Kaliy tuzlarining xalq xo'jaligidagi ahamiyati va ularning olish usullari - Kimyo - Slaydlar

Kaliy tuzlarining xalq xo'jaligidagi ahamiyati va ularning olish usullari

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

4342 KB

Ko'chirib olish

www.arxiv.uz

КИРИШ Қишлоқ хўжалик экинларидан мўл-кўл ҳосил олиш гарови – уларни тўлиқ ва етарлича озиқлантиришдир. Ўсимликларнинг ҳаёти учун ёруғлик, иссиқлик, сув ва озуқавий моддалар жуда зарурдир. Бу шартларнинг барчаси тенг қимматли ва жуда кераклидир. Ўсимликларнинг озуқавий моддаларга бўлган эҳтиёжи – ўсимликнинг тури ва бу моддаларнинг шаклларига боғлиқ бўлади. Ўсимлик таркибига 70дан ортиқ кимёвий элементлар киради, лекин уларнинг 16таси ҳаёт фаолияти учун жуда муҳимдир. Чунончи, шундай элементлар қаторига органоген деб аталувчи : углерод, кислород, водород ва азотлар киради. Ундан ташқари, кул элементлари : - фосфор, калий, кальций, магний ва олтингугурт –ва микроэлементлар , : бор, темир ,коболт,мис ,рух ва марганецлар киради.. Кўм-кўк (яшил) ўсимликка атмосферадан ўтадиган асосий элементлар – углерод, кислород ва водород ҳисобланади. Бу уч элемент улушига ўсимлик қуруқ оғирлигининг 93,5% тўғри келади: яъни углерод – 45%, кислород – 42% ва водород 6,5%. www.arxiv.uz

Минераль ўғитларнинг аҳамият • Азот (N) ўсимликларнинг ривожланиши ва оқсил моддаларини ҳосил қилиши учун энг муҳим элемент ҳисобланади. Оқсил таркибида азот миқдори 15-19% атрофида бўлади . Азот хлорофилл таркибига киради. Азот фотосинтезда, ўсимлик ва ҳайвонлар организмида ферментлар-катализаторлар жараёнларида қатнашади. Азот тупроққа аммиак, амид ва нитрат шаклларида келиб тушади, азот шаклининг самарадорлиги ўсимликнинг биологик ҳусусияти ва ундаги углеводлар миқдорига боғлиқ. Углевод миқдори етарли бўлмаганда, ўсимлик аминокислоталар ва оқсиллар ҳосил қилиш учун азотни ишлата олмайди. • Азот етишмаганда, бошоқли ўсимликларнинг ғужланиши, мевали ва реза мева экинларнинг гуллаши камаяди, оқсил миқдори ва ҳосилдорлик камаяди. • Фосфор (Р) – ўсимликларни озиқлантиришда асосий элементларидан биридир, у ҳужайраларнинг ядроси, ферментлар, витаминлар ва бошқа муҳим бирикмалар таркибига киради . Фосфор углеводлар ва азотли моддаларга айланиш жараёнларида қатнашади. • Фосфор ўсимликларда органик ва минерал формаларда иштирок этади. Фосфорнинг минерал бирикмалари (ортофосфор кислота тузлари) углеводлар ва бошқа биокимёвий жараёнлар синтезида қўлланилади. Бу жараёнлар қанд лавлаги ва узумда шакар йиғилишига, картошка тугунакларида крахмал йиғилишига таъсир этади. • Ўсимликнинг фосфатга бўлган кучли етишмовчилигида поя ва баргларнинг ўсиши, уруғ ҳосил бўлиши тўхтайди ва тўқималарининг қуриб қолиши бошланади. Фосфор ўсимликнинг ривожланишини тезлаштиради, унинг қишга чидамлилигини оширади. Фосфор, айниқса, ёш ўсимликлар учун муҳимдир. • Калий (К) – ўсимликнинг углевод ва оқсил алмашинувида энг муҳим физиологик роль ўйнайди, азотнинг аммиакли формада ўзлаштирилиш шароитларини яхшилайди. Ўсимликни калий билан озиқлантириш – ўсимликнинг алоҳида органларини ривожланиши учун кучли омил ҳисобланади. Калий ҳужайра шарбатида шакар тўпланишига имкон яратади, бу эса ўсимликнинг қишга чидамлилигини оширади, томир тарамларининг ривожланиши, ҳужайраларнинг қалинлашишига имкон беради. Ундан ташқари, поянинг мустаҳкамлигини ошишига олиб келади ва уларни ётиб қолишга чидамлилигини оширади. • Калий картошка тугунакларида крахмал миқдорини, қанд лавлаги илдизларида шакар миқдорини оширади. Калий дон, сабзавот экинлари, пахта толаси, каноп ва зиғир толасининг сифати ва турли мевалар(узум, шафтоли, апельсин ва олма)нинг таъмини яхшилайди. • Калийнинг етишмаслиги уларнинг сифатига салбий таъсир этади. Калий етишмаганда, ўсимлик замбуруғ касаллигига тезда чалинади. Калийнинг ортиши ҳосилнинг кўпайишига олиб келади . www.arxiv.uz

Ўғит қўллаш ҳисобига ҳосилни нг орт иши (ц/га)Тупроқдан ҳосил билан чиқиб кетадиган таъсир этувчи моддалар (кг/га) Таъсир этувчи моддалар Ҳ осилдорлик Қиш к и буғдой 30 ц/га Қанд лавлаги 270 ц/га Жў х ори пояси 600 ц/га N 112 166 150 P 2 O 5 39 42 70 K 2 O 77 157 200 Тупроққа фосфор, азот ва калий солиш ҳисобига ҳосилдорликнинг оширилиши Культура в а ма ҳ сулот тури 1 т солинган ўғит ҳисобига (N, P 2 O 5 , K 2 O) ҳосилдорликнинг ўсиши, т N P 2 O 5 K 2 O Пахта 10-14 5-6 2 Қанд лавлаги 120-160 50-55 40-50 Буғдой 12-15 7-8 3-4 Культура Ўғитсиз Ў ғит билан Пахта 8-9 27-30 Буғдой 7-8 20-40 Шакар қамиш 100-120 200-500 www.arxiv.uz

Калийли ўғитлар таснифи www.arxiv.uz

Калийли ўғитлар ассортименти Ўғ ит Таркиби , % кам эмас ДСТ ёки Т Ш КС l K 2 O Намлик, к ў п эмас Хлорид калий , донадор ( прес c ланган ) ёки таби и й йирик кристалл 1 - нав 2 – нав 95 + 1 91 + 1 60 + 0,6 57,5 + 0,6 1 1 ДСТ 4568-74 Йи рик кристал л калий хлориди 85 53,7 + 0,6 1 Т Ш 6-12-84-75 40% - калий тузи аралашмаси 63,3 40,0 2 Т Ш 6-12-16-71 Хлоркалий – электролит ишлатилган кристал л марка А марка Б 72,0 50,0 45,5 31,6 4 4 Т Ш 48-10-40-76 Қишлоқ х ў жалиги учун к алий сульфат - 46 + 1 2 Т Ш 6-12-14-74 Техник калий сульфат - 48 2 Т Ш 48-5-30-72 Ў ғитсимон нордон калий сульфат: 1– нав 2 – нав - - 50,0 46,0 0,3 0,3 Т Ш 6-12-45-73 Кукун ҳ ол и даги калий магнезия (9 + 1% MgO ) - 29 + 1 5 Т Ш 6-12-77-74 Гранулланган калий магнийли концентрат (9 + 1% MgO ) - 18,5 + 1 7 Т Ш 46-12-44-73 Табиий каинит - 10 + 0,5 5 Т Ш 6-12-23-70 www.arxiv.uz

Дунё бўйича калийли ўғит ишлаб чиқариш қуввати (2003-2004 йиллардаги IFA маълумоти) Регион Қувват, минг т/йил Шимолий Америка 14762 Лотин Америкаси 1373 Ғарбий Европа 6529 СНГ 13248 Африка 50 Осиё 4345 Жами 40262 KCl ишлаб чиқарувчи йирик фирмалар Фирмалар Қувват, минг т/йил Поташ Covp (Канада) 12100 JMC (Канада) 7200 Беларус калий 6800 DSW 5200 Урал калий (Россия) 4300 Сильвинит (Россия) 3600 Араб Поташ (Иордания) 2000 www.arxiv.uz

Калийли хом-ашёлар. Табиий калийли тузлар Н оми Туз таркиби калий минераллари К 2 О, % м иқдори З ичлиги , кг/м 3 Сильвинит Сильвин Карналлит Каинит Шенит Лангбейнит Полигалит Алунит Нефелинли концентрат Леонит Кругит Калиборит Глазерит Лейцит Глауконит NaCl ∙ KCl KCl KCl ∙ MgCl 2 ∙ 6H 2 O KCl ∙ MgSO 4 ∙ 3H 2 O K 2 SO 4 ∙ MgSO 4 ∙ 6H 2 O K 2 SO 4 ∙ 2MgSO 4 K 2 SO 4 ∙ MgSO 4 ∙ 2C а SO 4 ∙ 2H 2 O (K,Na) 2 SO 4 ∙ Al 2 (SO 4 ) 3 ∙ 4Al(OH) 3 (K,Na) 2 O ∙ Al 2 O 3 ∙ 2SiO 2 K 2 SO 4 ∙ 2MgSO 4 ∙ 4H 2 O K 2 SO 4 ∙ CaSO 4 ∙ H 2 O K 2 O ∙ 4MgO ∙ 11B 2 O 3 ∙ 18H 2 O 3K 2 SO 4 ∙ Na 2 SO 4 K 2 O ∙ Al 2 O 3 ∙ 4SiO 2 (K,Na) 2 O∙(Mg,Ca,Fe)O∙(Fe,Al) 2 O 3 ∙4SiO 2 ∙2H 2 O 22-25 63 17 19 23 23 16 23 6 - 7 17,4 28,66 6,97 49,37 21,56 12,27 - 2000 1600 2100 2100 2800 2700 2700 2600 2250 2600 2100 2700 2500 2200-2800 www.arxiv.uz

СИЛЬВИНИТ МАЪДАНИНИ ҚАЙТА ИШЛАШ УСУЛЛАРИ. • Қайта ишлов берилаётган маъданнинг эриши ва унинг таркибидаги тузларни алоҳида-алоҳида кристаллаб ажратиш кимёвий ёки галургик усул деб номланади. • Калий маъдан и ни флотацион бойитиш усул и ғоят оддий. Шунинг учун маъ да н ни қайта ишлаш юқори температура да эмас, нормал температура да амалга оширилади. • Сильвинитларни галургик усул билан қайта ишлаш СКМБ (Соликамск калий маъдани бошқармаси) ва БКМБ (Березники калий маъдани бошқармаси) да олиб борbлмоқда. Бошқа қолган корхоналар , «Уралкалий» ва «Беларускалий» ИЧБ флотацион усули билан қайта ишлайди. Маъдан ни флотацион усули билан бойитиш ҳорижнинг к ў пгина калий корхоналари (АҚШ, Канада, Германия ва бошқалар) да ҳ ам жорий қилинган. • Флотация ва галургик усулларни солиштириш . • Термик эритиш KCl ва NaCl ларнинг бир хил темпиратурада хар хил эришига асосланган, бунда калий ва натрий хлоридларга ажратилади. • Ютуғи : маҳсулотнинг тоза олиниши, яхши физик характеристикага эгалиги, чиқинди хисобланадиган тузнинг реагентлардан ҳолилиги ва унинг тайёр маҳсулот – ош тузи эканлиги, турли таркибли хом – ашёни ишлатиш мумкинлигидир. • Камчилиги : технологик жараённинг мураккаблиги, юкори энергия сарфи, қурилмаларнинг тез коррозияланиши, маҳсулотга бўлган юқори талаб, қайта ишлашнинг қимматлиги хисобланади. • Флотация калий хлорид ва натрий хлоридларнинг турлича гидрофобланишига асосланган. Бунда реагентнинг таъсири орқали KCl ва NaCl бир биридан ажратилади. • Ютуғи : технологик жараённи эксплуатация қилишнинг осонлиги, ишлаб чиқаришнинг доимий ҳароратда олиб борилиши, энергия сарфининг камлиги, термик усулга қараганда қурилмалар коррозиясининг камлиги, маҳсулот сифатига талаб юқори эмаслиги, ишлаб чиқаришнинг арзонлигидир. • Камчилиги : маҳсулотнинг сифати юқори эмаслиги, реагентларнинг қўлланилиши, катта миқдорда чиқинди ҳосил бўлиши, уни тўғридан тўғри ишлатиб бўлмаслиги ва маҳсулот фақат қишлоқ хўжалиги учун яроқлилигидир. www.arxiv.uz

Бойитишнинг бошқа усуллари. • Куйдириш ёрдамида бойитиш. Йирик донали сил ь винит қиздирилганда , галит кристалларининг дарз кетиши кузатилади. Сил ь вин кристаллари қиздиришга чидамайди. Бойитиш 400°С да механик та ъ сирсиз ва 450°С да айланувчи печда олиб борилади.. • Электростатик бойитиш. Иккита жисм бир-бирига иш қ аланганда , улар электрланади. Бунда кичик ўлчам даги заррачалар заряд ҳосил қ илади, катта кучланишда улар электростатик майдон га т ўғ ри й ў лдан чет га чи қ иши мумкин. Сильвинитни электростатик бойитиш усули шунга асосланган. Сильвинни галитдан ажратиш вақтида сильвинитни дастлабки термик қайта ишлаш зарядни кучайтиради ва шлам таъсирини камайтиради. Сильвин ва галит заррачаларининг зарядлари ишораси ҳар ҳил, қиймати бир ҳил бўлган заряд ҳосил қилиш учун реагентлар билан ишлов бериш керак. Улар устки қатламда юпқа қатлам ҳосил қилади. Бунинг учун, аммиак ёғли аминлар, фтал ангидрид, фтал ва бензой кислоталарини қўллаш тавсия этилади. Бундай қайта ишлаш натижасида сильвин мусбат зарядланади, галит эса худди шу кучланишда манфий зарядланади. • Электростатик бойитиш усулини сильвинит миқдори ю қ ори б ў лганда қў ллаш мумкин . Кў п бос қ ичли комбинацияланган барабанли сеператорлардан фойдаланиб, б у жараён 2 бос қ ичда олиб борилади. • О ғ ир суспензияда бойитиш. Агар ҳаракат тезлиги жуда ю қ ори б ў лса ва муаллақ зарра чалар ч ў кмаса, суспензия яхлит сую қ лик х усусиятига эга б ў либ қ олади. Бунда, суспензия зичлигидан кам зичликка эга бўлган заррачалар юқорига чиқади, зичлиги юқори бўлган заррачалар эса, пастки қатламга тушади. Галитнинг ( NaCl ) зичлиги - 2,17 г/см3 , сильвинники ( KCl ) – 1,98 г/см3 . • Шунинг учун майдаланган сильвинитни оғир суюқликка ёки 2,05-2,1 г/см3 зичликдаги суспензияга солинса, сильвин юқори қатламга чиқади, галит эса чўкади. Бойитиш маҳсулотлари тебраткичга тушади ва иккига ажралади: туз ва суспензияга, кейин эса ювилади. Ювилган концентрат қуриткичга узатилади. Охирги ҳолатда маҳсулотда 95% КСl ва 0,4% Н2О бўлади . Ювилгандан кейинги суспензия чиқиндига чиқарилади. • Аммиакли усул. Концентрланган (80% ва ундан ортиқ) сув-аммиакли эритмада ва суюқ сувсиз аммиакда КСl амалда эримайди, NaCl нинг эрувчанлиги эса, анча юқори бўлади. • Набиев М.Н сильвинитни концентрланган (80-90% NH3 ) сув-аммиак эритмасида эритишни таклиф қилди. Галитни эритгандан сўнг, фазаларга ажралгандан кейин КCl сувда эримайдиган моддалар, ангидридларидан иборат чўкма ҳосил бўлади. Аммиак ҳайдалиб қуритилгандан кейин 86-89% техник KCl олинади. Калий маъданининг ўзлаштирилиш даражаси 97-98% бўлганда, эритмадан аммиак буғлатилиб ажратилгандан сўнг 99,8% NaCl олинади. www.arxiv.uz

O'xshashlar

Kaliy

Kaliy

Indikatorlar va ularning ahamiyati

Oqsillarni ajratib olish usullari va biosintezi

Kimyo fanining sanoat va xalq xo’jaligi rivojidagi ahamiyati