O’zbekiston Respublikasining kimyo sanoatining rivojlanishi haqida - Kimyo - Slaydlar

O’zbekiston Respublikasining kimyo sanoatining rivojlanishi haqida

Yuklangan vaqt:

22.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1678.5634765625 KB

Ko'chirib olish

O’zbekiston Respublikasining kimyo sanoatining rivojlanishi haqida

Reja:  1.O’zbekistonda kimyo sanoatining rivojlanishi  2.O’zbekistonda kimyo sohasining rivojlanishiga katta hissa qo’shgan olimlar  3.Kimyo sanoatining rivojlanish bosqichlari .

Kimyo sanoati og’ir sanoatning asosiy tarmog’i bo’lib, xalq xo’jaligida ahamiyati kattadir. O’zbеkiston kimyo sanoati ancha yaxshi taraqqiy etgan bo’lib, hozirgi zamonga mos kimyo mahsulotlarini ishlab chiqariladi, plastmassalar, sun'iy tola va sintеtik kauchuk, lak-buyoqlar, kislota va ishqorlar, dori-darmonlar, shuningdеk ko’plab kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqaradi. Hozirgi vaqtda kimyo sanoati mahsulotlariga bo’lgan talab kundan kunga ortmoqda, shuning uchun Rеspublikada bu sanoat tarmog’ini rivojantirishga juda katta e'tibor bеrilmoqda. Bu sanoatni rivojlantirish uchun O’zbеkistonda ham Osiyo mamlakatlari singari katta manbalarga egadir, ayniqsa gaz, nеft, gaz kondеnsatlari, el е ktr quvvati , ko’mir, sanoati va qishloq xo’jaligi chiqindilari, minеral xom ashyolar hamda mеhnat rеsurslari juda ko’pdir.

 O’zbеkistonda bundan tashqari osh tuzi, fosforit, kaliy tuzi, ohak, gips, oltingugurt konlari, rangdor mеtallurgiya va paxtachilik sanoat chiqindilari va boshqa xom ashyolarga boydir. Shuning uchun hozirgi zamon kimyo sanoati O’zbеkistonda rivojlanishi qulay va zururdir.  Hozirgi kunda O’zbekistonda kimyo sanoatini barpo etish va uni rivojlantirish uchun zarur bo’lgan xomashyo bazasi va shart-sharoitlar hammasi yetarli darajada mavjud bo’lgan bo’lsa ham kimyo sanoati nisbatan ancha kech paydo bo’ldi. O’zbekistonda eng keksa kimyoviy ishlab chiqarish korxonasi (kichik –kichik sopol buyumlari ishlab chiqarishni hisobga olmaganda) 1906-yil Farg’onada qurilgan Neftni qayta ishlash zavoddir. Ikkinchi shunday zavod Farg’onada (Melnikov nomli) 1915-yilda qurildi.  Ularda asosan kerosin olinar edi va yoritish maqsadida ishlatilgan (chiroqlarda yoqilgan). Keyinchalik Toshkentda lak- bo’yoq va soda zavodlari (1920 yil), Bekobod sement va ohak zavodlari (1926 yil) qurilib ishga tushirilgan.

 O’zbekiston sobiq ittifoq tarkibida eng yirik paxta yetkazib beruvchi xo’jalik bo’lgani uchun, unda kimyo sanoatining vujudga kelishi asosan paxtachilik uchun zarur bo’lgan mineral o’g’itlar ishlab chiqarish korxonalarining qurilishidan boshlandi. 1940-yilda Respublikamiz kimyo sanoatining gigant Chirchiq elektrokimyo kombinati qurilib ishga tushirildi.  Kombinat o’sha yilning o’zidayoq qishloq xo’jaligimiz uchun 1 ming 600 tonna mineral o’g’it ishlab chiqarildi.  1942-yilda Qo’qon superfosfat zavodi, 1965-yilda Navoiy kimyo kombinati, 1975-yilda Olmaliq ammofos zavodlari, 2001-yilda Qizilqum fosforit zavodi qurilib ishga tushirildi.  1985-yilga kelib Respublikamizda to’yimli moddalarni 100% ga aylantirib hisoblaganda 1 mln. 592 ming tonna mineral o’g’it ishlab chiqarildi va o’g’it ishlab chiqarish bo’yicha Bolgariya, Vengriya, Polsha, Yugoslaviya, Chexoslovakiyadan ham o’zib ketdi.  Hozirgi paytda O’zbekiston Yaponiya bilan taxminan teng miqdorda o’g’it ishlab chiqarmoqda.

 Kimyo shubhasiz eng muhim amaliy fan sohalaridan biridir. Fan yutuqlarini ishlab chiqarishga tatbiq etilishi borasida ham kimyo oldiga tushadigani yo‘q bo‘lsa kerak.  Nobel mukofoti topshiriladigan eng muhim yo‘nalishlardan biri sifatida ham bejizga ushbu soha alohida qayd etilmagan.  Kimyogarlar ishlab chiqargan mahsulotlar orqali iqtisodiyotning yana ko‘plab boshqa sohalari ham ish yuritadi. Xususan, kimyo zavodlarida ishlab chiqarilgan mineral o‘g‘itlardan foydalanib, dehqonlarimiz mo‘l hosil oladi va oziq-ovqat xavfsizligiga hissa qo‘shadi, farmatsevtlar dori-darmonlar tayyorlaydi, sun’iy tolalardan esa turli matolar to‘qiladi.  Polimer mahsulotlarning esa bugungi kundagi ahamiyatini alohida ta’kidlashga hojat ham yo‘q. Shuningdek, parfyumeriya, bo‘yoqlar, maishiy kimyo mahsulotlari deysizmi, qo‘yingki, hayotimizning barcha jabhasida bugungi kunda kimyo fani kirib bormagan joyning o‘zi deyarli yo‘q.

 Manbalarga ko‘ra, “kimyo” qadimgi misrliklar tilidagi “ kem ” so‘zidan kelib chiqqan deyiladi. Misrda Nil daryosi toshqinlaridan keyin qoladigan unumdor serhosil tuproqni aynan “ kem ” deb atashgan.  Nil vodiysining o‘zini esa “ kemia ” deb nomlashgan.  Keyinchalik, bu termin arab tilidagi “al-kimya” so‘zi orqali bugungi kunda butun jahon tillaridagi “kimyo” terminining o‘zagiga aylandi. E’tibor bersangiz, o‘zbekcha “kimyo” so‘zida ham, inglizcha chemistry so‘zida ham, ruscha “ химия ” so‘zida ham aynan ushbu o‘zak mavjud.

 Termin qadimgi Misrda paydo bo‘lgan bo‘lsa-da, lekin mustaqil fan sifatida kimyo asosan XVII asrdan keyin, asosan Robert Boylning ilmiy ishlari tufayli shakllana boshladi. Boyl siyoh moddalarni kimyoviy usulda olish yo‘llarini kashf qildi va kimyoviy indikatorlardan foydalanishni ixtiro qildi.  Lekin Boylgacha bo‘lgan zamonlarda kimyo ilmi dolzarb bo‘lmagan deyish ham mutlaqo xato bo‘ladi. Undan avvalgi asrlar mobaynida kimyo asosan tabib-hakimlar va alkimyogarlar tomonidan o‘rganilib, taraqqiy etib borgan.  Birgina alkimyogarlar tomonidan rux, surma, fosfor, vismut va mishyak (margimush) elementlarining kashf etgani bunga dalildir. O‘rta asr musulmon sharqi allomalari ham kimyo borasida chuqur bilimlarga ega bo‘lib, o‘z ilmiy ishlarida bu borada katta hajmdagi ma’lumotlar bitib ketgan .

 O‘rta asr musulmon sharqi allomalari ham kimyo borasida chuqur bilimlarga ega bo‘lib, o‘z ilmiy ishlarida bu borada katta hajmdagi ma’lumotlar bitib ketgan. Toʻqimachilik va shisha-oyna sanoatining rivojlanishi bilan soda ishlab chiqaradigan zavodlar qurildi.  Bunday korxonalar — soda zavodlari Fransiyada 1793 yilda (Parij yaqinida), Buyuk Britaniyada 1823 yilda (Liverpul), Germaniyada 1843 yilda (Elba boʻyidagi Shyonebek sh.da), Rossiyada 1864 yilda (Barnaul)da qurildi. 19-asr oʻrtalaridan Buyuk Britaniya (1842), Germaniya (1867), Rossiya (1892)da sunʼiy oʻgitlar ishlab chiqaradigan zavodlar ishlay boshladi. AQShda K.s.  Yevropa mamlakatlariga nisbatan kechroq paydo boʻldi, lekin 1913 y.ga kelib kimyoviy mahsulotlar i.ch. hajmi boʻyicha jahonda 1- oʻringa chiqib oldi.  Oʻzbekistonda tegishli xom ashyo manbalari boʻlishiga qaramay 20-asrning 30-yillarigacha K.s. deyarli yoʻq edi.  1910-yillarda ohak kuydirish, oʻsimlik boʻyogʻi olish, oltingugurt i.ch., ishqoriy moddalar tayyorlash, sovungarlik bilan shugʻullangan bir qancha kichik korxonalar (12 sovun zavodi, neftni haydash zavodi, 2 boʻyoq f-kasi) boʻlgan.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR RO’YXATI 1.Karimov I.A. O’zbekiston XXI asr bo’sag’asida:- xavfsizlikka tahdid , barqarorlik shartlari, taraqqiyot kafolatlari , Тoshkent-1997 2.Abdusamatov A., Mirzayev F., Ziyoev F.Organik kimyo. Тoshkent O’qituvchi -2004. 3.Aloviddinov A.B., Ismatullayeva M.Т., Хolmurodov N.A.Organik kimyo Тoshkent O’qituvchi -2005, 4.L.Ibragimov,I.T.Mishienko,D.K/Cheloyansi.Intensifikasiya dobchi nefti”Nauka”2000 g 5.Gimatudinov Sh.K.Nefteotdacha kollektorov 1970 g 6.Karimov A.U.,Yusupov D.,Tursunov M.A.,Hamroyev B.N.Mahalliy xom-ashyolar asosida neft-gaz qazib olish uchun yangi reagentlar Standart 2006 № 3 36-38-betlar. 7.S.M.Turobjonov,D.Yusupov,M.A.Tursunov,A.Ikromov,A.S.Mustafayv,K.Sh.HamroyevYangi korroziya ingibitorlarni yaratish,xossalarini tadqiq qilish ,tajriba-sanoat ishlab chiqarilishini o’zlashtirish.O’zbekiston kimyo jurnali 4/2009y

O'xshashlar

Organik kimyo

Kimyo faning hozirgi zamon muammolarini hal etishdagi o‘rni

Kimyo laboratoriyasidan samarali foydalanish

Kimyo, ekologiya va biz!

Sifat analizi analitik kimyo