Cho‘ktirish va cho‘kma hosil bo‘lish jarayonidan analizda foydalanish - Kimyo - Slaydlar

Cho‘ktirish va cho‘kma hosil bo‘lish jarayonidan analizda foydalanish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

13064.5 KB

Ko'chirib olish

MAVZU:MAVZU: Cho‘ktirish va cho‘kma Cho‘ktirish va cho‘kma hosil bo‘lish hosil bo‘lish jarayonidan jarayonidan analizda foydalanishanalizda foydalanish .

          1. CHO‘KTIRISH ASOSLARI. 2. CHO‘KTIRILADIGAN SHAKLGA QO‘YILADIGAN TALABLAR. 3. GRAVIMETRIK SHAKLGA QO‘YILADIGAN TALABLAR. 4. CHO‘KTIRUVCHI MIQDORINING CHO‘KTIRISHGA TA’SIRI VA ERITMA rN ning CHO’KTIRISHGA TA’SIRI 5. CHO’KMALARNING ERISHI 6. CHO ‘ KMALARNING HOSIL BO ‘ LISH SHART- SHAROITLARI 7. SAVOLLAR. 8. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: .

CHO‘KTIRISH CHO‘KTIRISH ASOSLARI.ASOSLARI. Miqdori aniqlanadigan element yoki birikmani qiyin Miqdori aniqlanadigan element yoki birikmani qiyin eriydigan modda holida cho‘ktirish gravimetrik anilizda eriydigan modda holida cho‘ktirish gravimetrik anilizda eng muhim ish hisoblanadi. Cho‘ktirishni to‘g‘ri eng muhim ish hisoblanadi. Cho‘ktirishni to‘g‘ri amalgam oshirish uchun cho‘ktiruvchini to‘g‘ri amalgam oshirish uchun cho‘ktiruvchini to‘g‘ri tanlash, uni kerakli miqdorda olish,cho‘ktirish tanlash, uni kerakli miqdorda olish,cho‘ktirish qoidalariga to‘liq rioya qilish, cho‘kish to‘liq amalga qoidalariga to‘liq rioya qilish, cho‘kish to‘liq amalga oshganligiga ishonch hosil qilish kerak. Cho‘ktiruvchi oshganligiga ishonch hosil qilish kerak. Cho‘ktiruvchi riagent hosil bo‘luvchi cho‘kmaga qo‘yiladigan riagent hosil bo‘luvchi cho‘kmaga qo‘yiladigan talablarga qarab tanlanadi. Ma’lumki, cho‘kmaga talablarga qarab tanlanadi. Ma’lumki, cho‘kmaga qo‘yiladigan asosiy talab moddaning to‘liq qo‘yiladigan asosiy talab moddaning to‘liq cho‘kishidir. Masalan, Ba2+ ioni bir qator bir tipdagi cho‘kishidir. Masalan, Ba2+ ioni bir qator bir tipdagi kam eruvchan birikmalarni hosil qiladi:kam eruvchan birikmalarni hosil qiladi: ЭКВаСЭКВаС rOrO 4 = 1,2 . 10-10,4 = 1,2 . 10-10, ЭКВаЭКВа SOSO 4 = 1,1 . 10-104 = 1,1 . 10-10 ЭКВаСЭКВаС OO 3 = 8,1 . 10-9,3 = 8,1 . 10-9, ЭКВаС2ЭКВаС2 OO 4 = 1,6 . 10-8,4 = 1,6 . 10-8, .

Demak, eruvchanlik ko‘paytmasini qiymati eng kichik Demak, eruvchanlik ko‘paytmasini qiymati eng kichik bo‘lgani sababli gravimetrik analizda bariy ionini aniqlash bo‘lgani sababli gravimetrik analizda bariy ionini aniqlash uchun BaSO4 tarzida cho‘ktirish maqsadga muvofiqdir. uchun BaSO4 tarzida cho‘ktirish maqsadga muvofiqdir. Bundan tashqari, cho‘tiruvchi reagent eruvchan modda Bundan tashqari, cho‘tiruvchi reagent eruvchan modda bo‘lishi kerak. Cho‘ktiruvchining qolgan qismi cho‘kma bo‘lishi kerak. Cho‘ktiruvchining qolgan qismi cho‘kma qizdirilganda va chokmalarni yuvish vaqtida uchib ketishi qizdirilganda va chokmalarni yuvish vaqtida uchib ketishi lozim. Sulfatlar holida cho‘ktirish uchun odatda sulfat lozim. Sulfatlar holida cho‘ktirish uchun odatda sulfat kislatadan H2SO4 foydalaniladi, uning tuzlari cho‘ktiruvchi kislatadan H2SO4 foydalaniladi, uning tuzlari cho‘ktiruvchi sifatida qo‘llanilmaydi, chunki K+ va Na+ ionlari sifatida qo‘llanilmaydi, chunki K+ va Na+ ionlari cho‘kmaga tushmaydi. Cho‘ktiruvchi reagentni cho‘kmaga tushmaydi. Cho‘ktiruvchi reagentni cho‘ktiriladigan ion bilan tanlab ta’sirlanishiga ham cho‘ktiriladigan ion bilan tanlab ta’sirlanishiga ham alohida e’tibor berish kerak. Ask holda halal beruvchi alohida e’tibor berish kerak. Ask holda halal beruvchi ionlarni eritmadan yo‘qotish zarur bo‘ladi. Tanlab ta’sir ionlarni eritmadan yo‘qotish zarur bo‘ladi. Tanlab ta’sir etish borasida organik reagentlat alohida o‘rinni egallaydi.etish borasida organik reagentlat alohida o‘rinni egallaydi. Hozir miqdoriy analizda ayniqsa rangli va og‘ir Hozir miqdoriy analizda ayniqsa rangli va og‘ir metallarning analizida cho‘ktiruvchi reagentlar sifatida metallarning analizida cho‘ktiruvchi reagentlar sifatida organik reagentlardan keng foydalanilmoqda. Masalan, organik reagentlardan keng foydalanilmoqda. Masalan, Al3+, Mg2+ ionlari 8 – oksixinolin, Ni2+ ionlari, Al3+, Mg2+ ionlari 8 – oksixinolin, Ni2+ ionlari, dimetilglikosim, Co2+, - nitroza, - naftol; siyrak dimetilglikosim, Co2+, - nitroza, - naftol; siyrak elementlardan tantal, niobiy, titan va boshqalarni tannin, elementlardan tantal, niobiy, titan va boshqalarni tannin, pirogallol va b. ta’sirida cho‘ktiriladi.pirogallol va b. ta’sirida cho‘ktiriladi. Ni2+ ionlarining dimetilglioksim bilan reaksiyasi Ni2+ ionlarining dimetilglioksim bilan reaksiyasi tenglamasi quyidagicha ifodalanadi:tenglamasi quyidagicha ifodalanadi: .

nikel dimetilglikosimat Alizarin alyuminiy gidroksidi bilan “alyuminiy Alizarin alyuminiy gidroksidi bilan “alyuminiy laki” deb ataladigan to‘q qizil rangli qiyin laki” deb ataladigan to‘q qizil rangli qiyin eruvchan cho‘kma hosil qiladi, uning formulasi eruvchan cho‘kma hosil qiladi, uning formulasi quidagicha:quidagicha: .

CHO‘KTIRILADIGAN SHAKLGA QO‘YILADIGAN TALABLAR. 1. Cho‘ktiriladigan shakl nihoyatda kam eriygan bo‘lishi, ya’ni 1. Cho‘ktiriladigan shakl nihoyatda kam eriygan bo‘lishi, ya’ni cho‘ktirish yetarli darajada to‘liq amalga oshishi kerak. Ak holda cho‘ktirish yetarli darajada to‘liq amalga oshishi kerak. Ak holda aniqlanadigan ion (element)ni amalda to‘la cho‘ktirib bo‘lmaydi. aniqlanadigan ion (element)ni amalda to‘la cho‘ktirib bo‘lmaydi. Ma’lumki, qiyin eriydigan eketrolitlarning eruvchanligi ularning Ma’lumki, qiyin eriydigan eketrolitlarning eruvchanligi ularning eruvchanlik ko‘paytmalarining (eruvchanlik ko‘paytmalarining ( ЭКЭК ) qiymati bilan belgilanadi. ) qiymati bilan belgilanadi. Gravametrik analizda Gravametrik analizda ЭКЭК > 10 > 10 -8-8 dan katta bo‘lmasligi kerak. dan katta bo‘lmasligi kerak. 2. Cho‘kma kam eruvchanligi sabali cho‘ktirish reaksiyasi juda 2. Cho‘kma kam eruvchanligi sabali cho‘ktirish reaksiyasi juda seziluvchan va hosil bo‘lgan birikmalarming molerulyar massalari katta seziluvchan va hosil bo‘lgan birikmalarming molerulyar massalari katta bo‘lishi kerak.bo‘lishi kerak. 3. Cho‘ktiriladigan shakl oson filtirlanadigan va yaxshi 3. Cho‘ktiriladigan shakl oson filtirlanadigan va yaxshi yuviladigan bo‘lishi lozim, bularga misol yirik kiristal holdagi yuviladigan bo‘lishi lozim, bularga misol yirik kiristal holdagi cho‘kmalardir.cho‘kmalardir. 4. Cho‘ktiriladigan shakl qizdirilganda tortiladigan shaklga oson 4. Cho‘ktiriladigan shakl qizdirilganda tortiladigan shaklga oson va to‘liq o‘tadigan bo‘lishi zarur.va to‘liq o‘tadigan bo‘lishi zarur. Shu qo‘yilgan talablarning hammasiga orgonik cho‘ktiruvchilar Shu qo‘yilgan talablarning hammasiga orgonik cho‘ktiruvchilar to‘liq javob beradi. Analizni o‘tkazishda orgonik reaktivlarni to‘liq javob beradi. Analizni o‘tkazishda orgonik reaktivlarni cho‘ktiruvchi sifatida tobora ko‘proq ishlatilishining sababi shunda.cho‘ktiruvchi sifatida tobora ko‘proq ishlatilishining sababi shunda. BaBa 2+2+ ionini aniqlashda cho‘ktiriladigan shakl BaSO ionini aniqlashda cho‘ktiriladigan shakl BaSO 44 , Ag, Ag ++ ionini ionini aniqlashda AgCl, temir (III) Feaniqlashda AgCl, temir (III) Fe 3+3+ ionini aniqlashda Fe(OH) ionini aniqlashda Fe(OH) 33 bo‘ladi. bo‘ladi. Ba 2+ +SO 4 2- BaSO 4 Ag + +Cl - AgCl Fe 3+ +3OH - Fe(OH) 3 .

Cho‘kma filtirlanib, yuvilgandan keyin quritiladi, Cho‘kma filtirlanib, yuvilgandan keyin quritiladi, og‘irlaga o‘zgarmay qolguncha yuqori haroartda og‘irlaga o‘zgarmay qolguncha yuqori haroartda qizdiriladi. Cho‘kma qizdirilganda ma’lum o‘zgarishga qizdiriladi. Cho‘kma qizdirilganda ma’lum o‘zgarishga uchrashi mumkin. Qizrirish natijasida hosil bo‘lgan uchrashi mumkin. Qizrirish natijasida hosil bo‘lgan modda modda gravimetrikgravimetrik (tortiladigan) shakl(tortiladigan) shakl deyiladi. deyiladi. Cho‘ktiriladigan shaklCho‘ktiriladigan shakl gravimetrik shaklgravimetrik shakl Gravimetrik shakl cho‘ktiriladigan shakldan Gravimetrik shakl cho‘ktiriladigan shakldan tarkibi bilan farqlanishi mumkin. Ko‘pincha tarkibi bilan farqlanishi mumkin. Ko‘pincha cho‘ktiraladigan va gravimetrik shakllar bir hil bo‘ladi. cho‘ktiraladigan va gravimetrik shakllar bir hil bo‘ladi. Masalan:Masalan:800Cto 900Cto BaSOBaSO 44 BaSOBaSO 44 AgClAgCl AgClAgCl 44 .

Zaruriy ionni to’liq cho’ktirishga erishish uchun Zaruriy ionni to’liq cho’ktirishga erishish uchun cho’ktiruvchi ortiqcha miqdorda bo’lishii va tarkibida cho’ktiruvchi ortiqcha miqdorda bo’lishii va tarkibida begona elektrolit moddalar bo’lmasligi kerak. Biroq begona elektrolit moddalar bo’lmasligi kerak. Biroq cho’ktiruvchi miqdorining juda ko’p bo’lishii ham cho’ktiruvchi miqdorining juda ko’p bo’lishii ham nomaqbuldir, chunki bunda kompleks birikmalar va tuz nomaqbuldir, chunki bunda kompleks birikmalar va tuz effekti xosil bo’lishi hisobiga cho’kma qisman erishi effekti xosil bo’lishi hisobiga cho’kma qisman erishi mumkin. Bundan tashqari, cho’ktiruvchi reagent mumkin. Bundan tashqari, cho’ktiruvchi reagent miqdori ko’p bo’lsa, miqdori ko’p bo’lsa, birgalashib cho’kishbirgalashib cho’kish hisobiga hisobiga cho’kmaga begona modda aralashib qoladi.cho’kmaga begona modda aralashib qoladi. Amalda cho’ktiruvchi miqdori analitik miqdorga Amalda cho’ktiruvchi miqdori analitik miqdorga nisbatan bir oz ortiqcha olinadi. Cho’ktiruvchidan nisbatan bir oz ortiqcha olinadi. Cho’ktiruvchidan qanday miqdorda olish kerakligini reaksiya qanday miqdorda olish kerakligini reaksiya tenglamasidan taxminan hisoblab topish mumkin.tenglamasidan taxminan hisoblab topish mumkin. Masalan, qo’rg’oshin asetat Pb(CH3COO)2Masalan, qo’rg’oshin asetat Pb(CH3COO)2 .. 3H2O dagi 3H2O dagi qo’rg’oshinning miqdorini Pb2+ ionini sulfat kislota qo’rg’oshinning miqdorini Pb2+ ionini sulfat kislota ta'sirida cho’ktirish yo’li bilan aniqlaymiz:ta'sirida cho’ktirish yo’li bilan aniqlaymiz: .

Agar Pb(CH3COO)2Agar Pb(CH3COO)2 .. 3H2O ning analiz uchun tortib olingan 3H2O ning analiz uchun tortib olingan miqdori 0,6525 g bo’lsa, u vaqta shunday yozish mumkin:miqdori 0,6525 g bo’lsa, u vaqta shunday yozish mumkin: sarf bo’ladisarf bo’ladi sarf bo’ladisarf bo’ladi Cho’ktiruvchining konsentrasiyasi odatda ma'lum Cho’ktiruvchining konsentrasiyasi odatda ma'lum bo’ladi, masalan H2S04 ning 10 % li eritmasi. Bu xolda bo’ladi, masalan H2S04 ning 10 % li eritmasi. Bu xolda uning kerak bo’lgan hajmini quyidagi proporsiyadan uning kerak bo’lgan hajmini quyidagi proporsiyadan topamiz:topamiz: 100 ml eritmada 10 g H2SO4 bor100 ml eritmada 10 g H2SO4 bor xx ml eritmada 0,2 H2SO4 bor ml eritmada 0,2 H2SO4 bor Demak, Pb(CH3COO)2 dagi Pb2+ ionini to’la cho’ktirish Demak, Pb(CH3COO)2 dagi Pb2+ ionini to’la cho’ktirish uchun -2uchun -2 .. 1,5= 3 ml 10% li H2S04 olish kerak.1,5= 3 ml 10% li H2S04 olish kerak. (1,5-hamma cho’ktiruvchilar uchun nazariya bo’yicha (1,5-hamma cho’ktiruvchilar uchun nazariya bo’yicha chiqarilgan koeffisient).chiqarilgan koeffisient). .

ERITMA rN ning CHO’KTIRISHGA TA’SIRI Gravimetrik analizida eritma rHi moddaning Gravimetrik analizida eritma rHi moddaning to’la cho’kishiga ta'sir qiluvchi asosiy omillardan to’la cho’kishiga ta'sir qiluvchi asosiy omillardan biri hisoblanadi. Biror qiyin eriydigan gidroksidni biri hisoblanadi. Biror qiyin eriydigan gidroksidni to’la cho’ktirish uchun zarur bo’lgan eritma rN ni to’la cho’ktirish uchun zarur bo’lgan eritma rN ni bilish kerak. Ma'lumki, gidroksid eruvchanlik bilish kerak. Ma'lumki, gidroksid eruvchanlik ko’paytmasining (EK) qiymati qancha katta bo’lsa, ko’paytmasining (EK) qiymati qancha katta bo’lsa, uni to’la cho’ktirish uchun (ON) ionlarining uni to’la cho’ktirish uchun (ON) ionlarining konsentrasiyasi ham shuncha yuqori bo’lishi, ya'ni konsentrasiyasi ham shuncha yuqori bo’lishi, ya'ni cho’ktirishni shuncha katta rN da olib borish kerak. cho’ktirishni shuncha katta rN da olib borish kerak. Kuchsiz kislotalarning kiyin eriydigan tuzlarini tula Kuchsiz kislotalarning kiyin eriydigan tuzlarini tula chuktirishda eritma rNi chukayotgan birikmaning chuktirishda eritma rNi chukayotgan birikmaning EK qiymatiga va tegishli kuchsiz kislotaning EK qiymatiga va tegishli kuchsiz kislotaning dissosilanish konstantasi qiymatiga bog’liq bo’ladi, dissosilanish konstantasi qiymatiga bog’liq bo’ladi, ya'ni EK ning qiymati kichik bo’lsa, kuchli kislotali ya'ni EK ning qiymati kichik bo’lsa, kuchli kislotali muhitda rN ning qiymati kichik bo’lganda to’la muhitda rN ning qiymati kichik bo’lganda to’la cho’ktirish mumkin.cho’ktirish mumkin. .

Kuchli kislotalarning kiyin eriydigan Kuchli kislotalarning kiyin eriydigan tuzlarini cho’ktirish eritmaning rN tuzlarini cho’ktirish eritmaning rN qiymatiga deyarli bog’liq emas. Masalan, qiymatiga deyarli bog’liq emas. Masalan, kumush ionlari HCl, HBr, HJ kislotalarining kumush ionlari HCl, HBr, HJ kislotalarining anionlari Cl, Br, J ta'sirida AgCl, AgBr, AgJ anionlari Cl, Br, J ta'sirida AgCl, AgBr, AgJ holida cho’ktiriladi. Bular kuchli kislota holida cho’ktiriladi. Bular kuchli kislota bo’lgani uchun suvdagi eritmalarda to’la bo’lgani uchun suvdagi eritmalarda to’la dissosilangan bo’ladi, ularning anionlari dissosilangan bo’ladi, ularning anionlari H+ ionlari bilan bog’lanmaydi. Lekin H+ ionlari bilan bog’lanmaydi. Lekin organik birikmalar cho’ktiruvchi sifatida organik birikmalar cho’ktiruvchi sifatida qo’qo’ llanilganda chllanilganda ch o’o’ ktirishni aniktirishni ani qq rN da olib rN da olib borish kerak. Shuning uchun zaruriy borish kerak. Shuning uchun zaruriy modda bufer eritmalar ishtirokida modda bufer eritmalar ishtirokida chuktiriladi. Kompleks birikmalar ham chuktiriladi. Kompleks birikmalar ham hh ar ar xil rN da xxil rN da x oo sil bo’ladi.sil bo’ladi. .

CHO’KMALARNING ERISHICHO’KMALARNING ERISHI Cho’kmalar kuchli kislotalar ta'sirida erishi mumkin. Cho’kmalar kuchli kislotalar ta'sirida erishi mumkin. Masalan, kalsiy oksalatning tuyingan eritmasidagi Masalan, kalsiy oksalatning tuyingan eritmasidagi muvozanatmuvozanat CaC2O4CaC2O4 .. H2OH2O Са2++O42-+H2OСа2++O42-+H2O eritmaga kuchli kislota qo’shilganda HC2O4 ionlari xosil eritmaga kuchli kislota qo’shilganda HC2O4 ionlari xosil bo’lish hisobiga o’ngga siljiydi:bo’lish hisobiga o’ngga siljiydi: Kislotaning konsentrasiyasi oshirilganda eritmada oksalat kislota Kislotaning konsentrasiyasi oshirilganda eritmada oksalat kislota hosil hosil bb o’ladi:o’ladi: yoki umumiy yozilganda: yoki umumiy yozilganda: .

Cho’kma kompleks hosil bo’lish Cho’kma kompleks hosil bo’lish hh isobiga isobiga hh am am eriydi:eriydi: AgCl+2NH4OH=(Ag(NH3)2)Cl+2H2OAgCl+2NH4OH=(Ag(NH3)2)Cl+2H2O OksidlanishOksidlanish -q-q aytarilish reaksiyasining aytarilish reaksiyasining qo’qo’ llanilishi llanilishi ba'zi kam eruvchan birikmalarni eritishda birdan-bir ba'zi kam eruvchan birikmalarni eritishda birdan-bir usul usul hh isoblanadi, masalan:isoblanadi, masalan: 3CuS+8HNO3=3Cu(NO3)2+2NO+3S+4H2O3CuS+8HNO3=3Cu(NO3)2+2NO+3S+4H2O Miqdoriy aniqlashlarda moddaning ozgina Miqdoriy aniqlashlarda moddaning ozgina qismining ham yo’qolishiga mutlaqo yo’l qo’yib qismining ham yo’qolishiga mutlaqo yo’l qo’yib bo’lmaganligi uchun cho’ktirishning optimal sharoiti bo’lmaganligi uchun cho’ktirishning optimal sharoiti bu yerda yanada katta ahamiyatga ega.bu yerda yanada katta ahamiyatga ega. Avvalo, cho’kmalarning hosil bulish jarayonini ko’rib Avvalo, cho’kmalarning hosil bulish jarayonini ko’rib chichi qq aylik. Bu jarayon ancha murakkab bo’lib, bunda aylik. Bu jarayon ancha murakkab bo’lib, bunda cho’kmalar kristall, amorf yoki iviksimon xolatda hosil cho’kmalar kristall, amorf yoki iviksimon xolatda hosil bo’lishii mumkin. Umuman, gravimetrik analizda bo’lishii mumkin. Umuman, gravimetrik analizda qo’qo’ llaniladigan cho’kmalar ikki kllaniladigan cho’kmalar ikki k o’o’ rinishda kristall va rinishda kristall va amorf xamorf x oo lda bo’ladi.lda bo’ladi. .

CHOCHO ‘‘ KMALARNING HOSIL BOKMALARNING HOSIL BO ‘‘ LISHLISH SHART-SHAROITLARISHART-SHAROITLARI Kristall cho’kmalarKristall cho’kmalar ning xosil ning xosil bo’lishida ko’shilayotgan cho’ktiruvchi bo’lishida ko’shilayotgan cho’ktiruvchi darhol boshlangich kristallarni hosil darhol boshlangich kristallarni hosil qilmaydi, cho’ktirilayotgan modda ma'lum qilmaydi, cho’ktirilayotgan modda ma'lum vaqt o’ta to’yingan xolda eritmada qoladi. vaqt o’ta to’yingan xolda eritmada qoladi. Cho’ktiruvchi sekin-asta ko’chpib Cho’ktiruvchi sekin-asta ko’chpib borilganda cho’ktirilayotgan modda o’ta borilganda cho’ktirilayotgan modda o’ta to’yingan eritmadan dastlab boshlang’ich to’yingan eritmadan dastlab boshlang’ich kristallar hosil qilib cho’kadi, so’ngra bu kristallar hosil qilib cho’kadi, so’ngra bu kristallar sekin-asta kattalasha boradi va, kristallar sekin-asta kattalasha boradi va, nihoyat, boshlang’ich kristallarga nisbatan nihoyat, boshlang’ich kristallarga nisbatan yirikroq kristallardan iborat kristall cho’kma yirikroq kristallardan iborat kristall cho’kma xosil bo’ladi.xosil bo’ladi. .

Amorf cho’kmalarAmorf cho’kmalar ning xning x osos il bil b o’o’ lish lish jarayoni boshjarayoni bosh qq acha bo’ladi. Bu vaqtda acha bo’ladi. Bu vaqtda cho’ktiruvchining har bir qismini qo’shish cho’ktiruvchining har bir qismini qo’shish eritma ichida juda ko’p miqdorda mayda eritma ichida juda ko’p miqdorda mayda zarrachalar hosil bo’lishiga olib keladi; bu zarrachalar hosil bo’lishiga olib keladi; bu mayda zarrachalar o’zaro birikib, yirik mayda zarrachalar o’zaro birikib, yirik agregatlar xosil qilishi natijasida agregatlar xosil qilishi natijasida kattalashadi va og’irlik kuchi ta'sirida idish kattalashadi va og’irlik kuchi ta'sirida idish tubiga cho’kadi. Boshqacha aytganda, bu tubiga cho’kadi. Boshqacha aytganda, bu xolda dastlab xosil bo’lgan kolloid eritma xolda dastlab xosil bo’lgan kolloid eritma koagulyasiyaga uchraydi. Bu amorf koagulyasiyaga uchraydi. Bu amorf cho’kmalarning satxi juda katta bo’ladi va cho’kmalarning satxi juda katta bo’ladi va shuning uchun ular eritmadagi har xil shuning uchun ular eritmadagi har xil begona moddalarni o’ziga kristall begona moddalarni o’ziga kristall cho’kmalarga nisbatan ancha ko’proq cho’kmalarga nisbatan ancha ko’proq adsorbilaydi.adsorbilaydi. .

KRISTALL CHO’KMALARINING KRISTALL CHO’KMALARINING HH OSIL OSIL BB O’O’ LISH LISH SHART-SHAROITLARISHART-SHAROITLARIKristall cho’kmalarni chKristall cho’kmalarni ch o’o’ ktirilayotgan vaktirilayotgan va qq tda biror tda biror usul bilan eruvchanligini oshirish juda foydalidir.usul bilan eruvchanligini oshirish juda foydalidir. Cho’ktirish vaqtida eritma mumkin qadar kamroq Cho’ktirish vaqtida eritma mumkin qadar kamroq o’ta to’yingan bo’lishi uchun quyidagi shartlarga amal o’ta to’yingan bo’lishi uchun quyidagi shartlarga amal qilish lozim:qilish lozim: 1) Cho’ktirishni yetarli darajada suyultirilgan 1) Cho’ktirishni yetarli darajada suyultirilgan eritmadan cho’ktiruvchining ham suyultirilgan eritmadan cho’ktiruvchining ham suyultirilgan eritmasini qo’shish bilan olib borish kerak.eritmasini qo’shish bilan olib borish kerak. 2) Cho’ktiruvchini juda sekin, tomchilatib (ayniqsa 2) Cho’ktiruvchini juda sekin, tomchilatib (ayniqsa cho’kishning boshlanishida) qo’shish lozim.cho’kishning boshlanishida) qo’shish lozim. 3) Cho’ktiruvchi qo’shilganda eritmaning 3) Cho’ktiruvchi qo’shilganda eritmaning cho’ktiruvchi qo’shilayotgan qismi juda o’ta to’yinib cho’ktiruvchi qo’shilayotgan qismi juda o’ta to’yinib ketmasligi uchun eritmani doimo shisha tayoqcha bilan ketmasligi uchun eritmani doimo shisha tayoqcha bilan aralashtirib turish zarur.aralashtirib turish zarur. 4) Xaroratning ko’tarilishi bilan ko’pchilik 4) Xaroratning ko’tarilishi bilan ko’pchilik cho’kmalarning eruvchanligi ortishi sababli qaynoq cho’kmalarning eruvchanligi ortishi sababli qaynoq eritmadan cho’ktiruvchining qaynoq eritmasi bilan eritmadan cho’ktiruvchining qaynoq eritmasi bilan cho’ktirish kerak;cho’ktirish kerak; .

5) Cho’ktirilayotgan vaqtda eritmaga 5) Cho’ktirilayotgan vaqtda eritmaga cho’kmaning eruvchanligini oshiruvchi cho’kmaning eruvchanligini oshiruvchi moddalarni qo’shish darkor; masalan, moddalarni qo’shish darkor; masalan, BaS04 ni cho’ktirishda HNO3 qo’shiladi, u BaS04 ni cho’ktirishda HNO3 qo’shiladi, u eritmada HSO4 ionlari xosil qilishi eritmada HSO4 ionlari xosil qilishi natijasida cho’kmaning eruvchanligini natijasida cho’kmaning eruvchanligini oshiradi. Cho’kish oxirida cho’ktiruvchidan oshiradi. Cho’kish oxirida cho’ktiruvchidan bir oz ortiqroq kushib, BaS04 ning bir oz ortiqroq kushib, BaS04 ning eruvchanligi yana kamaytiriladi.eruvchanligi yana kamaytiriladi. Ko’pchilik xollarda cho’ktiruvchi Ko’pchilik xollarda cho’ktiruvchi qo’shilgandan so’ng tushgan cho’kmani bir qo’shilgandan so’ng tushgan cho’kmani bir necha soat (20-24 soat) qo’yib qo’yiladi. necha soat (20-24 soat) qo’yib qo’yiladi. Qo’yib qo’yilganda cho’kma yetiladi, uning Qo’yib qo’yilganda cho’kma yetiladi, uning zarrachalari yiriklashadi. Cho’kma zarrachalari yiriklashadi. Cho’kma yetilgandan keyin u filtrda yaxshi ajralish yetilgandan keyin u filtrda yaxshi ajralish bilan birga ancha toza ham bo’ladi.bilan birga ancha toza ham bo’ladi. .

AMORF CHO ‘ KMALARNING XOSIL B O‘ LISH SHART-SHAROITLARIAmorf cho’kmalar konsentrlangan eritmalardan Amorf cho’kmalar konsentrlangan eritmalardan cho’ktirilsa ancha zich, kichik hajmli cho’kma xosil cho’ktirilsa ancha zich, kichik hajmli cho’kma xosil bo’lib, tezroq cho’kadi va begona bo’lib, tezroq cho’kadi va begona qo’shimchalardan osonlik bilan tozalanadi. qo’shimchalardan osonlik bilan tozalanadi. Shuning uchun amorf cho’kmalar konsentrlangan Shuning uchun amorf cho’kmalar konsentrlangan klinok, eritmalardan cho’ktiruvchining klinok, eritmalardan cho’ktiruvchining konsentrlangan qaynoq eritmasi ta'sirida konsentrlangan qaynoq eritmasi ta'sirida cho’ktiriladi; elektrolit-koagulyant ishtirokida cho’ktiriladi; elektrolit-koagulyant ishtirokida cho’ktirish yaxshi natija beradi.cho’ktirish yaxshi natija beradi. Kristall cho’kmalardan farqli ularoq, amorf Kristall cho’kmalardan farqli ularoq, amorf cho’kmalarni cho’ktirib bo’lgandan keyin qo’yib cho’kmalarni cho’ktirib bo’lgandan keyin qo’yib qo’yilmaydi, ular shu ondayoq filtrga o’tkaziladi qo’yilmaydi, ular shu ondayoq filtrga o’tkaziladi va yuviladi. Shunday va yuviladi. Shunday qq ilib, kristall va amorf ilib, kristall va amorf cho’kmalarni chcho’kmalarni ch o’o’ ktirishga imkon beradigan ktirishga imkon beradigan sharoitlar ksharoitlar k o’o’ p tomonidan bir-biriga teskaridir.p tomonidan bir-biriga teskaridir. .

Amorf yoki kristall cho’kmalar xosil bo’lgandan Amorf yoki kristall cho’kmalar xosil bo’lgandan so’ng ularni filtrlab yuvishdan oldin so’ng ularni filtrlab yuvishdan oldin moddaning to’liq cho’kkanligini aniqlash zarur. moddaning to’liq cho’kkanligini aniqlash zarur. Buning uchun cho’kma ustidagi eritma tiniq Buning uchun cho’kma ustidagi eritma tiniq bo’lgandan keyin cho’kmani loyqalatmay bo’lgandan keyin cho’kmani loyqalatmay stakan devori bo’ylab asta-sekin 2-3 tomchi stakan devori bo’ylab asta-sekin 2-3 tomchi cho’ktiruvchi reaktiv eritmasi tomiziladi. cho’ktiruvchi reaktiv eritmasi tomiziladi. Tomchi tushayotgan joyda eritma Tomchi tushayotgan joyda eritma loyqalanmasa modda to’liq cho’kkan bo’ladi. loyqalanmasa modda to’liq cho’kkan bo’ladi. Aks holda eritmaga yana bir necha millilitr Aks holda eritmaga yana bir necha millilitr cho’ktiruvchi reaktiv eritmasi qo’shiladi, cho’ktiruvchi reaktiv eritmasi qo’shiladi, shisha tayoqcha bilan aralashtiriladi, yana shisha tayoqcha bilan aralashtiriladi, yana qizdiriladi va cho’kma yetiltirish uchun qizdiriladi va cho’kma yetiltirish uchun qoldiriladi. Moddaning tqoldiriladi. Moddaning t o’o’ la chla ch o’o’ kkanligi kkanligi filtrlashdan oldin yana tekshiriladi.filtrlashdan oldin yana tekshiriladi. .

O‘Z-O‘ZINI TEKSHIRISH UCHUN SAVOL VA MASHQLAR. 1. Gravimetrik analiz usuli nimaga asoslangan?1. Gravimetrik analiz usuli nimaga asoslangan? 2. Gravimetrik analiz usulining titrimetrik usulidan farqi 2. Gravimetrik analiz usulining titrimetrik usulidan farqi nimada?nimada? 3. Gravimetrik analiz qanday asosiy ishlar bajariladi?3. Gravimetrik analiz qanday asosiy ishlar bajariladi? 4. Ajratish, haydash va cho‘ktirish usullari deb nimaga 4. Ajratish, haydash va cho‘ktirish usullari deb nimaga aytiladi?aytiladi? 5. Gravimetrik analiz usulining afzalligi va kamchiligi 5. Gravimetrik analiz usulining afzalligi va kamchiligi nimada?nimada? 6. Eruvchanlik ko‘paytmasi qoidasiga asosan: a) 6. Eruvchanlik ko‘paytmasi qoidasiga asosan: a) cho‘kmaning hosil bo‘lishi va b) cho‘kmalarning erish cho‘kmaning hosil bo‘lishi va b) cho‘kmalarning erish sharoitlarini tariflab bering.sharoitlarini tariflab bering. 7. Gravimetrik analiz uchun cho‘ktiruvchining tanlashni 7. Gravimetrik analiz uchun cho‘ktiruvchining tanlashni dalillar bilan isbotlab bering.dalillar bilan isbotlab bering. 8. Gravimetrik analizda kalsiyni nima uchun Na2C2O4 8. Gravimetrik analizda kalsiyni nima uchun Na2C2O4 tasir ettirib emas, balki (NH4)2C2O4 ta’sirida tasir ettirib emas, balki (NH4)2C2O4 ta’sirida cho‘ktiriladi? Ag+ ionini NaCl eritmasi bilan cho‘ktirish cho‘ktiriladi? Ag+ ionini NaCl eritmasi bilan cho‘ktirish yaxshimi yoki HCl eritmasi bilanmi?yaxshimi yoki HCl eritmasi bilanmi? .

9. Aniqlanadigan moddaning massasiga nisbatan tavsiya 9. Aniqlanadigan moddaning massasiga nisbatan tavsiya qilingan cho‘ktiruvchidan qancha miqdorda olinadi?qilingan cho‘ktiruvchidan qancha miqdorda olinadi? 10. Cho‘kmalar hosil bo‘lishida qanday omillar ta’sir qiladi?10. Cho‘kmalar hosil bo‘lishida qanday omillar ta’sir qiladi? 11. Cho‘kmani cho‘ktirishda cho‘ktiruvchining ortiqcha 11. Cho‘kmani cho‘ktirishda cho‘ktiruvchining ortiqcha miqdori qanday ta’sir etadi?miqdori qanday ta’sir etadi? 12. Nima uchun cho‘ktiruvchini juda ortiqcha miqdorda 12. Nima uchun cho‘ktiruvchini juda ortiqcha miqdorda olish yaramaydi?olish yaramaydi? 13. Cho‘ktiriladigan va torriladigan shakl deb nimaga 13. Cho‘ktiriladigan va torriladigan shakl deb nimaga aytiladi? Gravimetrik analizda ularga qanday talablar aytiladi? Gravimetrik analizda ularga qanday talablar qo‘yiladi?qo‘yiladi? 14. Kristall cho‘kmalar hosil qilish shart-sharoitlarini aytib 14. Kristall cho‘kmalar hosil qilish shart-sharoitlarini aytib bering?bering? 15. Amorf cho‘kmalar cho‘ktirishda qanday sharoit bo‘lishi 15. Amorf cho‘kmalar cho‘ktirishda qanday sharoit bo‘lishi kerak?kerak? 16. Kristall cho‘kmalarga qanday talablar qo‘yiladi?16. Kristall cho‘kmalarga qanday talablar qo‘yiladi? 17. Kuchli kislota qoldig‘idan hosil bo‘lgan tuzlarning 17. Kuchli kislota qoldig‘idan hosil bo‘lgan tuzlarning cho‘kmalarni to‘liq cho‘ktirish uchun pHning ta’sirini aytib cho‘kmalarni to‘liq cho‘ktirish uchun pHning ta’sirini aytib bering.bering. 18. Kuchsiz kislota qoldig‘idan hosil bo‘lgan tuzlarning 18. Kuchsiz kislota qoldig‘idan hosil bo‘lgan tuzlarning cho‘kmalarni to‘liq cho‘ktirish uchun pH qiymati qanday cho‘kmalarni to‘liq cho‘ktirish uchun pH qiymati qanday bo‘lgani maqul?bo‘lgani maqul? 19. “Birgalashib cho‘kish” nimadan iborat?19. “Birgalashib cho‘kish” nimadan iborat? 20. “Tuz effekti” deganda nima tushiniladi?20. “Tuz effekti” deganda nima tushiniladi? .

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR:FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR: I. Asosiy adaboyotlar:I. Asosiy adaboyotlar: 1. M.S.Mirkomilova – “Analit kimyo” (159-179 betlar)1. M.S.Mirkomilova – “Analit kimyo” (159-179 betlar) II. Qo‘shimcha adabiyotlar:II. Qo‘shimcha adabiyotlar: 1. O.Fayzullayev, N.Turobov, E.Roziyev, 1. O.Fayzullayev, N.Turobov, E.Roziyev, A.Quvatov, N.Muhamdiyev – “Analit kimyo” A.Quvatov, N.Muhamdiyev – “Analit kimyo” labaratoriya mashg‘ulotlari.labaratoriya mashg‘ulotlari. 2. V.P.Vasilov - “Analit kimyo”.2. V.P.Vasilov - “Analit kimyo”.

O'xshashlar

Analitik kimyo fani, tadqiqot doirasi, maqsadi va vazifalari

Kompleks birikma hosil qiluvchilarning koordinatsion sonlari

Kimyoviy elementlarning geokimyoviy tasniflarini o‘rganish

Kimyo laboratoriyasidan samarali foydalanish

Kompleks tuzlardan amaliyotda foydalanish