Zamonaviy moliyaviy tashkilotlar - Iqtisodiyot - Slaydlar

Zamonaviy moliyaviy tashkilotlar

Yuklangan vaqt:

16.10.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2966.7138671875 KB

Ko'chirib olish

ZAMONAVIY MOLIYAVIY TASHKILOTLAR

REJA: 1.Zamonaviy (amaliy) moliyaviy tashkilotlarva ularning funksiyalari. 2. Xalqaro moliya tashkilotlari.

1. Zamonaviy (amaliy) moliyaviy tashkilotlarva ularning funksiyalari. Markaziy bank - mamlakatning pul belgilarini emissiya qilish va tijorat banklari faoliyatini nazorat qilish huquqi berilgan bosh davlat banki. Markaziy bank "banklarning banki" boʻlib, pul muomalasini tartibga solishda va byudjetni boshqarishda davlat hamda hukumatga yordam beradigan moliyaviy organ hisoblanadi. Pul emissiyasini amalga oshirish, davlatning oltin-valyuta zaxiralarini saqlash, bank tizimini kreditlash, hukumat va tijorat banklarining hisoblarini olib borish, pul muomalasini tartibga solish, kredit muassasalarini nazorat qilish Markaziy bankning asosiy vazifasiga kiradi. Buyuk Britaniyadagi Angliya banki (Bank of England) , AQShdagi AQSH Federal zaxira tizimi (Federal Reserve System) , Germaniyadagi Bundesbank (Bundesbank) , Yaponiyadagi Yaponiya banki (Bank of Japan )jahondagi eng yirik markaziy banklar qatorida turadi.

Markaziy bank odatda davlat to‘lov tizimining yuragi hisoblanadi. U davlatni milliy valyuta bilan ta’minlaydi va banklararo hisob-kitoblar tizimi uning boshqaruvida bo‘ladi. To‘lov tizimi samarali bo‘lishi uchun inflyatsiya darajasi kamida o‘rtacha bo‘lishi va buni markaziy banklar o‘zlarining asosiy vazifasi deb ko‘rishlari shart. Biroq, ko‘p davlatlarda ulardan aholining to‘liq bandligini hamda davlat iqtisodiy o‘sishini ta’minlash kabi maqsadlarga erishishga yo‘naltirilgan harakatlarni kutishadi. Bunday davlatlarda markaziy banklarga ko‘pincha bir-biri bilan nizoli maqsadlarni balansga keltirish: narxlar barqarorligini va aholining to‘liq bandligini ta’minlash yuzasidan barcha choralarni ko‘rishiga to‘g‘ri keladi.

O‘ zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi 124-modda. O‘zbekiston Respublikasining bank tizimini respublika Markaziy banki boshqaradi. O‘zbekiston Respublikasining 1995-yil 21-dekabrda “Markaziy banki to‘g‘risida”gi Qonuni qabul qilindi. 2019-yil 11-noyabrda ushbu qonuni yangi tahriri qabul qilindi. Ushnu qonun 11-bob 72-moddadan iborat ( https://lex.uz/docs/-4590452 ).

Ixtisoslashgan moliyaviy vositachilar Bu guruh tashkilotlar iqtisodiy faoliyatning o‘ziga xos turlarini rag‘batlantirish maqsadida tuzilgan korxonalarni o‘z ichiga oladi. Ushbu korxonalar faoliyati moliyalashtirish jarayonini yengillashtiradi yoki ular muayyan guruhdagi mijozlarga har xil turdagi qarzga oid instrument (vosita)larni taqdim etadilar. Bunga misol tariqasida fermerlar, talabalar, kichik korxonalar, yangi uylarni sotib oluvchilar va boshqalarga qarz beruvchi yoki qarzni kafolatlovchi davlat agentliklarini ko‘rsatish mumkin. Davlat tashkilotlarining boshqa guruhi bank omonatlarining sug‘urtasi uchun tashkil etilgan agentliklar sifatida namoyon bo‘ladi. Ularning asosiy funksiyasi moliyaviy tizimning barcha qismida yoxud uning qaysidir bir qismida iqtisodiy inqirozlarning oldini olish orqali iqtisodiy barqarorlikka ko‘maklashishdan iborat.

Bu rejada eng yomon ssenariy bank sarosimasi hisoblanadi. Omonat-chilar, agar pullarining ishonchli joyda turganligi va istagan paytda ularni qaytarib olishlariga ishonishsa, o‘z omonatlarini banklarda saqlashga rozi bo‘ladilar. Shu bilan birga, banklarda nolikvid va riskli aktivlar mavjudligi va bu aktivlar bankning omonatchilar oldidagi majburiyatlarini ta’minlash uchun xizmat qilishi ham ularga ma’lum. Agar omonatchilar qaysidir paytda o‘z omonatlarini to‘liq miqdorda qaytarib olishlariga ishonishmasa, ular sarosimaga tushib, bankka qarab yugurishadi va birinchi bo‘lib navbatga turishga va imkon qadar tezroq o‘z pullarini qaytarib olishga urinishadi. Bu kabi holat bankni o‘z riskli aktivlarining bir qismini pulga sotishga majbur qiladi. Agar omonatlarni ta’minlovchi aktivlar nolikvid bo‘lsa, ularni tezroq sotish zaruriyati bankka bu aktivlarni o‘z narxidan past narxlarda sotishga to‘g‘ri kelishini bildiradi. Agar qaysidir bankda omonatchilar bilan hisob-kitob qilish uchun mablag‘ yetishmasa, “yuqtirish riski” paydo bo‘ladi va yuqorida keltirilgan holat boshqa muassasalarda ham takrorlanishi mumkin. Biroq “yuqtirish” muammosi “naqdga yopishish” deb ataladigan holatda, ya’ni odamlar hech bir bankda omonatlarini qoldirmasdan, ularni naqd pul ko‘rinishida ushlab turishga harakat qilishgan taqdirda umumiy moliyaviy tizimga xavf solishi mumkin.

Mintaqaviy va butundunyoviy moliyaviy tashkilotlar Xalqaro valyuta-kredit va moliya munosabatlarining institutsional tuzilishi o‘ziga ko‘plab xalqaro tashkilotlarni qamrab oladi. Ulardan ba’zilari ko‘pgina vakolatlarga hamda yuqori miqdordagi moliyaviy resurslarga ega bo‘lgan holda xalqaro valyuta-kredit va moliya munosabatlarini tartibga solishni amalga oshiradi. Boshqalari esa, hukumatlararo muhokama etish uchun forumlar tashkil etish hamda valyutakredit va moliya siyosati bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish bilan shug‘ullanadi. Xalqaro moliya tashkilotlari o‘zida jahon iqtisodiyoti barqarorligini ta’minlash uchun moliya va valyuta-kredit munosabatlarini tartibga solish maqsadlarida davlatlararo kelishuv asosida tashkil etilgan xalqaro tashkilotlarni ifodalaydi. Xalqaro moliya tashkilotlarining yuzaga kelishiga asosan jahon xo‘jaligida globallashuv jarayonlarining rivojlanishi hamda xalqaro moliya bozorlaridagi va jahon valyuta tizimidagi beqarorlikning kuchayishi sabab bo‘ldi. Ular asosan ikkinchi jahon urushidan keyin tashkil topgan va hozirgi vaqtda mamlakatlarning valyuta-kredit va moliya munosabatlari sohasidagi xamkorligini rivojlantirishda hamda ushbu munosabatlarni davlatlararo darajada tartibga solishda muhim rol o‘ynaydi. Xalqaro moliya tashkilotlari vujudga kelishining birinchi bosqichi birinchi va ikkinchi jahon urushlari orasidagi davrga to‘g‘ri keladi. Xalqaro moliya tashkilotlari vujudga kelishining ikkinchi bosqichi hamda ular faoliyatining kuchayish jarayoni ikkinchi jahon urushidan so‘ng mustamlakachilik tizimining parchalanishi va 1970 yillardagi iqtisodiy o‘zgarishlar bilan bog‘liqdir. Shu bilan birgalikda 1980-yillarning boshlarida xalqaro moliya tashkilotlari faoliyatida uchinchi bosqichning boshlanganligini qayd etishimiz mumkin. Chunki bu davrda jahon iqtisodiyotida globallashuvning kuchayishi hamda integratsion jarayonlarning jadallashuvi kabilarni ko‘rsatish mumkin. Dunyodagi bir qator davlatlarning hukumat organlari zamonaviy xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi muammolarni birgalikda hal etishga ehtiyoj sezdilar va buning natijasida xalqaro tashkilotlarga bo‘lgan talab yanada ortib bordi

Xalqaro moliya tashkilotlariga Xalqaro Valyuta fondi, Jahon banki, Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Xalqaro hisob-kitoblar banki, Osiyo, Amerika, Afrika mintaqaviy rivojlanish banklari va boshqalar kiradi. Xalqaro moliya tashkilotlarining faoliyati jahon xo‘jaligining barqarorligiga erishishga hamda valyuta-moliya sohasidagi munosabatlarning uzluksizligini ta’minlashga yordam beradi. Eng avvalo, bunga bo‘lgan zaruriyat davlatlar o‘rtasidagi o‘zaro aloqalar ko‘lamining ortib borishi shuningdek, ularning o‘zgaruvchan xususiyatga ega ekanligi bilan izohlanadi. Shuningdek ular mamlakatlar va davlatlar o‘rtasida hamkorlikni tashkil etish uchun forum sifatida xizmat qilishga ham yo‘naltirilgan. Bundan tashqari, jahon xo‘jaligining muhim muammolari bo‘yicha tavsiyalar ishlab chiqish va rivojlanish tendensiyalari to‘g‘risidagi ma’lumotlarni umumlashtirish, tahlil etish hamda o‘rganish sohasida xalqaro valyuta-moliya tashkilotlarning ahamiyati ortib bormoqda.

Xalqaro valyuta-kredit va moliya tashkilotlari tomonidan bajariladigan asosiy funksiyalarga quyidagilar kiradi: 1) axborot funksiyasi. Xalqaro moliya tashkilotlari jahon xo‘jaligi rivojlanishining umumiy tendensiyalari hamda biror bir davlatning iqtisodiy holati to‘g‘risida ma’lumotlar olish mumkin bo‘lgan axborot markazi rolini bajaradi. Xalqaro valyuta-kredit tashkilotlari o‘tkazilgan xalqaro konferensiyalar, yig‘ilishlar, tadqiqotlar natijalari bo‘yicha statistik materiallarni nashr etib boradi. 2) maslahatchi funksiyasi . Xalqaro moliya tashkilotlari mamlakatlarning xukumatlariga valyutakredit va moliya siyosatini o‘tkazish bo‘yicha maslahatlar beradi. 3) tartibga solish funksiyasi . Xalqaro moliya tashkilotlari xalqaro moliya munosabatlarini tartibga solish funksiyasini ham bajaradi. Jumladan, XVF to‘lov balansida muammolarga ega bo‘lgan mamlakatlarga vaqtinchalik moliyaviy yordam ko‘rsatadi. XVF mamlakatlarga milliy valyuta kursini bir maromda saqlash uchun ham bir necha bor vaqtinchalik yordam ko‘rsatgan. 4) bashorat qilish funksiyasi. Xalqaro moliya tashkilotlari milliy va jahon iqtisodiyoti rivojlanishining bashoratini amalga oshiradi. Xalqaro moliya tashkilotlari universallik darajasi va maqsadlariga bog‘liq holda jahon ahamiyatiga ega bo‘lgan, mintaqaviy, shuningdek faoliyati jahon xo‘jaligining ma’lum bir sohasini qamrab oluvchi tashkilotlarga ajratiladi. Xalqaro iqtisodiy munosabatlarning asosiy shakllarini tartibga soluvchi xalqaro tashkilotlarni tashkil etish g‘oyasi 1929-1933-yillardagi jahon iqtisodiy inqirozi ta’siri natijasida yuzaga keldi. Xalqaro moliya tashkilotlari jahon iqtisodiyotini rivojlantirish sohasidagi muayyan masalalarni hal etish uchun a’zo mamlakatlarning 13 moliyaviy resurslarini birlashtirish orqali tashkil etiladi. Ushbu masalalar quyidagilardan iborat bo‘lishi mumkin:

Xalqaro moliya tashkilotlarida qatnashish darajasi va alohida mamlakatlarning ta’siri ularning kapitaldagi bo‘nagining miqdori bilan aniqlanadi. Xalqaro moliya tashkilotlari faoliyatining samaradorligi muayyan darajada a’zo mamlakatlarning xukumati va davlat tashkilotlari va bilan bo‘ladigan o‘zaro munosabatga bog‘liq bo‘ladi. Shunday ekan xalqaro moliya tashkilotlarining investitsion faoliyati ko‘p hollarda yirik xalqaro loyihalar bo‘yicha risklarni boshqarish va sug‘urtalashni amalga oshiruvchi davlat tashkilotlari bilan yaqin xamkorlikni talab etadi. Bugungi kunda ko‘plab xalqaro moliyaviy tashkilotlar mavjud. Ularning vakolati turli davlat hukumatlari moliyaviy siyosatini muvofiq-lashtirishdan iborat. Bunday xalqaro moliyaviy tashkilotlar ichida eng muhimi Bazelda (Shveysariya) joylashgan Xalqaro hisob-kitoblar banki (BIS – Bank for International Settlements) hisoblanadi. Uning vazifasi barcha mamlakatlardagi bank qoidalarining maksimal o‘xshashligini ta’minlash-dan iborat. Undan tashqari, xalqaro moliya bozorida yana ikki xalqaro moliyaviy tashkilot faoliyat yuritadi. Ularning maqsadi – savdo va moliya faoliyatini rag‘batlantirishdan iborat. Bular: Xalqaro valyuta fondi (XVF) (IMF – International Monetary Rupd) va Xalqaro taraqqiyot va tiklanish banki, yoki Dunyo banki (International Bank for Reconstruction and Development, World bank). XVF unga a’zo bo‘lgan davlatlar iqtisodiy va moliyaviy sharoitlarining o‘zgarishini kuzatadi, texnik yordam ko‘rsatadi, xalqaro savdo va moliya operatsiyalari qoidalarini ishlab chiqadi, xalqaro iqtisodiyotning turli masalalari bo‘yicha maslahat beradi, ayrim a’zo davlatlar to‘lov balansini to‘g‘rilab olishlari uchun resurslar taqdim qiladi.

pul-kredit siyosatini, shu jumladan valyuta siyosatini ishlab chiqadi va amalga oshiradi O‘zbekiston Respublikasida inflatsiya darajasini monitoring, tahlil va prognoz qiladi, tegishli axborot materiallarini hamda statistik ma’lumotlarni e’lon qiladi O‘zbekiston Respublikasining to‘lov balansini, xalqaro investitsiyaviy mavqeyini, tashqi qarzini va zaxira aktivlarini o‘z ichiga olgan bank, pul-kredit statistikasini, tashqi sektor statistikasini shakllantirishni hamda e’lon qilishni amalga oshiradi; har yili O‘zbekiston Respublikasi Hukumatiga Davlat budjeti loyihasini tayyorlashga doir tavsiyalarni o‘z ichiga olgan iqtisodiy va moliyaviy masalalar bo‘yicha axborotni taqdim etadi;O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki quyidagi funksiyalarni bajaradi:

naqd pul muomalasini tashkil etadi; valyutani tartibga solishni va valyutani nazorat qilishni amalga oshiradi; banklarni va kredit byurolarini davlat ro‘yxatidan o‘tkazishni amalga oshiradi; banklarning, mikrokredit tashkilotlarining, lombardlarning, to‘lov tashkilotlarining, to‘lov tizimlari operatorlarining, valyuta birjalarining, kredit byurolarining faoliyatini va qimmatli qog‘ozlar blankalarini ishlab chiqarishni litsenziyalaydi, shuningdek kredit tashkilotlarining, to‘lov tashkilotlarining, to‘lov tizimlari operatorlarining, valyuta birjalarining, kredit byurolarining va banklar guruhlarining faoliyatini tartibga soladi hamda ushbu faoliyat ustidan nazoratni amalga oshiradi.

XALQARO MOLIYA TASHKILOTLARINING VUJUDGA KELISHINING BOSQICHILARI: 1. Xalqaro moliya tashkilotlari vujudga kelishining birinchi bosqichi birinchi va ikkinchi jahon urushlari orasidagi davrga to‘g‘ri keladi. 2. Xalqaro moliya tashkilotlari vujudga kelishining ikkinchi bosqichi hamda ular faoliyatining kuchayish jarayoni ikkinchi jahon urushidan so‘ng mustamlakachilik tizimining parchalanishi va 1970-yillardagi iqtisodiy o‘zgarishlar bilan bog‘liqdir. 3. 1980-yillarning boshlarida xalqaro moliya tashkilotlari faoliyatida uchinchi bosqichning boshlandi. Chunki bu davrda jahon iqtisodiyotida globallashuvning kuchayishi hamda integratsion jarayonlarning jadallashuvi kabilarni ko‘rsatish mumkin. Dunyodagi bir qator davlatlarning hukumat organlari zamonaviy xalqaro iqtisodiy munosabatlardagi muammolarni birgalikda hal etishga ehtiyoj sezdilar va buning natijasida xalqaro tashkilotlarga bo‘lgan talab yanada ortib bordi

XALQARO MOLIYA TASHKILOTLARINING VUJUDGA KELISHIGA VA FAOLIYATINING RIVOJLANISHIGA TA’SIR KO‘RSATGAN OMILLAR: — xo'jalik hayoti baynalminallashuvining kuchayishi, shuningdek, transmilliy korporatsiyalar va transmilliy banklarning tashkil topishi; — jahon xo'jaligida moliyaviy munosabatlarni xalqaro tartibga solishga bo‘lgan ehtiyojning kuchayishi; — jahon valyuta tizimi, xalqaro valyuta-kredit, qimmatbaho qog'ozlar va oltin bozorlaridagi yuzaga keladigan muammolarni hamkorlikda hal qilish zaruriyatining ortib borishi.

XALQARO MOLIYA TASHKILOTLARI TOMONIDAN BAJARILADIGAN ASOSIY FUNKSIYALARGA QUYIDAGILAR KIRADI: Axborot funksiyasi; Maslahatchi funksiyasi; Tartibga solish funksiyasi; Bashorat qilish funksiyasi .

XALQARO MOLIYA TASHKILOTLARI JAHON IQTISODIYOTINI RIVOJLANTIRISH SOHASIDAGI MUAYYAN MASALALARNI HAL ETISH UCHUN A’ZO MAMLAKATLARNING MOLIYAVIY RESURSLARINI BIRLASHTIRISH ORQALI TASHKIL ETILADI. Xalqaro moliya tashkilotlari jahon iqtisodiyotini rivojlantirish sohasidagi qaysi masalalarni hal etish uchun moliyaviy resurslar ajratadi?

Xalqaro moliya tashkilotlari quyidagi maqsadlarni ko‘zlagan holda faoliyat yuritadi:  jahon iqtisodiyoti va xalqaro moliyani barqarorlashtirish maqsadida jahon hamjamiyatida harakatlarni birlashtirish;  valyuta va moliya-kredit munosabatlarini xalqaro tartibga solishni amalga oshirish;  jahon valyuta va moliya-kredit siyosatining strategiya va taktikasini hamkorlikda ishlab chiqish va muvofiqlashtirish.

ALOHIDA MAMLAKATLARNING XALQARO MOLIYA TASHKILOTLARIDA QATNASHISH DARAJASI VA TA’SIRI NIMA BILAN ANIQLANADI? Xalqaro moliya tashkilotlarida qatnashish darajasi va alohida mamlakatlarning ta’siri ularning kapitaldagi bo‘nagining miqdori bilan aniqlanadi.

XALQARO MOLIYA TASHKILOTLARIGA QUYIDAGI TASHKILOTLAR KIRADI:  Xalqaro Valyuta fondi;  Jahon banki guruhiga kiruvchi xalqaro moliyaviy tashkilotlar: • Xalqaro tiklanish va taraqqiyoti banki; • Xalqaro rivojlanish assotsiatsiyasi; • Xalqaro moliya korporatsiyasi; • Investitsiyalarni kafolatlash bo’yicha ko’p tomonlama agentlik; • Investitsion kelishmovchiliklarni tartibga solish xalqaro markazi;  Yevropa tiklanish va taraqqiyot banki, Osiyo, Amerika, Afrika mintaqaviy rivojlanish banklari va boshqalar kiradi.

Jahon Banki tarkibidaga 5 ta tashkilot kiradi: 1.Xalqaro taraqqiyot va tiklanish banki daromadi o’rta darajadagi davlatlarga yordam beradi. XTTB o’zining mablag’ini asosan xalqaro moliya bozoriga obligatsiyalarni sotish yo’li bilan tashkil qiladi. 2. Xalqaro Taraqqiyot Asotsiyatsiyasi - 1960-yilda tuzilgan bo'lib, asosan kambag’al davlatalar va aholi jon boshiga daromadi $835 gacha bo’lgan davlatlarga yordam beradi, foizsiz qarzlar beradi, texnik loyihalarni moliyalashtiradi va siyosiy muammolar bo’yicha yordam beradi. 3.Xalqaro Moliya Korporatsiyasi 1956 – yilda xususiy sektorga hukumat kafolatlarisiz investitsiya berib, uning rivojlanishiga ko'maklashish uchun tuzilgan.

4.Investitsiyalarni Kafolatlash bo'yicha ko'p tomonlama agentlik rivojlanayotgan mamlakatlarda xususiy investorlarga ko'maklashish uchun tuzilgan,bundan maqsad investorlarni notijoriy xatarlardan (ya'ni, huquqiy yoki siyosiy xatarlardan urush, siyosiy larzalar, milliylashtirish xataridan investisiya beriladigan mamlakat hukumatining hatti-harakatlaridan) himoya qilishdir. 5.Investitsion kelishmovchiliklarni tartibga solish xalqaro markazi kelishmovchiliklarni tartibga solishni investor davlatlar va investitsiya oluvchi davlatalar o’rtasidagi investitsiyaga tegishli munozarali savollarining kelishuvi yoki muhokamasi ishlarini ta’minlash orqali amalga oshiradi.

Adabiyotlar ro’yhati: 1. Malikov T.S. Moliya. –T.: “Iqtisod-moliya”, 2018. – 268 b. 2. Ataniyazov J.X. Xalqaro moliya munosabatlari. –T. : “Iqtisod-moliya”, 2020. -612 b. 3. O‘zbekiston Respublikasining 2019-yil 11- noyabrdagi “Markaziy banki to‘g‘risida”gi Qonuni (yangi tahrir). 4. cbu.uz – O’zbekiston Respublikasi Markaziy banki rasmiy sayti. 5. worldbank.org – Jahon Banki rasmiy sayti; 6. imf.org – Xalaqro valyuta fondi rasmiy sayti.

E’TIBORINGIZ UCHUN RAXMAT!

O'xshashlar

Zamonaviy (amaliy) moliyaviy infratuzilma va moliyaviy tizimni tartibga solish

Moliyaviy hisobotlar. Moliyaviy hisobotlar tahlili

Moliyaviy hisobotlarda moliyaviy koeffitsiyentlardan foydalanish

O’zbekistonning xalqaro tashkilotlar bilan aloqalari

Moliyaviy boshqaruv