Ulgurji oziq–ovqat bozorlari faoliyat ko’rsatishining xorijiy tajribasi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Ulgurji oziq–ovqat bozorlari faoliyat ko’rsatishining xorijiy tajribasi

Yuklangan vaqt:

13.07.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

621.025390625 KB

Ko'chirib olish

Ulgurji oziq–ovqat bozorlari faoliyat ko’rsatishining xorijiy tajribasi REJA: 1.Ulgurchi oziq–ovqat 2. AQShdagi ulgurji-vositachilarni quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin 3.Rossiya va Yaponiya ulgurji savdosi 4.O’zbekistonning ulgurji bozori 5.Xulosa 6.Foydalanilgan adabiyotlar

Oziq-ovqat sanoati – xalq xoʻjaligining oziq-ovqat mahsulotlari ishlab chiqaradigan sohasi. Tarmoq tarkibida goʻsht-sut, yogʻ- moy, baliq mahsulotlari, un-yorma, makaron, mevasabzavot konservalari, sut- yogʻ, shakar, choy qadokdash, qandolatchilik, non, uzum va shampan vinolari, spirt, araq, tamaki, pivo, chanqovbosar ichimliklar, sovun va boshqa sanoat korxo-nalari bor.

Bugungi kunda mahsulotlarni bozorlarga taklif etish, yetkazib berish, saqlash masalalari dolzarb bo’lib bormoqda. Bu borada 2022-2026 yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasida maqroiqtisodiy barqarorlikni ta’minlashda alohida respublika hududlarida savdo infratuzilmasini rivojlantirish vazifasi belgilangan. Bunda: har bir hududda yirik ulgurji savdo markazlari, jumladan, logistika, muzlatgich, omborxonalarni tashkil etish, yirik tuman va shaharlarda kamida 3 tadan zamonaviy savdo markazlarini tashkil etish ko’zda tutilgan

Ulgurji savdo faoliyatining zamonaviy rivojlanishi xorij amaliyotida 70- yillarning o’rtalariga to’g’ri keldi. Bundan 30 yil oldin, xorijiy marketing mutaxassislari ulgurji savdo korxonalarini ijtimoiy hayot sahnasidan yo’qolib ketishini aytishgan. Ammo ushbu prognozlardan farqli o’laroq, ulgurji savdo o’zining pozisiyasini shu qadar mustahkamlab, iqtisodiyotda muhim rol o’ynay boshladi. Xorijiy iqtisodchilarining fikriga ko’ra, ulgurji savdo tashkilotlari zamonaviy ilmiy-

Iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar tovar bozorlarida sotiladigan mahsulotlarning asosiy qismi ulgurji-vositachilik tuzilmasi orqali sotiladi. Chunki, ko’pchilik tovar ishlab chiqaruvchilar, ayniqsa, kichik va o’rta korxonalar o’zlarining xususiy taqsimot kanallarini yaratishga mablag’larini sarflashlaridan ko’ra tovarlarini ulgurji-vositachilik tuzilmalari orqali sotishni samaraliroq deb hisoblashadi. So’nggi 20 yil ichida G’arbiy Yevropa mamlakatlarida tovarlarni sotishda ulgurji-vositachilik faoliyati 25 foizdan 40-45 foizga oshdi. Bundan tashqari, Angliyada chakana tovar aylanmasining qarib 25 foizi ulgurji-v

Xorijiy mamlakatlarda bugungi kunda ulgurji savdo faoliyatining savdo funksiyalarini diversifikasiya qilish jarayoni jadal sur’atlarda amalga oshirilmoqda. Ulgurji savdo korxonalarining ko’payib borishi ularning faoliyatini faqat asosiy operasiyalar bilan cheklanib qolmasdan, balki sanoat korxonalari bilan kooperasiyalashuvi, o’zining ishlab chiqarish tarmoqlarini tashkil etish, shuningdek chakana savdoga faol kirib bormoqda. Ulgurji savdo korxonalari tizimi sanoat korxonalari tijorat xizmatlari tarkibi o’zgarishi natijasida bir-biri bilan chambarchas bog’liq holda chuqur o’zgarishlar ko’zatilmoqda. Ulgurji savdo korxonalarining jadal rivojlanishi ta’minot-taqsimot faoliyati ehtiyojlari bilan ham bog’liq bo’lmoqda.

AQSh ulgurji-vositachilik faoliyatining tashkiliy tuzilmalari xilma-xilligi bo’yicha eng yetakchi bo’lib, ular 20 tagacha turli xil vositachilik tuzilmalarini o’z ichiga oladigan bir necha ming ulgurji savdo tashkilotlaridan iborat. Miqdoriy jihatdan qaraydigan bo’lsak, AQShda 300 ming ulgurji savdo firmalari va 70 mingga yaqin ulgurji vositachilar faoliyat yuritadi. AQShdagi ulgurji-vositachilarni quyidagi guruhlarga bo’lish mumkin: 1) mustaqil ulgurji firmalar – tovarlarga egalik qilish huquqiga ega 2) vositachi firmalar – tovarlarga egalik qilish huquqiga ega bo’lmaganlar; 3) sanoat kompaniyalarining ulgurji filiallari; 4) ta’minotchi tashkilotlar va chakana savdo firmalarining ulgurji omborlari; 5) qishloq xo’jaligi mahsulotlari zaxiralarini tayyorlovchi ulgurji korxonalar; 6) neft mahsulotlari bo’yicha ulgurji firmalar.

1. Mustaqil ulgurji savdo firmalari tovar aylanmasida ustunlikka ega. Umumiy ombor maydonining 80 %, ishchilar sonining deyarlik 80 %, sotuv hajmining 50 % atrofida mustaqil ulgurji firmalar hissasiga to’g’ri keladi. Mustaqil ulgurji firmalar soni ulgurji savdo korxonalari umumiy sonining qarib 70 % ni tashkil etadi. 2. Vositachilik firmalari tovarlarga egalik qilmaydilar, ulgurji savdo korxonalar umumiy sonining qarib 10 foizini va sotishning 10 foizini tashkil etadi. 3. Sanoat kompaniyalarining ulgurji filiallari ulgurji savdo korxonalarining qarib 10 % va tovarlarni ulgurji sotish hajmining 35 % ini tashkil etadi. 4. Ta’minotchi tashkilotlar va chakana savdo korxonalarining ulgurji omborlari bir nechta chakana savdo korxonalariga birgalikda egalik qiladi va o’z do’konlarini tovar ta’minotini amalga oshiradi. 5. Qishloq xo’jaligi mahsulotlari zaxirasini tayyorlovchi ulgurji savdo korxonalari qishloq xo’jalik mahsulotlari yetishtiruvchilardan qishloq xo’jalik mahsulotlarini xarid qilib, keyinchalik iste’mol bozoriga yetkazib beradi.

Yaponiya iqtisodiyotida ulgurji-vositachilik tuzilmasi ahamiyatli o’ringa ega. Chakana savdodagi barcha tovarlarning qarib 80 % ulgurji savdo orqali amalga oshiriladi. Ulgurji-vositachilik faoliyatining tashkiliy tuzilmasi bosqichli tuzilishga ega. Yirik sanoat kompaniyalarining savdo funksiyalarini bajaruvchi katta savdo hajmiga ega I darajali “asosiy” ulgurji firmalar. Ular sanoat kompaniyalaridan tovarlarni sotib oladi, ularni saqlaydi va savdo assortimentini shakllantiradi, transportirovka qiladi va II va III darajali ulgurji firmalar hamda yirik chakana savdo korxonalariga sotadi.

Yaponiyada ulgurji-vositachi firmalarning umumiy soni 400 mingdan oshadi va ularning tarkibi quyidagicha: - ularning 33 % I darajali “asosiy” firmalar; - 41 % oraliq II darajali firmalar; - 26 % yakuniy III darajali ulgurji firmalar. Yaponiyada mikrorayonlarda kichik va o’rta ulgurji vositachilar kooperativlarga birlashtirilgan. Shunday qilib, 174 ta mikrorayonda 8000 tagacha ulgurji savdo korxonalari birlashmalari mavjud. Yirik shahar markazlarida o’z transport vositalariga va omborxonalariga ega ulgurji savdo korxonalari ham mavjud. Shu bilan birga, Yaponiyada ichki va tashqi bozorlarda faoliyat yuritadigan 9 ta yirik unversal savdo kompaniyalari mavjud. Ularning aksariyati mashhur “o’z vaqtida” (mijozga o’z vaqtida va kerakli miqdordagi tovarlar hajmini yetkazib berish bo’yicha) tizimga ega. Bu kompaniyalar quyidagi xizmatlar turlarini keng miqyosda taklif etib keladi: -ijara; - injiniring xizmatlari; - ishlab chiqarish sohasida eng yangi texnologiyalarni joriy etish.

Rossiya ulgurji savdosida yirik ulgurji savdo korxona va firmalari atiga ro’yxatdan o’tgan korxonalarning 5 foizini tashkil etsada, mamlakat ulgurji savdo tovar aylanmasining 37-45 foizi ularning hissasiga to’g’ri keladi. Ulgurji savdo Rossiyada kichik biznesning eng taraqqiy etib borayotgan sohasi hisoblanadi. Aynan shu sohada faoliyat yuritayotgan kichik biznes subyektlari boshqa sohalarga nisbatan son jihatdan ko’pdir. 2,7 foiz davlat ulgurji savdo korxona va tashkilotlari mavjud. Rossiya ulgurji savdosida uchta yo’nalishdagi tovarlar guruhi bo’yicha ulgurji savdo tovar aylanmasi yetkachilik qiladi. Mamlakat ulgurji savdo tovar aylanmasining 20-22,5 foizi yoqilg’i mahsulotlar ulgurji savdosiga, 20 foiz atrofida oziq-ovqat mahsulotlar ulgurji savdosiga va 17-18 foiz nooziq-ovqat mahsulotlar ulgurji savdosiga to’g’ri keladi. Rossiyada ulgurji savdoning asosiy qismi kooperasiya shaklida amalga oshiriladi.

O’zbekiston Respublikasida so’ngi 2-3 yilda ulgurji savdo korxonalari va firmalari soni keskin ortib bormoqda. Avtomobil va motosikllar savdosidan tashqari ulgurji savdo korxona va tashkilotlari soni 50 mingga yaqinlashib qoldi. 2021 yilda O’zbekiston ulgurji savdo korxona va tashkilotlarining ulgurji tovar aylanmasi 172790,1 mlrd. so’mni tashkil etgan bo’lsa, 2022 yilda 238614,2 mlrd. so’mni tashkil etgan. Respublikaning ayrim viloyatlarida so’ngi 2-3 yilda ulgurji savdo aylanmasi keskin o’sgan. Jumladan, Navoiy, Jizzax va Xorazm viloyatlarida erkin iqtisodiy zonalar, kichik sanoat hududlarini tashkil etilishi natijasida ulgurji savdo faoliyati rivojlanishiga ham ijobiy ta’sir ko’rsatmoqda. Lekin iqtisodiyoti rivojlangan mamlakatlar ulgurji savdo kompaniyalari soni, tashkiliy tuzilmalari, ulgurji savdo aylanmasiga nisbatan mamlakatimiz iqtisodiyotida ulgurji savdoning salmog’i ancha past. Iqtisodiyotning muhim sektori bo’lgan ulgurji savdoni mamlakatimizda yanada rivojlantirish bo’yicha ulkan imkoniyatlar mavjud.

Xulosa va takliflar. Ulgurji savdo mamlakat ichki savdosini rivojlanishi, ijtimoiy takror ishlab chiqarishni kengaytirish, kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni yanada rivojlantirish, zaruriy xom ashyo, yarim tayyor va tayyor mahsulotlar zaxirasini yaratish, saqlash, mamlakat transport infratuzilmasida yuk tashish hajmini oshirish, yangi ish o’rinlari ochishga ko’maklashadigan iqtisodiyotning muhim sektori hisoblanadi. Xorij tajribasidan kelib chiqqan holda O’zbekistonda ulgurji savdo tashkiliy tuzilmasi, ulgurji savdo aylanmasini ko’paytirish, ushbu sektorni mamlakat iqtisodiyotidagi salmog’ini hamda aholining bandligini yanada oshirish bo’yicha quyidagi taklif va tavsiyalar ishlab chiqildi:

1. Mamlakatimizda sanoat ishlab chiqarishni, mahalliy mineral-xomashyolarni chuqur qayta ishlash asosida tayyor mahsulotlar hajmini oshirishga qaratilayotgan e’tibordan kelib chiqib, xom ashyo va yarim tayyor mahsulotlar ulgurji savdo operasiyalari bilan shug’ullanadigan, jumladan, rangli va qimmatbaho metallar, kimyoviy va uglevodorod kabi xom ashyolar ulgurji savdosi bilan shug’ullanadigan ulgurji kooperativ tashkilotlarini tashkil etish. 2. Oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash borasida qishloq xo’jalik mahsulotlari zaxirasini tayyorlash va ulgurji savdosini amalga oshirishni yanada rivojlantirishda “O’zbekoziqovqatzaxira” uyushmasi faoliyatini kengaytirish. Buning uchun “O’zbekmevasabzavotzaxira” va “O’zbekoziqovqatzaxira” uyushmalariga ajratish. Meva-sabzavotlar zaxirasini tayyorlash, saqlash, sovitgichli sig’imlar hajmini oshirish, meva-sabzavotlarni qayta ishlash korxonalari va chakana savdo korxonalariga yetkazib berishni tashkil etish bilan “O’zbekmevasabzavotzaxira” uyushmasi, qolgan barcha muhim oziq-ovqat mahsulotlari zaxiralari, ularni saqlash va savdosi bilan “O’zbekoziqovqatzaxira” uyushmasi shug’ullanishini yo’lga qo’yish lozim. Bu uyushmalarni mamlakatimizning har bir viloyat, tuman va shaharlarining imkoniyatlaridan kelib chiqib, ixtisoslashgan filiallarini tashkil etish.

3. Iqtisodiy erkin zonalar, kichik sanoat zonalari, yirik sanoat hududlarida ulgurji-taqsimot markazlarini tashkil etish. Bu markazlarda ichki va tashqi bozorlarda faoliyat yuritadigan ulgurji savdo tashkilotlari va korxonalari sonini oshirish. 4. Tayyor mahsulotlar savdosi (iste’mol bozori) bilan vositachilik asosida shug’ullanadigan ulgurji savdo subyektlari sonini oshirish maqsadida Respublika tovar-xom ashyo birjasi huzurida “Vositachi korxonalar” uyushmasini tashkil etish maqsadga muvofiq. Bu vositachilik faoliyati bilan shug’ullanuvchi tadbirkorlar sonining oshishiga, ulgurji savdoning vositachilik shaklini rivojlanishiga olib keladi. 5. Bugungi kunda mamlakatimizda ixtisoslashgan ulgurji savdo korxonalari ham faoliyat ko’rsatmoqda. Lekin ularning salmog’i juda past, ularni sonini oshirish uchun iqtisodiyotning barcha tarmoq va sohalarida ixtisoslashgan ulgurji savdo tashkilotlarini tashkil etish. Masalan, “O’zbekyengilsanoatzaxira” ulgurji savdo tashkilotini, uning tayyor charm-poyabzal, to’qimachilik va tikuv-trikotaj mahsulotlari, shisha-keramika kabi ixtisoslashgan ulgurji korxonalarini tashkil etish, shunga o’xshash boshqa mahsulotlar, neft-gaz, farmatsevtika, qurilish materiallariga ixtisoslashgan ulgurji savdo korxonalarini tashkil etish.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 28 yanvardagi “2022-2026 yillarga mo’ljallangan Yangi O’zbekistonning taraqqiyot strategiyasi to’g’risida”gi PF-60 sonli Farmoni 2. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar strategiyasi to’g’risida”gi PF-4947-son Farmoni.// “Xalq so’zi”, 8 fevral 2017 yil 3. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 20 oktyabrdagi “Respublikada oziq-ovqat xavfsizligini ta’minlash va “O’zbekoziqovqatzahira” uyushmasi faoliyatini yanada takomillashtirishga doir qo’shimcha chora-tadbirlar to’g’risida”gi PQ-3344 son Qarori, www.lex.uz 4. O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2018 yil 30 oktyabrdagi “Tovar bozorlarida savdoni yanada erkinlashtirish va raqobatni rivojlantirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi PF-5564-sonli Farmoni, www.lex.uz

O'xshashlar

Oziq - ovqat muammosi

Makrostrategiyalar tanlashning xorijiy tajribasi. Makrostrategik dasturlar

Xorijiy investitsiyalarni jalb qilishning chet el tajribasi

Oziq-ovqat samaradorligi-iqtisodiy o’sish omili sifatida

Oziq-ovqat korxonalarining balans tuzilishi (korxona misolida)