logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Kimyo
  4. “Gaz kimyosi” fanining predmeti va vazifalari

“Gaz kimyosi” fanining predmeti va vazifalari

Yuklangan vaqt:

10.06.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2981.2451171875 KB
Ko'chirib olish
REJA 1. Gaz kimyosi fanining predmeti va uslublari 2. Gazni qayta ishlash sanoatining xomashyosi bazasi va rivojlanishining asosiy yo’nalishlari 3. O’zbekistonda gazni qayta ishlashning xomashyo bazasi“ Gaz kimyosi” fanining predmeti va vazifalari Gaz kimyosi Gaz kimyosi fani:  Tabiiy gaz uglevodorodlarini (va gaz kondensatini) foydali mahsulot va xom ashyoga aylantirish mexanizmini o'rganadigan kimyo bo'limi hisoblanadi.  Gaz kimyosi - bu tabiiy, bog'langan va texnologik gazlarni qayta ishlash bo'yicha keng ko'lamli jarayonlarni o'z ichiga olgan fan hisoblanadi.  Yoqilg'i-energetika balansida gazning ahamiyati yuqori va uning ulushi asta-sekin o'sib bormoqda, kimyoviy qayta ishlash uchun yetkazib beriladi. • Kimyoviy texnologiya bo'limi - tabiiy gazni (va gaz kondensatini) qayta ishlashda sanoatda ishlatiladigan sintez gaziga asoslangan stabilizatsiya, tozalash, quritish, konversiya, sintez va hok. texnologik jarayonlarni tavsiflaydigan; • Shu jumladan ishlab chiqarish, uning umumiy xususiyati gazsimon uglevodorod xom ashyosi (tabiiy va yo’ldosh gazlar) va gaz kondensatini chuqur kimyoviy qayta ishlaydigan kimyo sanoatining bir tarmog‘i hisoblanadi.  Tabiiy gazlar  — bu uglevodorodlarning, asosan metanning, boshqa gazlarning kichik aralashmalari bilan, yerning cho'kindi jinslaridan olingan aralashmasi.  Tabiatda uchraydigan holatiga qarab quyidagicha tasniflanadi:  Atmosfera gazlari - kimyoviy, biokimyoviy, radiogen yoʻl bilan hosil boʻlgan gazlar aralashmasi;   Yer po’sti gazlari - tuproqdagi, tuproq ostidagi, balchiqdagi va biogen yoʻl bilan hosil boʻlgan torf gazlari CO 2 , N 2 , O 2 , CH 4 ni CO, NH 3 , H 2 va boshqa bilan aralashmasi;   Metamorfik jinslar gazlari - kimyoviy yoʻl bilan hosil boʻlgan gazlar: CO 2 , N 2 ni H 2 , H 2 S, SO 2 va boshqa bilan aralashmasi  Vulqon gazlari - kimyoviy yoʻl bilan hosil boʻlgan gazlar: CO 2 , N 2 , SiO 2 , HCL, HF ni H 2 , CO, NH 3 va boshqa bilan aralashmasi;  Yonuvchi tabiiy gazlar … Сэр Гемфри Дэви Botqoq gazi – rangsiz, o'simlik va hayvonot qoldiqlarning chirishi natijasida turg'un suv havzalari tubidan ajralib chiqadigan yoqimsiz hidli gaz. Yonuvchi tabiiy gazlar  - yer poʻstining choʻkindi gʻilofida erkin toʻplamlar hamda erigan (neftda va qatlam suvlarida), tarqoq (jinslarda shimilgan) gaz kondensat va qattiq (gazogidrat uyumlarida) holda uchraydigan metan qatoridagi uglevodorodlar va uglevodorod boʻlmagan komponent aralashmalari hisoblanadi. Bog’langan (yoʻldosh) neft gazlari — neft va gaz uglevodorodlaridan hosil boʻlgan mahsulotlar sifatida tabiatda doimo birga uchraydigan gazlar. Har qanday neft uyumida maʼlum bir miqdorda gaz miqdori mavjud va u qatlam sharoitida neftda erigan holatda boʻladi. Neft yer yuzasiga chiqqan paytda u bilan birgalikda chiqadi. Texnologik gazlar – sanoatda foydalanish uchun ishlab chiqariladigan gazsimon materiallardir. Berilgan asosiy gazlar azot, kislorod, karbonat angidrid, argon, vodorod, geliy va atsetilendir, ammo boshqa ko'plab gaz va aralashmalar gaz ballonlarida ham mavjud. Gaz kondensatlari  - tabiiy gazning yoʻldosh, rangsiz, tiniq, harakatchan turli uglevodorodlar aralashmasi; metan qatori (alifatik), aromatik (atsiklik) va naften (alitsiklik) tizimli tarkibga ega. Tabiiy gaz konlarining deyarli 60 - 70% gaz kondensatlari boʻlib, ularning tizim tarkiblari konning parametrlariga (T, R va b.) bogʻliq. Gaz konlarining chuqurligi (150–5500 m), gaz harakati, bosimi, mazkur konning holatiga qarab gaz kondensatlari uglevodorodlari ushbu kon gazi bilan turli nisbatda fazaviy muvozanatda boʻladi. Demak, gaz kondensatlari gaz quduqlaridan gazga nisbatan turli miqdorda erigan holda (50—800 g/m3) ishlab chiqariladi. Tabiiy gaz Tabiiy gaz - foydali qazilma yoqilg’isi, yer qatlamlarida hosil bo'lgan gazlar aralashmasi, neft va gaz konlarining gaz qopqoni shaklida yoki neft yoki suvda erigan holatda bo'ladi. Tabiiy gaz – gaz konlari: -gaz; -gaz kondensati; -neft va gaz . Gaz konlari Komponentlarning hajmiy tarkibi, % zichlik CH 4 C 2 H 6 C 3 H 8 C 4 H 10 C 5+ CO 2 H 2 S N 2 Уренгой 98,4 0,1 - - - 0,3 - 1,2 0,56 89,3 4,9 1,6 0,9 2,7 0,2 - 0,4 0,66 Ямбург 98,6 0,1 - - - 0,1 - 1,2 0,57 90,2 4,3 1,5 0,7 2,0 0,9 - 0,4 0,63 Харасавей 96,6 2,3 0,1 0,2 - 0,3 - 0,5 0,57 Шебелин 92,0 4,0 1,1 0,5 0,3 0,1 - 2,0 0,61 Оренбург 81,4 4,0 1,6 1,1 2,0 1,1 2,0 6,8 0,68 Мессояхс 97,6 0,1 0,1 - - 0,6 - 1,6 0,57 Лак (Франция) 64,9 2,8 1,2 0,7 0,9 9,7 15,3 - 0,77 Эмори (США) 39,6 6,4 2,9 2,1 0,7 4,8 42,4 1,0 0,95 Самотлор 86,5 3,2 2,6 3,9 3,1 0,5 - 0,2 0,86 68,0 4,4 9,6 7,8 4,1 0,5 - 5,6 1,1 Усинс 89,1 4,8 1,7 1,6 0,7 0,1 - 2,0 0,79 49,2 15,8 16,8 9,4 5,6 0,7 - 2,5 1,3 Марковс 76,1 12,1 5,3 4,0 2,2 0,1 - 0,2 0,93 Tabiiy gaz Tabiiy gaz komponentlari: UV( alkanlar): metan, etan, propan, butan, pentan va boshqalar; S-birikmalar: H 2 S, merkaptanlar (tiollar, -SH), sulfidlar (- S -, - S-S -), COS, CS 2 , S; Uglevodorod bo’lmagan gazlar: CO 2 , N 2 , O 2 , He; Suv; Gazni tayyorlash – gazni qayta ishlash va uni gaz quvurlari orqali tashish qiyin bo'lgan tarkibiy qismlarni olib tashlash bo'yicha kompleks chora- tadbirlar. Qo’llanilish sohasi/nomi Bosim, Pа Температура, °C Oddiy sharoit ( IUPAC) 101325 0 Standart sharoit (IUPAC) 100000 0 (gaz inshootlari, ГОСТ 2939-63) 101325 20 Oddiy sharoit (США, NIST) 101325 20 Ўзбекистон захиралари «Узбекнефтегаз" МХК ва халқаро қўшма корхоналар томонидан ўрганилмоқда КаршиГазли БухараНукус Ургенч Самарканд Термез Ташкент Чирчик Наманган Андижан ФерганаУстюртгаз • 2.4 млрд.куб.м. Шахпахты (СРП) • 0.3 млрд.куб.м Uzkorgas-chemical (СП) • 3 млрд.куб.м Lukoil Uzbekistan (СРП) • 14.6 млрд.куб.м Ҳисорнефтгаз (ҚК) • 0.4 млрд.куб.м Natural Gas-Stream (СП) • 1.2 млрд.куб.мNew Silk Road (СП) • 0.7 млрд.куб.м Газлинефт-газ и/ ч • 5.2 млрд.куб.м Мубарекнефтгаз • 23 млрд.куб.м Шуртаннефтгаз • 11.3 млрд.куб.м Андижаннефть • 0.03 млрд.куб.м Kokdumalak (СП) • 1.2 млрд.куб.м Узбекнефтгаз шўба корхоналари ҚК ва СРП Маҳсулот: Газ Газ и конденсат Нефть Склады ГазопроводыХранение и транспортировка: Туркменистан –- Китайские газопроводы Газовый химикат Газовая обработка Перерабатываюҳий заводОчистка и химикаты: Tabiiy gaz - terminlar Birlamchi (tabiiy) gazlar - tabiiy kelib chiqishi gazlar: neft yo’ldosh gazlar, yo’ldosh gazlar, gaz kondensati konlari; Ikkilamchi (sun'iy) gaz - neft va tabiiy gazni (shuningdek, ko'mir va boshqalarni) texnologik qayta ishlash natijasida hosil bo'lgan gazlar; masalan, gazni qayta ishlash jarayonida gazli mahsulotlarning chiqishi – 5- 20 %; Gaz tarkibi, % Komponentlar Katalitik riforming Dizel yoqilg’ilarni gidrotozalash Gidrokreking Замедленного коксования гудрона Termik kreking Katalitik kreking Benzin pirolizi СН 4 + Н 2 19,0 34,0 6,9 36,3 16,2 13,0 18,2 Etilen - - - 1,7 2,5 5,0 43,4 Etan 21,0 24,5 14,0 18,2 17,0 8,0 3,5 Propilen - - - 5,9 9,0 23,8 20,8 Propan 32,0 20,5 44,7 17,0 21,5 10,8 0,4 Izobutilen - - - 2,3 4,5 7,2 1,0 n-butilen - - - 3,7 0,8 12,8 3,9 n-butan 16,0 - 10,4 9,5 14,5 4,8 0,4 Izobutan 12,0 21,0 24,0 5,6 5,0 14,6 3,0 Butadien - - - - - - 5,4 To’yinmagan uglevodorodlar - - - 13,6 25,8 48,8 74,5 Gaz kondensati Gaz kondensati: asosiy gaz quvurlariga jo'natishdan oldin gazdan ajratilgan og'ir uglevodorodlar (ba'zan yengil UVning keng qismi yoki gaz benzini deb ataladi) aralashmasi; Barqaror gaz kondensati - beqaror gaz kondensatini ifloslanishlardan tozalash va undan C1-C4 uglevodorodlarini chiqarib olish yo'li bilan olingan gaz kondensati. (Texnik shartlar GOST R 54389-2011 gaz kondensati barqaror.) Kimyoviy xom ashyo (neftga o'xshash) sifatida GOST 51.58-79 gaz kondensati bo'yicha baholandi. Tabiiy gazning kelib chiqishi Tabiiy gaz - foydali yonuvchan qazilma, yer qa'rida hosil bo'lgan gazlar aralashmasi… UV ning organik kelib chiqishi nazariyasi: neft va gaz-cho'kindi jinslarda tarqalgan organik moddalarni o’zgarish mahsulotlari. UV gazlari oksidlovchi muhitda (O2+) qirg'oq-dengiz va ko'l sharoitida gumus va sapropel organik moddadan hosil bo'ladi. Gaz koni - tog' jinslarining yoriqlari va g’ovaklarida erkin holatda tabiiy gaz to'planadigan joyi; Tabiiy gaz koni - ma'lum bir hududda tabiiy gaz va gaz kondensati konlari majmui Tabiiy gazning kelib chiqishi Plastik bosim ko'pincha gidrostatik, masalan, 5 km chuqurlikda – 50 MPa. Plastik harorat -ko'pincha 40 dan 90 °C (0-200 °C) gacha. Kollektor bo'shliqlar (g'orlar yoki yoriq tizimlari) o'z ichiga olgan va suyuqliklarni (neft, gaz, suv) ushlab turadigan va filtrlaydigan tog' jinsidir. Suyuqlik - suyuq neft va gaz tizimi; deformatsiyada suyuqlik mexanikasi qonunlari bilan ta'riflanishi mumkin bo'lgan modda. Tabiiy gaz Perspektiv (O’zbekistonda): Yangi xom ashyo bazasini yaratish (masalan, Surgul gaz konlari); Biroq, bugungi kunda mamlakatimizda foydali gaz komponentlarini foydalanish xomashyo bazasi salohiyati javob bermaydi va jahon amaliyotida mos emas: o'tgan 25 yil davomida kondensat zaxiralari 100 barobar oshdi, va uning ajratish 3-6 million tonna/yil oshmaydi. (chet elda-160 million tonna / yil) Davlat Gaz konlari Ochilgan yili Zaxira trln.kub.m Hudud   Катар  Иран Северное/Южный Парс 1991 28 Персидский залив   Туркмения Галкыныш (Южный Иолотань) 2006 21,4 Мургаб   Россия Уренгой 1966 10,2 Западная Сибирь   США Хейнсвиль   7 Мид Континент   Россия Ямбургское 1969 5,2 Западная Сибирь   Россия Бованенковское 1971 4,9 Ямал и Карское море   США Маркеллус   4,4 Предаппалачский   Россия Штокмановское 1988 3,9 Баренцево море   Россия Астраханское, Центрально-Астраханское 1976 3,8 Прикаспийская впадина   КНР Дачжоу 2008 3,8 Сычуань   Россия Заполярное 1965 3,3 Западная Сибирь   Россия Ленинградское 1992 3 Карское море   Россия Русановское 1992 3 Карское море   США Пойнт Томсон 1965 3 Аляска Tabiiy gaz Ko’rsatkichlar Hajm, trln. kub.m Jahon zahirasi 201,14 O’zbekistonda 1,86 Rossiyada 49,5 Jahonda foydalanish (yiliga) 3,46 Rossiyada 0,65 США 0,62 O’zbekistonda 0,041 Tabiiy gaz iste'moli (yiliga) Rossiyada 0,455 США 0,71 Ўзбекистонда нефт-газ саноати ривожланиши босқичлари • Фарғона водийсидаги Чимён қишлоғи атрофидаги икки қудуқдан нефт олинган (1885). • Фарғона вилоятида даврий ишлайдиган икки кубли ускунадан иборат бўлган нефтни ҳайдаш корхонаси (1906-йили ) • Қашқадарё вилоятида 1972-йили Муборак ва 1980-йили эса Шўртан газни қайта ишлаш корхоналари қурилиб, ишга туширилди. • Қизилқум саҳросида Сеталонтепа газ захирасининг очилиши натижасида Ўзбекистон нефт ва газ саноатига асос солинди (1953). • Урал ва Европа саноат корхоналарини табиий газ билан таъминлаш мақсадида «Бухоро-Урал» ва «Ўрта Осиё-Марказ» трансконтинентал газ қувурлари ётқизилган • ХХ асниинг 80-йилларида республикамизга хар йили четдан 6 миллион тоннагача нефть маҳсулотлари ташиб келинарди. Республикамиздан ташқарига 7 -8 миллиард кубометр газ чиқиб кетган. • «Ўзбекнефтгаз» миллий холдинг компаниясига асос солинди (1992), 1995-йили 7,6 миллион тонна нефт ва газ конденсати қазиб олиниб, мамлакатимиз амалий равишда нефт мустақиллигига эришди. • Республика ҳудудининг салкам 60 фоизи мавжуд нефт конларини қазиб олиш учун истиқболли ҳудудлар саналади; • - нефть ресурслари умумий имконияти 4 миллиард тоннадан ортиқ; • - нефть ресурслари қиймати (газ ресурслари билан бирга) 1 триллион АҚШ долларидан зиёд; • - нефтнинг 90-91 фоизи жаҳон бозорида энг арзон услуб - фаввора усулида қазиб чиқарилади. Ўзбекистоннинг газ транспорти тизими махаллий ва халқаро ишлаб чиқарувчилар учун Хитой ва Россия бозорларига чиқиш имкониятини беради КаршиГазли БухараНукус Ургенч Самарканд Термез Ташкент Чирчик Наманган Андижан ФерганаМарказий Осиё - Хитой: Қозоғистонга Туркманистондан Хитойга Тўлиқ қуввати: 55 миллиард кубометр УЗ улуши: 10 миллиард кубометрМарказий Осиё - Марказ: Қозоғистон томон Туркманистондан Россияга Тўлиқ қуввати: 35 миллиард кубометр УЗ улуши: 6 миллиард кубометр Ўзбекистон жанубий газ қувури Ялпи қуввати: 3,2 млрд УЗдан фойдаланиш: 2,5 миллиард кубометр1 2 3 Туркманистондан Хитойга 30 миллиард кубометрга экспорт қилингПродукция: Газ Газ и конденсат Нефть Склады ГазопроводыХранение и транспортировка: Газовый химикат Газовая обработка Перерабатываюҳий заводОчистка и химикаты: Туркменистан –- Китайские газопроводы O’zbekistonda neft-gaz infrastrukturasi O’zbekneftgaz OAJ 5 ta yirik aksiyadorlik jamiyatlari (ishlab chiqarish, transport va qayta ishlash sohalarida) Asosiy ishlab chiqarish mahsulotlari – suyultirilgan neft-gaz, kondensat, polipropilen, polietilen, dizel va hok. 108 000 Yuqori malakali mutaxassislar 180 filiallar 265 Neft va gaz konlari 6,5 So’nggi 3 yildagi mlrd.AQSH dollar miqdordagi miqdordagi xorijiy investititsiyalar60 Yiliga mlrd.kub.m gaz 15 % YaICh dan 24 % Gaz eksporidan60 mlrd.kub.v gazni qayta ishlash quvvati 10 Mln.ton neftni qayta ishlash quvvati 13,5 ming km magistral gaz quvurlari Tabiiy gaz Tabiiy gaz "XXI asr – metan gaz kimyosi asri" (s) Asosiy xususiyatlar: Energiya; Iqtisodiyot; Ekologik jihatdan qulay; (aksiyalar/ishlab chiqarish hajmi). Energiya turi 2010 г. (fakt) 2020 г. 2050 г. Neft 36,3 30 28-29 Tabiiy gaz 23,2 29 28-30 Ko’mir 28,6 17 22-24 Boshqa 11,9 24 202010-2050 uchun dunyodagi prognozli yoqilg'i-energetika balansi., % Tabiiy gazdan foydalanish Yo'nalishlar: Energiya (eng keng tarqalgan); Kimyoviy (kimyoviy sintez texnologiyasining paydo bo'lishi keng tarqalishga olib keladi). Energiya yo'nalishi Tabiiy gaz yoqilg'i sifatida: Sanoat; Maishiy; Dvigatel yonuvchan. Asosiy sabab – kimyoviy ishlov berishning qiyinchiliklari (birinchi navbatda, metan)!!! Dunyoda ishlab chiqarilgan metanning 95% yoqilg'i sifatida ishlatiladi; Jahon energiya balansida metanning ulushi – 24 %, O’zbekistonda - 50% dan ortiq (ishlab chiqarishda – 80 %). O’zbekistonda gazni qayta ishlash Tabiiy gazlarni qayta ishlashning zamonaviy konsepsiyasi: "gazdan chiqarilgan uglevodorodlar turli kimyoviy mahsulotlar ishlab chiqarish uchun qimmatli xom ashyo bo'lib, ulardan foydalanish kerak".O’zbekiston yoqilg'I - energetika kompleksining xom-ashyo bazasini rivojlantirish asosiy tendensiyalar bilan tavsiflanadi:  kam samarador va ishlab chiqarilgan konlarni ishlab chiqishda, shuningdek, transport xarajatlarini ko'paytirishda katta mablag' sarflaganligi sababli, uning narxini oshirish bilan birga neft ishlab chiqarish hajmining kichik o'sishi;  jahon darajasidagi texnik kechikish, uskunaning yuqori darajadagi eskirishi, olingan neft mahsulotlarining past sifati, mahalliy neftni qayta ishlash zavodlarini neft bilan ta'minlashning beqarorligi;  asosan maishiy va sanoat yoqilg'isi sifatida malakasiz foydalaniladigan tabiiy gaz qazib olish hajmining barqaror o'sishi; Tabiiy gazlar tarkibiy qismlarining xususiyatlari  Molekulyar massa, zichlik;  Qaynash nuqtalari, suyuqlanish;  Muhim xossalari – harorat, bosim, hajm) - gazlarni suyultirish imkoniyatini aniqlaydi;  Issiqlik xossalari, shu jumladan yonish issiqlik / kalorimetrik qiymat (o'rtacha 10-20, energetik jihatdan qimmatli 38-40 MJ/m3 gacha);  Suyuqlikning zichligi (qaynash nuqtasida va pastda);  Suvda eruvchanligi (gaz gidratlarining shakllanishiga moyillik);  qovushqoqlik. Gazni tayyorlash sifatiga qo'yiladigan talablar Tovar gazlari sifatiga qo'yiladigan talablar - tashish paytida gaz quvurlarni, armaturalarni, asbob- uskunalar va boshqalarni korroziyaga olib kelmasligi kerak, - gazning sifati uni bir fazali holatda tashishni ta'minlashi kerak, ya'ni gaz quvurida uglevodorod suyuqligi, suv kondensati va gaz gidratlari hosil bo'lmasligi kerak, - tovar gazi uni ishlatganda iste'molchining asoratlariga olib kelmasligi kerak. Talablar tartibga solinadi: GOST 5542-87"sanoat va kommunal-maishiy maqsadlar uchun tabiiy gazlar"; OST 51.40-95 " asosiy gaz quvurlari orqali etkazib beriladigan va tashiladigan tabiiy yonuvchan gazlar. Texnik shartlar" Tabiiy gazlar tarkibiy qismlarining xususiyatlari С-H, С-С bog’larning uzilishida hosil bo’ladigan energiya - Umuman olganda, reaksiya qobiliyati juda past, past t -faqat almashinish reaksiyasi; (yuqori t + katalizator ) - degidrogenlanish reaksiyasi, kreking; - Zanjirning o'sishi bilan reaksiya kirishish qobiliyati kuchayadi. Metan - Eng barqaror va inert UV (C-C bog’i yo'qligi) 200 °C da parchalanish harorati C2 nisbatan yuqori - Bu suv va qon plazmasida kam eruvchanligi ko'rinishida inson salomatligi (uning portlovchi tashqari) uchun deyarli zararsiz, kam ta'sir ko'rsatadi; - Rangsiz, hidsiz. Olinishi : - Laboratoriyada - sirka kislotasi va natriy gidroksidi; - alyuminiy karbid gidroliz va boshqalar. - Sanoatda - bizga ma'lum bo'lgan manbalardan… - Kelib chiqishi tasnifi: abiogen, biogen, bakterial, termik. Metan Kimyoviy xossalari: Havo kislorodi bilan portlab oksidlanadi; shu bilan birga;  galogen bilan almashinish reaksiyalariga kirishadi;  degidrogenlanib etilen / atsetilenga (1400 °C dan yuqori t° bilan);  suvli eritmalarda chumoli kislotaga oksidlanadi (past t°+bosim 3-9 MPa);  metanni sintez gaziga aylantirish ( kat . – 800-900 °C, katalizatorsiz – 1400-1600 °C) - xarakterli reaksiya; Metan piroliz t > 1600 °C da. Ar He N2 CO 2 H 2 Oи нги б и тор ы Nazorat uchun savollar 1. Tabiiy gaz nima? 2. Yo’ldosh gazlar bu - … 3. Gaz kondensat bu - … 4. Tabiiy gazning paydo bo’lishi haqidagi nazariyalar 5. O’zbekistonda neft-gaz sanoatining rivojlanish bosqichlari 6. Birlamchi va ikkilamchi gazlar 7. Gazni tayyorlash sifatiga qo'yiladigan talablar 8. O’zbekistonda neft-gaz zaxiralari

O'xshashlar

Gaz kimyosi atsetilen spirti sintez
Biokimyo fanining predmeti, rivojlanish tarixi
Qiziqarli kimyo va olimpiada masalalarini yechish fanining maqsadi va vazifalari
Nikelning analitik kimyosi
Kremniyning analitik kimyosi