Zardushtiylik 3 - Manaviyat asoslari - Slaydlar

Zardushtiylik 3

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2944.5 KB

Ko'chirib olish

Zardushtiylik

Zardushtiylik. Miloddan avvalgi 1-mingyillikning birinchi yarimida Zardushtiylik. Miloddan avvalgi 1-mingyillikning birinchi yarimida Markaziy Osiyoda zardushtiylik dini keng tarqaldi. Zardushtiylik Markaziy Osiyoda zardushtiylik dini keng tarqaldi. Zardushtiylik o`shanda olov (quyosh)ga, er, suv, oy, yulduzlarga sig`inganlar va ularni o`shanda olov (quyosh)ga, er, suv, oy, yulduzlarga sig`inganlar va ularni muqaddas deb bilganlar.muqaddas deb bilganlar. Zardushtiylik dinining nomi shu dinning asoschisi Zardusht (turli tillarda Zardushtiylik dinining nomi shu dinning asoschisi Zardusht (turli tillarda Zaratushtra, Zoroastr) ismidan olingan. Uning tug`ulgan joyi nima`lum. Zaratushtra, Zoroastr) ismidan olingan. Uning tug`ulgan joyi nima`lum. Zardusht miloddan avvalgi 1-mingyillikning birinchi choragida yashagan.Zardusht miloddan avvalgi 1-mingyillikning birinchi choragida yashagan.

Zardusht-ajdodlarimizning zadushtiylik deb ataladigan qadimgi dini asoschisidir. Zardusht o`z ta`limonitini Xorazim yoki Baqtriyada targ`ib qilgan. U 77 yoshida zardushtiylik e`tiqodi dushmanlari qo`lida halok bo`lgan. Keyinroq Evropada bu din targ`ibotchisini Zoroastr (yunoncha "astron"-yulduz) deb atashganlar. Zardusht vafotidan bir necha asr o`tgacha barcha diniy marosimlar, madhiya va duolar kitob holiga keltirildi. Bu zardushtiylar muqaddas kitobi "Avesto" edi. "Avesto" so`zi "qat`iy qonunlar" ma`nosini bildiradi.

Zardushtiylik.

Zardushtiylarning eng muqaddas sanalgan ilohlari Ahuramazda, Mitra, Anaxita bo`lgan. Ahuramazda buyuk va mutafakkur iloh, Zardo`shtning homiysi bo`lgan. Mitra quyosh va yorug`lik xudosi, dehqonlar va chorvadorlar himoyachisi, hosil, ma`murchilik va to`kin-sochinchilikni ta`minlovchi bo`lgan. U Ahuramazda bilan odamlar o`rtasidagi asosiy vositachi edi. Zardushtiylik.

Zardushtning g`oyalari, matnlari miloddan avvalgi IV asrda to`planib, 21 kitob qilingan. Ular "Avesto"ning asosini tashkil etgan. Matnlarga yozilgan tafsirlar "Zand" deb ataladi. "Avesto"ning qimmati shundaki, u Ozbekiston qadimgi tarixini o`rgainshda dastlabki yozma manbalardan biri hisoblanadi. "Avesto"("Asos") kitobida Markaziy Osiyo xalqlari tarixiga doir ma`lumotlar jamlangan. Zardushtiylikda olov, er, suv va havo muqaddas sanaladi. Yomonlikni muqaddas erga ko`mish, kuydirish, suvga tashlash man etilgan. Jasadni qushlarga em bo`lsin deb maxsus baland joyga qo`yganlar. Suyaklar tozalanib, qurib qolgach, ularni maxsus idish "ossuariy"-"suyakdon, ostadon" larda saqlanganlar. Ular nous deb ataluvchi maxsus binolarga qo`yiladi.

Zardushtiylik dini

Diniy marosimlar ibodatxonalar, ochiq maydonlar va dindorlarning uylarida o'tkazilgan. Zardushtiylik vujudga kelgan dastlabki davrlarda ommaviy diniy marosimlar ochiq maydonlarda va dindorlarning uylarida o'tkazilgan. Dastlab ibodatxonalarning qurilishi Ahmoniylar imperiyasi davridan boshlangan. Ibodatxonalar «olov uylari» deb atalgan. Ularning rejasi bir xil bo'lib, tosh yoki paxsadan qurilgan. Binoning ichki va tashqi qismidagi devorlari suvoqlangan. Binolarda qimmatbaho bezaklarning yo'qligi sababli ko'rinishi boshqa jamoat binolaridan deyarli farqlanmagan. Ibodatxonaning markazida doimo olov yonib turadigan hujra bo'lgan. Ahmoniylar davrigacha zardushtiylikda xudolarning tasviri aks ettirilmagan.

Zardushtiylik ayollarning erkaklar bilanZardushtiylik ayollarning erkaklar bilan teng huquqligini mustahkamlagan.teng huquqligini mustahkamlagan. Zardushtiylikka e'tiqod qiluvchilar juda ko'p diniy marosimlarni bajarishgan. Diniy marosimlarga esa kohinlar rahbarlik qilgan. Marosimlarning ko'pligi kohinlarning moddiy jihatdan muhtojlikni bilmay yashashlariga imkon bergan. Kohinlarning jamiyatdagi mavqei juda baland bo'lib, ular alohida tabaqani tashkil etgan. Shuning uchun kohinlik otadan farzandga meros bo'lib o'tgan. Kohin o'z farzandini yoshligidan bo'lg'usi kasbga tayyorlab borsa-da, nomzod Kohin o'z farzandini yoshligidan bo'lg'usi kasbga tayyorlab borsa-da, nomzod uzoq vaqt o'qitilgan uzoq vaqt o'qitilgan va bir necha bosqichdagi sinovlar hamda poklanish marosimlaridan va bir necha bosqichdagi sinovlar hamda poklanish marosimlaridan o'tkazilgan. Faqat ko'p bosqichli sinovlardan muvaffaqiyat bilan o'tgan o'tkazilgan. Faqat ko'p bosqichli sinovlardan muvaffaqiyat bilan o'tgan kasbga da'vogarlargina kohinlik martabasiga muyassar kasbga da'vogarlargina kohinlik martabasiga muyassar bo'lgan.bo'lgan.

Zardushtiylik dini Sharq, xususan, Markaziy Osiyo va Eron xalqlarining yuksak tafakkuri maxsuli bo’lib, u faqat diniy aqidalar va ahloq meyorlari majmui bo’libgina qolmay, balki real hayot, ilmga asoslangan dunyoqarash, ijtimoiy hayotning turli sohalarini o’z ichiga oluvchi keng qamrovli murakkab bir talimotdir. Zardushtiylikning ajdodlarimiz dunyoqarash tizimi sifatida o’ziga xos olamning yaralishi haqidagi kontseptsiyasi bo’lgan. Bunga ko’ra, olam ikki turga bo’linadi: ilohiy va moddiy olam. Bizning taqvim bo’yicha odamning vujudga kelishi navro’z arfasiga to’g’ri keladi. Navro’z arafsida tabiat va odamlar harakatga keladi, olam va odamning harakati uyg’unlashadi, hayotda yangi kun – navro’z boshlanadi. Shu kuni birinchi bor olov kashf qilingan va otashgohda olov yoqilgan.

Diniy e'tiqoddagi xilma-xillik hukmdorlarning muayyan dinni tanlashdagi erkinliklarida ham kuzatilgan. Makedoniyalik Iskandar va uning vorislari mintaqamizda Olimpiya xudolariga sig'inishni qo'llagan bo'lsalar, Kushon davlati hukmdorlari buddaviylikni qabul qilib, uni mamlakat hududida keng yoyishga harakat qilganlar. Sosoniylar davlati hukmdorlari zardushtiylikni har taraflama qo'llab quvvatlaganlar. Butun mamlakat hududida ko'plab olov uylari qurilgan. Milodiy VIII asrning boshlarida Markaziy Osiyoning bir qismini bosib olgan Arab xalifaligi davlati islomlashtirish siyosatini olib borgan. Islomdan tashqari barcha diniy e'tiqodlar taqiqlangan.

Ko‘pchilik tadqiqotchilar fikriga ko‘ra, A. O’rta Osiyoda, Ko‘pchilik tadqiqotchilar fikriga ko‘ra, A. O’rta Osiyoda, xususan, Xorazmda mil. av. 1-ming yillikning 1-yarmida xususan, Xorazmda mil. av. 1-ming yillikning 1-yarmida vujudga kelgan. A.da keltirilgan geofafik ma’lumotlar ham buni vujudga kelgan. A.da keltirilgan geofafik ma’lumotlar ham buni tasdiklaydi. Mas., xudo yaratgan o‘lkalar sanab o‘tilar ekan, tasdiklaydi. Mas., xudo yaratgan o‘lkalar sanab o‘tilar ekan, boyligi va ko‘rkamligi jihatidan qad. Xorazm, Gava (Sug‘d), boyligi va ko‘rkamligi jihatidan qad. Xorazm, Gava (Sug‘d), Marg‘iyona (Marv), Baqtriya (Balx) birinchi bo‘lib tilga olinadi, Marg‘iyona (Marv), Baqtriya (Balx) birinchi bo‘lib tilga olinadi, Orol dengizi (Vorukasha yoxud Vurukasha) va Amudaryo Orol dengizi (Vorukasha yoxud Vurukasha) va Amudaryo (Daiti) tavsiflanadi. A.dagi xalqning dastlabki vatani Sirdaryo, (Daiti) tavsiflanadi. A.dagi xalqning dastlabki vatani Sirdaryo, Amudaryo etaklari va Zarafshon vodiysi bo‘lgan. A. uzoq vaqt Amudaryo etaklari va Zarafshon vodiysi bo‘lgan. A. uzoq vaqt mobaynida shakllangan. Unda keltirilgan ma’lumotlarning eng mobaynida shakllangan. Unda keltirilgan ma’lumotlarning eng qad. qismlari mil. av. 2-ming yillik oxiri - 1-ming yillik boshiga qad. qismlari mil. av. 2-ming yillik oxiri - 1-ming yillik boshiga oid bo‘lib, og‘zaki tarzda avloddan-avlodga o‘tib kelgan. oid bo‘lib, og‘zaki tarzda avloddan-avlodga o‘tib kelgan. Keyingi asrlarda A. tarkibiga turli diniy urf-odatlar bayoni, Keyingi asrlarda A. tarkibiga turli diniy urf-odatlar bayoni, axloqiy, huquqiy qonun-qoidalar va h.k. qo‘shilib borgan.axloqiy, huquqiy qonun-qoidalar va h.k. qo‘shilib borgan.

A vesto ni Zardusht diniy asar sifatida bir tizimga solgan. Dastlabki yozma nusxasi esa, 12 ming mol terisiga bitilgan deb rivoyat qilinadi. U Persepolda saqlangan. Axomaniylar sulolasininng poytaxti Sheroz yaqinidagi Taxti Jamshidda saqlangan. Aleksandr (Makedoniyalik Iskandar) Eronni zabt etganda, bu nusxa kuydirib yuborilgan. Arshakiylardan Vologes I davri (51-78)da qayta kitob qilingan, lekin u saqlanmagan. Sosoniylar shohi Xusrav I (531-579) davrida yaxlit kitob holiga keltirilgan. 9-a.da yozilgan "Denkart" asari A.ning 21 nask (qism)dan iborat ekanligi haqida ma’lumot beradi. A. hajmi katta kitob bo‘lgani sababli, dindorlar kundalik faoliyatida foydalanish uchun uning ixchamlashtirilgan shakli - "Kichik A." (Xurdak A.) yaratilgan. Arablar Eronni fath etgach (7-a.), zardushtiy ruhoniylarining bir qismi Hindistonga ko‘chib o‘tgan. Ularning avlodlari (parslar) Bombay sh.da o‘z jamoalarida hozirgacha A.ning asl nusxasini saqlab keladi. Frantsuz tadqiqotchisi Anketil Dyuperron zardushtiylar jamoasida yashab, A. tilini va yozuvini o‘rganib, uni tarjima qilib nashr etgan (1771). A.ning bu nusxasi 27 jilddan iborat bo‘lib, asarning yettidan bir qismidir. U Yasna, Vispered, Vendidad, Gatlar va Yashtlar nomi b-n yuritiladigan kitoblarni o‘z ichiga oladi.

Xulosa sifatida aytish mumkinki, zardushtiylik nafaqat jamiyatda sog'lom turmush tarzini qaror toptirishga, balki Sharq davlatlarida axloqiy qadriyatlarni keng yoyishga xizmat qilgan. Odamlarning ma'naviy qadriyatlarga amal qilib yashashlari, jannat va do'zax, qiyomat, odamning qayta tirilishi va ilohiy davlatning yaratilishi singari g'oyalari keyinchalik xristianlik va islom dini ta'limotlarining ishlab chiqilishida muhim manba vazifasini o'tagan.

O'xshashlar

Zardushtiylik 2

Zardushtiylik 4

Xristianlik 3

Islom dini 3

Avesto 6