Zamonaviy (amaliy) moliyaviy infratuzilma va moliyaviy tizimni tartibga solish - Iqtisodiyot - Slaydlar

Zamonaviy (amaliy) moliyaviy infratuzilma va moliyaviy tizimni tartibga solish

Yuklangan vaqt:

18.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

648.109375 KB

Ko'chirib olish

Zamonaviy (amaliy) moliyaviy infratuzilma va moliyaviy tizimni tartibga solish

REJA:  Moliyaviy infratuzilma tarkibi  Buxgalteriya hisobi tizimlari  Qimmatbaho qog‘ozlar savdosi qoidalari

Moliyaviy infratuzilma Buxgalteriya hisobi va sud ishlarini hal etish jarayonlari Moliyaviy tizim qatnashchilarining o’zaro munosabatlarini nazorat qiluvchi (tartibga soluvchi) idoralar Moliyaviy instrument (vosita)lar savdosiga ko’maklashuvchi hisob-kitob tashkilotlar 1B 12 04 01 19 0F 19 041B 01 1F 10 0C

Moliyaviy infratuzilma o‘z ichiga buxgalterlik hisobi va sud ishlarini hal etish jarayonlarini ;  moliyaviy instrument (vosita)lar savdosiga ko‘mak-lashuvchi hisob-kliring tashkilotlarini;  moliyaviy tizim qatnashchilari-ning o‘zaro munosabatlarini nazorat qiluvchi , tartibga soluvchi idoralarni oladi.  Bir necha asrlar davomida jamiyatning tarixiy rivojlanish tadqiqoti bilan shug‘ullanuvchi olimlarning aniqlashlariga ko‘ra, moliyaviy tizim infratuzilmasining evolyutsiyasi mamlakatlarning iqtisodiy rivojlanish mexanizmini tushunish uchun asosiy mezon bo‘lib hisoblanadi.

Moliyaviy infratuzilma tarkibi  Har qanday ijtimoiy ahamiyatga molik faoliyat muayyan qoida va qo‘llanmalar to‘plamiga rioya qilish zaruriyati bilan cheklanadi. Qonun statusi (maqomi)ga ega bo‘lgan va iqtisodiy faoliyatning har qanday sohasida yuz bergani kabi moliyaviy tizim harakatlanishidagi ma’lum aspektlarni cheklash uchun xizmat qiluvchi qoidalar mavjud. Ular orasida eng muhimlari har qanday turdagi tovlamachilikdan yuridik hamda jismoniy shaxslarni himoya qiluvchi va shartnoma majburiyatlariga rioya qilinishini ta’minlovchi qonunlardir. Bu qonunlar nafaqat davlatdan davlatga farq qiladi, balki vaqt o‘tishi bilan o‘zgarishga ham moyildir. Ular jamiyat yuridik tizimining bir qismi hisoblanadi va odatda , garchi bu qonunlarning o‘zgarishi ko‘pincha insonlarning ushbu tizim funksiyalariga qo‘yilgan talabining o‘zgarishi natijasida ro‘y bersada, moliyaviy tizimning chegarasidan chiquvchilardek izohlanadi.

Qimmatli qog‘ozlar bozorida savdo operatsiyalari to‘rt bosqichda amalga oshirilishi mumkin  bitishuvni (shartnomani) tuzish;  tuzilgan bitishuv parametrlarini tekshirish (solishtirish);  qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha savdoni amalga oshirish ;  bitishuv talablarini oxirigacha ijro qilish (to‘lovni amalga oshirish va qimmatli qog‘ozlarni yangi egasiga berish). Ushbu bosqich hisob-kitob tizimi tomonidan amalga oshiriladi.

Qimmatbaho qog‘ozlar savdosi qoidalari  Qimmatbaho qog‘ozlar savdosi qoidalari odatda uyushgan birjalar tomonidan o‘rnatiladi. Shundan so‘ng u tegishli qonun bilan tasdiqlanadi. Bu qoidalar savdo operatsiyalarini o‘tkazishda xarajatlarni minimumgacha kamaytirish maqsadida savdo tartibi (protsedurasi)ni standartlashga mo‘l-jallangan. Ideal holatda shu kabi qoidalar sinchkovlik bilan o‘ylab chiqilishi hamda savdoni eng kam xarajatlari bilan rag‘batlantirishi zarur edi. Lekin amalda ular ko‘pincha yetarlicha erkin xarakterga ega. Shunga qaramasdan, tan olish kerakki, bu kabi qoidalarning butunlay yo‘qligidan ko‘ra mavjudligi afzalroqdir.Qimmatli qog‘ozlar bozorida moliyaviy instrumentlar savdosini tashkillashtiruvchi va savdo jarayonlarini ta’minlashga xizmat ko‘rsatuvchi institutlar uning savdo tizimi tuzilmasini tashkil qiladi.  Hozirda qimmatli qog‘ozlar bozori savdo tizimlari – moliyaviy instrumentlarning (pul, kreditlar, valuta, qimmatli qog‘ozlar) bozor muomalasi jarayonlarini tashkillashtiruvchi shakllar, usullar va normalar (tegishli tartib-qoidalar, qonuniy-me’yoriy hujjatlar), traditsiyalar (jumladan etik normalar), tamoyillar hamda ushbu jarayonlarni normal kechishiga xizmat ko‘rsatuvchi professional qatnashchilar majmuasidan iborat murakkab savdo industriya sifatida tashkillashgan bozor mexanizmi.

 Qimmatli qog‘ozlar bozori professional ishtirokchilari bitimlarni faqat qonun hujjatlarida belgilab qo‘yilgan shakldagi topshiriq, vositachilik shartnomalari yoki qonunchilikda belgilangan boshqa shartnomalar asosida ularda ko‘rsatilgan barcha zarur shartlarga aniq rioya qilgan holda mijozlar hisobidan amalga oshirishlari mumkin.  Mijoz yoki uning topshiriq shartnomasi bo‘yicha ishonchli vakili shartnoma bajarilguncha bir yoqlama tartibda uning amal qilishini to‘xtatish huquqiga ega.  Qimmatli qog‘ozlar bozori professional ishtirokchilarining qimmatli qog‘ozlar bozorida operatsiyalarni amalga oshirishlariga ular tegishli litsenziyaga ega bo‘lsalar ruxsat etiladi.  Qimmatli qog‘ozlar bozorida amalga oshiriladigan va ularning narxi, egasi, daromad keltirish darajasi o‘zgarishi, shuningdek, qimmatli qog‘ozlar yuzasidan qilinadigan o‘zaro hisob-kitoblar bilan bog‘liq har bir bitim qonun hujjatlarida belgilangan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazilishi lozim.  Fond birjalari, fond bo‘limini tashkil qilgan boshqa birjalar va qimmatli qog‘ozlar bilan birjadan tashqari savdolar tashkilotchisi savdolarida tuzilgan qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha bitimlar ular tomonidan tasdiqlangan va qimmatli qog‘ozlar bozorini tartibga solish bo‘yicha vakolatli davlat organi bilan kelishilgan qoidalarga asosan ro‘yxatga olinadi.  Yuridik shaxslar ishtirokida egasi yozilgan qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha tuzilgan bitimlar, shuningdek, egasi yozilmagan qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha tuzilgan bitimlar ro‘yxatdan o‘tkazilishi kerak.  Tashkiliy yo‘sinda yo‘lga qo‘yilgan bozorda oldi-sotdi bitimlari tuzish chog‘ida bitim tuzish va unga oid hisob- kitoblar sanasi o‘rtasidagi vaqt qimmatli qog‘ozlar bo‘yicha savdolar tashkilotchisi qoidalari, boshqa hollarda esa oldi-sotdi shartnomalari asosida belgilanadi. Belgilangan muddatlar buzilgan taqdirda bitim haqiqiy emas deb hisoblanadi va yetkazilgan zarar uchun bitimning aybdor tomoni, agarda uning aybdor ekanligi aniqlansa, javobgarligiga sabab bo‘ladi.

Moliya bozorining savdo tizimlarini moliyaviy instrumentlar turi bo‘yicha quyidagicha ajratish mumkin:  qimmatli qog‘ozlar savdosi tizimlari ;  pul vositalari (masalan, plastik kartochkalarning turli xillari) va valuta (horijiy EKV) savdosi tizimlari;  kreditlar savdosi tizimlari;  sug‘urta instrumentlari (polislari) savdosi tizimlari;  moliyaviy (valuta) qiymatga ega bo‘lgan antikvariat va yuvelir buyumlari, qimmatbaho metall va toshlar hamda noyob (kamyob) elementlar (radiaktiv) savdosi tizimlari.

Buxgalteriya hisobi  Moliyaviy hisobotlar tizimini o‘rganuvchi predmet yoki fan buxgalteriya hisobi deyiladi  Buxgalteriya hisobi barcha xo‘jalik operatsiyalarini yaxlit, uzluksiz, hujjatlar asosida hisobga olish yo‘li bilan buxgalteriya axborotini yig‘ish, qayd etish va umumlashtirishning tartibga solingan tizimidan, shuningdek uning asosida moliyaviy va boshqa hisobotni tuzishdan iboratdir.  Buxgalteriya hisobi xo‘jalik operatsiyasini buxgalteriya hisobining kamida ikkita schyotida bir vaqtda va o‘zaro bog‘liq holda pulda baholab aks ettirish yo‘li bilan ikkiyoqlama yozuv usulida yuritiladi

 Buxgalteriya hisobi vazifasini yechishning dasturiy ta’minlanishi ishlab chiqarishning ko’rib chiqilgan pallalarining hisob vazifalarini integratsiyalash hamda tashqi aloqalarning mavjudligini hisobga olish bilan ko’riladi. Barcha xo’jalik operatsiyalari boshlang’ich buxgalteriya hujjati — xo’jalik operatsiyasi sodir bo’lganligi haqidagi to’liq va ishonchli yozma guvohnomada qayd etiladi. Hujjat yuridik kuchga ega. Ularni shakllantirish va qo’llash bo’yicha umumiy uslubiy rahbarlik O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi va Davlat statistika qo’mitasi tomonidan amalga oshiriladi. Ular hujjatlar haqidagi qoidalarni nashr qiladi, boshlang’ich hujjatlarning namunaviy shakllarini ishlab chiqadi, yo’riqnomaviy va uslubiy materiallarni nashr etadi.

 Milliy iqtisodiyotni boshqarishdagi o’zgarishlar, bozor munosabatlariga o’tish buxgalteriya hisobini tashkil qilish va olib borishga katta ta’sir ko’rsatmoqda. Hisobning xalqaro tizimlariga o’tishi amalga oshirmoqda, bu uning uslubiyotining yangi shakllarini ishlab chiqishni talab qiladi. Buxgalteriya hisobining axborot tizimi va uni kompyuterda ishlab chiqishni tashkil qilishning an’anaviy shakllari katta o’zgarishlarga uchragan. Hisobchidan korxona moliyaviy holatining ob’yektiv baholarini bilish, moliyaviy tahlil usullarini egallash, qimmatli qog’ozlar bilan ishlashni bilish, bozor sharoitlarida pul mablag’lari investitsiyalarini asoslash va boshqalar talab qilinadi.  Hozirgi davrda hisobchini «moliyaviy menejer», «hisobchi- tahlilchi» deb atash ham mumkin.

Buxgalteriya hisobining hujjatlari turli belgilari bo’yicha tasniflanadi:  belgilanishi bo’yicha — farmoyish beradigan, ijroiya (oqlaydigan), hisobli rasmiylashtiruvchi, murakkab;  xo’jalik operatsiyalari mazmuni bo’yicha — moddiy, pulli hisoblash;  aks ettirgan operatsiyalarning hajmi bo’yicha — yagona (birlamchi) yoki yig’ma;  foydalanish usuli bo’yicha — bir martali va jamlovchi;  hisobga oladigan o’rinlarning soni bo’yicha — bir qatorli va ko’p qatorli;  tizilish joyi bo’yicha — ichki va tashqi;  to’ldirish usuli bo’yicha — qo’lda, hisobni avtomatlashtirish vositalari yordamida

Buxgalteriya vazifalarini yechishni AATexlari asosida tashkil qilish birlamchi buxgalteriya hujjatlarini tuzish paytidan boshlab yakuniy moliyaviy hisobotni tuzish bilan yakunlanuvchi operatsiyalarining yig‘indisidir. Hozirga bosqichda buxgalteriya vazifalarini axborot-kommunikatsiya texnologiyalari asosida markazlashtirilgan holda ishlab chiqish asosiy rolni o‘ynaydi:  foydalanuvchining ish joyida o‘rnatilgan kompyuterlarni qo‘llash, bu yerda vazifalarni yechish hisobchi tomonidan bevosita uning ish joyida bajariladi;  korxona (tashkilot, firma)ning turli xildagi bo‘linmalari iqtisodiy vazifalarini integratsiyalangan holda ishlab chiqilishini ta’minlovchi mahalliy va ko‘p bosqichli hisoblash tarmoqlarini shakllantirish;  hisoblash texnikasida bajariladigan buxgalteriya hisoblashlar tarkibini ancha ko‘paytirish; har xil bo‘linmalar uchun korxonaning yagona taqsimlangan ma’lumotlar bazasini yaratish; birlamchi buxgalteriya hujjatlarini mashinada shakllantirish imkoniyatlari, bu qog‘ozsiz texnologiyalarga o‘tishni ta’minlaydi va hujjatlarni yig‘ish va ro‘yhatga olish bo‘yicha operatsiyalar mehnat talabligi darajasini kamaytiradi ;  buxgalteriya vazifalari majmualarini yechishni integratsiyalash;  dialogli usulda amalga oshirish yo‘li bilan axborot xizmat ko‘rsatishni tashkil qilish imkoniyati.

O'xshashlar

Zamonaviy moliyaviy tashkilotlar

Iqtisodiy sub’ektlar faoliyatini davlat tomonidan moliyaviy tartibga solish instrumentlari

Moliyaviy hisobotlar. Moliyaviy hisobotlar tahlili

Moliyaviy hisobotlarda moliyaviy koeffitsiyentlardan foydalanish

Moliyaviy boshqaruv