logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Kimyo
  4. Oltin

Oltin

Yuklangan vaqt:

15.04.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2340.0556640625 KB
Ko'chirib olish
Oltin Re’ja 1. Oltin haqida batafsil maʼlumotlar 2. Oltinning tabiatda uchrashi 3. Eng ko’p oltin zaxirasiga ega mamlakatlar 4. O’zbekistonning oltin ishlab chiqarish salohiyati Oltin (Aurum), Ai — Mendeleyev davriy sistemasining I guruhiga mansub kimyoviy element. Asl metallarsyan biri. Tartib raqami 79, atom massasi 196,9665; rangi sariq, ogʻir metall. Tabiatda Oltin 1 ta barqaror izotop l97Au holida uchraydi. Oltinning sunʼiy radioaktiv izotoplaridan |95Ai va 198Au ning ahamiyati bor. Yer poʻstining massasi jihatdan 4,310 —7% ni tashkil qiladi. Oltin insonga maʼlum boʻlgan dastlabki metallardan. Arxeologik topilmalardan Oltin buyumlarning mil.dan 5—4 ming yil ilgari yasalgani maʼlum boʻldi. Misr, Mesopotamiya, Hindiston, Xitoyda miloddan avvalgi 3 —2 ming yilliklarda Oltin qazib olingan va undan turli buyum va bezaklar ishlangan, keyinchalik tanga pul zarb qilingan. Oltin tabiatda koʻpincha erkin holda (tugʻ-ma Oltin) uchraydi. Tabiatda uchraydigan birikmalari juda oz, ulardan muhimi kalaverit minerali (AiTe2)dir. Sof Oltin mayda zarra holda kvarsga, har xil sulfidli rudalarga, koʻpincha qumga aralashgan boʻladi. Rossiya Federatsiyasida (Ural, Sibir), Qozogʻiston, Oʻzbekiston, Qirgʻiziston, AQSH (Kaliforniya), Braziliya, Avstraliya, Kanadada, shuningdek, Afrika mamlakatlarida Oltin konlari bor. Dengiz va okean suvlarining 1 m³ da 0,008 g gacha, tirik organizmlarning hujayrasi va qonida 0,01—0,05 mg/kg gacha Oltin boʻladi. Oʻzbekistonda Oltin makka-joʻxori doni va popugida (2—4 g/t) va Qizilqumda shuvoq oʻsimligida borligi aniqlangan. Oʻzbekistonning Olmaliq, Zarafshon (Marjonbuloq), Kizil-kum hududlarida oltin va polikristall konlari mavjud. OLTINNING TABIATDA UCHRASHI Oltin yumshoq, plastik, choʻziluvchan metall (kalinligi 0,0002 mm gacha boʻlgan zarqogʻoz tayyorlash, 1 g ni 3,5 km li sim qilib choʻzish mumkin), elektr va issiqni yaxshi oʻtkazadi. Zichligi 19,32 g/sm³ (20° da). Suyuqlanish temperaturasi 1064,4°, qaynash temperaturasi 2880°. Moos shkalasi boʻyicha qattikligi 2,5. Oltin yum-shoq bulganligi uchun uning kumush yoki mis qoʻshib tayyorlangan qotishmalari ishlatiladi. Oltin — kimyoviy jihatdan juda passiv element. Havoda oʻzgarmaydi. Sulfat kislota, nitrat kislota va boshqalarda erimaydi: faqat zar suviaa, xlorli suvda va ishqoriy metallarning sianidlari eritmalarida eriydi. Xlor bilan birikadi. Oltin oʻz birikmalaridan oson kaytariladi va kompleks birikmalar hosil qila oladi. Simobda erib, Oltin amalgamasiga aylanadi. Birikmalarda 1 va 3 valentli boʻladi. 3 valentli Oltin birikmalari barqaror hisoblanadi. Oltin rudalardan bir necha usulda, mas, oltinli qumni suv bilan yuvib, zarralar holida ajratib olinadi. Oltin amalgamatsiya usulida ham boyitiladi. Uning kaliy sianid KCN eritmasida (kislorod ishtirokida) va xlorli suvda erishidan Oltin ajratib olishda foydalaniladi (bagration usuli). Buning uchun Oltinli qumga kaliy sianid (yoki natriy sianid NaCN) eritmasi qoʻshiladi. Oltin bilan kaliy sianiddan hosil boʻlgan kompleks tuz suvda erib ketadi, qum ajralib qoladi. Kompleks tuzning eritmasiga, odatda, rux taʼ-sir ettiriladi. Rux Oltinni choʻkmaga tushiradi. Olmalik, kon-metallurgiya korxonasida mis kuporosini elektroliz qilish jarayonida hosil boʻlgan toshqoldan Oltin ajratib olinadi. “ Zarafshon-Nyumont ” Oʻzbekiston—AQSH qoʻshma korxonasi Zarafshon oltin ishlab chiqarish kom-pleksi chiqindisidan sian usulida Oltin ajratib olishni yoʻlga qoʻygan. Bu usulda ishlatiladigan erituvchilar niho-yatda zaharli boʻlganligi sababli Oʻzbekiston olimlari samarali va inson salomatligi uchun bezarar erituvchilar olish boʻyicha ilmiy izlanishlar olib borishmokda. Oltinning eng koʻp ishlatiladigan birikmasi xloraurat kislota N[AiS14]4N2O dir. Bu modda Oltinni zar suvida eritish natijasida hosil boʻladi. Oltinning AuCl, AuCl3 tarkibli xloridlari, AuO2, Au2O3 tarkibli ok-sidlari va boshqa birikmalari maʼlum. Oltin valyuta sifatida, zargarlikda, kimyo sanoatida, elektrotexnikada, asbob-sozlikda, tibbiyotda, fotografiyada qollanadi. Markaziy Osiyoda eng ko‘p oltin zaxirasiga ega mamlakat Qozog‘iston bo‘lib, u 387,9 tonna oltin bilan 14-o‘rinda joylashgan. O‘zbekiston davlat oltin zaxiralari bo‘yicha dunyoning 132 mamlakati orasida 332,5 tonna oltin zaxirasi bilan 16-o‘rinda turadi. Bu haqda Jahon oltin kengashi (World Gold Council) ma’lumot berdi. Eng ko‘p oltin zaxirasiga ega mamlakatlar Ma’lumotda aytilishicha, 2020 yilda O‘zbekistonning oltin zaxiralari 3,4 tonnaga kamaygan. Markaziy Osiyoda eng ko‘p oltin zaxirasiga ega mamlakat Qozog‘iston bo‘lib, u 387,9 tonna oltin bilan 14-o‘rinda joylashgan. Reytingda Tojikiston 62-, Qirg‘iziston 63-o‘rinni egallagan. Turkmaniston bo‘yicha ma’lumot berilmagan. Kengash ma’lumotiga ko‘ra, 2021 yil boshida butun dunyodagi monetar oltin zaxiralari 35,244 ming tonnani tashkil etgan. AQSh dunyoda eng ko‘p oltin zaxirasiga ega davlat hisoblanadi – 8,1 ming tonnadan ortiq. Shuningdek, Germaniya, Italiya, Fransiya, Rossiya, Xitoy, Shveytsariya, Yaponiya, Hindiston, Niderlandiya eng yuqori o‘ntalikka kirgan. O‘zbekiston oltin qazib olish bo‘yicha dunyodagi eng yaxshi 10 mamlakat qatoriga kirdi. Bu haqda Forbes`ning Butunjahon Oltin Kengashi ma’lumotlariga asoslangan maqolasida ma’lumot berildi. Qayd etilishicha, 2020 yilda O‘zbekistonda birinchi marta 100 tonnadan ziyod (101,6 tonna) oltin qazib olindi. Bu orqali O‘zbekiston butunjahon reytingida 8-o‘rinni egallab turgan Peruning o‘rnini egalladi. 2019 yilda O‘zbekiston 94,6 tonna oltin qazib olgan edi. O’zbekostonning Oltin ishlab chiqarish salohiyati Forbes nashri O‘zbekistonda dunyodagi eng yirik ochiq oltin koni — «Muruntov» koni haqida ham aytib o‘tdi. Nashr ushbu kon dunyodagi eng yirik oltin zaxirasi bo‘lishi mumkinligini ham qayd etdi. Eslatib o‘tamiz, avvalroq Kitco e’lon qilgan 2020 yildagi oltin qazib olish bo‘yicha dunyodagi eng katta konlar ro‘yxatida Navoiy viloyatida joylashgan «Muruntov» koni birinchi o‘rinni egallagani haqida xabar berilgan. Reytingda 1-o‘rinni o‘tgan yili 368,3 tonna oltin qazib olgan Xitoy egalladi. Keyingi o‘rinni Rossiya (331,1 tonna), 3-o‘rinni Avstraliya (327,8 tonna) egalladi. Kuchli o‘nlikdan AQSh (190,2 tonna), Kanada (170,6 tonna), Gana (138,7 tonna), Braziliya (107 tonna), Meksika (101,6 tonna) va Indoneziya (100,9 tonna) mamlakatlari joy oldi. Avvalroq, O‘zbekistonning oltin-valyuta zaxiralari ilk bor 35 mlrd dollardan oshgani haqida xabar berilgan edi. E ’ t i b o r i n g i z u c h u n t a s h a k k u r ! ! !

O'xshashlar

Oltin va kumush
Oltin va kumushning fizik kimyoviy xossalari
Nodir metallar haqida
Kumush
Atom va Yadro tuzilishi haqidagi nazariyalarni vujudga kelishi