон бозор иктисодиёти шароитида миллатлараро тотувликни саклай олса, мамлакатда баркарорликни таъминлаш мумкин. Баркарорлик эса мамлакатда И.А.Каримов томонидан ишлаб чикилган «Узбек модели»ни ҳаётга тадбик этиш, ислоҳотларни охирига етказиш имконини беради. Миллатлар тотувлиги Узбекистонда маънавий, аклий бойиш учун яхши имкониятлар беради, чунки бунда маданиятларнинг таъсир курсатиш имкониятлари жуда катта булади. www.arxiv.uz$