Arenlar - Kimyo - Slaydlar

Arenlar

Yuklangan vaqt:

14.02.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1471.955078125 KB

Ko'chirib olish

ARENLAR

R e j a : 1. Gomologik qatori, izomeriyasi, nomenklaturasi. 2. Olinishi. 3. Fizikaviy xossalari. 4. Kimyoviy xossalari. 5. Ishlatilishi.

Umumiy formulasi C n H 2n-6Molekulasi tarkibida benzol yoki uning gomologlarini saqlaydigan karbosiklik birikmalarga aromatik uglevodorodlar deb aytiladi. Benzolni birinchi bo’lib 1825-yilda M. Faradey koks gazidan ajratib olgan. Uning tuzilishi formulasi 1865-yilda nemis kimyogari A.Kekule tomonidan kashf qilindi. Xalqali tuzilishli ekanligi 3 mol H 2 birikkanda siklogeksan hosil bo`lishi orqali isbotlandi.

• C – C bog’lar soni n + 3 • C – H bog’lar soni 2n ─6 • Umumiy bog’lar soni 3n ─3 • Umumiy elektronlar soni 8n ─6 • Umumiy zarrachalar soni (e+p+n)22n ─12 • Umumiy orbitallar soni2 •( 3n ─3 ) ARENLARGA OID UMUMIY FORMULALAR 0D07 0C0D 1716 060D 1718 0F0D 1716 0C 17 0C 1A 06 17 1C

Nomenklaturasi va izomeriyasi. Benzol halqasiga birikkan radikallar nomiga benzol so’zi qo’shib o’qiladi Yon zanjirning tarmoqlanishiga ko’ra O’rin bosarlarning joylashuviga ko’ra Yon zanjirdagi o’rinbosarlar soniga ko’raIzomeriyaning quyidagi turlari uchraydi 16 1B 11281D1F0D 240922 16 1E

1 • Yonma-yon joylashgan bo'lsa orto-izomer • (« o » harfi bilan belgilanadi) 2 • bitta uglerod atomi bilan ajralgan bo'lsa meta-izomer • («m» harfi bilan belgilanadi) 3 • ikkita uglerod atomi bilan ajralgan bo'lsa, para-izomer deyiladi • («p» harfi bilan belgi lanadi)Benzol halqasidagi o'rinbosarlarning joylanishiga qarab uch xil izomer hosil bo'ladi. C H 3 C H 3 C H 3 C H 3 C H 3 C H 3 01 02 03

toluol metil benzol О - ksilol (1,2 - dimetilbenzol) м - ksilol (1,3 - dimetilbenzol) p - ksilol (1,4 - dimetilbenzol) etilbenzol izopropilbenzol ( kumol ) Propil benzol mezitelen (1,3,5-trimetilbenzol) stirol vinilbenzol feniletenC H3 C H 3 C H 3 C H 3 C H 3 C H 3 C H 3 C H 2C H 3 C H 2C H 2C H 3 C H C H 3 C H 3 C H 3 C H 3 C H 3 C H C H 2

8 O l i n i s h i Alkanlarni degidrogenlab G e k s a n benzolH 2 C H 2 C C H 2 C H 2 C H 3 C H 3 - 4 H 2 C r 2 O 3 г е к с а н б е н з о л

9 O l i n i s h i Vyurs reaksiyasi orqali Brombenz ol EtilbenzolB r + 2 N a + B r C 2H 5 C 2H 5 + 2 N a B r б р о м б ен зо л эти л б ен зо л

10 O l i n i s h i Zelinskiy – Kazanskiy – 1927 yil. Alkinlarni trimerlab. Atsetilenni trimerlab BenzolC H C H C H C H H C C H C ( а к т и в .) 4 0 0 ° С б е н з о л

11 O l i n i s h i Fridel – Krafts usuli orqali. Alkillash reaksiyasi - 1877-yil Etilbenzol+ C 2 H 5 C l A lC l3 C 2 H 5 + H C l э т и л б е н зо л

12 O l i n i s h i Dyuma usuli orqali Natriy benzoati Dekarboksillash reaksiyasi orqaliC 6 H 5 C O O N a + N a O H C 6 H 5 + N a 2 C O 3 б е н з о а т н а т р и я C O O H + C O 2 to k a t.

O l i n i s h i 13 Zelinskiy usuli: Siklogeksanni degidrogenlab+ 3 H 2 3 0 0 o C P t

Fizik xossalari Bir nechta kichik radikali bor izomer bitta katta radikali bor izomerdan yuqori t 0 qaynaydi. o-izomer, p-izomerdan yuqori qaynash haroratiga ega, lekin p-izomer o- izomerdan yuqori t 0 da suyuqlanadi. Mr ortishi bilan qaynash temperaturasi ortadi. Har bir CH 2 – metilen guruh qaynash t 0 ni 30 0 ga oshiradi. Benzol – rangsiz, uchuvchan, yonuvchan, suvda erimaydigan o`ziga xos xidli suyuqlik. Qaynash t 0 – 80,1 0 . Sovutilganda osongina qotib oq kristall moddaga aylanadi. Suyuqlanish t 0 – 5,5 0 . Bug`lari havo bilan portlovchi aralashma xosil qiladi. Suyuq benzol va uning bug`lari – zaharli.

Kimyoviy xossalari BENZOLGA XLORNING UCH XIL TA’SIRI+ C l2 F e C l3, 2 5 °C C l + H C l х л о р б е н зо л + 3 C l2 h v , -4 0 °C H H H H C l C l C l H C l H C l C l  6 C l2  6 H C l A lC l3 C 6 C l6

Kimyoviy xossalari 16 O’rin olish reaksiyalari Galogenlanishi. Beylshteyn reaksiyasi.

Kimyoviy xossalari 17 O’rin olish reaksiyalari Nitrolanishi Nitrobenz olH N O 3 H 2 S O 4 ( ê î í ö .) + N O 2 H 2 O + í è ò ð î á å í ç î ë

Kimyoviy xossalari 18 O’rin olish reaksiyalari Sulfolanishi Benzolga konsentrlangan sulfat kislota ta'sir ettirib benzosulfokislota olinadi.

Kimyoviy xossalari 19 Birikish reaksiyalari Alkillanish+ C H 2 C H 2 H + C H 2 C H 3 + C H 3 C H C H 2 H + C H C H 3 C H 3

Kimyoviy xossalari 20 Birikish reaksiyalari Atsillash Atsillash — organik birikmalar tarkibiga atsil gruppasini kiritish. Atsetil xlorid Metil-fenil- ketonC H 3 C O C l A lC l3 + C C H 3 O H C l + à ö å ò è ë õ ë î ð è ä ì å ò è ë ô å í è ë ê å ò î í

Kimyoviy xossalari 21 Birikish reaksiyalari Zelinskiy reaksiyasi Benzol suv, HGal, KMnO 4(suvli) hamda Br 2 li suv bilan ta`sirlashmaydi. + 3 H 2 P t, 1 5 0 ° C

22 OksidlanishiKimyoviy xossalari + 2CO 2 + H 2 O 9 Oksidlanish reaksiyasi yordamida aromatik uglevodorodlarning tuzilish formulasini aniqlash mumkin. Malein kislota+ 4 O V 2 O 5 t H C H C C O O H C O O H м а л е и н о в а я к и с л о т а

23 OksidlanishiKimyoviy xossalari

24 OksidlanishiKimyoviy xossalari + 2CO 2 + 3H 2 O Tereftal kislotaSimol (T) p – metilizopropilbenzol (R) 1- metil, 4 – izopropilbenzol (S)C H 3 C H C H 3 C H 3 [O ] t C O O H C O O H п - м е т и л и з о п р о п и л - б е н з о л ( ц и м о л ) т е р е ф т а л е в а я к и с л о т а

25 OzonlanishiKimyoviy xossalari glioksal Umumiy yonish formulasi C n H 2n-6 + 1,5n O 2  nCO 2 + (n-3)H 2 O Benzol va uning gomologlari havoda tutab yonadi.+ 3 O 3 H – C O C – H O O C – O C – O O H H H – C C – H O O O 3H 2O - 3H 2O 2 C – C O O H H 3 + 3 O 3 H – C O C – H O O C – O C – O O H H H – C C – H O O O H – C O C – H O O C – O C – O O H H H – C C – H O O O H – C O C – H O O C – O C – O O H H H – C C – H O O O 3H 2O - 3H 2O 2 C – C O O H H C – C O O H H 3

C 6 H 5 ─ CH = CH 2 → [ C 6 H 5 ─ CH ─ CH 2 ─ ] n26 PolimerlanishiKimyoviy xossalari s t i r o l Stirol butadiyen bilan sopolimerlanish reaksiyasida qatnashib butadiyen stirol kauchugini xosil qiladi. p o l i s t i r o l

O'rinbosarlar yo'naltiruvchanlik xususiyatiga qarab ikki turga bo'linadi: orto-para- oriyentatlar -OH, -NH 2 , -NHR, -NR 2 , - OR, -R, -SH, -SR, - NHCOR, -CI meta- oriyentatlar -N0 2 , -S0 3 H, -CHCl 2 , - CHO, -COOH, -COOR,- CN 113E 26

Bu ikki tur o'rinbosarlardan foydalanib, nitroxlorbenzolning uchta izomerini hosil qilish mumkin:

Geksaxlorbenzol C 6 Cl 6 bilan g’alla urug’larini qattiq qorakuya kasalligiga qarshi dorilanadi. C 4 Cl 6 Geksaxlorbutadiyen – 1,3 toklardagi filloksera (kuya) kasalligiga qarshi kurashda qo’llaniladi. C 6 H 6 Cl 6 Geksaxlorsiklogeksan ( Geksaxloran ) – insektitsid sifatida zararkunanda hashoratlar ga qarshi ishlatiladi.I S H L A T I L I S H I

P E S T I T S I D L A R lotincha pestis – maraz, zararli mikrob va cedo – o’ldiraman degan ma’noni anglatadi. Pestitsidlarga quyidagilar kiradi: Insektitsid - zararli hashoratlarga qarshi ishlatiladi Akaritsid - kapalaklarga qarshi ishlatiladi. Fungitsid - kasallik tarqatuvchi zamburug’larga Gerbitsid – begona o’tlarga qarshi ishlatiladi. Bakteritsid – zararli bakteriyalarga qarshi ishlatiladi. Zootsid – zararli kemiruvchilarga qarshi ishlatiladi Defoliant – o’simliklar bargini to’kadigan moddalar. Desikant – O’simlik bargini quritish uchun ishlatiladigan moddalar. Dezinfeksiya – omborxonalardagi zararli hashoratlarni yo’qotishda kurashish.

Ko’p halqali arenlar N A F T A L I N Naftalin – C 10 H 8 Yaltiroq, kristall modda bo`lib, o`ziga xos xidga ega suvda erimaydi. 80 0 C da suyuqlanadi. Toshko`mir smolasini haydash orqali olinadi. (210 0 – 230 0 dagi fraksiyasi) Naftalin sof holda uy-ro'zg'orda jundan qilingan buyumlarni kuyadan saqlashda ishlatiladi.1 2 3 4 5 6 7 8        

Ko’p halqali arenlar A N T R A T S E N Antratsen – C 14 H 10 kristall modda 217 0 da suyuqlanadi. Toshko`mir smolasini 270 0 dan yuqori haroratdagi fraksiyasidan olinadi.1 2 3 456 7 8       9 1 0  а н т р а ц е н

Ko’p halqali arenlar F E N A N T R E NFenantren – C 14 H 10 Antratsenning izomeri, kristall modda 101 0 C da suyuqlanadi. Toshko`mir smolasidan antrotsen bilan birgalikda hosil bo`ladi. Fenantrenning tirik organizmlardagi ahamiyati juda katta u asosan tabiatda shifobaxsh o`simliklar tarkibida uchraydigan – steroidlar, gormonlar, D vitamini va biologik aktiv moddalarning asosiy qismini tashkil etadi. Fenantrendan olingan ko`pchilik moddalar tilbiyotda ishlatiladi. 1 2 3 45 67 8 9 1 0

34 NAFTALIN GALOGENLAS H SULFOLASH NITROLASH REAKSIYA LARIGA KIRISHADI. α – xlor naftalin α – naftalin sulfokislot a β – naftalin sulfokislot a α – nitro naftalin160°C -наф талин- сульф окислота N O 2  -нитронаф талин H N O 3 (50°C ) H 2SO 4 80°C S O 3H S O 3H 160°C  -наф талин- сульф окислота C l C l2 -H C l  -хлорнаф талин

35 Ko’p halqali arenlar n a f t a l i n FTAL ANGIDRIDOksidlanishi4 .5 O 2 C C O O O 2 H 2O 2 C O 2

36 Ko’p halqali arenlar A n t r a t s e n Oksidlanishi A N T R A X I N O NAntraxinon sariq kristall modda, 286°C da suyuqlanadi. U alizarin bo'yoq moddasini olishda asosiy xomashyo hisoblanadi.[O ] V 2O 5 O O а н т р а х и н о н

37 A L I Z A R I NKo’p halqali arenlar Alizarin – qizil rangli kristall modda bo`lib, 290 0 da suyuqlanadi. Alizaringa Al(OH) 3 qo`shilsa – och qizil rang, Fe(OH) 3 – to`q binafsha, Cr(OH) 3 – yashil rang hosil bo`ladi.O O O H O H

E’TIBORING IZ UCHUN RAHMAT

1834 yilda E. Mit che rli x benzolni benzoy kislotasining tuzlarini q i z dirib olgan va benzin deb nomlashni taklif qilgan. Keyinro q Yu. Li b ix bu birikmani benzol deb atashni taklif q ilgan.

O'xshashlar

Tutashgan arenlar

Neft turlari

Tabiiy moddalar manbalari (organik)

Neft va tabiiy gazning element tarkibi

Katalitik kreking jarayoni va ularni qayta ishlash