5-guruh P oila elementlari - Kimyo - Slaydlar

5-guruh P oila elementlari

Yuklangan vaqt:

22.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

102.8876953125 KB

Ko'chirib olish

5-guruh P oila elementlari

 REJA:  I.KIRISH.  II.ASOSIY QISM.  1.V A guruh elementlari haqida umumiy tafsif.  2.Azot.  3.Azotning vodorodli birikmalari.  4.Azotning kislorodli birikmalari.  5.Nitrat kislota va uning tuzlari.  6.Fosfor.  7.Fosforning oksidlari va kislotalari.  8.Mishyak, surma va vismut.  9.Surma.  10.Vismut.  III.XULOSA.

I.KIRISH.  V A guruh elementlari qatoriga azot, fosfor, mishyak, surma va vismut kiradi. Bu guruh elementlari atomining tashqi qavatida 5 tadan elektron bor. Ular 3 ta elektron biriktirishi va 5 ta elektron yo’qotishi mumkin. Shuning uchun bu elementlar +5,+3 va -3 oksidlanish darajasini namoyon etadi.  Bu guruh elementlari metallmaslardir. Metallmaslik xossasi azot va fosforga xos. As, Sb va Bi metallmaslik xossalari bilan birgalikda metall xossalarini ham namoyon etib, metall xossa vismutga qarab kuchayadi.V A guruh elementlarining eng asosiy kattaliklari quyidagi 45-jadvalda keltirilgan.

V A guruh elementlari  * oq fosfor; **615 o S sublimasiyalanadi; *** suyuq azotga tegishli;  **** kul rang mishyak uchun.  Bu guruh elementlarining atom radiusi vismutga qarab ortadi, ionlanish energiyasi kamayadi.

Azot  Azot(Nitgenium). 1772 yil Rezerford tomonidan ochilgan, uni 1774 yil A. Lavuaze “Azot” deb atagan. Ko’p tarqalgan kimyoviy element. Azot yer shari atmosferasining asosiy qismini tashkil qiladi. U havoda hajm jihatdan 75,6 % dan 78,2 % gacha boradi. Havodagi azotning hissasi 75,53 % ni tashkil etsa, yer po’stlog’idagi miqdori (gidrosfera va atmosferani ham qo’shilganda) 0,04 % gacha boradi.

Azotning vodorodli birikmalari.  Azotning vodorod bilan to’rtta asosiy birikmasi bor:  NH 3 - ammiak, H 2 N-NH 2 - gidrazin, NH 2 OH - gidroksilamin, H[N 3 ] - azotovodorod kislotasi (triazid).  Ammiak. NH 3 - tabiatda ko’p miqdorda oqsil moddalar tarkibida, ammoniy tuzlari holida uchraydi. NH 3 - rangsiz gaz, o’siga xos hidi bor. Qaynash harorati  -33,4 0 S, d=0,77 g/l. 1 litr ammiak= 0.7709 gr.

Ammiakning olinishi  Labaratoriyada ammoniyli tuzlarga ohak ta’si ettiriladi:  (NH 4 ) 2 SO 4 + Ca(OH) 2 = 2H 2 O + 2NH 3  + CaSO 4  2NH 4 Cl + CaO = 2NH 3  + CaCl 2 + H 2 O  Nitridlar gidrolizida ham ammiak hosil bo’ladi:  Mg 3 N 2 + 6H 2 O = 3Mg(OH) 2 + 2NH 3   Sanoatda ammiak toshko’mirni koksga aylantirganda hosil bo’ladi.  Azot va vodoroddan ammiak sintez qilish Taber usuli ham deyiladi:  3H 2 + N 2  2NH 3 + 46.19 kJ./mol

Ishlatilishi:  Natriy amid - NaNH 2 , rangsiz kristall. Suyuqlanish harorati 210ºS. Natriyning suyuq ammiak bilan ta’siri orqali olinadi:  2Na + 2NH 3 =2NaNH 2 + H 2  2NaNH 2 + 2Na = 2Na 2 HN + H 2  2Na 2 NH +2Na= 2Na 3 N + H 2

Ammoniy ioniga sifat reaksiya:  Ammoniy tuzlarining ishqorlar ta’siridan parchalanishi va NH 3 ajralishi ammiak aniqlashdagi sifat reaksiyalardan biri hisoblanadi:  NH 4 Cl+NaOH=NH 3 +NaCl+H 2 O

Gidrazin.  H 2 N-NH 2 - rangsiz, havoda tutaydigan suyuqlik (suyuql. harorati -52 o S, qaynash harorati 119 o S). Azotning oksidlanish darajasi -2, valentligi 3.

Gidroksilamin.  33,1 o S da suyuqlanadigan rangsiz krisrall. Azotning valentligi 3, oksidlanish darajasi -1.  Nitrat kislotaning elektroliz jarayonida qaytarilishi tufayli olinishi mumkin:  HNO 3 +6H= NH 2 OH+2H 2 O  Gidroksilamin kuchsiz asos xossalarini namoyon etadi va u ammiakdan ko’ra kuchsizdir:  NH 2 OH+HCl = [NH 3 OH]Cl  Gidroksilamin tuzlari qattiq moddalar , ular suvda yaxshi eriydi.

Triazid yoki azotovodorod kislotasi.  Triazid kislota -80 o S da qotadigan va 36 o S da qaynaydigan o’tkir hidli suyuqlikdir. Azid kislota kuchli zahar. Triazid kislotasining tuzlari amaliy ahamiyatga ega. Triazid nitrit kislotasining gidrazin bilan ta’siri orqali olinadi:  N 2 H 4 +HNO 2 = H[N 3 ]+ 2H 2 O  [N - N + N - ] - azid ion azotovodorod kislotasining qoldig’idir. Molekuladagi chetki atomlar sp 2 gibridlangan holatda, markaziy atom esa sp –gibridlangan.  Triazid kuchsiz kislota, uning eruvchanligi xlorid kislotaga o’xshab ketadi.  Agar triazidga mis ta’sir ettirilsa bunda azot ajraladi:  Cu+3HN 3 =Cu(N 3 ) 2 +N 2 +NH 3

Nitrit kislota

Azot (IV) oksidi  NO 2 qo’ng’ir tusli zaharli gaz modda. NO 2 - sovutilganda qizil-qo’ng’ir suyuqlikka aylanadi. Suyuqlanish harorati 22,45ºS sovutilsa borgan sari sarg’ish oq, keyin rangsiz bo’ladi.  -11,2ºS rangsiz kristall hosil qiladi. Isitilganda uning rangi o’zgarib to’qlashadi, 140ºS da qo’ng’ir rangli bo’ladi.  NO 2 ni aralash angidrid deyish mumkin, chunki u suvda eritilganda HNO 2 va HNO 3 hosil bo’ladi:  2NO 2 + H 2 O= HNO 3 + HNO 2

Azot (V) oksidi-  nitrat angidrid, rangsiz kristall modda, gigroskopik. N 2 O 5 olish uchun nitrat kislotaga P 2 O 5 ta’sir ettiriladi:  2HNO 3 + P 2 O 5 = 2HPO 3 + N 2 O 5  N 2 O 5 nitrat kislotaning angidridi hisoblanadi. Uning suvda erishidan nitrat kislota hosil bo’ladi:  H 2 O + N 2 O 5 = 2HNO 3  N 2 O 5 beqaror modda u xona haroratida parchalanadi va NO 2 va O 2 hosil qiladi:  2N 2 O 5 = 4 NO 2 + O 2

Nitrat kislota va uning tuzlari.  Nitrat kislota. HNO 3 - kuchli kislota bo’lib, och sariq tusli, bug’lanadigan suyuqlik. U 84 o S da qaynab, -42 o S da qattiq holatga o’tadi. Konsentrlangan nitrat kislota 63 % li bo’lib, sanoat miqyosida 96%li (  =1,45 g/sm 3 ) nitrat kislota eritmasi ham uchraydi.  Labaratoriyada olinishi. Nitrat kislotaning tuzlariga yuqori konsentrasiyali kislota ta’sir ettirib olinadi:  2NaNO 3 +H 2 SO 4 =Na 2 SO 4 +2HNO 3 Sanoatda olinishi. Sanoat miqyosida nitrat kislota olish uchun asosiy xom ashyo ammiak va havo hisoblanadi:  4NH 3 +5O 2 =4NO+6H 2 O 2NO+O 2 =2NO 2

Ishlatilishi.  Nitrat kislota nitratlar, mineral og’itlar, selitralar olish uchun xom ashyo sifatida ishlatiladi.  Anorganik va organik nitritlar qon tomirini kengaytirish uchun ishlatiladi. Ularga natriy nitrit, erinit, nitrigliserin kiradi. Natriy nitrit boshqa birikmalar bilan aralashma holatida nafas olish yo’llarining mushaklarini kengaytirishda qo’llaniladi.

Azotli o’g’itlar.  O’g’itlatlar sifatida kalsiy nitrat – Ca(NO 3 ) 2 ishlatiladi. Ohakni nitrat kislota bilan neytrallash natijasida olinadi.  Natriy nitrat – NaNO 3 chili selitrasi deyiladi. Tabiiy holda faqat Chilida juda katta zahira holda uchraydi.  Kaliyli selitra -KNO 3 hind selitrasi deyiladi. Suniy ravishda kaliy xlorid va natriy nitrat ta’siridan olinadi.  Ammoniyli selitra -NH 4 NO 3 ham ko’p ishlatiladi.

Fosfor.  Fosfor(Phosphorus). Fosfor keng tarqalgan element, yer sharini 0,04 % ni tashkil qiladi. Oson oksidlangani uchun tabiatda erkin holda uchramaydi.  Tabiatda appatit minerali 3Ca 3 (PO 4 ) 2 ·CaF 2 yoki CaCl 2 va fosforitlar Ca 3 (PO 4 ) 2 va har xil qo’shimchalar bo’ladi. 3Ca 3 (PO 4 ) 2* CaCl 2 - xlorli apatit.  Fosforitlar va apatitlar fosforli mineral o’g’itlar olishda o’g’it sifatida ishlatiladi. Appatitlarning katta miqdorda Kola yarim orolida, Ural, Markaziy Osiyoda Qora tog’da bor.

 Адабиётлар:  1. Мелешина А.М. Курс квантовой механики для химиков. М. Высшая школа, 1980 г.  2. Хошимов Ф.Ҳ., Расулов Р.Й., Йўлдошев Н.Ҳ. Квант механикаси асослари. Т. Ўқитувчи, 1995 й.  3. Йўлчибоев А. А. Квант кимёдан ўқув қўлланма. Тошкент: ТошДУ нашри, 1979 й.  4. Заргадник Р., Полок Р. Основы квантовой химии. М. Мир, 1979 г.  5. Цюлике Л. Квантовая химия. М. Мир, 1976г.  6. Дмитрев И. С., Сенмёнов С. Г Квантовая химия–её прошлое и настошее. М. Атомиздат, 1980 г.  7. Минкин В.И., Симкин П.Я., Миняев Р.М. Теория строения молекул. М. Высшая школа, 1979 г.  8. Пиментал Г., Спратли Р. Как квантовая механика объясняет химическую связь. М. Мир, 1973 г.  9. Йўлчибоев А. А. квант механика ва квант кимёдан кимё факултетининг талабалари учун сименар машғулотлари бўйича методик кўрсатма. Тошкент.: ТошДУ нашри, 1988 й.  10. Ёлчибоев А.А. Кимё факултетининг талабалари учун квант механика ва квант кимёдан методик кўрсатма. Тошкент.: ТошДУ нашри, 1989 й.  Яцимирский К.Б., Яцимирский В.К Химическая связь. Киев, 1975 г.  Краснов К.О. Молекулы и химическая связь. М.: 1984 г.  Internet saytlari.  www.google.com  www.yandex.ru  www.ziyonet.uz

O'xshashlar

V-guruh p-oila elementlari

Yettinchi guruxnnng p-elementlari

Birinchi guruh elementlari (Ishqoriy metallar)

To‘rtinchi guruhning p-elementlari. C, Si

Davriy sistemaning o’n oltinchi guruh elementlari