Sikloalkanlar

Sikloalkanlar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

221.1328125 KB

Ko'chirib olish

SIKLOALKANLA R. Molekulasining tuzilishi halqadan , yoki boshqacha qilib aytganda , sikldan iborat bo‘lgan (benzol va uning hosilalaridan boshqa ) uglevodorodlar alitsiklik birikmalar deb ataladi . Sikloparafinlar , sikloolefinlar , terpenlar va ularning ko‘pdan -ko‘p hosilalari shu sinf birikmalari jumlasidandir . Alisiklik birikmalarning klassifikatsiyasi va nomenklaturasi. Alitsiklik birikmalar molekulasi bitta halqadan iborat bo‘lsa mono siklik , ikkitadan iborat bo‘lsa -bi siklik , uchtadan – tri siklik va , shu tartibda , ko‘p halqadan iborat bo‘lsa poli siklik birikmalar deb ataladi . Mono siklik birikmalar metilen gruppalardan iborat uglevodorodlarning sikl hosil qilishidan vujudga kelib , ularning tarkibi &#55349;&#56374; &#55349;&#56411; &#55349;&#56379; 2&#55349;&#56411; ga to‘g‘ri keladi .

Hozirgi vaqtda esa Jeneva nomenklaturasi bo‘yicha atash ko‘proq qabul qilingan . Bu nomenklaturaga ko‘ra monotsiklik birikmalarni atash uchun tegishli parafin uglevodorodlarning nomi oldiga “siklo ” so‘zi qo‘shib aytiladi . Masalan : siklopropan , siklobutan , siklope n tan va hokazo . H 2 C C H 2 C H 2 H 2 C C H 2 H 2 C C H 2 H 2 C C H 2 H 2 C C H 2 C H 2 siklo p ro p a n (trim etilen ) siklo b u ta n (tetra m etilen ) siklo p en ta n (p en ta m etilen )

S h uni ham aytish kerakki , keyingi vaqtlarda yuqorida yozilgan formulalar quyidagicha ham yozilmoqda : H 2C C H 2 C H 2 H 2C H 2C C H 2 C H C H 3 C H 2 C H 2C H 2C C H 2 O H H siklopropan m etilsiklobutan siklopentanon Ali siklik uglevodorodlar gomologlarini atashda siklning nomiga shu siklga birikkan radikalning nomi qo‘shib o‘qiladi : H 2 C C H 2 C H 3 C H 2 m e til trim e tile n

Qo‘sh xalqali sikllarning umumiy formulasi &#55349;&#56374; &#55349;&#56411; &#55349;&#56379; 2&#55349;&#56411; − 2 ga to‘g‘ri keladi . Bu xil siklanlarni umumiy nomenklatura bo‘yicha atab bo‘lmaydi , ularning har qaysi gruppasi o‘ziga xos sistema bilan ataladi . Uglerod zanjirlari orqali birikkan sikllar , masalan , C H 2 2 3 1 1 2 3 C H 2 1 2 3 4 5 6 1 2 3 4 5 ditsiklopropilmetan , siklogeksilsiklopentilmetan deb ataladi . Bu xil moddalar travial nom bilan ham ataladi : dekalin gidrindan pentalin

Sikloalkanlarning olinish usullari . Alitsiklik birikmalar turli xil usullarda olinadi . Siklopropan va siklobutanning olinish usullari yaxshi o‘rganilgan . 1 Diagalogenli hosilalarni rux ishtirokida degalogenlash uch , to‘rt , besh va olti a’zoli sikllar hosil qilishning eng umumiy usuli hisoblanadi . Bu usulda siklopropan va uning hosilalari oson hosil bo‘ladi : H 2C C H 2 C H 2 B r B r + Z n H 2C C H 2 C H 2 + Z n B r2 1.3 dibrom propan siklopropan

1. Monobromsiklopentanga ishqorning spirtli eritmasini ta’sir ettirib olish mumkin : B r + N aO H spirtli eritm a siklopenten + 2N aBr + H 2O 2. Butadiyen – 1.3 ga etilen ta’sir ettirib , qizdirib olinadi : H C C H 2 H C C H 2 + C H 2 C H 2 300 C bosim siklogeksin

1. Siklopentenni piroliz qlib siklopentadien olinadi : 800 C siklopenten siklopentadiyen 1.3 2. Siklogeksadiyen benzolning suyuq ammiakda natriy metali ishtirokida qaytarib sintez qilinadi : N a + H 2 benzol siklogeksadiyen

Kimyoviy xossalari. 1) Galogenlar ta’siri . Siklopentan va undan yuqori sikllarga galogen ta’sir ettirilsa , sikl ochilmasdan balki sikldagi vodorod atomi galoidga almashinadi : H 2C C H 2 H 2C C H 2 C H 2 + C l2 H 2C C H 2 H 2C C H 2 C H C l + H C l 2) Galogenid kislotalarning ta’siri . Bu kislotalar ham galoidlar kabi ta’sir etadi , ya’ni siklopropan va siklobutan qatorlari , ayniqsa iodid kislota va bromid kislotalar ta’sirida ochilib , galogenvodorodni biriktirib oladi : C H 2 C H 2 C H 2 + H B r C H 3 C H 2 C H 2B r

Oksidlovchilar ta’siri : Molekulasida siklopropan halqasi bor birikmalar oksidlanish xossalari bo‘yicha etilen birikmalaridan keskin farq qiladi . CHunonchi , neytral va ishqoriy muhitda siklopropan va uning gomologlari xona temperaturasida permanganat ta’sirida salgina oksidlanadi , xolos . Qolgan boshqa sikloparafinlar bunday sharoitda oksidlanmaydi . Ular to‘yingan uglevodorodlar singari faqat , ancha yuqori temperatura va kuchli oksidlovchilar ta’siridagina oksidlanadi . 4) Nitrolash . Besh a’zoli va undan ortiq a’zoli sikllar parafin uglevodorodlar kabi nitrolanadi .

Sikloalkanlarning biologik ahamiyati. Terpenlar va steroidlar. H ushbo`y hidli yog`lar va jinsiy gormonlar. Chinnigulning, yalpizning hidlari har bir insonga tanish. Qadim zamondan insonlar hushbo`y hidli yog`larni o`simliklardan olishgan. Bu yog`lar hushbo`y hidli yog`lar deb atalgan ( ingiz tilidan “essential” - ko`ngil mohiyati degan ma`noni bildiradi). Hushbo`y hidli yog`larni tashkil qiluvchi komponentlar soni juda ko`p bolib, lekin ularnig ko`p qismi terpenlar guruhiga qarashli. O`rmonda igna bargli daraxtlardan ajralib chiqadigan efir moylarining havo kislorodi yordamida oksidlanishi natijasida ozon hosil bo`ladi. Shuning uchun o`rmonning havosi yoqimli, yengil bo `ladi.

Sterinlar - o`simlik va hayvon organizmida uchraydi: hayvonlar organizmidagi sterinlar - zoosterinlar , o`simliklar organizmidagi sterinlar esa – fitosterinlar deyiladi. Zoosterinlarga xolesterin misol bo`la oladi. X olesterin jigarda, miya qatig`ida, buyrak usti bezlarida va boshqalarda bo`ladi. Inson va hayvonlar organizmi xolesterinni faqat oziq moddalar bilan birga qabul qilmasdan balki organizmning o`zi ham sintez qiladi. Organizmda normadan ortiq darajada xolesterin to`planishi juda ko`p kasallik larga jumladan, ateroskleroz kasalliklariga olib keladi. Fitosterinlarga ergosterin misol bo`la oladi. U quyi o`simliklar, turushlar tarkibida uchraydi. Ergosteronning ahamiyati shundaki u ultrabinafsha nurlar ta`sirida izomerlanib, kalsiyferolga yani vita min D 2 ga aylanadi, bu vitamin raxit kasalligini oldini olishga yordam beradi. D yetishmasa suyakda kalsiy fosfat kam to`planadi va bola yaxshi o`smaydi.

Gormonlar asosiy hayotiy protseslarni tartibga solib turuvchi va organizmning normal rivojlanishi uchun zarur bo`lgan moddalardir. Steroid gormonlar modda almashinish, o`sish, yetilish, qarish, ko`payish protsesslarini tartibga solib turadi. Jinsiy bezlar ishlab chiqaradigan jinsiy gormonlardan erkaklar gormoni – testosteron hisoblanib, u organizmni b aquvvat bo`lishiga, muskullarni rivojlanishiga, ovozga, bo`y o`sishiga javobgar. Ayollar jinsiy gormoni esa – esteron hisonblanadi. U organizmda juda ko`p miqdorda bo`ladi, bu gormon ayollarning jinsiy yetilishiga javobgar. Kortizon - kortikosteroidlar gu ruhiga tegishli bo`lib, u issig`ni tushirish hususiyatiga ega, revmotologik artritda foydalaniladi. Terpenlarni va steroidlarni chuqur o`rganib tahlil qilgani uchun X.Viland (1927 -y), A.Butenandt (1939 -y) lar NOBEL MUKOFOTI bilan taqdirlanganlar.

O'xshashlar

Neft va tabiiy gazning element tarkibi

Katalitik kreking jarayoni va ularni qayta ishlash

Neft va tabiiy gaz mahsulotlarining xossalari

Karbon kislotalar (dars ishlanma)

Nikelning analitik kimyosi