logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Kimyo
  4. Davriy qonun va davriy jadvalni o‘qitish metodikasi

Davriy qonun va davriy jadvalni o‘qitish metodikasi

Yuklangan vaqt:

30.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

8296.484375 KB
Ko'chirib olish
Mavzu: Davriy qonun va davriy jadvalni o‘qitish metodikasi Reja: 1. Davriy qonun va davriy jadvalning ahamiyati. 2. Davriy qonunning ochilish tarixi. 3. Davriy jadvalning tuzilishi. 4. Elementlarning davriy va davriy bo`lmagan xossalari. 5. Davriy jadvaldagi ba’zi qonuniyatlar. 6. Davriy qonun va davriy jadvalning taraqqiyoti. 7. Kimyoviy elementlarning Yer qobig`ida va Koinotda tarqalishi. DAVRIY QONUN VA DAVRIY JADVALNING AHAMIYATI. 03/30/2024 6 Davriy qonunning ochilish tarixi. 1. 1789 y. A.Lavuaze elementlarning biirinchi klassifikatsiyasini yaratdi.(4-guruh). 2. 1812 y. Berselius barcha elemetlarni 2 guruhga ajratdi. 3. 1829 y. Debereyner elementlarni triadalarga ajratadi. 4. 1862 y. Shankrutua elementlarni vint yo`nalishida joylashtiradi. 5. 1865 y. Nyulends elementlarni oktet qatoriga joylashtiradi. 6. Eng yaqin natijaga Lotar Meyer erishadi. 7. 1869 y. D.I.Mendeleyev davriy qonuni. 03/30/2024 7 03/30/2024 8 1789 y. A.Lavuaze elementlarning biirinchi klassifikatsiyasini yaratdi.(4-guruh). 03/30/2024 9METALLMASLAR Metallar Kislota radikallari Kislota radikallari OksidlarELEMENTLAR (A.Lavuaze bo`yicha)0135 01 1F 35233501 31 1812 y. Berselius barcha elemetlarni 2 guruhga ajratdi. 03/30/2024 10METALLARELEMENTLAR (Berselius bo`yicha) METALLMASLAR0135 35 31 01 1829 y. Debereyner elementlarni triadalarga ajratadi. 03/30/2024 11Li Na K Ca Sr Ba P As Sb S Se Te Cl Br I230A 20 37 3B 36 3A 3C 19 36 36 36 26 3B 3A 1C 1862 y. Shankrutua elementlarni vint yo`nalishida joylashtiradi. 03/30/2024 12 1865 y. Nyulends elementlarni oktet qatoriga joylashtiradi . 03/30/2024 13 Eng yaqin natijaga Lotar Meyer erishadi. 03/30/2024 14 D.I.Mendeleyev davriy qonuni. (1871). 03/30/2024 15 DAVRIY JADVALNING TUZILISHI. 03/30/2024 16 Davriy jadvalning tuzilishi . 03/30/2024 17 03/30/2024 18 IUPAC varianti bo`yicha 03/30/2024 19 03/30/2024 20 03/30/2024 21 03/30/2024 22 03/30/2024 23 03/30/2024 24 Elementlarning davriy va davriy bo`lmagan xossalari • 1.Elementlarning valentligi. • 2. Yuqori oksidi va gidroksidlarining formulalari. • 3. Ularning asos yoki kislotali tabiatga ega bo`lishi. • 4. Atom radiusi. • 5. Ionlanish energiyasi va potensiali. • 6. t s va t q . • 7. Rangli birikmalar hosil qilish qobiliyati. • 8. Elektromanfiylik. • 9. Elektronga moyillik. • 03/30/2024 25 Elementlarning davriy xossalari 03/30/2024 26DAVRIY XOSSALARI Yuqori oksidi va gidroksidlarining formulalari. Ularning asos yoki kislotali tabiatga ega bo`lishi.Elementlarning valentligi. Elektromanfiylik. Rangli birikmalar hosil qilish qobiliyati. t s va t q . Ionlanish energiyasi va potensiali Atom radiusi. Elektronga moyillik.1D 28 30 21 180A 17 3511 030211 35 1B 150D14 0C0D2F0A 13 14 0703020713 0C 27 1C 170E 40 19 07 09 35 16 Elementlarning davriy bo`lmagan xossalari 03/30/2024 27DAVRIY BO`LMAGAN XOSSALARI Yadro zaryadiRentgen nurlari spektr chiziqlarining to`lqin uzunligi Atom issiqlik sig`imi Atom massasi1D 1B 29 0504050E11 19 19 DAVRIY JADVALDAGI BA’ZI QONUNIYATLAR. 1. To`la o`xshash elementlar (V.B.Nikrasov)- bunday elementlarda turli xildagi oksidlanish darajasida tashqi elektron pag`onalar bir xil tuzilishga ega bo`ladi. 03/30/2024 28 2.Birinchi xil chala o`xshash elementlar – bunday element atomlarining elektron konfiguratsiyasi faqat ba’zi oksidlanish darajalaridagina (eng yuqori oksidlanish darajalaridan boshqa hollarda) o`xshash bo`ladi. 03/30/2024 29DAVRIY JADVALDAGI BA’ZI QONUNIYATLAR. 3. Ikkinchi xil chala o`xshash elementlar – bu xil elementlar atomning eng yuqori oksidlanish darajalarida bir xil elektron strukturali valent pag`onaga ega bo`ladi. 03/30/2024 30DAVRIY JADVALDAGI BA’ZI QONUNIYATLAR. 4. Dioganal o`xshashlik – bir gruppadagi element atomi qo`shni gruppaning keyingi davrida joylashgan element atomiga o`xshash xossalarni namoyon qiladi. 03/30/2024 31DAVRIY JADVALDAGI BA’ZI QONUNIYATLAR. 5. Ichki davriylik – davr bo`yicha element atomlarining ba’zi xossalarida ichki davriylik qonuniyati kuzatiladi. 03/30/2024 32DAVRIY JADVALDAGI BA’ZI QONUNIYATLAR. 6. Ikkilamchi (vertikal) davriylik – elementlarning xossalari har qaysi guruhchada bir tekisda o`zgarmasdan, balki guruhchada ham o`ziga xos davriylik kuzatiladi. Masalan: galogenlarning kislorodli birikmalarining barqarorligi ftordan xlorga o`tgan sari kuchayadi, lekin xlordan bromga o`tganda susayadi, bromdan yodga o`tishi bilan yana kuchayadi. 03/30/2024 33DAVRIY JADVALDAGI BA’ZI QONUNIYATLAR. 2 3 Atom yadrosi tarkibi1 Elektronlarning massasi Atomning elektroneytral zarrachalari Ma’lumki, eramizdan avvalgi 460—370- yillarda yashagan olim Demokrit tabiatdagi barcha narsalar juda kichik zarrachalardan, ya’ni “atom”lardan tashkil topgan va atom bo‘linmaydi deb aytgan Ingliz fizik olimi, atom tuzilishi, yadro fizikasi, radioaktivlik, radioaktiv yemirilish sohalari bo‘yicha ilmiy tadqiqotlar olib borgan. 865—925- yillarda yashagan Markaziy Osiyolik Abu Bakr Muhammad ibn Zakariyo Ar-Roziy atomlar bo‘linadigan zarrachalar bo‘lib doimo harakatda va ular orasida o‘zaro ta’sir kuchlari mavjud deb hisoblagan. 979–1048- yillarda yashagan vatandoshimiz Abu Rayhon Beruniy atomlarni bo‘linmaydigan zarrachalardir deb qaraydigan olimlarga qarshi o‘z fikrlarini bildirgan va atomlarni bo‘linadigan (lekin cheksiz emas) mayda zarralar ekanligini e’tirof etgan. 1911- yilda ingliz olimi E.Rezerford atomlar bo‘linmaydigan sharsimon zarralardir deb qarovchi g‘oyalarni inkor etdi va atom tuzilishining planetar modelini taklif etdi. Ernest Rezerford (1871—1937) Metall plastinkasidan o‘tayotgan a-nurlarning asosan ko‘p qismi o‘z yo‘nalishini o‘zgartirmasdan harakatini davom ettirdi. Oz qismi esa ma’lum burchak ostida harakat yo‘nalishini biroz o‘zgartiradi. Juda oz qismi, taxminan 8 mingta a- zarrachalarning bittasi o‘z harakati yo‘nalishini butunlay o‘zgartirdi Rezerford o‘z tajribalari natijalariga asoslanib quyidagicha xulosalarga keldi va atom tuzilishining planetar modelini taklif etdi. Atomlarning yadrolari radioaktiv elementlardan ajralib chiqayotgan a zarrachalar bilan to‘qnashganda, ya’ni a-zarrachalar bilan “bombardimon” qilinganda yadrodan proton va neytronlar otilib chiqadi. Proton Neytron Protonlar zaryadi +1, massasi 1 ga teng bo‘lgan zarracha bo‘lib, 1 1p bilan belgilanadi. Protonlar zaryadi va massasi 1 ga teng bo‘lgan vodorod atomining yadrosidir. Atom yadrosi atrofida manfiy zaryadlangan elektronlar harakat qiladi. Atomning elektroneytral zarracha ekanligini bilamiz. Demak, atomlarda protonlar soni elektronlar soniga teng deb ayta olamiz. Aluminiyning tartib raqami 13, demak, uning atom yadrosida 13 ta proton bo‘ladi . Atom musbat zaryadlangan protonlar va zaryadsiz zarracha — neytronlardan iborat yadrodan hamda protonlar soniga teng bo‘lgan sondagi yadro atrofida harakatlanuvchi elektronlardan tashkil topgan elektroneytral zarrachalardir I. DAVRIY QONUN VA DAVRIY JADVAL. ATOM TUZILISHI I-1. Elementlarni metall va metalmaslarga ajratish Sharti : Gap faqat oddiy modda haqida ketadi . 1. Elektr va issiqliqni yaxshi o’tkazadigan, plastik va yaltiroq modda 2. Ko’pincha vodorodli birikmalari uchuvchan 3. Kislorodli birikmalari asosli oksid 4. Kislorodli birikmalari kislatali oksid 5. Yod moddasi yaltiroq, elektr o’tkazuvchanligi ham bor, vodorodli birikmasi suvda erib yodid kislata deyiladigan moddani hosil qiladi. Yod …. hisoblanadi 6. Kislota hosil qilmaydigan elementlar 7. Ko’mir yaltiroq va tok o’tkazadi, ammo juda mo’rt, yonib CO 2 gazini hosil qiladi. U … 8. K, Ca, Ag, va Cu 9. Oltingugurt, fosfor, vodorod va xlorlar 10. Jami elementlarning taxminan oltidan biri A Metall B Metalmas A. 1 B. 2 A. 3 B. 4 B. 5 A. 6 B. 7 A. 8 B. 9 B. 10 Davriy qonun. Atom massalarining ortib borishi bilan elementlar xossalarining davriy o’zgarishi. Sharti: Atom massalari ortib borgan sari elementlarning xossalaridan davriy ravishda: 1. Metallik 2. Matallmaslik 3. Yadro zaryadi 4. Valent elektronlari soni 5. Jami elektronlari soni 6. Atomning o’lchami, diametrik 7. Elektron qavatlari soni, fizikaviy xossalari 8. Fizikaviy xossalari 9. Kimyoviy xossalari 10. Oksidlarining faolligi A Takrorlanadi. B O’zgarmaydi. C Ortib boradi D Kamayib boradi. A. 1 A. 2 C. 3 A. 4 C. 5 A. 6 C. 7 A. 8 A. 9 A. 10 • Elementlar xossalarining davrda o’zgarishi • Sharti: Chapdan o’ngga borgan sari elementlar xossalaridan: 1. Metallik 2. Metalmaslik 3. Yadro zaryadi. 4. Atom radiusi 5. Yadroning tashqi elektronlarini tortish kuchi. 6. Jami elektonlari soni 7. Valent elektronlari soni 8. Elektron qavatlari soni 9. Oksidlarning asoslilik xossalari 10. Gidridlarining kislatalilik xossalari A Ortadi. B Kamayadi C O’zgarmaydi. B. 1 A. 2 A. 3 B. 4 A. 5 A. 6 A. 7 C. 8 B. 9 A. 10 • Elementlarni sistemalashtirish tarixi. • Sharti: XIX-asrning oltmishinchi yillarida 60 tacha element ma’lum edi. Gap ana shularnigina sistemalash haqidadir . 1. Atom tuzilishining qulay (planetaz) modelini taklif etgan ingliz fizigi. 2. Atom massalari ortishi bilan, elementlar xossalarining davriy o’zgarishi qonuniyatini topgan rus olimi 3. Birinchilardan bo’lib o’xshash elementlar vertical qatorini va davrlarni ajratgan olim. 4. Davriy qonun asosida elementlar jadvalin tuzdi va mukammallashtirdi. 5. Atomning (+) - musbat zaryadli yadrosida hamma massa joylashganligini kashf etdi 6. U elemetnlar jadvalida 29 ta bo’sh joy qoldirib, uchtasini oldindan bashorat qilgan. 7. Uning tuzgan jadvalida Ekabor, Ekasilitsiy, Ekaaluminiy degan elemetlar bo’lgan. 8. U 1864 yilda atom massalari ortib borishiga asoslangan jadval tuzdi. 9. U 1869 yilning 1-mart kuni davriy qonun asosida tuzilgan elementlar jadvalini e’lon qildi 10. U 1862 yilda elementlarning silindr shaklidagi jadvalini e’lon qildi A. Loter Meyyer B. D.U. Mendeleev C. E. Rezerford D. B. Shankurtua E. XVIII – asrgacha o’tgan olimlar. C. 1 B. 2 A. 3 B. 4 C. 5 B. 6 B. 7 A. 8 B. 9 D. 10 • Elementlarni davriy jadvaldagi o’rni va atomning tuzilishiga ko’ra tavsiflash. • Elslatma: Siz stronsiy elementini ko’rmagansiz shunday bo’lsada ko’p narsani bashorat qilaolasiz. O’zingizni sinab ko’ring. 1. Sr stronsiy …. davr juft qatorining elementi. Juft qatorning elementlari metallar. Demak Sr qattiq modda. 2. Uning elektronlari …. qavatli bo’ladi, chunki … davrda joylashgan. 3. Uning oxirgi elektron qavatida … ta elektron bo’ladi. Shuning uchun u … valentli 4. Uning tartib raqami … bo’lgani uchun jami elektronlarining soni ham … ta 5. Eng sirtqi elektron qavatida …. . ta elektron bo’lgani uchun metallarga xos xossali. Chunki metal atomlarida elektron soni 4 tadan kam. 6. U ….. valentli bo’lgani uchun oksidi SrO asosli oksid hisoblanadi. 7. Oksidiga muvofiq keluvchi Sn(OH) 2 suvda yaxshi eriydigan asos (ishqor) bo’lishi kerak, chunki u …. davrdan. 8. Atomning ….. ta elektroni bo’lgani bilan sirtqi qavati tugallanmagan. Demak u faol element 9. Uning M energetik qavatida …… ta elektron bor va bu qavat tugallangan. Shuning uchun u o’zgarmas valentli. 10. O’zingiz ham uning tabiatda uchrashi, xossalari olinishi kabilardan bashoratlar qiling. A. 2 B. 5 C. 6 D. 18 E. 38 B. 1 B. 2 A. 3 E. 4 A. 5 A. 6 B. 7 E. 8 D. 9 . 1001 02 0F 10 11 01 01 06 08 06 06 01 08 0E • II ATOM TUZILISHI • II-1. Atomning o’lchamlari 1. … .. 10 -10 metr 2. … .. 10 -15 metr 3. Atomning o’rtacha diametri ….. dan yuzmning marta katta 4. Yadro diiametrini 1sm gacha kattalashtirsak ….. bir kilometr bo’lar edi. 5. … .. atomdagi protonlar soni bilan belgilanadi. 6. Vodorod ( ) atomi ………. +1.6  10 -19 kulon 7. Vodorod ( ) atomi ………. 1,67  10 -24 gramm. 8. Ulglerod ………………. ning o’nikkidan bir qismi 1,67  10 -27 kg. 9. Temir ……………….uglerod atomi massasining o’nikkidan bir qismidan 56 marta og’ir. 10. 1840 ta elektronning massasi bitta vodorod ……… ga yaqin A. Yadroning o’rtacha diametri B. Atomning o’rtacha diametri C. Yadro zaryadi D. Atomning massasi. B. 1 A. 2 A. 3 B. 4 C. 5 C. 6 D. 7 D. 8 D. 9 D. 10

O'xshashlar

Davriy sistema va davriy qonun
Atom tuzulishi. Davriy qonun
Davriy qonun. D.I. Mendeleyevning davriy sistemasi. Davriy qonunning ta’rifi. Davrlar, guruhlar va ularning turlari
D.I.Mendeleyevning elementlar davriy qonuni va kimyoviy elementlar davriy sistemasi
Kimyo kursida D.I.Mendeleyevning davriy sistemasini oʻqitish metodikasi