Avesto 6 - Manaviyat asoslari - Slaydlar

Avesto 6

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4585.5 KB

Ko'chirib olish

MA’NAVIYAT MA’NAVIYAT Mavzu: AvestoMavzu: Avesto

 Avesto zardushtiylik dinining muqadas kitobidir. «Avesto» eramizdan oldingi VII asrning oxiri va VI asrning boshlarida yaratilgan. Uning qadimgi qismlari miloddan avvalgi 2000- 1000 yillarga taalluqli, deb qaraladi. «Avesto»ning bizgacha yetib kelgan nusxalarida Eron shohi Kayxisrav va Turon shohi Franhrasyan (Afrosiyob) o’rtasidagi munosabatlar ifodasini topgan. Bunday tarixiy voqyelik miloddan avvalgi 620 – yillarga to’g’ri keladi.

 «Avesto» zardo’shtiylik dinining muqaddas kitobidir. Uning yaratilish vatani – Markaziy Osiyo. Shu sababli bu kitob Markaziy Osiyo xalqlarining mushtarak yodgorligidir. Avesto o’z davrining tarixi, fani, madaniyati, urf- odatlari, adabiyoti, iqtisodiy-ijtimoiy hayoti to’g’risida ma’lumot beruvchi qomusiy asardir. «Avesto» yaratilgan vaqtda 30 nask - kitob (qismdan) iborat bo’lganligi haqida ma’lumotlar bor. Markaziy Osiyoga turli bosqinchilarning kirib kelishi, zardo’shtiylik diniga sig’inuvchilarning ta’qib qilinishi natijasida kitobning ko’p qismi yo’qolib, oz qismi saqlanib qolgan.

 . Bu xususda Beruniy «Qadimgi xalqlardan qolgan yodgorliklar» asarida shunday yozadi: «Podshoh Doro ibn Doro xazinasida «Avesto»ning o’n ikki ming qoramol terisiga tilla bilan bitilgan bir nusxasi bor edi. Iskandar otashxonalarni vayron qilib, ularda xizmat etuvchilarni o’ldirgan vaqtda uni yondirib yubordi. Shuning uchun o’sha vaqtdan beri «Avesto»ning beshdan uch qismi yo’qolib ketdi. «Avesto» o’ttiz nask edi. Ma’jusiylar qo’lida o’n ikki nask chamasi qolgan».

Endi zardushtiylikda va uning muqaddas kitobi «Avesto»da ma’naviyat va ma’rifat masalalari va ularning bizning bugungi kun uchun ahamiyati haqida fikr yuritamiz. Axura Mazda odamlarni bir-birlari bilan murosa qilib yashashni odat qilishlari, g‘arazgo‘ylik, hasadgo‘ylik, kalondimog‘lik, shuhratparastlik, qonunsiz ishlardan o‘zlarini tiyib yurish uchun intilishga chaqiradi. Bergan so‘zning ustidan chiqish, unga sodiq qolish, savdo-sotiqda shartnomalarga amal qilish, qarzni vaqtida to‘lash, aldamchilik va xiyonatdan holi bo‘lish — imonlilik alomatlari ekanligi aytiladi. Imonli odam o‘g‘irlik va talonchilikdan, begonalarning molu-dunyosiga ko‘z olaytirishdan, o‘z- o‘ziga xiyonat kilish, ya’ni o‘z imoniga xilof ishlardan o‘zini saqlay biladigan komil insondir.

 Tanalaringizga nisbatan qalbingiz haqida ko‘proq qayg‘uring, ya’ni avval ma’naviy dunyoingiz musaffo bo‘lsa, moddiy turmushingiz ham mukammal bo‘lib boraveradi, deyiladi «Avesto»da.  «Avesto»da mehnat nihoyatda ulug‘lanadi. Mehnatni yaxshilik, moddiy noz-ne’matlar manbai deb biladi. Inson saxovatli bo‘lishi uchun avvalo mehnat qilishi, o‘z qo‘li bilan noz-ne’matlar yaratishi zarurligi uqtiriladi. «Avesto»da: «Don ekkan kishi taqvodorlik urug‘ini ekadi, u Mazdaga ixlosmandlik e’tiqodini olg‘a suradi, imonni oziqlantirib turadi..», deyiladi. Bunga amal qilish o‘n ming marta ibodat qilish bilan barobar, yuzlab qurbonlik qilishga teng

 Ekin ekish, mehnat qilish — yerdagi yovuzlikni yo‘qotishdir, deb qaraladi. «G‘alla yerdan unib chiqqanda, - deyiladi «Avesto»da, devlar larzaga keladi, g‘alla o‘rib olinayotganda devlar nola-faryod chekadi, g‘alla yanchib un qilinayotganda ular mahv bo‘ladi...» deb mehnat ulug‘lanadi.  «Avesto»da inson axloq-odobi, ma’naviyati quyidagi uchlikda: Gumata — yaxshi fikr, Gugta — yaxshi so‘z, Gvarshta — yaxshi ishda ifodalanadi. «Men yaxshi fikr, yaxshi so‘z, yaxshi ishga shon-shavkat baxsh etaman», — deb ta’kidlaydi Axura Mazda.  Yaxshi fikr deganda yaqin kishilarga mehribonlik, muhtojlik va xavf-xatar ostida qolganda yordam berishga shaylik, kishilar baxt va saodati uchun faol kurashishga doim tayyor turish, hamma bilan ahil va totuv yashash va boshqalar tushuniladi.

 Yaxshi so‘zlar deganda esa o‘z va’dasiga rioya qilish, so‘zining ustidan chiqish, savdo-sotiq ishlarida halol bo‘lishga, qarzini o‘z vaqtida to‘lash, o‘g‘rilik va talonchilik qilmaslik, buzuklikdan o‘zini tiyish va hokazolar tushunilgan.  Yaxshi ishlar deganda insonning o‘z xatti-harakatida yaxshi fikr va yaxshi so‘zlarda ilgari surilgan barcha ijobiy yo‘l- yo‘riqlarga og‘ishmay amal qilish nazarda tutiladi.  «Avesto»da naslning pokligi, tozaligiga ham alohida e’tibor berilgan, qattiq nazorat qilingan, qarindosh-urug‘, aka- ukaning quda-anda bo‘lishi qoralangan.  Hozirgi medisina fani aka-uka, yaqin qarindoshlar o‘rtasidagi qudachilik munosabatlari kelajak avlodning sog‘lom, to‘la- to‘kis bo‘lib tug‘ilishiga salbiy ta’sir ko‘rsatishini to‘liq aniqlagan.

Buni esa bizning ajdodlarimiz allaqachon aniqlaganlari hozirgi zamon kishisini lol qoldiradi. Qolaversa, yaqin kishilarning nikoh masalalarida ma’naviy jihatlar ham borki, bunga inson qalbi yo‘l bermasligi kerak. Ko‘rinadiki, O‘rta Osiyoda keng tarqalgan qadimiy Zardushtiylikda oila va nikoh masalalari, inson muammosiga katga ahamiyat berilgan. Insonning jismoniy va ma’naviy pokligi zardushtiylik axloqining eng qadimiy talablaridandir. Oila va nikoh yaratguvchining talabiga mos kelganligi bois uni buzish taqiqlangan. Agarda oilada er yoki xotin axloqsizlik, ya’ni buzuqchilik gunohi sodir etsa, unday kishilar tayoq bilan jazolangan. Shu orqali oila mustahkamligi uchun kurashganlar.

 Zardushtiylik ta’limotidan ko‘rinib turibdiki, Sharqda qadimdan oila muqaddas hisoblangan. Uni mustahkamlab, darz ketishiga yo‘l qo‘ymaganlar. Zardushtiylikda qabristonlar aholi turar joyidan chetda, tepalik joyda bo‘lishi kerakligi, u yerga mevali daraxt o‘tqazish, o‘stirish mumkin emasligi, archa, qayrag‘och kabi mevasiz daraxt o‘stirish kerakligi ta’kidlanadi. «Avesto»da aholining ko‘payishiga ham ahamiyat berilgan. Qasddan erga chiqmaydigan qiz qopga solinib, 50darra urilgan. Qasddan uylanmagan yigitga ham 50 darra urilgan va beliga temir kamar bog‘lab yurish buyurilgan.

Markaziy Osiyoda quldorlik jamiyati eramizning II-III asrlarga kelib inqirozga yuz tutdi va o‘z o‘rnini feodal munosabatlariga bo‘shatib bera boshladi. Bu holat zardushtiylik ichida yangi oqim Moniylik ta’limotining yuzaga kelishi va kuchayishiga olib keladi. Ushbu oqimning asoschisi Moniy (216-276 y.) bo‘lib, u tarixiy shaxsdir. Uning ta’limoti hukmron tabaqalar manfaatiga zid bo‘lgani uchun 276 yilda vahshiylarcha o‘ldirildi

Avestoda yer, suv, oziq-ovqat, kiyim-kechak toza saqlanishi kerakligini aytadi. Avliyolarni shahar va qishloq chekkasida qurish va uni atrofi o’rab olinishi kerakligini aytib o’tilgan. Suvni iflos qilmaslik va unga tupurmaslik haqida yozilgan. Yerni iflos qilmaslik haqida yozilgan. Yerni iflos qilgan va uni asrash qoidalarini buzgan insonlar 400 qamci urilgan. Mikroblar insonni kasallanishiga sabab bo’ladi.

Moniy ta’limoti zardushtiylikning yaxshilik va yomonlik ta’limotiga asoslangan bo‘lib, keng xalq ommasining manfaatiga mos kelar edi. Moniylik ta’limotida dunyo — ziyo (yorug‘lik) va zulmat (qorong‘ulik)ning a a badiy kurash maydonidan iborat, mana shu kurash maydonida insonning asosiy vazifasi yovuzlikni yo‘q qilish uchun yaxshilik, ezgulikka ko‘maklashishdan iborat degan ma’naviy- axloqiy ta’limot ilgari suriladi. SHUNDAY QILIB YANA BIR QANCHA TA’LIMOTLAR YUZAGA KELDI VA ULARNING HAMMASI AVESTOGA O`XSHAB INSON SOFLIGI VA YAXSHI AMAL HAQIDA G`OYASINI ILGARI SURGAN EDI

"Avesto" matnlarini o`qish imkoniyatiga egamiz. Uning ayrim qisimlarini frantsuz olimi A.Dyuperron tarjima qilishga muvaffaq bo`lgan. Tadqiqotchi olim Meri Boys ko`p yillar davomida Hindistondagi zardushtiylik jamoalari hayoti va urf-odatlarini o`rgangandi. Bu haqida u o`zining "Zardushtiylar. E`tiqodlari va urf-odatlari" kitobida hikoya qilgan. Zardusht 40 yoshida yangi diniy ta`limot payg`ambari bo`ldi. "Payg`mbar" so`zi "savobli ishlar xabarchisi" ma`nosidir. Zardushtning g`oyalari, matnlari miloddan avvalgi IV asrda to`planib, 21 kitob qilingan. Ular "Avesto"ning asosini tashkil etgan. Matnlarga yozilgan tafsirlar "Zand" deb ataladi.

"Avesto"ning qimmati shundaki, u Ozbekiston qadimgi tarixini o`rgainshda dastlabki yozma manbalardan biri hisoblanadi. "Avesto"("Asos") kitobida Markaziy Osiyo xalqlari tarixiga doir ma`lumotlar jamlangan. Zardushtiylikda olov, er, suv va havo muqaddas sanaladi. Yomonlikni muqaddas erga ko`mish, kuydirish, suvga tashlash man etilgan. Jasadni qushlarga em bo`lsin deb maxsus baland joyga qo`yganlar. Suyaklar tozalanib, qurib qolgach, ularni maxsus idish "ossuariy"-"suyakdon, ostadon" larda saqlanganlar. Ular nous deb ataluvchi maxsus binolarga qo`yiladi.

‘ Avesto’ – Tarix va ma’naviy dunyomiz sarchashmasi. ‘Avesto’ – Turonu Eron xalqlari ajdodlarning islomdan avvalgi dini, ya’ni zardushtiylikning muqaddas kitobi. Mohiyatiga ko’ra ‘Avesto’ miloddan avvalgi 2 ming yillik o’rtalaridan 1 ming yillik boshlarigacha o’lkamizda yuzaga kelgan ijtimoiy, iqtisodiy, madaniy jarayonlarning xamda ilk davlatchilik munosobatlari tarixning qomusiy yozma yodgorligidir. ‘Avesto’ kitobi ko’p qatlamli. Uning tarkibijdan ibtidoiy davrlarga tutashadigan asotirlar, olamning oqilona munosiblikda mukammal yaratilishi haqidagi tasavvurlar, odamzodning ezgulik, baxtiyor va farovon, g’amu anduhsiz xayot, adolatli ijtimoiy boshqaruv, havf-hatarsiz turmush, sog’lom tan, teran aql, soliq va dono farzandlar, oqila ayol, totuh oila, gurkiragan ko’m-ko’k bepayon yaylovlar, to’q va semiz chorva, suvlari ma’mur, serhosil ekin dalalari haqidagi orzu umidalar o’rin olgan.

1. MADYUZARM – Birinchi gahanbor bo’lib ‘bahorning o’rtasi’ ma’nosini bildiradi. Madyuzarm yilning 41- kunidan 45-kunigacha besh kun davom etgan. Madyuzarm bosqichida oliy iloh Ahura Mazda osmonu falakni yaratgan. Zardushtiylik ananasida yil boshi 21 mart xisoblangan, yani Navro’z kuni. Farvardan oyining 2- kunida (27 martda) Zardusht tugilgan. Eronda Farvardin oyining oltinchi kunini ‘Xurdod kuni’ (‘tug’ilish kuni’) deb nishonlanadi. Eron zardushtiylari o’rtasida 27 martni ‘katta navro’z’ yoki ‘xurdon navro’z’ deb nishonlash rasm bo’lgan. Madyuzarm gahanbori bizning taqvimda may oyining dastlabki besh kuniga to’g’ri keladi.Madyuzarm 5 kun davom etgan va shunda koinot vujudga kelgan.

Zardushtiylik dunyoviy qarash

Ma’lumki, milliy g’оya va mafkuraning tariхiy shakllari va ko’rinishlari хalqimizning ko’p ming yillik o’tmishi davrida rivоjlaiib kеldi. Qadimgi Хоrazm, So’g’diyona va Baqtriyada ilk bоr shakllangan, ajdоdlarimiz tоmоnidan bundan 2700 yil оldin yaratilgan dastlabki yozma manba - «Avеstо» kitоbida ham ezgulik g’оyalari ilgari surilgan. Yaхshilik bilan yomоnlik o’rtasidagi azaliy kurash aks ettirilgan. Zardushtiylikning ezgulik va insоnparvarlik haqidagi qarashlari mintaqamizga islоm dini kirib kеlgunga qadar asоsiy g’оyalar edi. Shuningdеk, turkiy xalqlar o’rtasidagi Ko’k tangrisiga (оsmоn va quyoshga) sig’inish (shamanizm) va buddizm (buddaviylik) ham diniy e’tiqоd sifatida zardushtiylik bilan yonma-yon yashab keldi.

O'xshashlar

Avesto

“AVESTO” – Zardushtiylikning muqaddas kitobi sifatida

Zardushtiylikning vujudga kelishi

Zardushtiylik 4

Zardushtiylik 2