Talab tahlili asoslari va ularga ta’sir etuvchi omillar - Iqtisodiyot - Slaydlar

Talab tahlili asoslari va ularga ta’sir etuvchi omillar

Yuklangan vaqt:

16.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2645.634765625 KB

Ko'chirib olish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI TOSHKENT DAVLAT IQTISODIYOT UNIVERSITETI “ Mikroiqtisodiyot” fanidan ORALIQ NAZORAT ISHI IQTISODIY XAVFSIZLIK-75IQTISODIYOT FAKULTETI Mavzu: Talab tahlili asoslari va ularga ta’sir etuvchi omillar

Kirish Asosiy qism 1. Talab va uning mohiyati. 2. Talab tahlili asoslari. 3. Talabga ta’sir etuvchi omillar. 4. Talabga narxning ta’siri va o’zgarishi. Xulosa Foydalanilgan adabiyotlar.

Kirish Loyiha ishining dolzarbligi: Hozirgi bozor sharoitida muvozanat narxni belgilashda asosiy ro’lni talab va taklif belgilaydi. Bu ikki omillarning to’qnashuvi orqali bozorda barchaga to’g’ri keluvchi narx o’rnatiladi. Inson omili yordamida bozorni tartibga solishda bu jarayon yaqqol ko’rinadi. Mavzuning ob’ekti va predmeti: Bozor, raqobat, talab, narx, xaridor va sotuvchi. Taqdimotning maqsad va vazifalari: Bozordagi barcha tovar narxlarini muqobil bo’lishini ta’minlash. Talab omili yordamida unga ta’sir etuvchi omillarni to’la to’kis yoritib berish. O’ganilgan adabiyotlar tahlili: Bu taqdimot ishini tayyorlashda asosan internet tarmoqlarida mavjud bo’lgan bir nechta davlat saytlaridan foydalandik. O’quv darsliklaridan universitetimiz axborot-resurs markazida mavjud bo’lgan xorij va o’zbek adabiyotlaridan keng foydalandik.

Tadqiqot ob’ekti va predmeti: Ob’ekti: talab va taklif elastikligi mavzusidagi mavjud tushunchalar, ta’riflar, formula va grafiklar tadqiqotning asosiy ob’ekti hisoblanadi. Predmeti: Talab va uning mohiyati nazariyasi mavzusiga oid nazariy tushuncha va qarashlar tadqiqotning predmeti hisoblanadi. 0102 16 1A 0B 16 15 0F 07 05 0A0B 0E 13 14 07 12 16 0E 0905

Tadqiqotning maqsad va vazifalari: Tadqiqotning maqsadidan kelib chiqqan holda quyidagi vazifalarni belgilab oldik Talab tushunchasi to’liq o’rganish “ Talab va taklif elastikligi” mavzusidagi mavjud barcha formulalarni o’rganish Mavzularda mavjud bo’lgan barcha nazariy tushunchalarni yoritish Talabga ta’sir etuvchi omillarni o’rganishTadqiqotning maqsadi “ Talab va taklif nazariyalari” va “talab va taklifning elastikligi” mavzularidagi mavjud tushuncha, izoh, masala, grafik va formulalarni to’liq o’rganish va uni tadqiq etishni izchil amalga oshirish. 0E 05 0E 28 0E 1613 0F

Mavzu bo’yicha qisqacha o’rganilgan adabiyotlar tahlili “ Talab va taklif tahlili asoslari” mavzusini to’la va to’liq yoritishda ko’blab olimlarning o’z hissasi mavjud. Biz asosan o’zbek iqtisodchi olimlari B.T. Salimov , Sh.I. Mustafoqulovlarning darsliklaridan keng foydalandik. Xorijiy adabiyotlardan esa, P.M. Nureev va V.V. Ilyashenkolarning darsliklaridan foydalandik. Shuningdek internet sahifalarida mavjud ma’lumotlatlardan ham foydalandik. 28 0E 08 0F 2A 1F 2D 2C 0B0F

Tadqiqotda qoʼllanilgan uslublarning qisqacha tavsifi. Taqdimotni tayyorlashda induktsiya, qiyosiy tahlil va grafik usullaridan foydalanilgan Tadqiqot natijalarining nazariy va amaliy ahamiyati. Talab va taklif elastikligi tushunchasiga doir qonuniyatlar, funktsional bogʼliqliklarni oʼrganish va ularning mohiyatini anglash bizga kelgusi ilmiy ishlarimizni olib borish va amaliyotda samarali faoliyat yuritishimiz uchun xizmat qilishi mumkin 09 2D20 01 05090410 10 09 2B25 01 0802110D05 03070910 16071419 100D020C 11170D14100E 16070C 15 03050D

Talab-bu eng avvalo biron bir tovar yoki xizmatlarga bo’lgan ehtiyojning bozorda namoyon bo’lishidir. Talabning asosi ehtiyoj bo’lar ekan, ehtiyoj bo’lib, talab bo’lmasligi ham mumkin. Talab real (amaliy) bo’lishi uchun tovarni sotib olishga yetarli pul bo’lmog’i kerak, haqi to’lanmaydigan ehtiyojni bozor hisobga olmaydi. Demak, talab-bu shunchaki ehtiyoj emas, balki to’lovga qobil, pul bilan ta’minlangan ehtiyojdir. Masalan, kimningdir palto sotib olish xohishi bo’lsayu, biroq bu xohishi xarid qilish qobiliyati bilan mustahkamlanmasa, ya’ni zarur miqdorda puli bo’lmasa, xohishi ro’yobga chiqmaydi, uning paltoga bo’lgan ehtiyoji bozorda yuzaga chiqmaydi, ya’ni talabni tashkil etmaydi.1. Talab va uning mohiyati. 09 361A 26 33 30 3C 1D2F 1F 1D2F 33 1F 1B 30 1E 2C 1C 33 1F

Ayrim xaridor yoki iste’molchilar guruhi qandaydir xarid qilib olishni xohlayotgan tayinli tovar hajmi talab qilingan tovar miqdori deyiladi. Iste’molchilar sotib olishni xohlayotgan tovarlar hajmi bilan xaridorlar tomonidan real sotib olingan tovarlar miqdorini farqlash kerak, chunki ular mos tushmasligi ham mumkin. Ko’p holatlarda xaridorlar real xarid qilib olishi mumkin bo’lganiga qaraganda, ba’zi bir tovarlarni katta miqdorda olishni xohlaydilar, bu hohish esa ularning shu tovarlarni sotib olish uchun zarur pulga ega ekanligini, ya’ni ularning xohishi xayol bo’lmasdan amaliy bo’lishini ko’rsatadi. Talab qilingan tovarlar miqdorini bir qancha omillar begilaydi: tovar yoki xizmatlar narxi, xaridorlarning didi, ta’bi; iste’molchilar daromadi, o’rinbosar tovar va xizmatlarning narxi; mavjud tovar va xizmatlarni xarid qilib oluvchilarning umumiy soni; inflyatsiya ehtimoli yoki taxmini. 1F 1A 35 201D 1A

Bu yerda ko’rinib turibdiki, mahsulotning narxi (P 1 ) bo’lganda unga bo’lgan talab miqdori (Q 1 ) ni tashkil etdi, lekin mahsulot narxi (P 2 ) bo’lganda talab miqdori ham mos ravishda (Q 0 ) ga o’zgardi. Bundan ko’rinadiki, mahsulot narxi bir birlikka o’zgarsa, unga mos ravishda talab miqdori ham bir birlik o’zgaradi.

Bozor agenti Xaridorlar Sotuvchilar Ehtiyojlar To’lov qobiliyati Talab Miqdoriy mahsulotlar tomoniSifatli mahsulotlar tomoni Sotib olinishi mumkin bo’lgan maksimal miqdor Talabning miqdori (hajmi)Maksimal to’lov qobiliyati Y.V. Taranuxa 2002, Talab va taklifning asosiy teoriyalari 20-bet 04 1F 2C 31 0E 09 2A 0B 16 2C 16 2C 0B 0B 0E 32 2A 0A

O’zaro bir-birini almashtiruvchi tovarlardan birining narxini o’zgarishi bilan boshqasiga bo’lgan talabning o’zgarishi to’g’ri bog’liqlikda bo’ladi. Masalan, sariyog’ narxining oshishi margaringa bo’lgan talabning ortishiga olib kеladi. Sariyog’ narxining pasayishi esa margaringa bo’lgan talabni kamaytiradi. O’zaro bir-birini to’ldiruvchi tovarlardan birining narxini o’zgarishi bilan boshqasiga bo’lgan talabning o’zgarishi tеskari bog’liqlikda bo’ladi. Masalan, agar avtomobilning narxi oshsa, bеnzinga bo’lgan talab qisqaradi. Aksincha, avtomobilning narxi tushsa, bеnzinga bo’lgan talab oshadi. 2. Talab tahlili asoslari.

Talab funksiyasi mahsulot narxi bo’lganda, qancha maksimal miqdorda mahsulot sotib olish mumkinligini ko’rsatadi. Narx oshganda, talab miqdori kamayadi. Masalan, o’quvchining ruchkasiga bo’lgan talab va ruchka narxi o’rtasidagi bog’liqliklar quyidagi jadvalda berilgan: Bitta ruchka narxi, so’m () 5 10 15 Talab (dona) 12 8 4 Bu jadvaldan ko’rinadiki talab va narx o’rtasidagi bog;liqlik teskari. Nima uchun deganda, narx o’sishi bilan talab miqdori kamayib boradi. Jadvaldagilardan foydalangan holda bu masalani grafik ko’rinishida ham ifodalash mumkin. P 15 10 5 4 8 12 Q Mikroiqtisodiyot darsligi, B.T. Salimov , Sh.I. Mustafoqulov

Elastiklik – bu o’zgaruvchining boshqa boshqa bir o’zgaruvchi ta’siri ostida o’zgarishini o’lchaydigan o’lchov hisoblanib, aniqroq qilib aytganda, biror o’zgaruvchining bir foizga o’zgarishi natijasida boshqa bir o’zgaruvchining ma’lum foiz miqdorga o’zgarishini ko’rsatadigan sondir. Bunga eng muhim misollardan biri bo’lib, narxga bog’liq bo’lgan talab elastikligidir. Real statistik ma’lumotlarga ko’ra elastiklikni aniqlashni ikki xil turi mavjud: Nuqtaviy Yoysimon 0A 11

Elastiklik koeffitsiyenti qiymatiga qarab talabni elastik, noelastik va birlik elastiklikka ega bo’lgan talablarga ajratish mumkin. Agar talabning narx bo’yicha elastiklik koeffitsiyenti 1 dan katta bo’lsa, talab elastik deyiladi. E D >1 Agar talabning narx bo’yicha elastiklik koeffitsiyenti 1 dan kichik bo’lsa, noelastik deyiladi. E D <1 Agar talabning narx bo’yicha elastiklik koeffitsiyenti 1 ga teng bo’lsa, talab birlik elastiklikka ega deyiladi. E D =1 Chiziqli talab funksiyasi formulasi quyidagidan iborat: Q = a – b * P Bu funksiya uchun Q/ P = - b bo’lib, u o’zgarmasdir.

Talabga narxdan boshqa ta’sir etuvchi omillar juda ko’p, ularga quyidagilarni misol qilish mumkin: QD = f { p , R , Z , W , P y,M,N ,B) QD — talab; R — daromad; Z — iste’molchi didi; W — kutish; Ру — o’rnini bosuvchi tovarlar narxlari; M — moda; N — xaridorlar soni; B — boshqa omillar. 3. Talabga ta’sir etuvchi omillar.

Kelajakda yuzaga keluvchi o’zgarishlarning kutilishi O’zaro bog’liq tovarlar narxlarining o’zgarishi Iste’molchilar daromadlarning o’zgarishi Bozordagi iste’molchilar sonining o’zgarishiIste’molchilar didi va yil mavsumining o’zgarishi Talabga ta’sir etuvchi omillar 06 01 07201F 04 07 09

Talab qonuni bo’yicha narxdan boshqa omillar ta’siri o’zgarmaganda, narxning o’sishi bilan talab miqdori kamayib boradi (ya’ni o’smaydi). Bozor talabi chizig’ini aniqlash uchun, birinci navbatda statistik ma’lumotlar va iste’molchilar didi hamda odatiga ko’ra, alohida xaridorning talab miqdori aniqlanadi va undan keyin individual talb chiziqlari gorizontal shaklda qo’shiladi.

Iste’molchilar daromadining oshishining talabga ta’sirisni o’rganish uchun quyidagi grafikni chizib olamiz. Ma’lumki, iste’molchi daromadi yuqori bo’lsa, ular tovarlarni sotib olish uchun ko’proq pul sarflashadiAgar bozor narxi P 1 o’zgarmas bo’lganda iste’mol qilinadigan mahsulot miqdori, masalan Q 1 dan Q 2 ga o’sishini kuzatish mumkin. Bu siljish bozor narxi qanday bo’lishidan qat’iy nazar amalga oshadi, shuning uchun talab chizig’I o’ngga qarab siljiydi. Ya’ni D dan D’ ga siljiydi. P P 2 P 1 Q 1 Q 2 Q D D’ S.S. G’ulomov, P.X. Alimov, B.T. Salimov “Mikroiqtisodiyot” darsligi.

4.Talabga narxning ta’siri va o’zgarishi. Talabga narx ta’sir etishi bilan unga bo’lgan ehtiyoj ham shuncha miqdorda o’zgaradi. Bozor sharoitida narxlarni erkinlashtirish xaridorlarga ko’proq, sifatliroq va samaraliroq mahsulot olishlariga yordam beradi. Sotuvhcilar esa, narx erkinlashtirilganda bozordagi boshqa xaridorlarni narxi va xaridorlar talabiga qarab narx belgilaydi. Bunda mahsulotga talab oshib ketsa, narx ko’tarila boshlaydi va ko’proq mahsulot ishlab chiqariladi. Natijada narx ko’tarilgan sari xaridorlar soni kamayadi yoki o’rinbosar tovarlarga bo’lgan talab ko’payib boradi va ortiqcha ishlab chiqarilgan mahsulotlar miqdori ortib ketadi. Yana narx avvalgi holatiga sekin-asta qaytadi.

Kishilar individual talabi bilan bozorga chiqadi, bozorda esa xaridorlar ko‘pchilik, shu sababli yakka talab bilan birga ularning umumiy talabi yoki bozor talabi ham bor. Ko‘pchilik xaridorlarning muayyan tovarni sotib olishga bo‘lgan talabi bozor talabi deyiladi. Bozor talabi yig‘ma talab, unga barcha xaridorlar talabi ta’sir etadi, bu xaridorlar soni va tovar narxiga bog‘liq bo‘ladi. Xaridorlar qanchalik ko‘p bo‘lsa va narx arzon bo‘lsa, bozor talabi shuncha ortadi. Ammo buning chegarasi bor, chunki talabning ortishi uning qondirilish darajasiga bog‘liq bo‘ladi. Talab qondirilgach, narxning pasayishi bozor uchun ahamiyatsiz bo‘lib qoladi. Buning sababi tovar nafliligining maksimallashuvi (eng yuqori darajaga yetishi) bo‘ladi.

Butun dunyo bozorlarida tovarlarga bo’lgan talab ortishi narxni ko’tarilishiga va aksincha narxni pasayishi talabning kamligi yoki o’rinbosar tovarlar ko’pligi bilan ifodalanadi. Ushbu grafikda ham uch xil tovar narxlarini va unga bo’lgan talab miqdorini o’zgarib borishini kuzatishimiz mumkin. Talab miqdorining narx o’zgarmagan holatida ham kamayishini kuzatish mumkin. Bu asosan narxdan boshqa omillar ta’sirida yuzaga keladi. Misol uchun, mavsumning o’zgarishi, moda, o’rinbosar tovarlar va hokazolarni olish mumkin. www.khanacademy.org saytidan

Mahsulotlarning narxi ta’sirida xaridorlarning xarid qobiliyatida ta’sir ko’rsatish mumkin. Masalan, mahsulot narxi 1$ bo’lganda, unga talab yuqori edi, ammo uning narxi 3$ ga oshganda xaridorlarning talabi kamayib ketdi. Agar ushbu mahsulot xaridorga zarur bo’lmasa, hatto uni xarid qilmaydi. Lekin har doim ham sotuvchilar yutqazavermaydi. Ba’zi bir tovarlarga bo’lgan talb o’zgarmaydi, agar bu mahsulot xaridorga zarur bo’lsa, uni narxidan qat’iy nazar o’shancha miqdorda olishda davom etadi. Chinki unga bu mahsulot zarur.

P 3$ 2.4 $ 1$ 80 c 0 8 10 QYuqoridagilarni grafik ko’rinishida quyidagicha tasvirlaymiz. Bundan ko’rinadiki agar xaridorga sotib olinayotgan mahsulot zarur bo’lsa, u mahsulotning narxidan qat’iy nazar oldingi miqdorga sotibolaveradi. Bunda befarqlik egri chizig’I yuzaga keladi. Agar bu mahsulot xaridorga zarur bo’lmasa, uning narxi o’zgarishi bilan unga talab kamayib boradi .

Xulosa o’rnida shuni ta’kidlash lozimki, bozor sharoitida muvozanat narxni yuzaga keltirishda talab va taklif o’rtasidagi bog’liqlikni o’rganish kerak. Ana shunda taqchillik yuzaga kelishini oldini olish mumkin bo’ladi. Talab o’zgarishi unga ta’sir etuvchi narxdan boshqa omillar qanday ta’sir etadi va bularning ta’siri ostida qanday o’zgarishlar yuzaga kelishini o’rganib oldik. Demak zamonamiz rivojlanishi bilan mahsulotlarning turi va turkumi ko’payib borgani sari ularga talab ham oshib boradi. Shunday ekan talab nazariyasi tushunchasini o’rganish kelajakda kuzatiladigan barcha o’zgarishlarni oldindan ko’rish imkonini yaratadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati. 1. S.S. G’ulomov, P.X. Alimov, B.T. Salimov “Mikroiqtisodiyot” darsligi. 2. Y.V. Taranuxa 2002, Talab va taklifning asosiy teoriyalari 20-bet 3. Mikroiqtisodiyot darsligi, B.T. Salimov , Sh.I. Mustafoqulov 4. www.khanacademy.org 5. www.uzA.uz 6. www.wikipedia.org

O'xshashlar

Taklif tahlili asoslari va ularga ta’sir etuvchi omillar

Talab va taklif tahlili asoslari

Talab tushunchasi uning egri chizig’i va talab qonuni talabning hajmiga va miqdoriga tasir etuvchi omillar

Ilg'or ishlab chiqarish texnologiyalar va ilmiy texnik mashg`ulotda talab tahlili

Talab va taklif nazariyasi