Detal sirti yuzalarning g’adir-budirligi va ularning parametrlari - Metrologiya - Slaydlar

Detal sirti yuzalarning g’adir-budirligi va ularning parametrlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1276 KB

Ko'chirib olish

O ’ zbekiston Respublikasi Xalq Ta ’ limi Vazirligi Muqimiy nomidagi Qo’qon Davlat Pedagogika Instituti Fizika-matematika fakulteti Mehnat ta’limi yo’nalishi 3 « A » guruh talaba si A’zamova Zeboning «METROLOGIYA VA STANDARTLASHTIRISH VA SERTIFIKATSIYA» fanidan tayyorlagan Qo’qon– 201 5O’qituvchi: Usmonova M. www.arxiv.uz

Detal sirti yuzalarning g’adir-budirligi va ularning parametrlari www.arxiv.uz

• Ma`lumki, ajraladigan birikmalar ikkiga qo`zg’almaydigan va qo`zg’aladigan birikmalarga bo`linadi. Qo`zg’aladigan birikmalarda ish sharoiti va detallarning birikish xarakteriga qarab, ularning yuzalari tegishlicha ishlov berilishi kerak. Detallar qanday usul va kesuvchi asboblar bilan tayyorlanishidan qat`iy nazar, ularning yuzalarida mikronotekislik deb ataladigan izlar qoladi. • Bu izlarga yuzalarning g’adir-budirliklari deb aytiladi. Detallarning yuzalaridagi g’adir-budirliklar ularning bir- biriga nisbatan ishkalanib siljishiga qarshilik ko’rsatadi. Bu esa ishqalanuvchi kuchlarning paydo bulishiga va detallarning tez emirilib ishdan chiqishiga olib keladi. • Detal sirti yuzalarining g’adir-budrligi va ularning parametrlari h a q ida ma`lumot GOST 2789-96 da berilgan. www.arxiv.uz

• 7.20-shaklda g’adir-budirlikni o`lchash uchun tanlab olingan yuza joyini uzunligi (baza uzunligi) ( L )da real yuza rel’efining profili ko`rsatilgan. • Profilning o`rta chizig’i m - nominal profil shaklga ega bo`lgan va ulchangan profilni baza uzunligi chegarasida profil nu q talarining masofalari ( y 1 , y 2…. y n ) kvadratlari yig ’ indisi bu chiziqgacha minimal bo`ladigan qilib bo`luvchi chiziqdir. • Profilning xoxlagan bir nu q tasi bilan o`rta chiziq orasidagi masofa • ( y 1 )ga profilning chetga chiqishi deyiladi. Baza uzunligi chegarasida profilning notekisliklari g’adir-budirliklari orasidagi profilning o`rta chizig’i bo`yicha ulchangan masofalarning o`rta qiymatiga notekisliklarning (g’adir-budirliklarning) o`rta qadami deb aytiladi va (Sm) bilan belgilanadi. G’adir-budirliklarning xar biri orasidagi (maxalliy g’adir-budirliklar orasidagi) masofalarning o`rta qiymatiga mahalliy g’adir-budirliklarning o`rtacha qadami (S) deyiladi. www.arxiv.uz

• Tayanch yuzadan do’ngliklar chizig’i orasidagi masofaga rel yuza profilining kesimi darajasi (P) deb aytiladi. • Profilning nisbiy tayanch uzunligi (tp) profilning tayanch uzunligini baza uzunligiga nisbati bilan aniqlanadi • Baza uzunligi chegarasida profilning do’ngliklar chizig’i bilan botiqliklar chizig’i orasidagi masofa, profilning eng katta balandligi ( Rmax ) deb aytiladi. • Baza uzunligi chegarasida profilning o`rta chizig’iga parallel qilib olingan ixtiyoriy AB chiziqdan o’lchangan profilning beshta eng katta do’ngligi va beshta eng katta botiqliklarining o`rta absalyut qiymatlari yigindisiga profilning o’nta nuqta bo`yicha notekisliklar g’adir-budirlik balandligi ( Rz ) deyiladi   n i i p b t 1 1  www.arxiv.uz

• bu erda Hi max - profilning eng katta d o’ ngligining balandligi, Hi max- profilning eng katta botiqligining chuqurligi. • Baza uzunligi chegarasida profilning chetga chiqishini o`rta arifmetik absalyut qiymatiga proflning o`rta arifmetik chetga chiqishi ( R a ) deyiladi • bu erda l - baza uzunligi, n - baza uzunligida profilning tanlangan nuqtalari soni, y - profilning chetga chiqishi ya`ni profilning ixtiyoriy nuqtasidan o`rta chiziqgacha normal bo`yicha o’lchangan masofa. • Yuzalarning g’adir-budirligini belgilashda GOST 2789-96 ko`rsatilgan quyidagi g’adir-budirliklar parametrlarning bittasi yoki bir nechtasi tanlanadi: profilning o`rta arifmetik chetga chikshi – Ra , profilning o’nta nuqta bo`yicha g’adir-budirliklar balandligi – Rz , profilning eng katta balandligi – Rmax , notekisliklarning o`rta kadami- Sm , mahalliy g’adir-budirliklarning o`rta kadami - S .R z =               5 1 5 1 min max 5 1 i i i i H H , 1 0 )(1 xdxy       n i iy n 1 1 R a= R a yoki taxminan . www.arxiv.uz

• Chizma bo`yicha bajariladigan buyumlarning hamma yuzalari konstruktsiya talablari bo`yicha g’adir-budirligini ko`rsatish shart bo’lmagan yuzalardan tashkari ular qanday usul bilan hosil qilinishidan kat`iy nazar GOST -23.09-96 ga mos keladigan g’adir-budirlikning shartli belgisi qo`yilishi kerak (7.21-shakl). Har bir yuza uchun shartli belgi bilan birg baza uzunligi va parametrlarning son qiymati ko`rsatiladi. G’adir- budirliklarning parametrlarini nominal son qiymati bilan birga g’adir-budirliklarni yo`l qo`yilgan chegarada chekli chetga chiqishlari foyizlarda ko`rsatiladi: www.arxiv.uz

• 1±20%; Rz 80-10% ; Sm-0,63+20% • va shunga o`xshash. Chetga chiqish bir tomonlama va simmetrik bo’lishi mumkin. G’adir-budirlik parametrlarning qiymatini diapazonini ko`rsatishda va g’adir-budirlik parametrlarini yo`l qo`yilgan chegarasining qiymati ikki satrda (qatorda) yoziladi. Masalan: 63,0 00,1 Rz 032,0 080,0 www.arxiv.uz

• va shunga o`xshash. Yuqori satrda parametrning ancha dag’alrok g’adir-budirlikka mos keladigan parametrning qiymati ko`rsatiladi. • G’adir-budirlikning ikki va undan ortik parametrlari yuzaning g’adir-budirlik belgisida ko`rsatilganda, ularning qiymatlari yuqoridan pastga tomon quyidagi tartibda yoziladi: profilning notekislik (g’adir-budirlik) lar balandligi Rz , profilning notekisliklar kadami Sm , profilning nisbiy tayanch uzunligi tp . • 7.22-shaklda g’adir-budiklikning parametrlarini ko`rsatish bilan, ularning shartli belgilarini ko`rsatishga misol keltirilgan: 0,1- profilning o`rta arifmetik chetga chiqishi (Ra); Sm - yo`l qo`yilgan chegarani • ko`rsatish bilan profil notekisligining o`rta qadami; 040,0 053,0 www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• t5080+10% -yo`l qo`yilgan chegarada chetga chiqishi ±10% bilan profilining kesimi darajasi p= 50% da profilning nisbiy tayanch uzunligi 80 % ; – baza uzunligi • Notekisliklar yunalishi kerak bo`lganda, g’adir- budirliklarning shartli belgisida ko`rsatiladi (7.21-7.22- shakllar). Yuza notekisliklari yo’nalishining sxemalari va shartli belgilari 7.2-jadvalda berilgan. Yuza notekisligi yunalishining shartli belgisini balandligi taxminan h ga, chizig’ining yo`g’onligi taxminan asosiy tutash chiziq yo’g’onligining yarmiga teng bo`ladi. Yuzalarning g’adir- budirlik darajasi ko`p hollarda bitta parametr Ra yoki Rz orqali aniqlanadi (7.3-jadval). Ra va Rz ning kattaligini aniqlash uchun profilagraf va profilometr nomli maxsus asboblardan foydalaniladi.25,0 8,0 www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

• Notekisliklar yunalishi kerak bo`lganda, g’adir- budirliklarning shartli belgisida ko`rsatiladi (7.21-7.22- shakllar). Yuza notekisliklari yo’nalishining sxemalari va shartli belgilari 7.2-jadvalda berilgan. Yuza notekisligi yunalishining shartli belgisini balandligi taxminan h ga, chizig’ining yo`g’onligi taxminan asosiy tutash chiziq yo’g’onligining yarmiga teng bo`ladi. Yuzalarning g’adir- budirlik darajasi ko`p hollarda bitta parametr Ra yoki Rz orqali aniqlanadi (7.3-jadval). Ra va Rz ning kattaligini aniqlash uchun profilagraf va profilometr nomli maxsus asboblardan foydalaniladi. • Sirt shaklining chetga chiqishi yuzalarning g’adir-budirligi sifatida qaralmaydi. Real sirtning ideal sirtdan geometrik chetga chiqishi doim mikrometrlarda tashqi kurinishda aks etadi, g’adir-budirlik esa unda mikrorelef hosil kiladi (7.23-shakl). www.arxiv.uz

• G’adir-budirliklarni belgilashda GOST 2.309-96da ko`rsatilgan belgilarning biridan foydalaniladi (7.24- shakl). Bu belgilarning chizig’ini kalinligi taxminan asosiy tutash chiziq qalinligini yarmiga teng bo`ladi. Belgining balandligi esa chizmada qo`yilgan o`lcham sonining balandligiga teng bo`ladi. • H-balandlik (1,5÷3) h ga teng bo`ladi. Belgining ustida parametrlarning ruxsat etilgan qiymati 7.3-jadvaldan olinadi. • Profilning o`rta arifmetik chetga chiqishini kursatganda parametrning ruxsat etilgan qiymati oldiga uning belgisi –Ra yozilmaydi, masalan,; boshqa parametrlar uchun uning qiymati oldiga belgisi yoziladi, masalan, . Harf va raqamlarning balandligi o`lcham sonlarining raqamini balandligiga teng bo`ladi. Parametrning qiymatlari belgining ustida va undan 0,6÷0,8 mm masafada yoziladi. www.arxiv.uz

• 7.24-shakldagi belgilar g’adir-budirlikning xar xil hollarida qo’llaniladi: tokchasiz belgi (7.24-shakl,a)- konstruktor tomonidan detal yuzalariga ishlov berish turi ko’rsatilmaganda qo`yiladi, belgi (7.24-shakl,b) - yuzalarning g’adir budirligi metall qatlamini olib tashlash bilan, masalan, kirish, frezerlash, normalash, shlifovka, polirovka va shunga o’xshash boshqa ishlov berish bilan hosil qilingan bo`lsa qo`yiladi. • belgi (7.24-shakl,v)- yuzalarning g’adir budirligi metall katlamini olmasdan, masalan, qo`yish, bolgalash, shtampovkalash, prokat, tortish va boshqa shularga o’xshash ishlov berish bilan hosil qilingan bo`lsa, shuningdek, mazkur chizma bo`yicha detalning ishlov berilmaydigan yuzalari ham qo`yiladi. Bu paytda belgi bilan belgilangan yuzalarning holati tegishli standartlar talablariga yoki texnikaviy shartlarga javob beradigan bo`lishi kerak. • Yuzani talab qilingan tozaligini hosil qilish uchun ruxsat etilgan ishlov berish usuli faqat bitta bo`lsa, bu ishlov berish usuli g’adir budirlik belgisida ko`rsatiladi (7.25-shakl). www.arxiv.uz

• Yuzani talab qilingan tozaligini hosil qilish uchun ruxsat etilgan ishlov berish usuli faqat bitta bo`lsa, bu ishlov berish usuli g’adir budirlik belgisida ko`rsatiladi (7.25-shakl). • Tokchasi bo`lgan belgilar 7. 26-shakl a va bda , tokchasi bo’lmagan belgilar 7.26-shakl, v da ko`rsatilgandek joylashtirib chiziladi. • G’adir-budirliklarning shartli belgilari kon’tur chizig’iga, chiqarish chizig’iga (imkoniyati boricha o`lcham chizig’ini yaqinrog’iga) yoki chiqarilgan chiziq tokchasiga joy etishmaganida esa o`lcham chizig’iga yoki uning davomiga qo`yiladi (27-shakl, a va b). • Belgini qo`yishga joy bo`lmasa uni qo`yish uchun chiqarish chizig’ini uzishga ruxsat teriladi (28-shakl). www.arxiv.uz

www.arxiv.uz

O'xshashlar

Detallarning yuza tekisligini soat tipidagi indikator yordamida aniqlash

Standart va ularning turlari ISO

Metrologiya va standartlashtirish boyicha xalqaro tashkilotlar va ularning vazifalari

Chiziqli o’lchash vositalari va ularning tuzilishi, metrologik ko’rsatkichlari

NO‘A va A texnik xizmati, ta’mirlash texnologiyasi va tashkil qilish