Dinamik va statik suzish - Jismoniy tarbiya - Slaydlar

Dinamik va statik suzish

Yuklangan vaqt:

08.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

313.7841796875 KB

Ko'chirib olish

Dinamik va statik suzish

 Ma’lumki suzuvchining suvda olg‘a sari harakatlanib borishi dinamik suzish deyiladi. Uni amalga oshirish uchun odatda suzuvchi ta’sir kuchlarini hosil qilishi kerak. Bunday ta’sir kuchlar qoidaga ko‘ra 4ta bo‘ladi

Og‘irlik kuchi  Suvning ko‘tarish kuchi tortish kuchi qarshilik ko‘rsatish kuchi bular orasida og‘irlik kuchi doimiy gidrostatik kuch bo‘lib qoladi va o‘zgarmaydi, qolganlari esa sabab va vaziyatlarga ko‘ra o‘zgarib turadi. Suzuvchining dastlabki harakatlari uning shaxsiy ichki kuchlari bo‘lib, suvga tayanishlarida yuzaga keladi. Tashqi kuchlarga esa gavdaning og‘irlik kuchi, gidrostatik kuch, gavdani itaruvchi hamda suzuvchining suvda harakatlar qilinishida xosil bo‘luvchi gidrodinamika kuch kiradi.

 Suzish texnikasi deganda, harakatlarni mutanosib ravishda namoyon qilish tushuniladi. Bu esa ma’lum harakat qoidalariga rioya qilgan bo’ladi. Aks holda oddiy suvda cho’miluvchilar suzishidan farqi qolmay qoladi. Buning uchun, avvalo, suzishning shakli, harakat usullari va shu harakatlarning o’zaro qovushishi, mos kelishi talab etiladi. Shunday sportchi o’zining tashqi va ichki kuchlarini yuqori darajada safarbar qila oladi. Suzuvchining muntazam ravishda «bir qolipga tushib suzish» tabiatini egallashi bora-bora uning individual suzish texnikasiga aylanib boradi. Endi u o’zining butun harakat va funktsional imkoniyatlarini o’z texnikasi asosida ro’yobga chiqaradigan bo’ladi. Bu, odatda, individual texnika deyiladi. Individual texnika doimiy ravishda rivojlantirib, takomillashtirib borishni talab etadi.

 Individual texnika qanchalik takomillashsa, u shunchalik engil ko’chadigan bo’lib boradi va yangidan-yangi turlar ustida mashq qilish imkoniyati tug’iladi. Suzish texnikasi qanchalik tez takomillashtirilib borilsa yuqorida aytib o’tganimizdek, sportchining yoshi bo’yi, gavda qismlari rivojlanadi. O’zaro nisbati, vazni oyoq va shu suzuvchining xos shaxsiy qobiliyati shakllanadi. Sportchining jismoniy chiniqqanligi, kuchi va va qayishqoqligining roli o’z-o’zidan ayon. Bularni bilganimiz holda, endi suvning o’z tabiati, suvda muallaq turish va harakatlanish qonuniyatlari haqida to’xtab o’tsak. Siz bu kurchgacha gidrostatika va gidrodinamika tushunchalarini anglab etgansiz.

 Shunday bo’lsa ham, ular xususida qisqacha eslatib o’tishni lozim topdik. Demak gidrostatika suzuvchi tanasining suvdagi muvozanatni ifodalasa, gidrodinamika suzuvchi tanasining suvdagi muvozanatini, harakatini ifodalaydi. Shundan kelib chiqib, suzuvchining muayyan harakatlari majmuasi natijasida uning suvda oldinga siljib borishiga dinamik suzish deyiladi. Gidrodinamikadan dinamik suzish kelib chiqqanidek, gidrostatikadan statik suzish kelib chiqadi. Buni quyidagicha izohlash mumkin. Masalan, odam gavdasi hech bir harakatlanmay ham ma’lum vaqt mobaynida suvda qalqib tura oladi, suvda cho’milganlarning barchasi buni yaxshi biladi. Xuddi mana shu ma’lum vaqt davomida odam gavdasining suv betida yohud uning biror qatlamida muallaq turish holati yuqorida tilga olgan statik suzish bo’ladi. Keyinroqda bular haqida alohida to’xtalib o’tamiz. Hozir esa suvning, ya’ni tabiati ya’ni fizik xossalari xususida suhatlashamiz.

 Hozir esa suvning, ya’ni tabiati ya’ni fizik xossalari xususida suhatlashamiz. Suzish sportida suvning fizik xossalari deganda, odatda, uning qovushqoqligi, zichligi, suvning siqiqligi va solishtirma og’irligi tushuniladi. Suvning qovushqoqligi deganda, suvning harakatlanishiga ko’rsatiladigan qarshiligi tushuniladi. Boshqacha qilib aytadigan bo’lsak, suv harakatlanish xususiyatiga ega, mana shu harakatlanish paytida suv zarrachalari va qatlmlari bir-biriga surkalib boradi. Binobarin, qatlamlar o’zaro surkalganda, ular o’rtasida ichki ishqalanish yuzaga keladi va bu ishqalanish esa, o’z navbatida, harakatlanishga qarshilik qiladi. Mana shunda paydo bo’lgan kuch suvning qovushqoqligidir. Suvning qovushqoqligi odatda, shu suvning kimyoviy xossasiga ham, holatiga ham bir qadar bog’liqdir. Sv harorati qancha past bo’lsa, uning qovushqoqligi shuncha yuqori bo’ladi.

 Odam gavdasi qismlarining solishtirma og’irligi bir xil emas deb yuqorida aytib o’tdik. Masalan, gavdaning o’pka atrofii qismlarining solishtirma og’irligidan oyoqlarning solishtirma og’irligi yuqori. Demak, odam suvga botayotganda hamisha uning oldingi oyoqlari suvga botadi. Havodan tushayotganda, tayyoradan sakraganida garchi u oyoqlari bilan sakrasa-da, boshi bilan tusha boshlaydi. Bu ham ma’lum. Chunki odam boshining solishtirma og’irligi gavdaning boshqa qismlari og’irligidan katta. Binobarin sportchi faqat o’z harakatlari bilan havo qarshiligiga oyoq-qo’llarini ro’para qilish orqali, ya’ni havoda «suzish» elementlarini bajarish bilangina havodagi vaziyatni o’zgartiradi va turli ko’rinishlarda shakllar yasaydi. Bir so’z bilan aytganda, sportchi o’zining butun og’irlik kuchini havoning qarshilik kuchiga butun gavdasi bo’ylab bir tekisda taqsimlay olgandagina, u gorizontal holatga erisha oladi. Suvda suzishda ham shunga o’xshash hodisa yuz beradi.

 Masalan, suzuvchining og’irlik kuchini F 1 suvning ko’tarish kuchini F 2 deb olsak, vertikal suzganida, ya’ni gavdaning vertikal suzuvchanligida F 4 va F 3 kuchlari gavdaning bo’ylamasiga ketgan o’qi bo’ylab taqsimlanadi: gorizontal suzuvchanlikka esa bu kuchlar mashhur o’qqa perpendikulyar taqsimlanadi. Demak, gavdaning keyingi suzuvchanligi suzish texnikasiga yordam beradi. Badiiy suzish usulida ko’p qo’llanadigan harakatlardan biri – oyoqlarni uzatgan holda ikki yoqqa kerib, qo’llarni ham uzatib og’irlik kuchi markazi bilan suzuvchalik markazini bir-biriga yaqinlashtirishdir. Bunda «juft kuchlar» elkasi kamaytirilgan bo’ladi. Bunda gavdani o’z o’qi atrofida bo’ylamasiga aylantirish orqali erishiladi.

 Endi gavdani o’z o’qi atrofida yonga aylantirishni ko’raylik. Bunda bir qo’lni yoki oyoqni ko’tarish kerak, shunda gavda qo’l yoki oyoq ko’tarilgan tomonga qarab aylanadi. chunki suvning siqilgan hajmi ta’sir kuchi, bosimi o’zgaradi, binobarin, suzuvchanlik markazi bilan og’irlik markazining nisbati o’zgaradi, demak, qo’l yoki oyoq og’irlik markazining nisbati o’zgaradi, demak, qo’l yoki oyoq ko’tarilgan tomonga gavdani aylantiradigan «juft kuch» hosil bo’ladi. Gavdaning qanchalik kam qismi suvga botgan bo’lsa, uni ko’taruvchi kuch shu tomonga shuncha kam kuch bilan ta’sir qiladi. Shu sababli ham, suzayotgan odam nafas olish uchun boshini ancha yonga burishni yoki ko’tarishni, qo’lini suvdan yuqoriga chiqarib oldinga tashlashni tez bajaradi, ikkinchi suvdagi qo’li esa nisbatan sekin harakatlanadi. Bordi-yu bosh yoki qo’l suvdan sekin ko’tariladigan bo’lsa, u holda suvning ko’tarish kuchini oshirish uchun suvostidagi qo’l va oyoqlarni tezroq harakatlantirish zarur. Suzuvchi suvga kalla tashlaganida tezroq boshi bilan qo’llarni yuqoriga ko’tarishga va oyoqlari bilan suvni tepishga oshiqadi, chunki bu paytda suvning ko’tarish kuchi kamayib, og’irlik kuchi ortib ketadi.

 Tashqi ishqalanishda suvning hamma qatlam zarrachalari suzuvchining tanasidan toyib ortda qolavermaydi. Uning qandaydir bir yupqa qismi ishqalanish ta’sirida teriga «yopishib» olib, gavda bilan bir xil tezlikda oldinga tomon harakat qilib boradi va o’z navbatida suvning ana shu qismi boshqa suv qismlariga qo’shilib bir oz bo’lsa ham yopishuvchi kuch hosil qiladi. Pirovard natijada odam gavdasi bilan birga muayyan og’irlikka ega bo’lgan muayyan miqdordagi suv olg’a tomon harakat qiladi. Tabiiyki, suzuvchi sportchi mana shu suv miqdorini eltib berish uchun ham kuch sarflashi lozim. Ishqalanish kuchi, odatda, gavda tekis, silliq bo’lmaganda, suzish liboslari dag’al matodan tikilgan bo’lganda oshadi. Hatto tajribali sportchilar musobaqalar oldidan qo’l-oyoqlaridagi butun tuklarni kirdirib tashlaydilar. Girdob (uyurma) qarshiligi. Sportchi zo’r berib olg’a harakatlanib borar ekan, oldidagi suv oqimini ikkiga yorib boradi. Suvlar esa ikki yonidan va bo’yni uzra orqa tomondan qo’shiladi. O’z-o’zidan tushunarliki, suzuvchining oldida suv bosimi ortiq, suv ko’tariladi, orqada esa bosim kamayib suv pasayadi. Bir qaraganda orqa tomondagi pasaygan suv va uning bosimi ahamiyatsizdek tuyuladi, aslida esa unday emas.

O'xshashlar

Suzish usullarida qo’l va oyoqlar harakati

Sport mashqlarining fiziologik tasnifi va ta`rifi

Organizmlarning turli jismoniy yuklamalarga adaptatsiyasi va zahira qobiliyatlari

Voleybol o’yini qoidalari, ularning shakllanishi va zamonaviy o`yin qoidalarining qisqacha izohi

Jismoniy sifatlar