Gidrotexnika inshootlari va ularning zaminlari holatini tabiiy sharoitda kuzatish - Melioratsiya - Slaydlar

Gidrotexnika inshootlari va ularning zaminlari holatini tabiiy sharoitda kuzatish

Yuklangan vaqt:

05.06.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

14412.387695312 KB

Ko'chirib olish

Reja Gruntli tо‘g‘onlarni ishonchliligi va xavfsizi. 1 Gidrotexnika inshootlari va ularning zaminlari holatini tabiiy sharoitda kuzatish.2 Loyihalashning zamonaviy amaliyoti inshoot ishlashini tahlil qilish.3MAVZU: GIDROTEXNIKA INSHOOTLARI VA ULARNING ZAMINLARI HOLATINI TABIIY SHAROITDA KUZATISH.

Adabiyotlar: 1. Bakiev M.R., Majidov J., Nosirov B., Xo’jaqulov R., Raxmatov M. Gidrotexnika inshootlari. 1- jild. Toshkent, “Yangi asr avlodi”, 2008. 2. Bakiev M.R., Majidov J., Nosirov B., Xo’jaqulov R., Raxmatov M. Gidrotexnika inshootlari. 2- jild. Toshkent, IKTISOD-MOLIYA, 2009. 3. Розанов Н.П., Бочкарёв Я.В., Лапшенков В.С., Журавлёв Г.И., Каганов Г.М., Румянцев И.С. «Гидротехнические сооружения», под ред. Н.П. Розанова - М.Агропромиздат, 1985. 4. Хусанхужаев З.Х. “Гидротехника иншоотлари”. Ўқитувчи-наширёти, Т.1968 5. Хусанхужаев З.Х. “Сув омборидаги гидротехника иншоотлари”. Ўқитувчи, Тошкент. 1986. 6. Бакиев М.Р., Янгиев А.А., Кодиров О, “Гидротехника иншоотлари”. Фан. Тошкент. 2002. 7. Волков И.М., Кононенко П.Ф., Федичкин И.К. “Гидротехнические сооружения” М: Колос, 1968 8. Бакиев М.Р., М-Г.А.Кодирова, Ибраймов А. “Гидротехника иншоотлари” фанидан курс лойихалари ва амалий машғулотларни бажариш бўйича методик кўрсатма. 1,2 қисмлар. Т.,2009. 9. Бакиев М.Р., Кириллова Е.И., Коххоров Ў. “Гидротехника иншоотлари” фанидан лабаратория ишларини бажариш бўйича методик кўрсатма. Т.,2007.

Gruntli tо‘g‘onlarni ishonchliligi va xavfsiz ishlashini ta’minlash uchun qabul qilinadigan muhim chora-tadbirlardan biri bu – ularni barpo etish davrida gruntlarni yotqizishni geotexnik nazorat qilishdir. Bu tо‘g‘onlarni qaysi usul bilan barpo etilishi-hoh u tо‘g‘onlarni yuvma usulda, hoh gruntni suv ostiga tо‘kish usulida yoki gruntni quruq joyga tо‘kish usuli yordamida qurilishidan qat’iy nazar, barchasiga bir xil taalluqli hisoblanadi. Gruntli tо‘g‘onlar sifatini nazorat qilish tо‘g‘on tanasiga yotqiziladigan gruntlar fizika-mexanikaviy tavsifi qiymatlarini loyihalash davridagi qabul qilingan qiymatlari bilan mos kelishi ta’minlanganligini tekshirish maqsadida olib boriladi. Geotexnik nazorat ma’lumotlari tо‘planish va ularni tahlil qilish jarayonida tо‘g‘onni barpo qilish texnologiyasiga о‘zgartirishlar kiritish, shuningdek, tо‘g‘onni zо‘riqishli- deformatsiyali holatini haqiqiy kо‘rinishi о‘rnatiladigan ayrim hisoblar bajarilishi mumkin. Bundan tashqari, gruntlar fizika-mexanikaviy xossalari (asosan zichlik) statistikasi ehtimollik nazariyasi asosida tо‘g‘onlarni zо‘riqishli-deformatsiyali holati va ishonchlilik koeffitsiyentini baholash imkonini beradi va bu о‘z navbatida inshootni ekspluatatsiya davrida ishlashini asosli ravishda baholash imkoniyatini yaratadi.

Gruntli tо‘g‘onlarni loyihalashda, shuningdek qurilayotgan inshootda geotexnazoratni tashkil etishda aniqlanishi zarur bо‘lgan gruntlar fizika-mexanikaviy tavsiflari rо‘yxati, gruntlar namunalari soni (nazorat nuqtalari), namuna olish joylari (nazorat nuqtalarini balandlikda va rejali joylashuvi), grunt namunalari hajmi belgilab olinadi va ular amaldagi meyoriy hujjatlar asosida о‘rnatiladi yoki muayyan qurilish sharoiti uchun maxsus ishlab chiqiladi va tо‘g‘on qurilishining texnikaviy shartlari (TSH) bilan tartibga solinadi. Geotexnikaviy nazorat xizmati qurilish tashkiloti tomonidan tuproq ishlari boshlanishiga qadar tashkil etiladi va qurilish davrining butun davri davomida, ishlar tо‘liq tugagunga qadar amalda bо‘ladi. Nazorat turlari bir nechta guruhga bо‘linadi: qurilishning texnologik jarayonida nazoratning joyi va vaqtiga qarab (kirish nazorati, operatsiya nazorati); nazorat qilinadigan parametrlarni qamrab olishiga qarab (yoppasiga nazorat, tanlab nazorat о‘tkazish); nazorat uslublariga nisbatan (о‘lchovli nazorat, kо‘z bilan nazorat, qayd etiladigan nazorat).

Gruntli tо‘g‘onlarni loyihalashda, shuningdek qurilayotgan inshootda geotexnazoratni tashkil etishda aniqlanishi zarur bо‘lgan gruntlar fizika-mexanikaviy tavsiflari rо‘yxati, gruntlar namunalari soni (nazorat nuqtalari), namuna olish joylari (nazorat nuqtalarini balandlikda va rejali joylashuvi), grunt namunalari hajmi belgilab olinadi va ular amaldagi meyoriy hujjatlar asosida о‘rnatiladi yoki muayyan qurilish sharoiti uchun maxsus ishlab chiqiladi va tо‘g‘on qurilishining texnikaviy shartlari (TSH) bilan tartibga solinadi. Geotexnikaviy nazorat xizmati qurilish tashkiloti tomonidan tuproq ishlari boshlanishiga qadar tashkil etiladi va qurilish davrining butun davri davomida, ishlar tо‘liq tugagunga qadar amalda bо‘ladi. Nazorat turlari bir nechta guruhga bо‘linadi: qurilishning texnologik jarayonida nazoratning joyi va vaqtiga qarab (kirish nazorati, operatsiya nazorati); nazorat qilinadigan parametrlarni qamrab olishiga qarab (yoppasiga nazorat, tanlab nazorat о‘tkazish); nazorat uslublariga nisbatan (о‘lchovli nazorat, kо‘z bilan nazorat, qayd etiladigan nazorat).

Gruntli tо‘g‘onlar murakkab iqlimiy sharoitlarida qurilganda geotexnazorat о‘tkazish bilan parallel ravishda havoning harorati va inshootga yotqiziladigan grunt harorati, atmosfera yog‘inlari, suv tezligi va sh.k. ustidan ham kuzatuv olib boriladi. Gruntli inshootlar barpo etishni nazorat qilish geotexnik laboratoriya tomonidan о‘tkaziladi. Gruntli inshootlarni qurishdan oldin geotexnik laboratoriya karyerdagi grunt tarkibi va tavsifini tekshiruvdan о‘tkazadi va bu ma’lumotlarni loyihaviy kо‘rsatkichlari bilan taqqoslab kо‘radi, shundan sо‘ng karyerlarni foydalanishga yaroqli ekanligi tо‘g‘risida xulosa beradi. Bunda quyidagi tavsiflar aniqlanadi: qumloq va gilli gruntlar uchun- donadorlik tarkibi, grunt zarrachalarining zichligi, gruntlarni oquvchanlik va yoyilish chegarasi (gilsimon gruntlar uchun), grunt namligi, eng maqbul (optimal) zichlik, kompressiya tavsiflari, ishqalanish koeffitsiyenti va solishtirma tortishish, filtratsiya koeffitsiyenti; yirik bо‘lakli gruntlar uchun-bir о‘qli siqilishga mustahkamlik chegarasi, donadorlik tarkibi, toshni suvga tо‘yinishida uni yumshash koeffitsiyenti, karyerdagi grunt zichligini tо‘g‘onga yotqizilgan grunt zichligiga nisbati koeffitsiyenti, sovuqqa chidamlilik va suv yutilish.

Yuvma tо‘g‘onlarni barpo etishda karyer gruntlarini loyihadagi bilan mosligi tekshirib kо‘riladi. Bunda qumloq gruntlar uchun –shag‘al va suvda eruvchan tuzlar, gilli va mayda zarrali gruntlar uchun-namlik, organik aralashmalar va suvda eruvchan tuzlar tarkibi, chо‘ziluvchanlik (qayishqoqlik) soni. Tо‘g‘onga gruntlar yotqizishdan avval zaminni tayyorlash ishlari olib boriladi. Bu ishlar ishlab chiqarish loyihasi va kotlovanni qazish boshlangandan sо‘ng yuzaga kelishi mumkin bо‘lgan qо‘shimcha shartlar asosida amalga oshiriladi. Zamin gruntlari sifati gruntdan olingan namunalarni tadqiqot qilish bilan aniqlanadi. Namunalar esa zaminni geologik tuzilishiga bog‘liq bо‘lgan chuqurlikda maxsus shurflardan olinadi, ushbu namunalar bо‘yicha yuqorida keltirilgan karyer gruntlari uchun aniqlangani kabi о‘sha tavsiflar aniqlanadi. Bunyod etilayotgan inshootning sifatini nazorat qilish yotqizilgan gruntdan namuna olish va uning tavsifini tadqiqot etish orqali bajariladi. Tekshirish namunalari butun inshoot bо‘ylab olinadi. Ularning soni inshoot sinfi, grunt turi, ish hajmi va sh.k. larga bog‘liq bо‘ladi. Namuna olishning о‘rniga shuningdek, tavsiflarni aniqlashning dala uslublari, masalan, geofizik uslublar, zondlash, parrakli asboblar bilan sinash qо‘llanishi mumkin.

2. Gidrotexnika inshootlari va ularning zaminlari holatini tabiiy sharoitda kuzatish Gruntli inshootlar va ularning zaminlarini tabiiy sharoitda kuzatishdan maqsad ularning haqiqiy holatini aniqlash va uni loyihaviy prognoz (bashorat) larga va “tо‘g‘on-zamin” tizimining ishonchlilik mezonlari hamda xavfsiz ishlashiga qanchalik mos kelishini о‘rnatishdan iborat. Tabiiy sharoitdagi kuzatuvlarning vazifalari “tо‘g‘on- zamin” tizimi faoliyatida salbiy о‘zgarishlarni о‘z vaqtida aniqlash va tо‘g‘onni ishdan chiqishi va hatto, avariya holatiga olib kelishi mumkin bо‘lgan salbiy jarayonlarni rivojlanishini о‘z vaqtida bartaraf etish maqsadida tо‘g‘on va uning zamini holatini tezkor nazorat qilishdan iborat. Tezkor nazorat qilishdan tashqari, tabiiy sharoitdagi kuzatuvlar ma’lumotlarini tо‘plash va ularga ishlov berish butun tо‘g‘onni va uning alohida elementlarini ishonchliligini kompleks taxlil qilish uchun ham juda zarur. Tabiiy sharoitdagi kuzatuvlar tо‘g‘on qurilishi paytida nazorat-о‘lchov asboblarini (NО‘A) о‘rnatishdan boshlanadi va gidrouzelni butun ekspluatatsiyasi mobaynida davom ettiriladi.

Hozirgi paytda amaldagi meyoriy hujjatlar tomonidan gidrouzellarni loyihalash davrida tegishli nazorat о‘lchash asboblari о‘rnatish bilan tabiiy sharoitda kuzatuvning maxsus loyihasini ishlab chiqish kо‘zda tutiladi. Tabiiy sharoitdagi kuzatuvlar hajmi va NО‘A larini soni inshoot sinfiga qarab belgilanandi. Baland gruntli tо‘g‘onlar chо‘kishlar va gorizontal siljishlar, harorat, tо‘g‘on tanasi va uning zaminidagi filtratsiya oqimi parametrlari, ayrim hollarda zо‘riqishli-deformatsiyali holatini kuzatib turish imkonini beradigan NО‘A majmuasi bilan jihozlanadi. Tо‘g‘onlarni seysmik hududlarda qurishda tabiiy sharoitda kuzatishlar loyihasida bevosita inshootning о‘zida va uning tevarak-atrofida ham seysmik asboblar (seysmograflar, akselerometrlar)ni о‘rnatish qarab chiqiladi.

3. Loyihalashning zamonaviy amaliyoti inshoot ishlashini tahlil qilish uchun kuzatuv ma’lumotlari bazasini yaratish va ularga ishlov berishni yо‘lga qо‘yishni kо‘zda tutadi. Ana shu maqsadlarda tabiiy sharoitdagi kuzatuv ma’lumotlarini yig‘ish, saqlash va ishlov berish maxsus kompyuter axborot-diagnostika tizimi yordamida bajariladi va unda barcha bosqichlar (yig‘ish, saqlash va ishlov berish) avvaldan belgilangan dastur bо‘yicha avtomatik rejimda amalga oshiriladi. Tabiiy sharoitdagi kuzatuvlarni о‘tkazish va ularga ishlov berishni bunday qо‘yilishi monitoring deb ataladi. Ayni paytda tо‘g‘onlar monitoringgini olib borishda bir qator yirik betonli tо‘g‘onlar, masalan, Sayano-Shushensk gidroelektrostansiyasida, va bir qancha gruntli tо‘g‘onlar, masalan, Chorvoq, Mojaysk va sh.k. tо‘g‘onlarda yaxshi muvafaqqiyatlarga erishilgan. Tabiiy sharoitdagi kuzatuvlar tо‘g‘onlar holatini, ularning qirg‘oqqa tutashgan joylari sementlash va drenaj galereyalari, NО‘A bо‘yicha (kо‘z bilan va masofaviy) geodezik asboblar bilan kuzatuv, suffoziya va suvning kimyoviy tarkibi bо‘yicha tekshirishlarni о‘z ichiga oladi.

Tо‘g‘onlarda, butun gidrouzeldagi singari doimiy tizimli kuzatuvdan tashqari, suv omborida suv toshqinidan sо‘ng, yuqori ballga ega zilziladan keyin va sh.k. larda navbatdan tashqari kо‘z bilan tekshirish va asboblar bilan tо‘liq siklda nazorat qilish amalga oshiriladi. Tо‘g‘onlar holatini tezkor tekshirish kuzatuvning haqiqiy kо‘rsatkichlarini loyihalash davrida olingan chegaraviy- ruxsat etiladigan qiymatlar bilan taqqoslash asosida bajariladi. Odatda loyihaviy kо‘rsatkichlarni ta’sir etish muddati suv omborini meyoriy dimlangan sath (MDS) gacha tо‘lishini boshlang‘ich davri va doimiy ekspluatatsiyaning dastlabki yillariga tо‘g‘ri keladi. Keyinroq chegaraviy-ruxsat etiladigan qiymatlarga tabiiy sharoitdagi kuzatuvlar natijalari, tо‘g‘onni qurish davridagi geotexnik nazorat va tо‘g‘onni ekspluatatsiyasi davridagi qо‘shimcha tadqiqot (masalan, geodezik uslublar, georadar va sh.k.) lar jarayonida olingan tо‘g‘on tanasi va zaminning gruntlarini fizika-mexanikaviy xossalari haqidagi ma’lumotlar asosida qayta aniqlik kiritiladi.

Tо‘g‘onlardagi kuzatuvlar natijalari joriy va tо‘liq turlarga bо‘linadi. Joriy tekshirishlar gidrouzel ekspluatatsiya xizmati, tо‘liq tekshiruvlar esa komissiya tomonidan amalga oshiriladi. Kо‘z bilan qarab chiqishda yoriqlar, darz ketgan joylar bor-yо‘qligiga, tо‘g‘on tepasida, yon tomonlarda chо‘kishlar, о‘yilishlar hosil bо‘lgani, tо‘g‘on yon tomonlari kо‘chishiga olib keladigan shikastlanishlar mavjudligi, drenajlarda filtratsiya suv sarfi oshganligi, tо‘g‘onning qirg‘oq bilan tutashgan joylarida namlik hosil bо‘lishi va sh.k. larga alohida e’tibor qaratish kerak.

Kо‘z bilan tekshirib chiqishlar natijalari bо‘yicha asboblar bilan olib boriladigan maxsus kuzatuvlar о‘tkazilish mumkin. Gruntli tо‘g‘onlarda asboblar bilan kuzatuvlar davriy takrorlanib turuvchi geodezik kuzatishlar va NО‘A kо‘rsatkichlarini nazoratiga bо‘linadi. Odatda tо‘g‘onda NО‘A lar loyihada xarakterli kesimga yoki joy topografiyasi bо‘yicha alohida xususiyatlarga ega kesimga mо‘ljallangan stvorlarda joylashtiriladi. Bunda shuningdek, zaminlarni geologik tuzilishi, gidrouzel stvorida inshootlarni joylashtirish va sh.k. ham inobatga olinadi. Eng sо‘nggi holatda gruntli tо‘g‘onni betonli inshoot (suv о‘tkazuvchi tо‘g‘onlar gidroelektrostansiya binolari, shlyuzlar kamerasi va sh.k.) lar bilan tutashganligiga alohida e’tibor beriladi.

Gidrotexnika inshootlari qurilishning qisqacha tarixi va mamlakatimiz rivojlanishi bilan bog‘liq kelajagi Sug‘orish va u bilan bog‘liq kanallar, inshootlar qurilish ishlari Amudaryo, Sirdaryo va Zarafshon daryolari vodiysida olib borilgan. Olingan tarixiy ma’lumotlar va arxeologik qazishmalar natijalariga ko‘ra, Markaziy Osiyoda sug‘orish ishlari bilan eramizdan avvalgi IX–VII asrlarda ham shug‘ullanishgan. Qadimgi Baqtriya, Sug‘diyona, Xorazm davlatlari, Farg‘ona vodiysida sug‘orish ishlari olib borilganligi, sug‘orish tarmoqlari, suv to‘plash inshootlari qurilganligi bunga misol bo‘la oladi.

Gruntli gidrotexnika inshootlarini qurishda geotexnikaviy nazorat Gruntli tо‘g‘onlarni ishonchliligi va xavfsiz ishlashini ta’minlash uchun qabul qilinadigan muhim chora-tadbirlardan biri bu – ularni barpo etish davrida gruntlarni yotqizishni geotexnik nazorat qilishdir. Bu tо‘g‘onlarni qaysi usul bilan barpo etilishi-hoh u tо‘g‘onlarni yuvma usulda, hoh gruntni suv ostiga tо‘kish usulida yoki gruntni quruq joyga tо‘kish usuli yordamida qurilishidan qat’iy nazar, barchasiga bir xil taalluqli hisoblanadi. Gruntli tо‘g‘onlar sifatini nazorat qilish tо‘g‘on tanasiga yotqiziladigan gruntlar fizika- mexanikaviy tavsifi qiymatlarini loyihalash davridagi qabul qilingan qiymatlari bilan mos kelishi ta’minlanganligini tekshirish maqsadida olib boriladi. Geotexnik nazorat ma’lumotlari tо‘planish va ularni tahlil qilish jarayonida tо‘g‘onni barpo qilish texnologiyasiga о‘zgartirishlar kiritish, shuningdek, tо‘g‘onni zо‘riqishli-deformatsiyali holatini haqiqiy kо‘rinishi о‘rnatiladigan ayrim hisoblar bajarilishi mumkin. Bundan tashqari, gruntlar fizika-mexanikaviy xossalari (asosan zichlik) statistikasi ehtimollik nazariyasi asosida tо‘g‘onlarni zо‘riqishli-deformatsiyali holati va ishonchlilik koeffitsiyentini baholash imkonini beradi va bu о‘z navbatida inshootni ekspluatatsiya davrida ishlashini asosli ravishda baholash imkoniyatini yaratadi. Gruntli tо‘g‘onlarni loyihalashda, shuningdek qurilayotgan inshootda geotexnazoratni tashkil etishda aniqlanishi zarur bо‘lgan gruntlar fizika-mexanikaviy tavsiflari rо‘yxati, gruntlar namunalari soni (nazorat nuqtalari), namuna olish joylari (nazorat nuqtalarini balandlikda va rejali joylashuvi), grunt namunalari hajmi belgilab olinadi va ular amaldagi meyoriy hujjatlar asosida о‘rnatiladi yoki muayyan qurilish sharoiti uchun maxsus ishlab chiqiladi va tо‘g‘on qurilishining texnikaviy shartlari (TSH) bilan tartibga solinadi.

E’tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Gidrotexnika inshootlari xavfsizlik deklaratsiyasi

Gruntli gidrotexnika inshootlarini qurishda geotexnikaviy nazorat

Kanallarda quriladigan gidrotexnika inshootlari konstruksiyalari

Gidrotexnika va gidrotexnika inshootlari to’g’risida umumiy ma’lumotlar . Vazifasi va xususiyatlari. GTI turkumlanishi

Sayoz joylashgan poydevorlarni loyihalash - loyihalash qoidalari, poydevorning o’lchamlarini aniqlash