Markaziy Osiyo mutaffakkirlarining ma’naviy merosi - Manaviyat asoslari - Slaydlar

Markaziy Osiyo mutaffakkirlarining ma’naviy merosi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1019.7578125 KB

Ko'chirib olish

Markaziy Osiyo mutaffakkirlarining ma’naviy merosi Reja: 1. Islom dining manbalarini o’rganishda Mavorounnahr olimlarining o’rni 2. Markaziy Osiyoda Islom dini madaniy-ma’naviy me’rosi 3. Hadislarning yaratilishi va hadis ilmi. 4. O’rta Osiyo hadisshunoslik maktabi.

Islom manbalarini o’rganishda o’zining buyuk xizmatlari bilan iz qoldirgan bir necha olimlarni aytish mumkin: Imom Al Buxoriy (810-870 Payg’ambar s.a.v) vafotlaridan keyin u zotning aytgan so’zlari (hadis) va sunnalari (hayot tarzlari va qolgan ishlari)ni to’plash, kitob shakliga keltirish VIII asr oxiridan boshlanib, X asrga kelib butun Islom olami tan olgan oltita hadislar to’plami vujudga keldi. Markaziy Osiyoda Islom ta’limotini o’rganish hamda uni ijobiy yo’lda sarflagan 56ta alloma, 59ta mashhur fan arboblari, 25ta adib, shoir va tilshunoslar va 50dan ortiq hattodlar Islom ta’limotini, manbalarini o’rganishda o’zining katta hissalarini qo’shgan. Bular asosan Markaziy Osiyolik muhaddislar Imom Buxoriy, Imom Muslimiy, Imom Termiziy, Imom Nasoiy, Imom Abu Dovud va Imom Mujjalar qalamiga mansub. Imom al-Buxoriyning mashhur asarlari 15ta bo’lib, eng buyuk asari “Al- Jomiy-as-Sahih” bo’lib, bu kitob “Sahih al-Buxoriy” nomi bilan yuritiladi.

Bu o’rinda Islom manbalarini o’rganishda o’zining buyuk xizmatlari bilan iz qoldirgan bir necha olimlarni aytish mumkin: Imom Abul Husayn Muslim ibn al-Hojjaj ibn Muslim. Asli Nishopurlik. Bu kishi ham “as – Sahih” asarini va boshqa hadis haqidagi bir qancha qimmatli asarlarni yozgan. Nishopurda Imom Buxoriy bilan uchrashib, undan dars olgan. Eng muhim asarlari 11 ta. Ya’ni “Al – Jome as – Saxih”, “Al – Musanad al – kabir ala-r-rijal” (erkaklar ucun eng katta ko’rsatkich), “Kitob al-asmo’ ba-l-kunya”(ism va kunyalar haqida kitob). Abu Iso Muhammad ibn Iyso ibn Savra at-Termiziy. Mashhur muhaddislardan biri, bir necha asarlar muallifi. “Kitob al-Jome’” (hadislar majmuasi kitobia), “Kitob ilol” (Illatlar kitobi), “Kitobi tarix”, “Kitob ash-shomoil an – noboviya” (Payg’ambarlik alomatlari) kitoblari mashhur sanaladi. Imom Nisoiy. Asl ismlari Abu Abdurahmon Ahmad. Hadis ilmida zamonasining imomi bo’lgan eng muhim asarlari: 1- “as-Sunnan al-kubro” (Payg’ambar sunnatlari haqida kqtta kitob), 2- “as-Sunnan al – Sug’ro” (Payg’ambar sunnatlari haqida kichik kitob), 3- “al – Xasos” (xos narsalar). Bu asarlarning ichida eng mashhuri “as – Sunan al – kubro” asari. Imom ad-Dorimiy - mashhur hofiz, shayxulislom Abu Muhammad Abdulloh ad- Dorimiy. Samarqandning Dorim degan joyida tug’ilgan(797 – 869). yetuk mufossir foqih va olim. Uning mashhur asarlari: 1- “at-Tafsir”, 2- “al – Jome’” (majmua). Bandor degan olimning aytishicha, duneoning hofizi to’rtta bo’lgan ekan: Rayda- Abu Zar’a, Nishopurda – Muslim ibn Hojjaj, Samarqandda – Abdulloh ibn Abdurahmon ad – Dorimiy va Buxoroda Muhammad ibn Ismoil.

Islom dini Markaziy Osiyoga tez tarqalib, xalq hayotining hamma sohalariga keskin ta’sir eta boshladi. Ibodat qiluvchilar soni kundan-kun ko’payishi va Islomni o’rganish uchun qiziqish ortib bo’rishi bu yerda masjid va madrasalar qurilishini rivojlantirib yubordi. Masjid – arabcha “Sajada” egilish, itoat etish, sajda qilib yuzini yerga tegizish. Ya’ni ibodat qilinadigan joy ma’nosini bildiradi. Mahallalardagi masjidlar shu yer aholisi kundalik namoz o’qish uchun, jamoa masjidlari esa kundalik namoz bilan birga juma va hayit namozlari uchun mo’ljallangan va ularga shaharni markazidan eng yaxshi joylar ajratib berilgan. Madrasa – “darasa” (arabcha) so’zidan olingan bo’lib, joy nomi, ya’ni dars oladigan, o’qiladigan joy. Madrasalar musulmonlarning o’rta va oily o’quv yurti. Yaqin va O’rta Sharq mamlakatlarida hozirgi vaqtda madrasalarda davlat muassasalari hodimlari ham tayyorlanadigan bo’ib ketdi. Markaziy Osiyoda masjid, madrasa, maqbara IX-XIX asrlarda qurilgan. Bulardan eng mashhurlari 90 ga yaqin bo’lib Markaziy Osiyoda Islom dini ma’naviy me’rosidan darak berib turadi.

Hadis arabcha – “xabar”, “yangilik”, hodisalar ma’nolarini anglatadi. Payg’ambar Muhammad (s.a.v) aytgan so’zlari, qilgan ishlari ko’rsatmalari to’g’risidagi rivoyatlar. Ikki qismdan iborat bo’ladi: Matn va Isnod Hadis ikki turga bo’linadi: 1 - Hadisi qudsiy 2 - Hadisi naboyi. Hadislar e’tiborga olinishi jihatdan yana 3 qismga bo’linadi: 1 – Sahih 2 – Hasan 3 – Zaif.

Saxiyh (to’la ishonchli) so’zlari to’g’ri so’z, ishonchli, adolatli, obro’ – e’tibor qozongan shaxslar to’plagan hadislar; Hasan (go’zal, ishonchli, yaxshi ) hadislar, biror bir hadisni naql qilgan, to’plagan shaxslarning ayrim nuqsonlari bo’lsa (masalan u kam ta’minlangan bo’lsa) yoki hamma hadisshunoslar uni benuqson deb topmagan bo’lsa, bunday hadislar “Hasan” deyilgan. Ular to’la qimmatga ega deb tan olinmasa, lekin u butunlay inkor etilmagan, binobarin amalda bunday hadisdan foydalanilgan. Zaif (ishonchsiz) hadislar. Hatti – harakati, taqvodorligi, xulq – atvori shubhali kishilar tomonidan to’plangan hadislar.

Hadislar sahih (ishonarli), hasan (yaxshi), zaif (ishonchsiz), saqim (kasal) va boshqa turlarga ajratildi. Masalan, sunniylikda sahih hadislar darajalari bo’yicha yetti xilga bo’lindi: 1. Imom Buxoriy va Imom Muslim keltirgan; 2. faqat Imom Buxoriy keltirgan; 3. faqat Imom Muslim keltirgan; 4. ikkala muhaddis ham keltirmagan, balki ularning shartlari bo’yicha rivoyat qilingan; 5. Imom Buxoriy shartlari bo’yicha rivoyat qilingan; 6. Imom Muslim shartlari bo’yicha rivoyat qilingan; 7. boshqa ulamolar tomonidan tasdiqlangan hadislar.

Qo’yidagi isnodga tegishli texnik terminlar barcha ulamolar tomonidan bir xilda talqin qilinmasada, asta-sekin ular barqaror istilohga aylanib bordi. Ularni o’rganish qulay bo’lishi uchun ularni besh guruhga bo’lib ko’rsatish mumkin. I . Roviylarning soniga ko’ra: mutavotir, mashhur, mustafid, aziz, g’arib, fard, shozz, ohod hadislar; II . Isnodning tabiatiga ko’ra: muttasil marfu’, muttasil mavquf, musnad, maqtu’, munqati’, munfasil, muallaq, mursal, mu’allal yoki ma’lul hadislar; III. Matn yoki isnodning asosiy xususiyatlariga ko’ra: ziyodot as- siqot, mu’an’an, musalsal, mudallas, mubham, maqlub, mudraj, mudtarib, isnod oli hadislar; IV. Hadislarning qabul qilish uchun yaroqliligiga ko’ra: ma’ruf, munkar, majhul, maqbul, mahfuz hadislar; V. Hadislarning inkor etilishiga ko’ra:munkar, mardud, matruk, matruh hadislar.

 Vazirlar Mahkamasining buyuk muhaddis Imom al-Buxoriy ilmiy-diniy merosining xalqimiz ma’naviy-ruhiy hayotidagi beqiyos o’rnini hisobga olib, jamiyatning barkamol kishilarini tarbiyalashda undan oqilona foydalanishga shart-sharoitlar yaratish maqsadida 1997 yil 29 aprelida «1998 yilda Imom al-Buxoriy tavalludining hijriy-qamariy taqvim bo’yicha 1225 yilligini mamlakatimizda keng nishonlanishi haqida» qaror qabul qildi. Bu qaror asosida buyuk muhaddisning yubiley to’yi mamlakatimiz miqyosida nishonlandi.  1998 yili mamlakatimiz Prezidenti Islom Karimov tashabbusi bilan «Imom al-Buxoriy» xalqaro jamg’armasi tashkil etildi. Bu jamg’arma qisqa muddat ichida salmoqli ishlarni amalga oshirdi. Jumladan, 2000 yildan «Imom al-Buxoriy saboqlari» ma’naviy-ma’rifiy, ilmiy-adabiy jurnalini prof. Z.I. Munavvarov muharrirligida muntazam ravishda nashr etmoqda. Unda Vatanimiz va chet ellik tadqiqotchilar tomonidan buyuk muhaddislar ijodi, hadis ilmi rivoji haqidagi ilmiy maqolalar berib borilmoqda.

Adabiyotlar 1. Al-Buxoriy, Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil. Al-Jomi as- sahih (ishonarli to’plam). 4 jildli. Toshkent: Qomuslar bosh tahririyati. 1991-1999. 2. At-Termiziy. Sahih at-Termiziy / A. Abdullo tarjimasi. T.: G’afur G’ulom nomidagi Adabiyot va san’at nashriyoti, 1993. 3. Imom al-Buxoriy. al-Adab al-mufrad. T.: O’zbekiston, 1990. 4. Imom al-Buxoriy. al-Jomi as-sahih. 4 jildlik. T.: Qomuslar bosh tahririyati, 1991-1993. 5. Karomatov H.S. Arba’in hadis va qirq maqol. Toshkent: FAN. 1994. 6. Mirmahmudov N. Imom ad-Dorimiy // Hidoyat. 2000. № 8. B. 6.

O'xshashlar

Markaziy Osiyo falsafiy tafakkurida ma’naviyat masalalari

Konfutsiy merosi

Islom talimoti rivojlanishiga hissa qo’shgan Markaziy Osiyo mutafakkirlari

Qadimgi Markaziy Osiyo xalqlari ma`naviyatining shakllanish jarayonlari

Tarbiyachining ma’naviy saviyasi