logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Manaviyat asoslari
  4. Konfutsiychilik

Konfutsiychilik

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2504.5 KB
Ko'chirib olish
KONFUTSIYCHILIK Konfutsiychilik falsafiy g’oya Konfutsiychilik falsafiy g’oya sifatida maydonga kelgan. sifatida maydonga kelgan. Uning asoschisi Konfutsiy Uning asoschisi Konfutsiy (Kun Tszi) mil. av. 551 yilda (Kun Tszi) mil. av. 551 yilda tug’ilib, mil. av. 479 yilda tug’ilib, mil. av. 479 yilda vafot etgan.vafot etgan. KONFUTSIYCHILIK Konfutsiyning falsafiy qarashlari. Konfutsiy Konfutsiyning falsafiy qarashlari. Konfutsiy komil inson (tszyunkomil inson (tszyun ьь -tszi) haqidagi g’oyani -tszi) haqidagi g’oyani yaratdi. Tszyunyaratdi. Tszyun ьь -tszi, ya’ni yuksak -tszi, ya’ni yuksak ma’naviyatli inson ikki asosiy xususiyatga ma’naviyatli inson ikki asosiy xususiyatga ega bo’lishi kerak: insoniylik va mas’uliyat ega bo’lishi kerak: insoniylik va mas’uliyat (ajdodlar oldidagi qarz)ni his qilish. Komil (ajdodlar oldidagi qarz)ni his qilish. Komil inson, eng avvalo, ishonchli va fidoiy bo’lishi inson, eng avvalo, ishonchli va fidoiy bo’lishi lozim. U buning uchun tinimsiz, o’zini lozim. U buning uchun tinimsiz, o’zini ayamasdan o’z ishonchi, hukmdori, o’z otasi ayamasdan o’z ishonchi, hukmdori, o’z otasi va o’zidan katta barchaga birday xizmat va o’zidan katta barchaga birday xizmat qilishi va doimo kamolot sari intilishi zarur.qilishi va doimo kamolot sari intilishi zarur. Konfutsiy komil inson ( tszyun ь - tszi ) haqidagi g’oyani yaratdi. Tszyun ь -tszi, ya’ni yuksak ma’naviyatli inson ikki asosiy xususiyatga ega bo’lishi kerak: insoniylik va mas’uliyat (ajdodlar oldidagi qarz)ni his qilish. Komil inson, eng avvalo, ishonchli va fidoiy bo’lishi lozim. U buning uchun tinimsiz, o’zini ayamasdan o’z ishonchi, hukmdori, o’z otasi va o’zidan katta barchaga birday xizmat qilishi va doimo kamolot sari intilishi zarur. Konfutsiychilikning ilk ko’rinishida axloq Konfutsiychilikning ilk ko’rinishida axloq masalasi birinchi o’ringa qo’yilgan, masalasi birinchi o’ringa qo’yilgan, diniy e’tiqod esa ikkinchi darajali diniy e’tiqod esa ikkinchi darajali sanalgan. Diniy masalalar, sanalgan. Diniy masalalar, aqidalarga konfutsiychilik ancha aqidalarga konfutsiychilik ancha sovuqqon munosabatda bo’lgan, sovuqqon munosabatda bo’lgan, ba’zi o’rinlarda ularni inkor qilgan. ba’zi o’rinlarda ularni inkor qilgan. Konfutsiy ham o’z vaqtida qadimgi Konfutsiy ham o’z vaqtida qadimgi Xitoyda keng tarqalgan ruhlarga Xitoyda keng tarqalgan ruhlarga e’tiqod masalasiga shubhali e’tiqod masalasiga shubhali munosabatda bo’lgan. «Lunmunosabatda bo’lgan. «Lun ьь yuy» yuy» (Konfutsiyning falsafiy fikrlari va (Konfutsiyning falsafiy fikrlari va suhbatlari majmuasi, suhbatlari majmuasi, konfutsiychilikning asosiy konfutsiychilikning asosiy manbasi)da keltirilishicha, Konfutsiy manbasi)da keltirilishicha, Konfutsiy g’ayritabiiy narsalar va ruhlar g’ayritabiiy narsalar va ruhlar to’g’risida gapirishni yoqtirmagan. to’g’risida gapirishni yoqtirmagan. Shuningdek, u taqdir, inson umri, Shuningdek, u taqdir, inson umri, o’lim haqida so’z yuritishdan o’lim haqida so’z yuritishdan qochgan. Undan: «O’lim nima?» – qochgan. Undan: «O’lim nima?» – deb so’raganlarida, u: «Biz tiriklik deb so’raganlarida, u: «Biz tiriklik nima ekanligini bilmaymiz-u, o’lim nima ekanligini bilmaymiz-u, o’lim nima ekanligini qaerdan bila olar nima ekanligini qaerdan bila olar edik», - deb javob bergan.edik», - deb javob bergan. Konfutsiyning yana bir ta’limoti – «Syao» bo’lib, u Konfutsiyning yana bir ta’limoti – «Syao» bo’lib, u inson o’z ota-onasiga munosib bo’lishi haqidagi inson o’z ota-onasiga munosib bo’lishi haqidagi g’oyani o’zida mujassam qilgan. Konfutsiy fikricha, g’oyani o’zida mujassam qilgan. Konfutsiy fikricha, inson uchun inson uchun SyaoSyao dan muhimroq narsa yo’q. U: «dan muhimroq narsa yo’q. U: « SyaoSyao va va DiDi (ukaning akaga, kichiklarning kattalarga (ukaning akaga, kichiklarning kattalarga hurmati) insoniylikning asosidir» degan. hurmati) insoniylikning asosidir» degan. SyaoSyao ning ning asosiy ma’nosi nima, farzandlik xizmati qanday asosiy ma’nosi nima, farzandlik xizmati qanday bo’lishi kerak, degan savolga Konfutsiy shunday bo’lishi kerak, degan savolga Konfutsiy shunday javob bergan: «Aqlli va ota-onangni boqishga yaroqli javob bergan: «Aqlli va ota-onangni boqishga yaroqli bo’lishingdir. Chunonchi, odamlar uylarida itlar va bo’lishingdir. Chunonchi, odamlar uylarida itlar va otlarini ham boqadilar-ku? Agar ota-onalariga ortiq otlarini ham boqadilar-ku? Agar ota-onalariga ortiq ehtirom ko’rsatmasalar, hayvonlarni boqishlaridan ehtirom ko’rsatmasalar, hayvonlarni boqishlaridan nima farqi qoladi?».nima farqi qoladi?». Oila va nikoh tushunchasi  Konfutsiychilik Xitoyda oila masalalariga hal qiluvchi ta’sir o’tkazdi. Konfutsiychilik ta’limotiga ko’ra, oila nikohdan, yoshlarning kelishuvi bilan boshlanmaydi. Balki, oila ehtiyojlari uchun nikoh amalga oshiriladi. Konfutsiychilar urf-odatlariga ko’ra, avlodlar o’z ajdodlari ruhi oldida qilishlari kerak bo’lgan barcha marosimlarni o’z o’rnida, muntazam ravishda bajarishlari lozim. Konfutsiychilikning Xitoyda tarqalishi. Mil. av. IV-III asrlarga kelib Konfutsiy ta’limoti ancha keng tarqaldi va katta ta’sir doirasiga ega bo’ldi. Xan ь sulolasi davriga kelib (mil. av. III-II asrlar) konfutsiychilik davlat mafkurasi darajasiga ko’tarildi Xan ь podshohlari Konfutsiy ta’limotlarini to’liq qabul qilmagan bo’lsalar-da, uning kuchini, jamiyatda egallab ulgurgan mavqeini e’tirof qilgan holda undan davlat boshqaruvida foydalandilar. Konfutsiychilikning Xitoyda tarqalishi. . Konfutsiy fikricha, dunyodan befarzand o’tish va o’zidan nasl qoldirmaslik nafaqat shu insonning yoki shu xonadonning, balki butun jamiyatning fojiasidir. Konfutsiychilikning yoyilishi sekin kechdi. Konfutsiyning o’zi esa zamondoshlari tomonidan tan olinmay vafot etdi. Uning shogirdlariga ham oson bo’lmadi. Konfutsiychilik  Garchi konfutsiychilar o’z ta’limotlarini qadimgi Chjou aqidalariga bog’liq urf-odatlar, marosimlar, axloqiy me’yorlar asosiga qurgan bo’lsalar-da, ular mazkur aqidalar orasida o’z munosabatlari, qolaversa, har bir masala yuzasidan o’z xulosalarini ham berib bayon qilar edilar. Mana shu narsa konfutsiychilikning muvaffaqiyatga erishishiga sabab bo’ldi. Undan tashqari uning muvaffaqiyatiga sabab bo’lgan omillardan yana biri konfutsiychilarning o’zlari foydalangan qadimgi kitoblar, she’rlar, risolalarni yig’ib o’quvchilariga o’rgatganliklaridir. Bu ishning asosiy qismi Konfutsiyning o’zi tomonidan bajarilgan edi. U turli podshohliklarda mavjud bo’lgan uch mingdan ortiq qadimiy qo’shiqlar, yozuvlarni jamlab, ularni qayta tahrir qilgan edi. Konfutsiy va uning shogirdlari tomonidan tahrir qilingan asarlar keyinchalik konfutsiychilikning asosiy manbalariga aylandi. Mil. av. IV-III asrlarga kelib Mil. av. IV-III asrlarga kelib Konfutsiy ta’limoti ancha keng Konfutsiy ta’limoti ancha keng tarqaldi va katta ta’sir doirasiga tarqaldi va katta ta’sir doirasiga ega bo’ldi. Xanega bo’ldi. Xan ьь sulolasi davriga sulolasi davriga kelib (mil. av. III-II asrlar) kelib (mil. av. III-II asrlar) konfutsiychilik davlat mafkurasi konfutsiychilik davlat mafkurasi darajasiga ko’tarildi. Xandarajasiga ko’tarildi. Xan ьь podshohlari Konfutsiy podshohlari Konfutsiy ta’limotlarini to’liq qabul ta’limotlarini to’liq qabul qilmagan bo’lsalar-da, uning qilmagan bo’lsalar-da, uning kuchini, jamiyatda egallab kuchini, jamiyatda egallab ulgurgan mavqeini e’tirof qilgan ulgurgan mavqeini e’tirof qilgan holda undan davlat boshqaruvida holda undan davlat boshqaruvida foydalandilarfoydalandilar Konfutsiy nomining ilohiylashtirilishi.Konfutsiy nomining ilohiylashtirilishi. Konfutsiy o’zi yashab ijod etgan joy – Tsuyfuda vafot etgandan keyin uning qabri yaqinida bir ibodatxona qurdilar. Ibodatxonaga Konfutsiyning shogirdlari va yaqinlari tomonidan uning barcha tabarruk narsalari va unga taalluqli ashyolar: yozgan asarlari, musiqa asboblari, ro’zg’or anjomlari, aravasi va boshqa narsalari keltirib qo’yildi. Vaqt o’tishi bilan faylasufning obro’si oshib, ta’limoti keng tarqalgani sari ushbu ibodatxona ham ziyoratgohga aylanib bordi. Tsuyfu yaqinida Konfutsiy shogirdlari va izdoshlari makon tutgan kattagina qishloq barpo bo’ldi. Lu podshohligi hukmdorining o’zi Tsuyfuga kelib Konfutsiy ibodatxonasida uning xotirasiga qurbonlik qildi. Ibodatxonaning ahamiyati oshgani sayin uning yer mulklari bilan boyidi. Bu joy oddiy mahalliy ibodatxona shaklidan Xan ь sulolasi davriga kelib butun mamlakat miqyosidagi muqaddas ziyoratgohga aylandi. Mil. av. 195 yilda birinchi Xan ь podshohi Lyu Ban shaxsan o’zi Konfutsiy ibodatxonasida unga atab «tay-lyao» (Xitoyda eng oliy qurbonlik – qo’y, xo’kiz va cho’chqa) uchlik qurbonligi keltiradi.Konfutsiy o’zi yashab ijod etgan joy – Tsuyfuda vafot etgandan keyin uning qabri yaqinida bir ibodatxona qurdilar. Ibodatxonaga Konfutsiyning shogirdlari va yaqinlari tomonidan uning barcha tabarruk narsalari va unga taalluqli ashyolar: yozgan asarlari, musiqa asboblari, ro’zg’or anjomlari, aravasi va boshqa narsalari keltirib qo’yildi. Vaqt o’tishi bilan faylasufning obro’si oshib, ta’limoti keng tarqalgani sari ushbu ibodatxona ham ziyoratgohga aylanib bordi. Tsuyfu yaqinida Konfutsiy shogirdlari va izdoshlari makon tutgan kattagina qishloq barpo bo’ldi. Lu podshohligi hukmdorining o’zi Tsuyfuga kelib Konfutsiy ibodatxonasida uning xotirasiga qurbonlik qildi. Ibodatxonaning ahamiyati oshgani sayin uning yer mulklari bilan boyidi. Bu joy oddiy mahalliy ibodatxona shaklidan Xan ь sulolasi davriga kelib butun mamlakat miqyosidagi muqaddas ziyoratgohga aylandi. Mil. av. 195 yilda birinchi Xan ь podshohi Lyu Ban shaxsan o’zi Konfutsiy ibodatxonasida unga atab «tay-lyao» (Xitoyda eng oliy qurbonlik – qo’y, xo’kiz va cho’chqa) uchlik qurbonligi keltiradi. Mana shu asrdan boshlab Konfutsiy nomi Xitoyda ilohiylashtirildi va unga atab muntazam qoidalar asosida qurbonliklar qilinadigan bo’ldi. Xan ь sulolasi davrida Konfutsiyga knyazlik unvoni berildi. X-XIII asrlarga kelib, Sun sulolasi davrida unga imperatorlik unvoni, otasiga esa knyazlik unvoni berildi. Keyinroq Yuan ь va Min sulolalari (XIII-XIV asrlar) davrida unga yana ham yuksakroq daraja – «Haqiqiy donishmand», «Millatlarning buyuk ustozi» unvonlari berildi. Mana shu asrdan boshlab Konfutsiy nomi Xitoyda ilohiylashtirildi va unga atab muntazam qoidalar asosida qurbonliklar qilinadigan bo’ldi. Xan ь sulolasi davrida Konfutsiyga knyazlik unvoni berildi. X-XIII asrlarga kelib, Sun sulolasi davrida unga imperatorlik unvoni, otasiga esa knyazlik unvoni berildi. Keyinroq Yuan ь va Min sulolalari (XIII-XIV asrlar) davrida unga yana ham yuksakroq daraja – «Haqiqiy donishmand», «Millatlarning buyuk ustozi» unvonlari berildi. Xitoyning deyarli barcha shaharlarida Konfutsiyga atab Xitoyning deyarli barcha shaharlarida Konfutsiyga atab qurilgan ibodatxonalar paydo bo’ldi. Bunday ibodatxonalar qurilgan ibodatxonalar paydo bo’ldi. Bunday ibodatxonalar soni mingga yaqin edi. Dastlabki paytda ibodatxonaning soni mingga yaqin edi. Dastlabki paytda ibodatxonaning qurbonlik qilinadigan joyida oddiygina Konfutsiy nomi qurbonlik qilinadigan joyida oddiygina Konfutsiy nomi yozilgan lavha osilgan edi. Xitoyga buddizm kirib kelgach, yozilgan lavha osilgan edi. Xitoyga buddizm kirib kelgach, lavha o’rnini endi Konfutsiyning haykali egalladi. Tsuyfudagi lavha o’rnini endi Konfutsiyning haykali egalladi. Tsuyfudagi ibodatxonadan boshqa hammasi bir xil shaklga ega edi. ibodatxonadan boshqa hammasi bir xil shaklga ega edi. Unda Konfutsiy haykali yoniga 86 shogirdining nomi bitilgan Unda Konfutsiy haykali yoniga 86 shogirdining nomi bitilgan lavha yoki haykallar qo’yilgan. Tsuyfudagi ibodatxonada lavha yoki haykallar qo’yilgan. Tsuyfudagi ibodatxonada ularning soni ko’proq.ularning soni ko’proq. Faylasufga atab qilinadigan qurbonliklar va boshqa muhim marosimlar tartibga solingan. Har oyning birinchi va 15-kunlarida ikki marta Konfutsiy haykali oldida odatiy qurbonliklar, yilda – bahorda va kuzda ikki marta alohida tantanali marosimlar o’tkazilar edi. Tantanaga kelgan imperator va ularning mulozimlari donishmand timsoli oldida turib, unga: «Sen buyuksan, ey mutlaq donishmand, sening fazilatlaring ko’p, ta’limoting beqiyos, o’tganlar orasida senga tengi yo’q!» – kabi hamdu sanolar bilan murojaat qilganlar. Konfutsiy nomi o’rta asrlarga kelib Xitoyda ilohiylashtirildi. Uning timsoli podshohlar boshidagi tojlardan o’rin oldi.

O'xshashlar

Daosizm
Milliy dinlar 2
Dinning ibtidoiy shakli
Konfutsiylik dini asoschisi
Dunyo dinlarining geografik tarqalishi