To‘rtinchi guruhning p-elementlari. C, Si - Kimyo - Slaydlar

To‘rtinchi guruhning p-elementlari. C, Si

Yuklangan vaqt:

13.11.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8630.9228515625 KB

Ko'chirib olish

NOORGANIK KIMYO VA MATERIALSHUNOSLIK KAFEDRASI O‘ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O‘RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI SAMARQAND DAVLAT UNIVERSITETI MAVZU: To‘rtinchi guruhning p-elementlari. C, Si

Uglerod tabiatda uchrashi 3 Na 2 CO 3 · 10O – soda  MgCO 3 - magnezit  MgCO 3 · CaCO 3 - dalomit  CaCO 3 - ohaktosh, bo’r, marmar, kalsit  BaCO 3 – viterit, FeCO 3 - temirshpat  2BeO·SiO 2 – fenakit  Olmos, grafit  Tabiiygaz, neftvatoshko’mir  Yonuvchi slaneslar  Havotarkibida 0,03-0,06% mavjud  Kalsiy, magniyvatemirgidrokarbonatlartabiiysuvlartarkibidauchraydi . KalsitMagnezit

Kremniy , germaniy , qalay va qo’rg’oshin tabiatda uchrashi 4 NaAlSi 3 O 8 – albit  KAlSi 3 O 8 – ortoklaz  O 3 · 2SiO 2 · 2O – kaolin  O 3 · 6SiO 2 · 2O – kaliylislyuda  3MgO · 2SiO 2 · 2O – asbest  SiO 2 – kvars, tog’ gavhari, xra topaz, agat, ametest, chaqmoqtosh  -argirodit  – germanit, – kanfildit,  SnO 2 – qalaytosh, kassiterit  PbS- galenit, qo’rg’oshinyaltirog’I, PbSO 4 –anglezit,  PbCO 3 –serussit,PbCrO 4 – krokoit, PbMoO 4 – vulfenit,  PbO- massikot, Pb 3 O 4 - surik.

Umumiy tavsif – Overview 5 C Si Ge Sn Pb Kashfqilinishi Qadimdanma’lum “karboneum” 1787 y A..Lavuaze, A.Giton de Morvo, K.Bertolle Silex- chaqmoqtosh 1811y J.Gey- Lyussakva 1854y A.Tenar Germaniyash arafiga 1885y Vinkler Qadimdanma’lu m “mustah kam” Qadimdanma’lum Atom r adiusi/A 0,77 1,18 1,39 1,58 1,75 Ion r adiusi/A ( E 4 + ) 0,2 ; 2,6(C4-) 0,39 0, 44 0,74 0,84 Ionlanishener giyasi, eV ( E 4 + ) 64,5 45,14 45,71 39,40 42,10 S tanda r dpotential, 25V 45,70 -0,140 – 0,126 Atom hajmi 20sm 3 /mol 13,55 16,3Sn ; 20,3Sn 18,27 Zichligi, 20(g/sm 3 ) Olmos -3,51; grafit-2,17-2,3; karbin fullerenda-1,8-2,1 2,328 5,35 7,295 Sn ; 5,846 Sn 11,34 Suyuqlanishtemperaturasi, °C 120 atm. 4000 1423 958,5 231,8 327,4 Qaynashtemperaturasi, °C 120 atm. 4200 2600 2780 2362 1751 NEM NEM 2,6 2,5 1,9 1,74 2,00 2,02 1,8 1,72 1,9 1,55 IzotoplarisoniTabiiyizotoplari 7(10-16) 12,13 7(26-32) 28,29,30 18(65-82) 74,72,70,76,7 3 24(108-128, 130-132) 120,112, 114,122,124 19(195-212,214) 208,206,207,204 Yerqobig`idamassamiqdori, % 0,1 27,1 4* 0,008 1,6* Oksidlanishdarajasi -4dan+4 gacha -4,0,(+2),+4 (-4),0,+2,+4 0,+2,+4 0,+2,(+4) C Si Ge Sn Pb Kashfqilinishi Qadimdanma’lum “karboneum” 1787 y A..Lavuaze, A.Giton de Morvo, K.Bertolle Silex- chaqmoqtosh 1811y J.Gey- Lyussakva 1854y A.Tenar Germaniyash arafiga 1885y Vinkler Qadimdanma’lu m “mustah kam” Qadimdanma’lum Atom r adiusi/A 0,77 1,18 1,39 1,58 1,75 Ion r adiusi/A ( E 4 + ) 0,2 ; 2,6(C4-) 0,39 0, 44 0,74 0,84 Ionlanishener giyasi, eV ( E 4 + ) 64,5 45,14 45,71 39,40 42,10 45,70 -0,140 – 0,126 13,55 18,27 Olmos -3,51; grafit-2,17-2,3; karbin fullerenda-1,8-2,1 2,328 5,35 11,34 Suyuqlanishtemperaturasi, °C 120 atm. 4000 1423 958,5 231,8 327,4 Qaynashtemperaturasi, °C 120 atm. 4200 2600 2780 2362 1751 2,6 2,5 1,9 1,74 2,00 2,02 1,8 1,72 1,9 1,55 IzotoplarisoniTabiiyizotoplari 7(10-16) 12,13 7(26-32) 28,29,30 18(65-82) 74,72,70,76,7 3 24(108-128, 130-132) 120,112, 114,122,124 19(195-212,214) 208,206,207,204 Yerqobig`idamassamiqdori, % 27,1 0,008 Oksidlanishdarajasi -4dan+4 gacha -4,0,(+2),+4 (-4),0,+2,+4 0,+2,+4 0,+2,(+4)

IV A guruh elementlari 6  IV А guruh asosiy guruhchasiga 5 ta C, Si, Ge, Sn, Pb element kiradi. ns2np2 4 tadan elektron bor. Ularning oksidlanish darajasi –4, +2 va +4 bo’lishi mumkin. Qaytaruvchi xossasi atom radiusi ortishi bilan kuchayadi. Oksidlovchi xossasi ugleroddan qo’rg’oshinga qarab kamayadi.

Umumiy tavsif 8

1 s 2 2 s 2 2p 2 С12 0 2 4+6Uglerod С (lot. Сarboneum) Elektron tuzilishi

Uglerodning oksidlanish darajasi +4 +2 0  4 CO 2 , CO 3 2  , H 2 CO 3 , Na 2 CO 3 , CS 2 , CF 4 , CCl 2 O, C(NH 2 ) 2 O CO, HCN, C 2 F 4 C (grafit, olmos, karbin, fullerin) СH 4 , Be 2 C, Al 4 C 3 , SiC

Tabiatda tarqalishi. 12  Uglerod keng tarqalgan kimyoviy elementlar jumlasiga kiradi, u ko’p anorganik va organik moddalar tarkibiga kiradi. Uglerod minerali ko’proq karbonatlar holida uchraydi:  Na 2 CO 3  10H 2 O – soda, Na 2 CO 3  CaCO 3  2H 2 O – pireonit. MgCO 3 - magnezit, MgCO 3  CaCO 3 – dolomit, CaCO 3 – viperit va temir shpati – FeCO 3 . MnCO 3 , ZnCO 3 – marganes va rux shpati holatida uchraydi. Shuningdek suvni tarkibida kalsiy va magniy gidrokarbanatlari holatida uchraydi.

13  Organik dunyoda uglerod eng asosiy element hisoblanadi. Uning miqdori hamma kimyoviy elementlar miqdoridan 10 marta ko’p. Bu oqsil, vitaminlar, yog’, neft, ko’mir asosida qazilma boyliklar, antrasen qo’ng’ir ko’mir slanes va boshqalar.  Tabiatda uglerodning ikkita barqaror izotopi ma’lum: 6 12 C (98,892%) va 6 13 C (1,108%). Uglerodning atom massasi 10 dan 16 gacha bo’lgan radioaktiv izotoplari olingan.  Atmosferada neytronlar ta’sirida uglerodning radioaktiv izotopi 6 C 14 izotopi hosil bo’ladi. O’simliklar va tirik organizmlar qoldig’iga qarab topilmalarning yoshi shu izotop miqdoridan aniqlanadi:  7 14 N + 0 1 n = 6 14 C + 1 1 H

Uglerodning galogenli hosilalari . 14  Odatdagi sharoitda CF 4 –gaz, CCl 4 - suyuqlik, CBr 4 va CI 4 lar qattiq moddalardir. Yo’dga o’tgan sari birikmalarning barqarorligi kamayadi. Grafit faqat ftor bilan qizdirilgandagina CF 4 gacha oksidlanadi. Bu birikma rangsiz, tiniq gaz kimyoviy inert moddadir(suyuql. harorati -184 o S).  CCl 4 olish uchun CS 2 xlorlanadi, CCl 4 yonmaydigan erituvchi sifatida ishlatiladi:  CS 2 +3Cl 2 =CCl 4 +S 2 Cl 2

Uglerod qo’sh oksid. 15  Ko’p miqdorda СО 2 vulqonl gazi chiqadigan yoruqlardan chiqadi. Undan mineral suvlar tayyorlanadi.  CаСО 3 + 3НСl = CaCl 2 + CO 2  + H 2 O  Sanoatda kalsiy karbonatdan olinadi:  СaCO 3 = CaO + CO 2  Karbonat angidrid havodan 1,5 marta og’ir gaz. U g’orlarning tagida, shaxtalarda yig’iladi. СО 2 sovutilganda muz hosil bo’ladi. Bir litr suvda 15 o S da bir litr CO 2 eriydi. СО 2 + Н 2 О = H 2 CO 3

16  Agar CaCO 3 CO 2 bilan to’yintirilsa kalsiy gidrokarbonati hosil bo’ladi:  CaCO 3 + H 2 O + CO 2 = Ca(HCO 3 ) 2  Agar natriy gidroksidi CO 2 bilan toyintirilsa:  NaOH + CO 2 = NaHCO 3  CO 2 – oksidlovchi xossasini namoyon etadi:  2Mg + CO 2 = MgO + CO  C + CO 2 = 2CO

18  H 2 CO 3 – beqaror kislota, uning uchun K 1 =1,31 * 10 -4 , K 2 =4,84 * 10 -11 unga quyidagi orto kislota to’g’ri keladi: Н 4 СО 4 bularning tuzlari barqaror.  Texnikada ichimlik sodasi – NaHCO 3 , soda – Na 2 CO 3 va potash – K 2 CO 3 va ohaktosh, marmar, bo’r CaCO 3 ahamiyatga ega.  Soda. Kuchli elektrolit. Soda kalsiy, strontsiy, bariy va magniy ionlari bilan erimaydigan karbonatlar hosil qiladi:  Ba(NO 3 ) 2 + Na 2 CO 3 = BaCO 3  + 2NaNO 3  Boshqa kationlar bilan magniy, vismut, temir va alyuminiy ionlari olinsa, ulardan karbonatlar va gidrokarbonatlar hosil qiladi.  Al 2 (SO 4 ) 3 + 3Na 2 CO 3 + 3H 2 O = 2Al(OH) 3  + CO 2  + 3Na 2 SO 4

19  Hozirgi kunda soda olishning uch xil usuli bor: Leblan, Solvey va elektrolitik usullar.  1.Leblan usuli. 1781 y. Fransiyalik olim Leblan yaratgan. Buning uchun osh tuziga konsentrlangan sulfat kislota qo’shiladi:  2NaCl + H 2 SO 4 = Na 2 SO 4 + 2HCl  Natriy sulfatni ohak va ko’mir bilan aralashtirib pechda kuydiriladi.  2С + Na 2 SO 4 = Na 2 S + 2CO 2  Na 2 S + CaCO 3 = Na 2 CO 3 + CaS  Olingan HCl xlorid kislota olishiga ketadi. CaS – oltingugurt olish uchun sarflanadi.  Kamchiliklari:Olinadigan moddalar qimmat. Sodaning sifati yaxshi emas.

Solvey usuli 20  . Suvda kam eriydigan gidrokarbonatlar hosil bo’lishiga asoslangan. Bunda NaCl hamda NН 4 НСО 3 orasidagi reaksiyadan foydalaniladi.  Jarayon quyidagicha amalga oshiriladi. Kalsiy va magniy ionlaridan tozalangan osh tuzini ammiak bilan to’yintirib СО 2 yuboriladi. Shunda NaНСО 3 cho’kmasi tushadi. Buni filtrlab NН 4 С l ajratib olinadi:  NaCl + NH 4 CO 3 = NaHCO 3  + NH 4 Cl  yoki reaksiya:  NaCl + NH 3 + CO 2 + H 2 O = NaHCO 3  + NH 4 Cl 

21  Agar gidrokarbonat kuydirilsa :  2NaHCO 3 = Na 2 CO 3 + H 2 O + CO 2  CO 2 kalsiy karbonatdan olinadi.  CaCO 3 = CaO + CO 2  CaO ammiakni regeneratsiya qilishda ishlatiladi.  CaO + H 2 O = Ca(OH) 2  Ca(OH) 2 + 2NH 4 Cl = CaCl 2 + 2NH 3 + 2H 2 O  Solvey usuli bilan olingan soda 98,5% natriy karbonat, 0,75% osh tuzi, 0,03% natriy sulfat tutadi.Bu usulda hozirgi paytda O’zbekistonda soda ishlab chiqazilmoqda.

22  Elektrolitik usul. Buning uchun dastlab osh tuzining suvli eritmasi elektroliz qilinib, olingan natriy gidroksid СО 2 bilan to’yintiriladi.  NaOH + CO 2 = NaHCO 3  Soda juda muhim mahsulot. U shisha olishda, sovun ishlab chiqarishda, to’qimachilik sanoatida va suvning qattiqligini yo’qotishda kerak bo’ladi.  Ichimlik sodasi NaHCO 3 100 g suvda xona haroratida 7 g ichimlik sodasi eriydi. Tibbiyotda va oziq-ovqat sanoatida ishlatiladi.

Ичимлик содадан -медицина, -озиқ-овқат саноати, -фармацевтика ва бошқа тармоқларда кенг фойдаланилади. Углеродниг галогенли бирикма - лари. Фтор углерод билан тўғридан- тўғри бирикиб, CF 4 - тетрафтор углеродни ҳосил қилади.

Графит билан хлорнинг реакцияси-ни паст температурада ўтказиш термодинамик жаҳатдан мумкин бўлсада, амалда углерод IV-хлорид -CСl 4 ҳосил бўлмайди , лекин CCl 4 ни метанга хлор таъсир эттириб олинади . Фреонлар. Углероднинг галогенли ҳосилаларидан CF 4 ва CCl 4 амалий аҳамитга эга. Углерод IV-фторид CF 4 газ бўлиб, - 128 о С да қайнайди, -184 о С да қотади.

CF 4 жуда инерт модда бўлиб, ўзи ва унинг хлорли ҳосилалари ФРЕОНЛАР номи билан маълум. Булар совитиш техникасида қўлланилади. Фреон-12 деб аталувчи дифтор-ди- хлорметан -CF 2 Cl 2 совитиш машинасининг ишчи суюқлиги (ХЛАДОАГЕНТ) ҳисобланади. Фреонлар жуда барқарор модда-лар бўлиб гидролизланмайди, шу сабабли МЕТАЛЛАРНИ КОРРОЗИЯ-ГА учратмайди.

Улар инсектофунгицидлардан аэрозоллар тайёрлашда эритувчи ва фторли ҳосилалар олишда оралиқ модда сифатида қўлланилади. Кенг тарқалган ФРЕОН-12 углерод IV- хлорид CCl 4 билан НҒ дан олинади (катализатор сифатида SвF 5 ишлати-лади): CCl 4 + 2HF (SвF 5 ) = 2HCl + CF 2 Cl 2

ФОСГЕН - COCl 2 . Карбонат кислота-нинг дихлорангидриди, қўнғир газ. - 118 о С да қотади, - 8,2 о С да қайнайди. - d = 1,420. Сувда ёмон, органик эритувчиларда яхши эрийди. Уни углерод оксид билан хлордан активланган кўмир иштирокида олинади: СО + СI 2 (C катализатор) = СОСI 2

28  Muhim o’g’itlardan biri karbamid hisoblanadi:  Suvda yaxshi eriydigan k CO 2 + 2NH 3 = (NH 2 ) 2 CO + H 2 O  ristall modda(suyuql. harorati 132,7 o S).O’g’it sifatida, polimerlar olishda va farmatsevtik preparatlar(veronal, lyuminal) olishda ishlatiladi.  Yuqorida ko’rsatilganlardan tashqari COCl 2, CCl 4 , COS, CS 2 va H 2 CS 3 ma’lum.

29  Uglerod(II)oksid. Rangsiz gaz, hidi yo’q, suyuqlanish harorati - 205  S, qaynash harorati – 191,5  S.  U zaharli is gazi ham deyiladi. СO da uchlamchi bog’ bor, valent bog’ usuliga ko’ra ikkita juftlashmagan elektronlar hisobiga 2 ta kovalent bog’ hosil bo’ladi. СО С  О. Harorat va bosim oistida CO o’yuvchi natriy bilan ta’sirlashadi va formiatlar hosil qiladi:  NaOH + CO = HCOONa  CO – ancha kuchli qaytaruvchi, ayniqsa yuqori haroratda oksidlanadi. CO ga O 2 , Cl 2 metall oksidlari, suv bug’i va oksidlovchilar ta’sir etadi:  2CO + O 2 = 2CO 2  CO nur ishtirokida zaharli modda fosgenga aylanadi:  CO + Cl 2 = COCl 2  CO metallarni oksidlaridan qaytaradi:  CO + NiO = CO 2 + Ni  CO ga suv bug’i tasir etganda vodorod hosil bo’ladi:  CO + H 2 O = CO 2 + H 2  CO metallarni tuzlaridan ham qaytarishi mumkin:  CO + PdCl 2 + H 2 O = CO 2 + Pd + 2HCl  Kuchsiz oksidlovchilik xossasini namoyon qiladi:  3Н 2 + СО = СН 4 + Н 2 О  2Н 2 + СО = СН 3 ОН ( 300 - 600  S, р – 500 atm.)  Disproportsiyalanish: СО + СО = С + СО 2

Саноатда СО 2 оҳактошни қиздириб олинади: CaCO 3 = CaO + CO 2 Лабораторияда СО 2 Кипп аппаратида қуйидаги реакция билан синтез қилинади: CaCO 3 + 2HCl = CaCl 2 + CO 2 + H 2 O СО 2 сода, карбамид, карбонат кисло-та олишда, сув ва мева шарбатларини газлаштиришда қўлланилади. "Қуруқ муз" музқаймоқ тайёрлашда ҳамда озиқ- овқат маҳсулотларини сақлашда, совитиш зарур бўлган ишларда кенг қўламда ишлатилади.

31  СО – bo’yoq moddalar bilan birikadi: shuning uchun qondagi gemoglobin tarkibidagi kislorodni eritish xossasini yo’qotadi, organizm СО bilan nafas olsa zaharlanadi.  Laboratoriyada is gazi chumoli kislotasiga konsentrlangan Н 2 SO 4 ta’sir ettirib olinadi: HCOOH = CO + H 2 O  K 4  Fe(CN) 6  + 6H 2 SO 4 + 6H 2 O = 2K 2 SO 4 + FeSO 4 + 3(NH 4 ) 2 SO 4 + 6CO  Sanoatda СO generator gazi, suv gazi va aralash gazlardan olinadi:  1.Generator gazi . Toshko’mir chala yonganda hosil bo’ladi.  25% СО, 70% N 2 , 4% CO 2 qolganlari CH 4 , H 2 , O 2 .Q= 3347 – 4602, kJ/m 3  2.Suv gazi. Qizib turgan cho’g’ ko’mir ustidan suv bug’i o’tkazib olinadi:  С + Н 2 О = СО + Н 2  СО + Н 2 О = СО 2 + Н 2

32  .Aralash gaz. Bir paytning o’zida cho’g’ holdagi ko’mirning ustidan havo va suv bug’i o’tkazib olinadi:  Tarkibi : 30 % СО, 15 % Н 2 , 5 % СО 2 , 50 % N 2 . Q=5440 kJ/mol.  СО asosida chumoli kislotasi, fosgen, metanol, sun’iy benzin olinadi.  Sian va uning birikmalar yoki disian: C=N-N=C

33  Disian. Disian rangsiz gaz( suyuql.harorati -34,4 o S), achchiq bodom hidiga o’xshaydi, zaharli. U odatdagi bosimda -20,5 o S da suyqlikka o’tadi. Suvda, efirda, spirtlarda yaxshi eriydi.  Yuqori haroratda uglerod va azotning o’zaro ta’siridan olinadi:  2C+N 2 =(CN) 2  350-450 o S da simob sianidni parchalanganda ham hosil bo’ladi:  Hg(CN) 2 =Hg+(CN) 2

34  Disian termik jihatdan ancha barqaror. Disian gidrolizlanganda sianid va sianat kislotalar hosil bo’ladi:  (CN) 2 +H 2 O=HCN+HCNO  Disian gidrolizlanishining oxirgi mahsuloti ammoniy oksalat hisoblanadi:  (CN) 2 +4H 2 O=(NH 4 ) 2 C 2 O 4  Agar disianga ishqorlar ta’sir ettirilsa sianidlar sianatlar hosil bo’ladi:  (CN) 2 +2NaOH=NaCN+NaCNO  Kimyoviy jihatdan u qaytaruvchi:  (CN) 2 + Cl 2 = 2CNCl Cl 2 yoki KMnO 4 , Вr 2  va oksidlovchi Н 2 + (CN) 2 = 2НCN  2Nа + (CN) 2 = 2NаСN  Sianid kislota. Sianid kislotasi - НCN rangsiz (suyuql.harorati -13,3 o S), oson harakatlanuvchan, achchiq bodom hidiga ega, rangsiz suyuqlik, kuchli zahar. Molekula chiziqsimon tuzilishga ega va unga ikkita tautomer izomer to’g’ri keladi:  H-C  N ↔ H- N= C

35  НCN suv bilan reaksiyaga kirishib, ammoniy formiat hosil qiladi:  НCN + 2Н 2 О = НСООNН 4  НCN va uning tuzlari qaytaruvchi:  КCN + Сl 2 + 2КОН = КCNО + 2КСl + Н 2 О  КCN + S = KCNS  Sianidlar ichida natriy sianid ko’p ishlatiladi. Uni olish uchun kalsiy sianamididga ko’mir va soda qo’shib suyqlantiriladi:  CaCN 2 +C+Na 2 CO 3 =2NaCN+CaCO 3  Laboratoriyada sianid kislota olish uchun esa bariy oksidiga ko’mir va azot qo’shib qizdiriladi:  3C + N 2 + BaO = CO + Ba(C N ) 2  Hosil bo’lgan bariy sianidga kuchli kislota qo’shiladi:  Ba(CN) 2 + H 2 SO 4 = 2HCN+BaSO 4   Texnikada sianid kislota is gaziga ammiak ta’sir ettirish orqali olinadi:  CO + NH 3 = HCN + H 2 O

36  KCN va NaCN eruvchan tuzlar bo’lib ular, kumush va oltin olishda ishlatiladi.  CN - ioni kompleks birikmalar olishda ligand hisoblanadi va uning kompleks birikmalari : K  Ag(CN) 2  , K 3  Fe(CN) 6  , K 4  Fe(CN) 6  .  Sianat kislota. Sianat kislota yoki qaldiroq kislota nomi bilan mashur. HCNО birikmalari sianatlar (k=1,2 * 10 -4 ) deyiladi. Uning ikkita tautomer izomeri mavjud: .. ..  H-O-C  N ↔ H- N= C=O  Sianat kislota tuzlaridan Hg(CNO) 2 detonator sifatida ishlatiladi. Sianatlar zaharli moddalar qishloq xo’jaligida zararkunandalarga qarshi foydalaniladi.

37  Rodanid kislotasi. Rodanid kislotasi (HCNS) – H- S-C  N, yog’simon, suv bilan yaxshi aralashadigan, kuchli kislota (K=0,14). Rangsiz moysimon suyuqlik (suyuql.harorati 5 o S) faqat eritmada mavjud bo’ladi.  Agar ammiakka uglerod(IY) sulfid ta’sir ettirilsa rodanid kislotaning ammoniyli tuzlari hosil bo’ladi:  2NH 3 +CS 2 =NH 4 CNS+H 2 S  Rodanid tuzlari : KCNS, NaCNS, NH 4 CNS. Rodanidlar olish uchun sianidlarga oltingugurt qo’shib suyuqlantiriladi:  KCN + S = KCNS  Analitik kimyoda Fe 3+ ionini ochish uchun ishlatiladi bunda to’q qizil cho’kma hosil bo’ladi:  Fe +3 + 3CNS - = Fe(CNS) 3   Simob rodanidi -Hg(CNS) 2 . Simob rodanidi simob nitratiga rodanidlar qo’shib olinadi va ularni tozalash uchun efirda yuviladi:  Hg(NO 3 ) 2 + 2KCNS = Hg(CNS) 2  + 2KNO 3

38  Hg(CNS) 2 - fira’vn iloni deyiladi. Bu modda yonganida gazlar hosil bo’lib kengayish oqibatida ilon hosil b’lishi kuzatiladi:  2Hg(CNS) 2 +9O 2 = 2HgO+4CO 2 +2N 2 +4SO 2  2 N -3 -6e  N 2 } 4 2  2S -2 -12e  2S +4  O 2 + 4e  2O -2 18 9  Sianamid kislota. Agar kalsiy karbidiga azot ta’sir ettirilsa kalsiy sianamid hosil bo’ladi:  СаС 2 + N 2 = СаCN 2 + С  Bu birikmaning kislotasi sianamid kislota- H 2 CN 2 rangsiz kristall modda, suvda yaxshi eriydi va quyidagi holatlarda uchraydi:  H-N=C=N-H  H 2 N-C  N  Bu birikma suv bilan ta’sirlashib :  H 2 CN 2 +3H 2 O= 2NH 3 +H 2 CO 3

Мис гидроксокарбонат (СиОН) 2 СОз табиатда учрайдиган МАЛАХИТ минера-лидан иборат. Баъзи карбонатлар, шу жумладан, ТЕМИР ШПАТИ FeCO 3 ва ГАЛЬМЕЙ ZnCO 3 лар қимматли рудалардан ҳисобланиб, металл олишда ишлатилади. Натрий карбонат Na 2 CO 3 . У сода номи билан юритилиб,бир неча хили маълум: Na 2 CO 3 . 10H 2 O - кристаллгидрат Na 2 CO 3 . H 2 O - кристалл-карбонат Na 2 CO 3 - кальцинациланган сода NaHCO 3 - ичимлик сода

 Olmosdan texnikada abraziv vositalar, oyna kesish, metallarga va boshqa materiallarga ishlov berish uskunalari tayyorlanadi.  Olmosning yirik, tiniq kristallari brilliantlar holida qayta ishlanib, qimmatbaho zargarlik buyumlari tayyorlashda ishlatiladi.  Grafitdan quruq surkov vositasi sifatida, elektrodlar, qalamlar ishlab chiqarishda foydalaniladi . ISHLATILISHI

Vodorod sianid, sionat va izosianatlar 50

Biologik ahamiyati 51 C organizmdagi miqdori 20,2%, uning 52% oqsillar, 37% DNK va RNK, fermentlar, garmonlar va vitaminlar tarkibida. O’pkaga uzoq vaqt ko’mir changi kirsa antrakos kasalligi kelib chiqadi.  Uglerodnong tibbiyotdagi ahamiyati. Uglerodning juda ko’p birikmalar hosil qila olish qobiliyati tufayli turli tuman hayvonot va o’simlik dunyosi mavjuddir. Uglerodning, vodorod, kislorod, azot, fosfor va oltingugurt bilan hosil qilgan birikmalari tirik biologik to’qimalarning asosini tashkil etadi. Ular tirik tananing asosiy massasini tashkil qiladi. Kishi tanasining 16 kg ugleroddan iboratdir (70 kg). Havo tarkibidagi uglerodning miqdori 0,03 % dan iborat bo’lib u 10% dan ortsa , inson halok bo’ladi.  Kishi zaharlanganda , nafas olish markazi shikastlanganda va behush holatida bo’lganida karbonat angidridning kislorod bilan aralashmasi(karbogen) ingalyatsiya sifatida ishlatiladi.

52  Uglerod (II) oksid – is gazi, kuchli zahar bo’lib, nafas olganda qondagi gemoglobin bilan birikadi va karboksogemoglobin hosil qiladi. Buning natijasida gemoglobinning kislorod tashish xususiyati yo’qoladi. Havoda 1% CO bo’lsa, u o’limga olib keladi.  Sianid kislota ham kuchli zahar bo’lib, uning O,O5 g miqdori insonni o’ldiradi. Uning tuzlari ham zaharlidir. U to’qimaning oksidlovchi fermentlari bilan birikadi, chunki to’qima fermenti tarkibida uch valentli temir bo’lib, u sianid ioni bilan katalitik faol bo’lmagan kompleks birikma hosil qiladi. Bu esa to’qimalarning o’z navbatida ishdan chiqishiga va zaharlanishiga olib keladi. Sianidlar oz miqdorda ba’zidanaklarning mag’zida ham uchraydi, masalan, achiq bodom, olxo’ri, olcha va shaftoli danaklarining mag’izida bor.  NaHCO 3 bekarbon tabletkasining tarkibiga kirib spazmolitik, og’riq qoldiruvchi va oshqozondagi erkin kislotalarning neytrallash xususiyatiga ega.

O'xshashlar

IV-a guruh elementlari (C, Si, Ge, Sn, Pb)

Yettinchi guruxnnng p-elementlari

V-guruh p-oila elementlari

5-guruh P oila elementlari

Uchinchi guruhning p-elementlari Bor vа uning elеktrоn fоrmulаsi, tаbiаtdа uchrаshi, оlinishi, fizik vа kimyoviy хоssаlаri