Islom talimoti rivojlanishiga hissa qo’shgan Markaziy Osiyo mutafakkirlari - Manaviyat asoslari - Slaydlar

Islom talimoti rivojlanishiga hissa qo’shgan Markaziy Osiyo mutafakkirlari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

629 KB

Ko'chirib olish

Islom talimoti rivojlanishiga hissa qo’shgan Markaziy Osiyo mutafakkirlari Reja: Imom ismoil al- buxoriy Burhoniddin Marg’uloniy Bohoviddin Naqshband Aziz zamarxshariy Xalqimizning tabiatiga mutloqo yot bo’lgan siyosiy, diniy ekstremizm, aqidaparastlik va bashqa yovuz oqimlarning mintaqamizga kirib kelishi va tarqalishi tinchlik va osoyishtalikka, farzandlarimizning kelajagiga katta xavf tug’dirishni odamlar ongiga chuqur sing- dirib borishi kerak. Xalqimiz tafakkurida yuksak axloqiy, ma’naviy qadriyatlarni qaror toptirish va mustahkamlash orqali ularni yovuz kuchlarga qarshi kurashga safarbar etish zarur . ISLOM KARIMOV

Ma’lumki xalqimiz azaldan islom dini va madaniyati rivojiga beqiyos hissa qo’shib keladi. Bu haqiqatni jahon jamoatchiligi, butun musulmon dunyosi yaxshi biladi va tan oladi. Nufuzli xalqaro tashkilot bo’lish Islom konfernsiyasi tashkilotining Ta’lim, fan va madaniyat masalalari bo’yicha tuzulmasi – АЙСЕСКО tomonidan Toshkent shahrining 2007 yilda Islom madaniyati poytaxti deb e’lon qilingani ham ana shunday yuksak e’tirofning yana bir tasdig’idir Buyuk mutafakkir va allomalarimizning iclom madaniyatini nravnaq toptirishga qo’shgan betakror hissasi to’g’risida yuritganda, eng avallo, haqli ravishda musulmon olmida “muhaddislar sultoni” deya ulkan shuhrat qozongan Imom Buxoriy bobomizning muborak nomlarini hurmat ehtirom bilan tilga olmiz. Bu mo’tabar zot merosining gultoji bo’lmisheng ishonchli hadislar to’plami –“Al-jome as- sahih ” kitobi islom dinida Qur’oni karimadn keyingi ikkinchi maqsad amnba bo’lib, islom e’tiqodiga ko’ra, u bashariyat tomoniadn bitilgan kitoblarning eng ulug’I hisoblanadi. Mana, o’n ikki asrdirki, bu kitob millionlab insonlar qalbini iymon nuri bilan munavvar etib, haq va diyonat yo’liga chorlab kelmoqda .

BURHONIDDIN MARG’INONIY

« Al-Hidoya»da musulmon dunyosida fuqarolik huquqiga oid me'yorlar ilmiy tarzda asoslab berilgan. Marg'ilon shahrida alloma nomi bilan yuritiladigan majmuada Burhoniddin al-Marg'inoniy tavalludining 920 yilligiga bag'ishlangan ilmiy-amaliy anjuman bo'lib o'tdi. Anjumanda buyuk Vatandoshimiz nomi ehtirom bilan tilga olinib, olimning hayot yo'li, asarlari haqida ma'ruzalar tinglandi. Fiqhshunos tavallud kuniga bag'ishlab tayyorlangan kitob taqdimoti, alloma nomidagi jamg'arma faoliyati bilan tanishuv anjuman ishtirokchilarida katta taassurot qoldirdi. Burhoniddin Al-Marg'inoniy (ra) hazratlarining „Hidoya” asarlarining nikoh kitobi tenglik haqida fasl bo'limida jumladan quydagilar yozilgan: « «Agar ayol o'ziga teng bo'lmagan kishiga o'zicha turmishga chiqsa, valiylarining bu er- hotinlarni ajiratib yuborishga haqlari bor». Ularning or-nomuslariga yetadigan zararni daf etish uchun ham bunga haqlari bor».

BURHONIDDIN MARG’INONIY (to‘liq ismi - Abu-l-Hasan Ali ibn Abu Bakr ibn Abdu-l-Jalil al-Fargoniy al-Rishtoniy al- Marg‘inoniy) (1123. 23. 9, Marg‘ilon - 1197. 29. 10, Samarqand) - fiqh olimi, islom huquqshunosi, imom. Dastavval otasi Abu Bakr ibn Abduljalil, imom Bahouddin Ali ibn Muhammad Asbijobiy qo‘lida tahsil ko‘rdi. Rishton, Marg‘ilon, Buxoro, Samarqand va Movarounnahrning boshqa shaharlarida islomiy ta’lim olib, hanafiy mazhabining buyuk faqihi sifatida nom qozondi. Shariat ilmini muftiy Najmiddin Abu Xafs Umar ibn Muhammad an- Nasafiy, Xusomiddin Umar ibn Abdulloh ibn Umar ibn Maoz, as-Saraxsiy Abu Umar Usmon ibn Ali Poykandiy, Tojiddin Ahmad ibn al-Xusayn al-Banandinjiy, Ahmad ibn Abu Rashid al- Buxoriy kabi mashhur faqihlardan, hadis ilmini Abu Iso at-Termiziy Ziyo-ud-din Abu Muhammad Say’id ibn As’ad, al Hasan ibn al-Marg‘inoniy singari allomalardan o‘rgandi. B. M. fiqh bo‘yicha asosiy asari ("Fiqh o‘rganishni boshlovchilar uchun qo‘llanma")ni hanafiylik nazariyotchisi, shariat asoschilaridan Abul Hasan al-Kuduriy (1029 y. v. e.) va Muhammad ash-Shayboniy (884 y. v. e.) asarlariga tayanib yozgan. B. M.ning "Bidoyot-al-mubtadiy" ("Qonunni o‘rganishga kirish") kitobi nazariy, asar edi. Undan amaliy jihatdan foydalanish qiyin bo‘lgan.

Shu sababli B. M.ning o‘zi 8 jildli sharh - "Kifoyat ul-Muntahiy" ("Yakunlovchilar uchun tugal ta’limot")ni yozishga qaror qilgan . Keyinchalik bu kitobi asosida "Kitob al-Hidoya" ("Hidoya")ni yaratadi (1178 y.). Mazkur kitob nafaqat Movarounnahrda, balki butun islom Sharqida bir necha tillarga tarjima etilib, ma’lum va mashhur bo‘lib ketdi. Undan asrlar davomida islom huquqshunosligi bo‘yicha qo‘llanma sifatida foydalanilgan (q. "Hidoya"). B. M. yana bir qancha asarlar yozgan: "Nashr al-mazhab" ("Mazhabning tarqalishi"), "Kitob-at-tajnis val-Mazid" ("Fuqarolik huquqini taqtsim etish"), "Kitob ul-faroiz" ("Meros haqida kitob"), "Mazid fi-furu’-ul-hanafiy" ("Hanafiy mazhabiga qo‘shimchalar") va b. U o‘z asarlarida ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, mulkchilik turli shakllari (davlat va xususiy mulkchilik), moliyaviy faoliyat, jinoyat va jazoning huquqiy asoslarini, fuqarolik huquqi nazariyasi va amaliyoti, qozilik muassasalari tarkibi, tartibi va jinoiy ishni ko‘rish masalalarini batafsil yoritib berdi. B. M.ning ilmiy merosi o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Jahondagi ko‘p oliy o‘quv yurtlarida musulmon huquqshunosligi fani B. M.ning fiqh ta’limoti asosida o‘rganiladi. 1997 y. dek.da O’zbekistonda B. M. vafotining 800 y.ligi nishonlandi. B. M. Samarqanddagi Chokardiza qabristoniga dafn etilgan. Shu sababli B. M.ning o‘zi 8 jildli sharh - "Kifoyat ul-Muntahiy" ("Yakunlovchilar uchun tugal ta’limot")ni yozishga qaror qilgan. Keyinchalik bu kitobi asosida "Kitob al-Hidoya" ("Hidoya")ni yaratadi (1178 y.). Mazkur kitob nafaqat Movarounnahrda, balki butun islom Sharqida bir necha tillarga tarjima etilib, ma’lum va mashhur bo‘lib ketdi. Undan asrlar davomida islom huquqshunosligi bo‘yicha qo‘llanma sifatida foydalanilgan (q. "Hidoya"). B. M. yana bir qancha asarlar yozgan: "Nashr al-mazhab" ("Mazhabning tarqalishi"), "Kitob-at-tajnis val-Mazid" ("Fuqarolik huquqini taqtsim etish"), "Kitob ul-faroiz" ("Meros haqida kitob"), "Mazid fi-furu’-ul- hanafiy" ("Hanafiy mazhabiga qo‘shimchalar") va b. U o‘z asarlarida ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar, mulkchilik turli shakllari (davlat va xususiy mulkchilik), moliyaviy faoliyat, jinoyat va jazoning huquqiy asoslarini, fuqarolik huquqi nazariyasi va amaliyoti, qozilik muassasalari tarkibi, tartibi va jinoiy ishni ko‘rish masalalarini batafsil yoritib berdi. B. M.ning ilmiy merosi o‘z ahamiyatini yo‘qotmagan. Jahondagi ko‘p oliy o‘quv yurtlarida musulmon huquqshunosligi fani B. M.ning fiqh ta’limoti asosida o‘rganiladi. 1997 y. dek.da O’zbekistonda B. M. vafotining 800 y.ligi nishonlandi. B. M. Samarqanddagi Chokardiza qabristoniga dafn etilgan.

Huquqshunoslik ilmining rivojiga ulkan hissa qo`shgan buyuk alloma Burxoniddin Al-Marg` ulo niy o`zining «Hidoya» asarini XIII asrda yaratgan bo`lsada, bu asar XIX asrgcha butun musulmon dunyosida asosiy huquq manbai bo`lib xizmat qildi va hozirgacha o`zining ilmiy axamiyatni yo`qotgani yo`q. Siyosiy va huquqiy ta`limotlarning bilish jarayonida yangi tushunchalar, g`oyalar vujudga keladi, bu esa nazariy bilimni boyitadi va chuqurlashtiradi. Mana shunday jamg`arish natijasida siyosiy va huquqiy ta`limotlar tarixining barcha davrlarida ham dolzarb bo`lgan komil inson, ahloq va siyosat, fuqaro va davlat, erkinlik va zarurat, hokimiyat va zo`rlik, adolat va huquq aloqadorligi kabi "abadiy" muammolar shakllanadi. Turli davr mutafakkirlari bu muammolarni hal qilishga harakat qildilar va bu ishga o`z xissalarini qo`shdilar. Siyosiy va huquqiy ta`limotlar tarixidagi vorislik, uning nazariy mazmunini boyishi shu yo`nalishda boradi. Bu jarayon voqealarni tasvirlash Muammoviy uslub ta`limotning nazariy mazmuni zaminida qanday falsafiy ta`moyillar yotganligini, ta`limot muallifi uchun qanday g`oyalar etakchi bo`lganligini ifodalaydi. Bu uslub ta`limotning siyosiy va huquqiy bilimlar tizimida tutgan o`rni va ahamiyati, undagi vorislik va yangilik kabi nazariy muammolarni aniqlash va tahlil qilishni talab qiladi Burxoniddin Al- Marg’uloniy

. Buning sababi shundaki har bir tarixiy davr, mamlakat o`ziga xos xususiyatlarga ega bo`lishi bilan birga umumiylik, takrorlanish belgilariga ham egadir. Mana shu umumiylikni aniqlash zarurati muammoviy uslubni talab qiladi. Siyosiy va huquqiy ta`limotlar tarixini yoritishda qiyosiy tarixiy tadqiq qilish uslubi ham ishlatiladi. Bu uslub ta`limotlarga xos umumiy va xususiy belgilarni chuqurroq anglash imkoniyatini beradi. Masalan, ma`rifatparvarlik yo`nalishiga xos ta`limotlarning bir-biriga taqqoslab tahlil qilsak, ularning barichasi ilm-fan, inson erkinligining ulug`laganligini, qoloqlik,cheklanmagan mustabid hokimiyatning qattiq tanqid ostiga olganligini ko`ramiz. Bu yo`nalishdagi mutafakkirlar turli mamlakatlarda, turli davrlarda yashagan va ijod qilgan. Bu xol ularning ta`limotlariga xos xususiyatlarni belgilaydi. Ta`limotga baxo berishda mutafakkirning dunyoqarashiga, uning o`z zamoni, ijtimoiy-siyosiy tuzumiga bo`lgan munosabati, g`oyaviy siyosiy hayrixoxligi kabi sub`ektiv hususiyatlarga ham ahamiyat berish zarur. Manbalar xazinasiga ko’plab xorijlik nufuzli mehmonlar tashrif buyurishadi. Ulardan ayrimlari bo’lim faoliyati bilan qiziqib, kelajakda Manbalar xazinasi bilan hamkorlik qilish istagini bildirib o’tdilar

Chunki xazinada saqlanayotgan nodir asarlar, jumladan, Hazrati Usmon mushafi, yurtdoshimiz Burhoniddin Marg’inoniyning fiqh sohasiga oid “Hidoya” asari va boshqa turli sohalarga oid qadimiy, nodir qo’lyozma kitoblar ularda katta qiziqish uyg’onishiga sabab bo’lmoqda. Bundan tashqari, keng ommaga tanishtirish maqsadida bo’limda saqlanayotgan ajdodlarimizning qo’lyozma asarlari hamda yangi nashr kitoblar haqidagi ma’lumotlar “O’zbekiston” teleradiokanali “Ma’naviyat”dasturi hamda Toshkent islom universiteti “Ziyo” studiyasi tomonidan efirga uzatiladigan ma’naviy-ma’rifiy ko’rsatuvlarda namoyish etilmoqda hamda ularning ijodkorlari bilan muntazam hamkorlik o’rnatilgan. Manbalar xazinasida qo’lyozma va eski bosma kitoblarni aholidan qabul qilish hamda baholash bo’yicha maxsus Ekspert baholash hay’ati faoliyat olib boradi. Ekspert baholash hay’ati tomonidan xazinaga aholidan kelib tushgan kitoblarning nomlari, yozilgan sanasi, ilmiy ahamiyati aniqlanadi va ularga narxlar belgilanadi. Shundan so’ng ushbu narxlar bo’yicha kitoblar aholidan sotib olinadi. Hozirda aholidan qo’lyozma va toshbosma kitoblarni sotib olish ko’lamini kengaytirish, yangi nashr kitoblarning elektron qidiruv dasturini tuzish va amaliyotga tadbiq etish, elchixonalar hamda tegishli davlat muassasalaridan Manbalar xazinasiga kerakli bo’lgan adabiyotlar olishni yo’lga qo’yish, universitetning xalqaro aloqalar bo’limi bilan hamkorlikda jahondagi mavjud qo’lyozma fondlari bilan aloqa o’rnatish borasida rejali ishlar olib borilmoqda.

Shuningdek, qo’lyozma va toshbosma kitoblarni ilmiy nazoratdan o’tkazish, tavsif qilish hamda katalogini tuzish muntazam davom ettirilmoqda. Bo’lim tomonidan 2009 yilda “qo’lyozmalarning qisqacha katalogi” nashrdan chiqarilgan bo’lib, unda 200 ta qo’lyozma kitob tarkibidagi 400 ga yaqin asarning qisqacha tavsifi ya’ni asarning nomi, muallifi, qisqacha mazmuni, hajmi, qog’ozi, ko’chirilgan davri, xattotning ismi, xat turi va hokazolar haqidagi ma’lumotlar berilgan. 2010 yilda xazinamizga aholidan 40 ga yaqin qo’lyozma va toshbosma asar nusxalari sotib olindi. Shu tariqa xazinani boyitish ishi muntazam olib borilmoqda, bu esa qisqacha katalogni to’ldirib, qayta tuzishga ehtiyoj paydo qildi, ayni vaqtda bo’lim xodimlari bu ishni tugallamoqda. Shuni ham bildirish lozimki, 234 taga yaqin qo’lyozmalarni o’rganish davomida ularning tarkibida 480 taga yaqin asar mavjudligi aniqlandi. Al-Hidoya “ Al-Hidoya” asari shayxul islom Burhoniddin Ali ibn Abu Bakr ibn Abdul- Jalil al-Farg’oniy al-Marg’inoniy (1123-1197/1711-1782) ning qalamiga mansub bo’lib, hanafiy mazhabi bo’yicha yozilgan muhim fiqhiy manbalardan biri sifatida Markaziy Osiyo, Afg’oniston, Hindiston, Turkiya hamda Misr Arab Respublikasi kabi mamlakatlarda keng tarqalgan. Bu asar muhim ilmiy ahamiyatga ega bo’lgani bois undan “muxtasar” ya’ni “qisqartirilgan” asarlar yaratilgan va unga ko’plab sharh va hoshiyalar yozilgan. Al-Hidoya “ Al-Hidoya” asari shayxul islom Burhoniddin Ali ibn Abu Bakr ibn Abdul-Jalil al-Farg’oniy al-Marg’inoniy (1123-1197/1711-1782) ning qalamiga mansub bo’lib, hanafiy mazhabi bo’yicha yozilgan muhim fiqhiy manbalardan biri sifatida Markaziy Osiyo, Afg’oniston, Hindiston, Turkiya hamda Misr Arab Respublikasi kabi mamlakatlarda keng tarqalgan. Bu asar muhim ilmiy ahamiyatga ega bo’lgani bois undan “muxtasar” ya’ni “qisqartirilgan” asarlar yaratilgan va unga ko’plab sharh va hoshiyalar yozilgan.

Toshkent islom universiteti Manbalar xazinasida “Al-Hidoya”ning qo’lyozmalaridan biri 48-raqam ostida saqlanmoqda. U arab tilida. Ushbu qo’lyozma nusxa 2003 yil avgust oyida O’zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov tomonidan Toshkent islom universiteti Manbalar xazinasiga tuhfa qilingan. “ Hidoya”ning ushbu nusxasi XIII asrga oid bo’lib, qadimiy va to’liq saqlangan nodir qo’lyozmalar qatoriga kiradi. Qo’lyozma qalin sharq qog’oziga mayda nasx xatida qora siyoh bilan ko’chirilgan bo’lib, asarning dastlabki sahifasiga “ Din, haq va millat hujjati bo’lgan shayxul islom Burhoniddin Marg’inoniyning hanafiy fiqhiga oid al-Hidoya asari mazmunidagi yozuv bitilgan”. Qo’lyozmadagi kitob, fasl nomlari qizil siyoh bilan ajratib ko’rsatilgan. Asosiy matn jadvalga olingan. Shuningdek, qo’lyozmaning ko’pgina sahifalari hoshiyasida turli kotiblar tomonidan yozilgan sharhlar, ayrim tushunarsiz so’zlarga berilgan izohlar va to’ldirishlar mavjud. Sahifalar poygirlar bilan belgilangan Asar 406 varaqdan iborat, har bir sahifaga 25 qatordan matn joylashtirilgan. Matn o’lchami12x17,5sm. Asar o’lchami17,5x2

Имом Исмоил ал-Бухорий асарлари Ал адба ал муфрад Ал жомеъ ас сахих

Тасаввуф таълимоти намоендалари Нажмиддин кубро Ахмад Яссавий Бахоуддин Накшбанд

” Bidoyat al-muntahiy”, “ Kifoyat al Muntahiy Hidoya” asari mavjud. (1178 Samar 2000 yil 910 yillig i keng nishonlandi Kit al faroiz. (Farzlar kitobi.)BURHONIDDIN AL-MARG’INONIY NING. ASARLARI

O`zbekistonning ijtimoiy va siyosiy fikriga xos xususiyatlardan yana biri shundaki, unda axloq masalalari etakchi o`rin egallaydi. Uning namoyondalari ezgulik, yaxshilikni bilishga intildilar, axloqiy qonun va tamoyillarga amal qilish insonning oliy ma`naviy burchi deb bildilar. Forobiy, Imom Motrudiy, Imom Al-Samarqandiy, Burxoniddin Marg`inoniy o`z qarashlarini maxsus falsafiy va huquqiy asarlarda ifodalagan bo`lsalar, yassaviy, Alisher Navoiy, Mashrab , Furqat, Muqimiy va boshqalar badiiy ijodda namoyon qildilar .

MAHMUD AZ-ZAMAXSHARIY (1075-1144)

O'xshashlar

Markaziy Osiyo mutaffakkirlarining ma’naviy merosi

Markaziy Osiyo falsafiy tafakkurida ma’naviyat masalalari

Markaziy Osiyolik mutafakkirlarning islom ilmlari va madaniyati rivojidagi o’rni

Qadimgi Markaziy Osiyo xalqlari ma`naviyatining shakllanish jarayonlari

Islom dini 3