Diniy fundamentalizmning kelib chiqishi - Milliy istiqlol g'oyasi - Slaydlar

Diniy fundamentalizmning kelib chiqishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

707.5 KB

Ko'chirib olish

Reja: 1 Fundamentalizm paydo bo’lishi 2 Fundamentalizm va Din 3 O’zbekistonga nisbatan tahdidDiniy fundamentalizmning kelib chiqishi

• Fundamentalizm (lotincha asos, poydevor) – ma’lum din vujudga kelgan ilk davriga qaytish va bu yo’l bilan zamonaning barcha muammolarini xal qilish mumkin degan fikrni ilgari suruvchilarning yo’nalishi. Diniy fundamentalizm- aqidaning o’zgarmasligini ximoya qiladigan, vaxiy va mu’jizalarning muqaddas kitoblardagi bayonining xarfiy talqini tarafdori, ularning xar kanday majoziy talqiniga murosasiz, so’zma-so’z talqiniga asoslangan e’tiqodni aqlga tayangan mantiqiy dalillardan ustun qo’yadigan, muayyan diniy e’tiqod shakllanishining boshlang’ich davrida belgilangan barcha yo’l-yuriqlarni qat’iy va og’ishmay bajarishni talab qiladigan diniy oqimlarni ifodalashda foydalanadigan istiloxdir.

• Islom fundamentalizmining asosiy g’oyasi – “sof islom” printsiplariga qaytish, maqsadi “islomiy tarakqiyot” yo’lini joriy etishdir. • O’zbekistonga nisbatan islom fundamentalizmining taxdidi aqidaparastlikni yoyish, bu yo’l bilan musulmonlarni isloxotchi davlatga ishonchini, yuqîtishga o’rinishda o’zini namoyon etmoqda. Bunday guruxlar mustaxkamlanib borayotgan umummilliy birdamlik va xamjixatlik, millatlar va fuqarolararo totuvlikka raxna solishga xarakat qilmoqdalar. Demoqratiya va dunyoviy davlat tushunchalarini, e’tiqod erkinligiga asoslangan ko’p konfessiyali dunyoviy jamiyatni obrusizlantirishga yo’naltirilgan xatti xarakatlarni amalga oshirmoqdalar.

• Diniy ekstremizm - muayyan diniy konfessiya va tashkilotlardagi ashaddiy mutaassib, fanatik unsurlarning faoliyati mafkurasi. Fanatizm o‘z aqidasining shak- shubhasiz to‘g‘riligiga ishonib, boshqa firqa va mazhablarni butunlay rad etgan holda ularni tan olmaslik, balki ularni diniy asoslarni buzishda ayblab, ularga qarshi urush ochishga olib boradigan omillardandir. Diniy fanatizm diniy ekstremizm va terrorizmga zamin tayyorlaydi.

• Fundamentalizm - ma’lum din vujudga kelgan ilk davriga qaytish va bu yo‘l bilan zamonaning barcha muammolarini hal qilish mumkin degan fikrni ilgari suruvchilarning yo‘nalishi. Diniy fundamentalizm - aqidaning o‘zgarmasligini himoya qiladigan, vahy va mo‘‘jizalarning muqaddas kitoblardagi bayonining harfiy talqini tarafdori, ularning har qanday majoziy talqiniga murosasiz, so‘zma-so‘z talqinga asoslangan e’tiqodni aqlga tayangan mantiqiy dalillardan ustun qo‘yadigan, muayyan diniy e’tiqod shakllanishining boshlang‘ich davrida belgilangan barcha yo‘l-yo‘riqlarni qat’iy va og‘ishmay bajarilishini talab qiladigan diniy oqimlarni ifodalashda qo‘llaniladigan istilohdir.

• Fundamentalizm iborasi birinchi bor I Jahon urushi arafasida vujudga kelgan protestantizmdagi ortodoksal oqimlarni ifodalash uchun ishlatilgan. Bu oqim 1910 yildan keyin shu nom bilan atala boshlagan. Fundamentalistlar xristianlikning an’anaviy aqidalariga, ayniqsa Bibliyaning mutlaqo mukammalligiga ishonishni mustahkamlashni, uni so‘zma-so‘z sharhlashga qat’iy rioya qilishni talab qildilar. Bu oqim keyinchalik Amerikada keng tarqalib ketdi. 1919 yili Filadelfiyada Jahon xristian fundamentalistlari assosiasiyasiga asos solindi.

• Asrimizning 70-yillaridan boshlab esa, bu so‘z islomga nisbatan qo‘llanila boshlandi. Islom fundamentalizmi zamonaviy islomdagi uch yo‘nalishdan biridir (qolgan ikkitasi - tradisionalizm va modernizm). Islom fundamentalizmining asosiy g‘oyasi - «sof islom» prinsiplariga qaytish, maqsadi «islomiy taraqqiyot» yo‘lini joriy etishdir.

• XX asrning 80-90-yillarida butun dunyoda diniy omilning faollashuvi sobiq sovetlardan keyingi hududda ham o‘z aksini topdi. Bu davr jamiyat taraqqiyotida, bir jihatdan, diniy e’tiqodning ijtimoiy-madaniy hayotdagi tabiiy mavqei tiklanayotgan, ikkinchi tomondan, mazkur asosda ayrim mafkuraviy ziddiyatlar tug‘ilishi vaqti bo‘ldi.

• Asosiy qonunimizda yana shu narsa qat’iy qilib belgilab qo‘yilganki, konstitusiyaviy tuzumni zo‘rlik bilan o‘zgartirishni maqsad qilib qo‘yuvchi, Respublikaning suvereniteti, yaxlitligi va xavfsizligiga, fuqarolarning konstitusiyaviy huquq va erkinliklariga qarshi chiquvchi, urushni, ijtimoiy, milliy, irqiy va diniy adovatni targ‘ib qiluvchi, xalqning sog‘lig‘i va ma’naviyatiga tajovuz qiluvchi, shuningdek harbiylashtirilgan birlashmalarning, milliy va diniy ruhdagi siyosiy partiyalarning hamda jamoat birlashmalarining tuzilishi va faoliyati taqiqlanadi (57-modda).

• O‘rta Osiyodagi respublikalar o‘z mustaqilligiga erishishi va uning mustahkamlanishi davrida «islom omili», «islom uyg‘onishi», «qayta islomlashish», «islom fenomeni» kabi iboralar tobora ko‘proq ishlatilib, bu hol ularning beqiyos faollashuvini o‘zida aks ettirdi. Bunga sabab sobiq Sovet davlatining mafkuraviy tasavvurlari va qadriyatlarining emirilib, muayyan vaqt davomida hosil bo‘lgan ma’naviy bo‘shliqni to‘ldirish zarur edi. Kommunistik mafkura ma’naviy jihatdan qashshoq bo‘lib, o‘ziga xos mutaassibligi va muayyan millatlar manfaatlariga qarshi qaratilganligi bilan sho‘ro hokimiyatidan keyingi makonda diniy fundamentalizm uchun qulay sharoit tug‘dirdi.

• Sobiq ittifoqdagi hukmron partiyaning namoyandalari diniy jamoalarni xalqlarning aql idrokini egallash uchun kurashda o‘zlarining raqibi deb hisoblashi dinning pinhoniyatga chekinishi va hatto uning muayyan ma’nodagi muxolif kuchga aylanishiga olib keldi. O‘sha davrda dinning ta’qib ostida bo‘lib kelgani, islom dinining eng salohiyatli ulamolari qatag‘on qilinishi, minglab masjid va madrasalarning buzib tashlanishi diniy taassubni yo‘qotishga emas, balki uning ildizlarini oziqlantiruvchi xatarli omillarning kuchayishiga olib keldi. Millatlar orasida o‘zlikni anglash tuyg‘usi, etnik jihatdan nasl-nasabini izlashga intilishlari beqiyos kuchaydi.

• O‘zbekistonga nisbatan islom fundamentalizmining tahdidi aqidaparastlikni yoyish, bu yo‘l bilan musulmonlarni islohotchi davlatga ishonchini yo‘qotishga urinishda o‘zini namoyon etmoqda. Bunday guruhlar mustahkamlanib borayotgan umummilliy birdamlik va hamjihatlik, millatlar va fuqarolararo totuvlikka rahna solishga harakat qilmoqdalar. Demokratiya va dunyoviy davlat tushunchalarini, e’tiqod erkinligiga asoslangan ko‘p konfessiyali dunyoviy jamiyatni obro‘sizlantirishga yo‘naltirilgan sa’y- harakatlarni amalga oshirmoqdalar.

• Prezidentimiz ta’kidlaganidek, «Eng avvalo, jamiyat, guruh, alohida shaxs ma’naviy hayotining muayyan sohasi bo‘lgan din umuminsoniy axloq meyorlarini o‘ziga singdirib olgan, ularni jonlantirgan, hamma uchun majburiy xulq-atvor qoidalariga aylantirgan. • Binobarin din odamlarda ishonch hissini mustahkamlagan. Ularni poklab, yuksaltirgan. Hayot sinovlari, muammo va qiyinchiliklarni engib o‘tishlarida kuch bag‘ishlagan. Umuminsoniy va ma’naviy qadriyatlarni saqlab qolish hamda avloddan avlodga etkazishga yordamga kelgan.

• Dinning yuksak rolini e’tirof etish bilan birga diniy dunyoqarash tafakkurning, insonning o‘zini o‘rab turgan dunyoga o‘zi kabi odamlarga munosabatining yagona usuli bo‘lmaganligini ham ta’kidlash mumkin. Dunyoviy fikr, dunyoviy turmush tarzi ham u bilan yonma- yon, u bilan teng yashash huquqiga ega bo‘lgan holda rivojlanib kelgan».

• Keyingi yillarda yurtimizda milliy va diniy qadriyatlarning tiklanishiga katta e’tibor berilib, bu narsa hukumatimizning ustuvor siyosatiga aylandi. Ko‘plab diniy bayramlarga ommaviy tus berildi, televidenie va matbuot tomonidan diniy masalalar tez-tez yoritila boshlandi. Fuqarolar o‘rtasida diniy ilm va an’analarga qiziqish kuchaydi. Bundan foydalanib, ba’zi g‘arazli shaxslar ma’lum manfaatlar evaziga chet eldan yurtimizga suqulib kirmoqchi bo‘lgan ekstremistik oqimlar «da’vatchi»lariga aylandilar. Ular xorijliklar tomonidan istaganlaricha mablag‘ va diniy adabiyotlar bilan ta’minlandilar. Bu harakatlar tezda o‘z oqibatini ko‘rsatdi. Farg‘ona vodiysi va Toshkent shahrida uya qurib olgan «Vahhobiychilik» harakati, jumhuriyatimizning deyarli barcha shahar va qishloqlariga etib borishga ulgurgan «Hizbut tahrir» kabi guruhlarning keyingi yillarda Vatanimizning turli joylarida uyushtirgan fitna-fasod harakatlari shundan darak beradi.

• Modomiki, biz yoshlarimizni, Prezidentiz aytganidek Imom Buxoriylar, Naqshbandiylar va Yassaviylar ta’limoti asosida tarbiyalar ekanmiz, biz ularni turli islom niqobi ostidagi g‘arazli guruhlar bilan buyuk ajdodlarimiz amal qilgan va bizlarga ham tavsiya etgan musaffo islom o‘rtasini ajrata oladigan darajada bilimli qilishimiz zarur bo‘ladi.

Foydalanilgan adabiyotlar: 1. O’ zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. T.: 2001 yil. 2. Karimov I.A “ O’ zbekiston XXI asr b o’ sa g’ asida: xavfsizlikka taxdid, bar q arorlik shartlari va tara qqi yot kafolatlari” T., “Uzbekiston” 1997 yil. 3. Azizov A . Islom va xozirgi zamon . T., 1992 yil. 4. Karimov I.A. O’zbekistonning uz istiqlol va taraqqiyot yo’li. T., “O’zbekiston” , 1992 yil. 5. Karimov I.A Ollox kalbimizda, yuragimizda. T., 6. “ O’zbekiston ” 1999 yil. 7. Karimov I.A. E’tiqod erkinligi qonuniy asosda bo’lsin. “Xalq so’zi”. 1998 yil 5 may 8. Imom Ismoil al-Buxoriy. “Al-Adab al - Mufraz” T., 1990 yil. 9. Ismoil Maxmud. Toshkentdagi Usmon Musxafining tarixi. T., Movarounnaxr. 1995 yil. 10. Muxammad Sodik., Muxammad Yusuf. Tasavvuf xaqida tasavvur. T., 2004 yil.

O'xshashlar

Diniy ekstremizm

Diniy fundamentalizm va milliy mafkura

Millatlararo tinchlik va diniy bag’rikenglik

Diniy qadriyatlarni tiklanishi. O`zbekistonda davlat va diniy o`zaro munosabatlari va uning asosiy tamoyillari

Ma'naviy meros, milliy va diniy qadriyatlarning tiklanishi va rivojlanishi