logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Manaviyat asoslari
  4. Vahhobiylikning asosiy g’oyalari

Vahhobiylikning asosiy g’oyalari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

430 KB
Ko'chirib olish
MAVZU: Vahhobiylikning asosiy g’oyalari • REJA: • Vahhobiylikning paydo bo’lishi • Vahhobiylikning asoschisi • Vahhobiylikning asosiy g’oyalari • Vahhobiylikning yo’nalishlari www.arxiv.uz • Vahhobiylik — islom dinining sunniylik yo’nalishi hanbaliya mazhabidagi oqim. V ahhobiylik XVIII asrda Arabiston yarim orolida vujudga kelgan dini-siyosiy oqimdir. Uning asoschisi Muhammad ibn Abd al-Vahhob 1703 yili Arabiston yarim oroli Najd o‘lkasining al-‘Uyayna degan joyida tavallud topgan. Bu davrda uning otasi Abd al-Vahhob ibn Sulaymon mustaqil mahalliy amir hokimiyatida qozilik lavozimida xizmat qilar edi. Muhammad yoshligidan diniy ilmlarni o‘z otasi rahbarligida o‘rgana boshladi. U an’anaga ko‘ra, Qur’onni yod oldi, tafsir va hadis ilmlari bilan tanisha boshladi. Bir necha bor Misr, Suriya, Kurdiston, Iroq, Eron mamlakatlarida bo‘lib, ko‘pincha ulamolar suhbatida o‘zining janjalkashligi va mutaassibligi bilan ajralib turgan. U o‘z targ‘botchilik faoliyatini 1730 yillarda boshlab, birinchi maqsadi o‘ziga munosib homiy topish bo‘ldi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Ibn Abdulvahhob aqoidda ilohiyotchilar Ibn Taymiya (1263—1328) va Ibn Kasiyr (1300—72)ga ergashdi. O’z otasining vafotidan (1740) so’ng uni faollashtirgan, chunki ota-o’g’il o’rtasida da’vatning uslubi xususida ixtilof bo’lgan. Turk tilidagi tadqiqotlarda Ibn Abdulvahhob uzoq yillar ingliz josusi b-n hamkorlik qilgani haqida dalillar mavjud. Vahobbiylik tarafdorlari fikricha, faqat Alloh ma’bud va islomning manbai Qur’on va Sunnadir. Muqaddas joylarni ziyorat qilish, aziz- avliyolardan duolarda shafoat-yordam tilash shirk hisoblanadi. Musiqa, qo’shiq va umuman ma’naviy taraqqiyotning boshqa ko’p ko’rinishlari bid’at (keyin kirib kelgan yangilik) sanaladi. Vahhobiylarning ibodatlari ham tarixan shakllangan hanafiya mazhabi qoidalaridan ajralib turadi. Vahhobiylar dinni "tozalash"ga, Muhammad (sav) davridagi asl holiga keltirish iddaosi b-n harakat qiladi. www.arxiv.uz • 1745 yili Muhammad ibn Abd al-Vahhob ad-Dir‘iyya vodiysiga uning amiri Muhammad ibn Sa‘ud taklifiga binoan ko‘chib o‘tdi. Bu bilan Muhammad ibn Sa‘ud o‘z hokimiyatini kuchaytirishda vahhobiylikdek mafkuraviy qurolga ega bo‘ldi. Vahhobiylar o‘zlari xohlagan jamoani kufrda yoki shirkda ayblashlari va unga qarshi jihod e’lon qilishlari mumkin edi. Ibn Sa‘ud esa bu jihodni amalga oshirib, o‘z hokimiyati chegaralarini kengaytirishni boshladi. Muhammad ibn Abd al-Vahhob 1792 yili vafot etdi. Ibn Sa‘ud va uning sulolasi vahhobiylik bayrog‘i ostida olib borgan urushlari 1932 yilda Saudiya Arabistoni davlatining tuzilishi bilan yakunlandi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Vahhobiylikda g’ayridinlarga, "ilk islom ahkomlaridan chekingan" musulmonlarga qarshi kurash alohida o’rin tutadi. Ularning da’vatini qabul qilmaganlarning barchasi go’yo kofirdir. Dastlabki vahhobiylar imon masalasida o’ta mutaassiblik, siyosiy raqiblar b-n kurashda esa oshkora ekstremizm b-n ajralib turgan. Vahhobiylikda ta’limoti o’sha paytdayoq norozilik tug’dirgan. Ibn Abdulvahhobni hatto o’zi tug’ilgan joy — Uyaynadan quvib chiqarishgan. Ammo bu ta’limot Arabiston yarim orolining markaziy qismida o’sha davrdagi mavjud muhit uchun qo’l kelgan. Zero bu yerda bir necha mayda sulolalar tomonidan boshqarilgan amirliklar o’zaro doimo nizolashib kelardilar. Shunday sulolalardan biri — saudiylar taxm. 4 asrdan beri ad-Dariyani o’zlariga markaz qilib olib, atrofdagi amirliklarni birlashtirishga harakat qilardilar. www.arxiv.uz • Vahhobiylik ta’limoti diniy masalalarda din fundamenti, ya’ni Payg‘ambar davri voqeiyliklariga qaytishni talab etdi. Ular barcha muxoliflarini bid’atchilikda, ya’ni dinga yangilik kiritganlikda aybladilar, o‘zlarining siyosiy dushmanlarini esa mushriklikda ayblab, ularga qarshi jihod olib borishga fatvo berdilar. Axloqiy masalalarda nazariy jihatdan, garchi shaxsiy kamtarlik, mol-mulkka hirs qo‘ymaslik, dunyoviy hayotda toat-ibodatga aksariyat vaqtni sarflashni targ‘ib qilsalarda, lekin amalda saroy ahlining bosqinchilik urushlari qo‘shni qabilalar mol-mulklarini talash oqibatida gap bilan amal o‘rtasida ziddiyat paydo bo‘ldi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Amir Muhammad ibn Saud (1725—65) bu ishda Vahhobiylik ta’limotidan foydalandi. Muhammad ibn Saud va uning o’g’li Abdulaziz ibn Muhammad (1765— 1803) vahhobiylar bayrog’i ostida yarim orolning katta qismini kuch b-n egallab, birinchi saudiylar davlatini barpo qildilar. Ammo bu davlat 19-a. boshida misrliklar istilosi natijasida quladi. Ayni vaqtda Vahhobiylik Arabiston yarim orolidan tashqarida — Hindiston, Indoneziya, Sharqiy va Shim. Afrikada yoyila boshladi. Ikkinchi Saudiylar davlati qisqa muddat (1843—65) hukm surdi. Va, nihoyat, 20-a. boshida Abdulaziz ibn Abdurahmon (1880— 1953) oxirgi bor Saudiylar davlatini tiklash uchun boshlangan harakatga rahbarlik qildi va hoz. Saudiya Arabistoniga asos soldi. www.arxiv.uz • Vahhobiylik dastlab usmonli turklarning rasmiy mazhabi — hanafiyaga qarshi kurashgan bo’lsa, keyinchalik umuman xatarli, reaksion diniy-siyosiy oqimga aylandi. Vahhobiylik harakatlari Usmoniylar imperiyasi (1453- 1924) hududlarida vujudga kelganligi va imperiya bilan bu harakat o‘rtasida bir necha qonli to‘qnashuvlar yuz berganligi tufayli bu oqimda turk islomiga qarshi bo‘lgan kuchli kayfiyat o‘z aksini topdi. Imperiyaning markaziy hududlarida hanafiylik mazhabi mutlaq hukmron mavqega ega bo‘lganligi uchun mazkur maktab qoidalari qattiq tanqid qilindi. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Vaxhobiylar, odatda, terror yoki davlat to’ntarishi yo’li b-n hokimiyat tepasiga kelishga intiladilar. 19-a.ning 70-yillarida Hindiston vahhobiylari Kalkutta bosh sudyasi Normanni o’ldirish b-n "shuhrat" qozondilar. 1979 y. noyabr oyida saudiyalik vahhobiychi Juhayman al-O’taybiy guruhi musulmonlarning eng muqaddas makoni — Makkai Mukarrama shahridagi "Masjid al-Harom"ni bosib oldi. Masjidni egallagach, bu yerga kelishi kutilgan podshoh Xolidni bandilikka olish, oralarida bo’lgan "Mahdiy" rahbarligida umumxalq qo’zg’olonini ko’tarish, dastlab Saudiya Arabistoni, so’ng boshqa mamlakatlarda ham "haqiqiy" islom g’alabasiga erishish rejalashtirilgan edi. Saudiya hukumati fransuz jandarmeriyasining mutaxassislari yordamida ikki haftadan ortiq muddatda bu harakatni bostirdi. Rasmiy ma’lumotlarga ko’ra, vahhobiylardan 117 kishi o’ldirildi va 143 kishi hibsga olindi, ayni vaqtda hukumat kuchlaridan 127 kishi halok bo’ldi va 451 kishi yaralandi. www.arxiv.uz • Vahhobiylarning chet ellarda ko‘plab tashkilotlari bo‘lib, ular faol harakat olib boradilar. Ularning ko‘pchiligi yashirin siyosiy faoliyat olib boradi. Ish uslublari - diniy hissiyotlari kuchli bo‘lgan fuqarolarni jamiyatlariga tortib, ularni qayta tarbiyalash, so‘ng ulardan tashviqot va ijtimoiy tartibbuzarlik, ekstremistik harakatlarda foydalanish. Bu ishlarga, ayniqsa, yoshlarni, bolalarni, hayot tarzidan norozi bo‘lgan shaxslarni jalb qiladilar. Xayriya fondlari orqali mayib-majruhlarga, etim-esirlarga yordam, diniy ta’lim berish, turli diniy adabiyotlarni tarqatish kabi yo‘llar bilan keng targ‘ibot ishlarini olib boradilar. Kishilarga fanatizm, murosasizlik, o‘zgalar fikrlari va manfaatlariga hurmatsizlik ruhini singdirishga urinadilar. www.arxiv.uz www.arxiv.uz • Vahhobiylik muayyan ko’rinishda O’zbekistonda ham paydo bo’ldi. Kommunistik mafkura barbod bo’lgach, yuzaga kelgan g’oyaviy bo’shliqni to’ldirishga harakat qilgan vahhobiylar yosh avlodni yo’ldan urishga, har qanday vositani ishga solib, o’zlari uchun ijtimoiy muhit yaratishga urindilar. Jamiyatda beqarorlikni vujudga keltirish maqsadida 1997 y. oxirida Namangan shahrida vahshiyona qotilliklar sodir etishgacha borib yetdilar. O’zbekiston hukumatining izchil siyosati Vahhobiylik ko’rinishidagi diniyekstremizm va aqidaparastlik yoyilishining oldini oldi. www.arxiv.uz Adabiyotlar ro`yhati 1. O‘zbеkiston Rеspublikasi Konstitutsiyasi. T. ,1992. 2. I.A.Karimov. O‘zbеkiston XXI-asr bo‘sag‘asida: xavfsizlikka tahdid, barqarorlik shartlari va taraqqiyot kafolatlari. T., 1997. 3. I.A.Karimov. Vatan sajdagoh kabi muqaddasdir. T., 1996. 4. I.A.Karimov. Hushyorlikka da'vat. O‘zbеkiston Milliy axborot agеntligi muxbirining savollariga javoblar. T.,1999. 5. I.A.Karimov. Ozod va obod Vatan, erkin va farovon hayot- pirovard maqsadimiz.T.,2000. 6. Koran.Kazan.,1907 7. www.uz.wikipedia.org 8. www.reflar.com www.arxiv.uz

O'xshashlar

Estetikaning asosiy kategoriyalari
Xristianlikning asosiy yo'nalishlari
Ma`naviyatni shakllantiradigan asosiy mezonlar
Axloqshunoslikning asosiy mеzoniy tushunchalari, ahloqiy tamoyillar va mе’yorlar
Yangi davr axloqshunosligi. Asosiy ta`limotlari va yo`nalishlari