Oltin va kumush - Kimyo - Slaydlar

Oltin va kumush

Yuklangan vaqt:

25.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

3961.0556640625 KB

Ko'chirib olish

Kumush elementi Reja 1. Oltin va Kumush elementi haqida qisqacha ma’lumotlar. 2. Oltin va Kumush konlari. Ku - mush minerallari. 3. Oltin va Kumushning fizik xos - salari. 4. Oltin va Kumushnimng kimyoviy xossalari.

Kumush / Argentum (Ag) Atom raqami 47 Ko’rinishi Kumush rangli (kulrang) yumshoq metall Atom xossasi Atom massasi ( molyar massasi ) 107,8682 m. a. b. ( g / mol ) Atom radiusi 144 pm Ionlashish energiyasi (birinchi elektron) 730,5 (7,57) kJ / mol ( eV ) Elektron konfiguratsiyasi [Kr] 4d 10 5s 1 Kimyoviy xossalari Kovalentlik radiusi 134 pm Ion radiusi (+2e) 89 (+1e) 126 pm Elektrmanfiylik (Poling bo’yicha) 1,93 Elektrod potensiali 0 Oksidlanish darajasi 2, 1

Termodinamik xossalari Zichlik 10,5 g / sm ³ Solishtirma issiqlik sig’imi 0,237 J /( K ·mol ) Issiqlik o’tkazuvchanlik 429 Vt /( m ·K ) Erish harorati 1 235,1 K Erish issiqligi 11,95 kJ / mol Qaynash harorati 2 485 K Qaynash issiqligi 254,1 kJ / mol Molar hajm 10,3 sm ³/ mol Kristall panjarasi Panjara tuzilishi kubik markazlashgan Panjara davri 4,090 Å Panjara/atom nisbati n/a Debye harorati 215,00 K

Kumush (lot. Argentum — oq kukun), Ag — Mendeleyev davriy sistemasining I guruhiga mansub kimyoviy element. Tartib raqami 47, at.m. 107,87. K. 2 tabiiy barqaror izotop — 1O7Ag (51,35%) va 1O9Ag (48,65%) dan iborat. Sun’iy izotoplaridan "°Ag (yarim yemirilish davri 253 kun) ning amaliy ahamiyati bor.

• Kumush qadimdan ma’lum. Yer po’sti ning 1 -10 5% ini tashqil qiladi. Sof holda va gidrotermal konlarda argentit Ag2S bilan birga uchraydi. K.ning kyustelit, kongsberit, animikit vaelektrum kabi tabiiy minerallari bor. Toza K. chiroyli oq metall. At. radiusi 1,44 A, Ag+ ionining radiusi 1,13A. Zichligi 10,5 g/sm3, suyuqlanish t-rasi 960,5°, qaynash t-rasi 2212°. Moos shkalasi bo’yicha qattiqligi 2,7. K. yumshoq, cho’ziluvchan bo’lganidan mexanik ishlovi oson. Undan 0,00003 sm qalinlikdagi vafis varaqlar tayyorlash mumkin. K. issiqlik va elektrni boshqa metallarga qaraganda yaxshi o’tkazadi, yorug’likni yaxshi qaytaradi. Kimyoviy jihatdan nofaol element. Odatdagi sharoitda suv va nam havo ta’siriga chidamli.

Lekin galogenlar bilan oson reak - siyaga kirishadi (q. Kumush galogenidlar ). Ko’pgiva metallar bilan qotishmalar hosil qi - ladi. K. birikmalarida, asosan, 1 valentli, ba’zan 2 va 3 valentli. Ni - trat va konsentrlangan issiq sulfat kislotada erib, tuzlar hosil qiladi. K.ning aksari tuzlari suvda qiyin eriydi. AgNO 3 , AgF, AgClO 4 yaxshi eriydi. K.ning 3 ta oksidi ma’lum. Ulardan Ag 2 O va AgO barqaror moddalar, Ag 2 O, esa o’ta beqaror bo’lib, sof holda ajratib olinmagan.Lekin galogenlar bilan oson reak - siyaga kirishadi (q. Kumush galogenidlar ). Ko’pgiva metallar bilan qotishmalar hosil qi - ladi. K. birikmalarida, asosan, 1 valentli, ba’zan 2 va 3 valentli. Ni - trat va konsentrlangan issiq sulfat kislotada erib, tuzlar hosil qiladi. K.ning aksari tuzlari suvda qiyin eriydi. AgNO 3 , AgF, AgClO 4 yaxshi eriydi. K.ning 3 ta oksidi ma’lum. Ulardan Ag 2 O va AgO barqaror moddalar, Ag 2 O, esa o’ta beqaror bo’lib, sof holda ajratib olinmagan.

• Kumush (I)-oksid, Ag 2 O — to’q qo’ng’ir rangli kukun. Zichligi 7,44 g/sm 3 . Yorug’lik nuri ta’sirida kislorodini yo’qotib qorayadi. 200°da to’liq par - chalanadi. Suvda eruvchanligi 0,714g/l. Ammiak eritmasida kuchli ok - sidlovchi kompleks Ag(NH 3 ) 2 OH, kuchliroq eritmada Ag 3 N va Ag 2 NH dan iborat portlovchi aralashma hosil qiladi. Ozon ta’sirida AgO ga aylanadi. Organik sintezda kolloid eritmasi antiseptik modda sifatida ishlatiladi. • Kumush (II)-oksid, AgO — metallsimon yaltiroq, qoramtir kulrang kristall modda. Zichligi 7,44 g/sm 3 . 100° t-ragacha qizdirilganda elementlarga ajraladi, 110° da portlaydi. K.ga yoki Ag 2 O ga ozon ta’sir ettirib, K.ni sul - fat kislotada anodli oksidlantirib olinadi. Galvanik elementlarda qo’llanadi. • Kumush, asosan, tarkibida kumush va qo’rg’oshin bor rudalardan ajratib olinadi. Kumush qotishmalari tanga pul, zargarlik va uy-ro’zg’or buyum - lari, lab. idishlari i.ch.da, elektrotexnikada, tuzlari fotografiyada ishlati - ladi. K. buyumlar tayyorlash uchun 875 probali kumush, ya’ni tarkibida 87,5% K. va 12,5% mis bo’lgan qotishma ishlatiladi. Kimyoda Kumush kattalizator sifatida qo’llanadi. Tibbiyotda K.ning argirol, protargol, kol - largol, lyapis kabi preparatlardan foydalaniladi.

Kumush konlari Sof kumush – yumshoq, juda cho‘ziluvchan, issiqlikni va elektr tokini eng yaxshi o‘tkazadigan metalldir. Erish harorati – 950 °С, qaynash harorati – 1955 °С, sol - ishtirma og‘irligi – 10,7, klarki – 0,00007.Kumush ham qadim zamonlardan ma’lum bo‘lib, savdo-sotiq rivojlanishiga katta hissa qo‘shgan metalldir. Kumush – nodir metallarning eng arzonidir. Kumush yorug‘lik ta’sirini sezuvchi metall. Hozirgi paytda kumush zebu-ziynat buyumlar tayyorlashda, radio va elektr texnikada, fotoplyonkalar, ko‘zgular ishlab chiqarishda, tangalar zarb qilishda qo‘llaniladi (14-rasm). Kumushning dunyo bo‘yicha tabiiy zaxirasi 2005-yil ma’lu - moti bo‘yicha 570 ming t. Bir yilda dunyo bo‘yicha 19954 t kumush ma’dani qazib olinadi. Tabiatda 60ga yaqin kumushli minerallar ma’lum. Ularning asosiylari – sof tug‘ma kumush, argentit, prustit, pirargirit, elektrum (17-rasm). Kumush ma’danlarining sanoat turidagi to‘plamlari asosan mis va polimetall konlari bilan uzviy bog‘liqdir. O‘zbekistondagi eng yirik kumush konlari: Kosmanachi, Lashkarak, Okjeptes hisoblanadi. Kumush minerallari Oltin singari kumush ham tabiatda sof, ya'ni tug’ma kumush metall holida uchraydi. Ammo oltindan farqli kumush kimyoviy birikmalar hosil qilib, minerallar tashkil etadi. U oltingugrt birikmalari tashkil etib sulfidli rudalar tarkibida qatnashadi yoki mayda-dispers zarrachalar sifatida tarkib topadi. Kumushning sirti ma'lum darajada kislorodli parda va oksidli parda bilan qoplanadi.

Kumushning minerallaridan quyidagi birikmalar mavjud: 1) Kerargirit AgCl minerali oksidlangan rudalarda uchraydi. 2) Argentit yoki kumush yaltirog’i-AgS culfidli rudalarda uchraydi, ko’pincha tark - ibida Cu 2 S bo’ladi. 3) Getit Ag 2 Te minerali gidrotermal konlarida uchraydi. 4) Surma-kumush, margumush-kumush sulfidli minerallari: stefanit 5Ag 2 S, Sb 2 S, pirargerit 3Ag 2 S, As 2 S3, diskrazit As 3 Sb 2 polimetall rudalarda ko’p tarqalgan. 5)Polibazit 9(Ag,Cu)(Sb,As) 2 S va kumush tarkibli tetraedrat 3(Cu,Ag) 2 S , Sb 2 S 3 . 6)Argentoyarizit AgFe 3 (OH) 6 (SO 4 ) 2 - temir tug’ma ( jelezniye shlyapka) toshida bo’ladi.

Ayrim qazilm alarga ko’ra oltin konlar hosil bo’lishining so’nggi bosqichida gidroterm al eritm alar- dan ajralib, turli m oddalar tark- ibida, oralig’ida turli zarralar hol- ida qotgan. M asalan, shu oltin, kvars, turli sulfidlar, ko’pincha pirit va arsenopirit tarkibida jam - langan. Ayrim qulay hollarda oltin zarralar birikib, yirik donador-tug’m a oltin, sof oltin konlarini, m inerallarini hosil qilgan. Ayrim sharoitlarga ko’ra gidroterm al eritm alardan kvarsli oltin kon rudalari vujudga kelgan. Ayrim qazilm alarga ko’ra oltin konlar hosil bo’lishining so’nggi bosqichida gidroterm al eritm alar- dan ajralib, turli m oddalar tark- ibida, oralig’ida turli zarralar hol- ida qotgan. M asalan, shu oltin, kvars, turli sulfidlar, ko’pincha pirit va arsenopirit tarkibida jam - langan. Ayrim qulay hollarda oltin zarralar birikib, yirik donador-tug’m a oltin, sof oltin konlarini, m inerallarini hosil qilgan. Ayrim sharoitlarga ko’ra gidroterm al eritm alardan kvarsli oltin kon rudalari vujudga kelgan.

Kumushning fizik xossalari. Kumush ham yumshoq metall bo‘lib, fakat ranggi «kumushsimon» oq, u ham oltin kabi tomonlari markazlashgan kub shakldagi kristall pan - jaraga ega, boshqa metallardan yengil bolg‘alanuvchanligi va cho’zilu - vchanligi bilan ajralib turadi. Issiklik va tok o’tkazuvchanligi bo’yicha barcha metallarni ortda qoldirib 1-o’rinda turadi. Kumush boshqa metal - lardan yuqori temperaturada qaytariluvchanligidan ko’ra uchuvchanlik holati bilan ajralib turadi. Kumush davriy jadvalning 1-guruhida joylashgan bo’lib d element hisoblanadi va ichki qavatda 1ta s elektron bo’lsa, oxiridan oldingi qa - vatda 18ta elektroni mavjud (s 2 p 6 d 10 ). Muayyan sharoitda oxiridan oldingi 18ta elektronli qavat qisman yo’qotilish qobiliyatiga ega va shu sababdan kumush o’zining birikmalarida nafaqat +1, balki s-elektron - larni yo’qotish evaziga mutanosib ravishda +2 va +3 shaklida uchraydi. Shuning bilan, kumushning oksidalanish energiyasi +1 dan iboratdir.Kumushning fizik xossalari. Kumush ham yumshoq metall bo‘lib, fakat ranggi «kumushsimon» oq, u ham oltin kabi tomonlari markazlashgan kub shakldagi kristall pan - jaraga ega, boshqa metallardan yengil bolg‘alanuvchanligi va cho’zilu - vchanligi bilan ajralib turadi. Issiklik va tok o’tkazuvchanligi bo’yicha barcha metallarni ortda qoldirib 1-o’rinda turadi. Kumush boshqa metal - lardan yuqori temperaturada qaytariluvchanligidan ko’ra uchuvchanlik holati bilan ajralib turadi. Kumush davriy jadvalning 1-guruhida joylashgan bo’lib d element hisoblanadi va ichki qavatda 1ta s elektron bo’lsa, oxiridan oldingi qa - vatda 18ta elektroni mavjud (s 2 p 6 d 10 ). Muayyan sharoitda oxiridan oldingi 18ta elektronli qavat qisman yo’qotilish qobiliyatiga ega va shu sababdan kumush o’zining birikmalarida nafaqat +1, balki s-elektron - larni yo’qotish evaziga mutanosib ravishda +2 va +3 shaklida uchraydi. Shuning bilan, kumushning oksidalanish energiyasi +1 dan iboratdir.

• Kumushnimng kimyoviy xossalari. Kumush o’zinig faollik bo’yicha oltin va mis oralig’ida joylashgandir. Odatiy sharoitda kislorod bilan tasirlashmaydi. Kumush vodorod, azot va uglerod bilan odatiy sharoitda tasirlashmaydi. Yuqori haroratda uglerod kumush bilan kumush karbidi Аg 2 С 2 , fosfor bi - lan АgР, Аg 2 Р 3 ва АgР 2 hosil qiladi. Qizdirilgan holatda kumush oltingugurt bilan tasir - lashib Ag 2 S hosil qiladi. Bu birikma kumushdan oltingugurtni gaz holatda o’tkazishdan qaysiki sulfid minerallarining parchalanishidan chiqqan gaz tasirida sodir buladi. Vodor - odsulfidning oxista tasirlashuvi natijasida ham kumush yuzasida qora parda hosil bo’ladi Ag 2 S. Bu jarayon kumush buyumlarning vakt utishi bilan korayib kolish jarayonini izohlaydi. Shuning bilan birgalikda kumush xlor, brom va yod bilan tasirlashib mutanosib ravishda ushbu metalmas galogenlarini xosil kiladi. Bu jarayonlar oddiy sharoitda sekin kechib, namlik yoxud temperatura tasirida tezlashadi. Kumush kimyoviy birikmalarda bir valentli, ammo uning 2 va 3 valentli bo‘la olish hol - lari ham uchraydi. Uy sharoitida, namli havoda kumush metali sirtida yupqa 12A, qalinlikdagi kislorod par - dasi hosil bo‘ladi, harorat osha borishi bilan, kislorod pardasi ham qalinlashadi. Harorat 4000C0 ga yetganda kislorod kumushda Ag 2 O sifatida eriydi. Bosim 414 atm. bo‘lganda AgO 2 sistemasida 5070C0 da evtektika holati kuzatiladi (evtektika shu birikmada ikki el - ementning bir-birida eriy olish qobiliyatidir), (masalan AgO 2 - 51%). Eriyotgan kumush o‘ziga kislorod yutadi, sovuganda u gaz sifatida ajralib chiqadi, kumush oksidlanadi: Ag 2 O, AgO, Ag 2 O 3 lar ham ma’lum. Suvli suyuq eritmalarda kumushning elektron potensiyali quyidagicha: Ag → Ag+ + e, E 0 = +0,799 B.

• Shu sababdan kumush ham oltin singari suvli eritmalargi kislotalardan vodorodni siqib chiqara olmaydi, ishqorlar bilan tasirlashmaydi. Oltindan farqli ularoq ku - mush kuchli kislota va kuchli oksidlovchilar masalan konsentirlangan sulfat kislotasi va nitrat kislotasi tasirida eriydi. Kumush ham «Shox arog’ida» yaxshi eriydi, to’yingan xlorid kislotasi bilan ham reaksiyaga kirishadi. Nitrat kislotada va konsentrlangan sulfat kislotada kumush yaxshi eriydi. 2Ag + 2H 2 SO 4 = Ag 2 SO 4 + 2H 2 O + SO 2 (8) Kumush sulfati oq tusli rombik shaklidagi kristallar bo’ladi. Azot kislotasi ku - mushni uy haroratida erita oladi: 6Ag + 8HNO 3 = 6AgNO 3 + 4H 2 O + 2NO (9) Kumush nitrat AgNO 3 - romb shaklidagi rangsiz kristallardir. Yuqori haroratda kumush va HCl o‘rtasida muvozanatli reaksiya yuz beradi: 2Ag + 2HCl = 2AgCl + H 2 (10) Ftor bilan kumushning quyidagi birikmalari mavjud: АgF 2 , Ag 2 F, AgF.

• Kumush birikmalarida kumush xlorid AgCl - amaliy ahamiyatga egadir. U oq kristallik modda, odatda kumush xlorid kumush azot tuzlari ta'sirida cho’kmaga AgCl sifatida o’tiradi. Kumush xlorid tuzi fotomateriallar tayyorlashda keng qo’llaniladi. Kumush xlorid asosan kosmik nurlanishlarda detektorlar sifatida ishlatiladi. U meditsinada ham ishlatiladi. Kumush brom birikmalari kumush yod ham fotomateriallar tayyorlashda ishlatiladi. Kumush sulfid - AgS- tabiatda argentit minerali sifatida uchraydi. Oltin kabi kumush ham sinil kislota tuzlari bilan kompleks birikmalari hosil qiladi. Bu esa kumushni rudalar tarkibidan eritib ajratib olishda juda qo’l keladi. AgNO 3 eritmasining kaliy sianid eritmasi bilan ta’siri natijasida oqishsimon kumush sianidi hosil bo‘ladi: АgNО 3 + КСN = АgСN + КNО 3 (11) АgСN ning ko’p bo’lishi uning yana kaliy sianidi bilan birikib kompleks sianid tuzi hosil bo’lishiga olib keladi. АgСN + КСN = К [Аg(СN) 2 ] Oltin va kumush kislorod ishtirokida ishqoriy metallning sianidli tuzlarida eriydi: 2Аg + 4КСN +O 2 + H 2 O = 2К[Аg(СN) 2 ] + 2KOH. Kumu oksidi Ag2Okora jigarsimon rangda bo’lib quyidagi usulda olinadi: AgNO3 eritmasiga ishqor eritmasi quyiladi natijada qoramtir gidrooksid cho‘km asi quyidagi reaksiya bo‘yicha hosil bo‘ladi. АgNО 3 + КОН = АgОН + КNО 3

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. X.R.Raximov. Anorganik ximiya. Toshkent. «O’qituvchi». 1984. 2. T.M.Mirkomilov, X.X.Muxitdinov. Umumiy ximiya. Toshkent. «O’qituvchi». 1987. 3. N.A.Parpiyev, H.R.Rahimov, A.G.Muftaxov. Anorganik kimyo nazariy asoslari. Toshkent. «O'zbekiston». 2000 y. 4. Q.Ahmerov, A.Jalilov, R.Sayfutdinov Umumiy va anorganik kimyo. Toshkent. «O'zbekiston» 2003 y. 5. YU.T.Toshpo'latov, SH.YE.Ishoqov. Anorganik kimyo. Toshkent. «O'qituvchi». 1992 y.

O'xshashlar

Kumush

Oltin

Oltin va kumushning fizik kimyoviy xossalari

Tarkibi murakkab bo’lgan eritmalardan kumush (I) ionlarini tanlovchan va ekstraksion ajratish va organik fazada fotometrik aniqlash usulini yaratish

Nodir metallar haqida