Тўлов баланси - Iqtisodiyot - Slaydlar

Тўлов баланси

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

5095.5 KB

Ko'chirib olish

Режа : . ТЎЛОВ БАЛАНСИНИНГ ИҚТИСОДИЙ МОҲИЯТИ ТЎЛОВ БАЛАНСИНИНГ КУРСАТКИЧЛАРИ ВА УЛАРНИГАСНИ ФЛАГИ УСУЛЛАРИ ТЎЛОВ БАЛАНСИНИНГ ҚОЛДИҒИНИ ЎЛЧАШ УСУЛЛАРИ ТЎЛОВ БАЛАНСИНИ ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ АСОСИЙ УСУЛЛАРИ

ТЎЛОВ БАЛАНСИНИНГ ИҚТИСОДИЙ МОҲИЯТИ Барча мамлакатлар замонавий жаҳон хўжалигининг аъзоси бўлиб ҳисобланади ҳамда улар жаҳон хўжали-гининг иқтисодий тизими орқали ташқи иқгисодий алоқаларга эга бўлмасдан, алоҳида фаолият юрита ол-майдилар. Мамлакатнинг ўз ҳамкорлари билан бўлган ташқи иқтисодий алоқалари унинг жаҳон хўжалигида-ги алоқалари бўлиб, миллий иқтисодиётни халкаро хўжалик билан боғлаб туради. синоним сифатида ташқи иқтисодий ва халқаро алоқалар ҳамда операциялар жаҳон хўжалиги алоқалари

Жаҳон хўжалиги алоқалари ўз ривожи давомида малум бир босқичларни босиб ўтган ҳолда ривожланиб, мазмун ва моҳиятан бойиб боради савдо ва хизмт лар кўрса тиш капита л олиб чиқиш ва халқар о ишлаб чиқари шни йўлга қўйиш валюта, кредит, қимматл и қоғозлар бозори ягона жаҳон бозори даражас иа

Тўлов баланси халқаро операцияларнинг баланс ҳисобварағи, яъни бу — давлатнинг товарлар, хизмат лар, капиталларни олиб кириш ҳамда олиб чиқиш кўрсаткичларининг нисбати кўринишидаги. барча халқаро алоқалари мажмуининг пулдаги ифодаси

Амалиётда "Тўлов баланси" деб аталувчи терминдан фойдаланишга кўникма ҳосил қилинган Амалиётда "Тўлов баланси" деб атал у вчи терминдан фойдаланишга кўникма ҳосил қилинган Нашр қилинадиган тўлов балансларидаги маълумо т лар фақат тўланган ва маълум муддатга тўланиши шарт бўлган қисмдан иборат бўлибгина қолмай, балки хал-қаро даражадаги талаблар ва мажбуриятлар тўғрисида-ги кўрсаткичларни ҳам ўз ичига олади. Бу эса кўплаб иқтисодий алоқалар, кредит асосида амалга оширил-ганлигидан далолат беради

Сўнгги пайтларда тўлов балансига қўшимча равишда мамлакатнинг халқар о активл - ри Халқа ро пассив -ари тўғрис и даг а баланс ҳам нашр этилмоқда Бу эса мамлакатнинг жаҳон ҳамжамиятига интеграцияси қандай даражада эканлигидан далолат беради. Бу хужжатда мамла-катнинг берган ва олган кредитлари, инвестициялари ва бошқа молиявий активларининг кўрсаткичлари нис-бий кўринишларда ифода этилади. Бу борада маълум бир мамлакатлар олган маблағлар юзасидан устунликка эга бўлса, бошқа бирлари эса берилган маблағлар юзасидан устунлик қилади. Айрим мамлакатларда эса ҳар иккала кўрсаткич ҳам бир хилда юқори даражада. Бу борада АҚШ хориж молиявий ресурсларини неттоимпорт қилувчи сифатида юқори ўринларда туради. Халқаро молиявий ҳолат ва тўлов баланси кўрсаткичлари ўзаро алоқадор бўлади.

Тулов баланси асосий элементлари, бўлимлари бўйича тушумлар тўловлардан ортиқ тўловлар иг тушумла р - да н ортиқ бўлиши актив қолди қ пасси в қолд иқ

Тўлов баланси қўйидаги асосий бўлимлардан ташкил топган: • савдо баланси, яъни товарларн г олиб кирилиши ва олиб чиқилиши ўртасидаг и нисбат; • хизмат ва нотижо ат тўловла р баланси ; • ўз ичига товарлар, хизматлар ва б и р ёклама тўловлар ҳаракатин и олувчи жорий операциял р баланси • капитал ва кредит - лар ҳаракат ининг баланси ; • расмий валюта захирал а - ри бўиича операци -ялар

ТЎЛОВ БАЛАНСИНИНГ КУРСАТКИЧЛАРИ Мамлакатларнинг халқаро ҳисоб-китобларини акс эттириш учун тузиладиган тўлов баланеи, бир-бири билан узвий боғлиқ бўлган ҳисоб ҳамда тахтшлий ва- зифаларга мўлжалланган бўлади. Халқаро иқтисодий операция қатнашувчилари турличадир: алоҳида мамлакатлар ва уларнинг гурухдари, миллий, хорижий ва трансмиллий корпорациялар, компаниялар ва банклар, турли хил миллий ва халқаро ташкилотлар ҳамда муассасалар, алоҳида шахслар, давлат валюта органлари ва ҳ.к. Бу нафақат миллий, балки хорижий манба-лардан келиб турган катта ҳажмдаги маълумотларни қайта ишлаш заруратини келтириб чиқаради .

Тўлов балансининг турл и таърифлари Тўлов балан-сига таъриф беришда ва унинг иқтисодий моҳиятини ёритиш учун, аввало, чет эл адабиётларида тўлов ба-лансига берилган мавжуд таърифларга мурожаат қила-миз. Мавжуд таърифлар бўйича турли даражада ўтка-зилган таҳлиллар шуни кўрсатадики : тўлов баланси — мамлакат ташки иктисодий фаолиятини акс эттирувчи ҳамда статистик маълумотлар берувчи баланс шакли сифатида қабул қилинган

ХВФ услубий кўрсатмаларида айти щ -лишича "Тўлов баланси ҳозирги вақ т даги статистик жадваллар и кўрсатади: а) маълум мамлакат ва дунё-нинг қолган мамлакатлари ўртасида товарлар, хизматлар ва даромадлар операцияси б) маълум мамлакатга тегишли олтин, СДР ва бошқа мулкларни, шунингдек бошқа мамлакатларга нисбатан молиявий талаблар ва мажбуриятларнинг ўзгариши; в) ўзаро қопланмайди-ган бухгалтерия операцияларида, баланслаштириш учун зарур бўлган мувозанатлаштирувчи ёзишмалар ва бир ёкдама ўтказмалар

Америкалик иқтисодчилар-дан Вассерман ва Уэйр тўлов баланси муаммолари ҳақидаги ишларида қуйидагича таъриф келтирилади "Маълум давр оралиғида резидент мамлакатлар ва бош- қа мамлакат вакиллари ўртасида иқтисодий операцияларни статистик кўрсатилиши тўлов балансида белгиланиши мумкин".

Резидент тушунчаси Мамлакатнинг ташқи иктисо дий операцияларини ички хўжалик операцияларидан ажратиш учун тўлов балансини тузишда асосий ўрин-ни резидент ва битимлар тушунчалари эгаллайди, шу-нингдек, ҳисобга олиниши зарур бўлган трансакция-лар нималигини билиш мухим. Ташки иктисодий опе-рацияларда иштирок этувчи фирмалар, ташкилотлар халқаро тўлов алоқалари нуқтаи назаридан ё шу мам лакатнинг резидентлари ёки норезидентлари бўлади-лар. Бу шунчаки одций савол бўлиб туюлиши мумкин, лекин замонавий халқаро алоқаларда бунга муҳим ва пгу билан мураккаб масала сифатида ёндошилади.

1993 йил 7 майда қабул килинган Узбекистан Рес публикасининг "Валютани тартибга солиш тўғриси- да"ги қонунида резидент ва норезидент тушунчаларига таъриф берилган. Ушбу қонунга асосан " Резидент"га қуйидагилар киради • Ўзбекистон Республикаси ҳудудида доимий яшаш жойига эга, шу жумладан вақтинча Узбекистан Рес публикаси ҳудудидан ташқарида бўлган жисмоний шахслар ; • Узбекистан Республикаси қонунчилига асосида ташкил килинган ва рўйхатга олинган, Узбекистан Республикасида жойлашган, шу жумладан, хорижий инвестиция иштирокидаги юридик шахслар • Узбекистан Республикасининг хориждаги дипло матик ҳукуқига эга дипломатик, савдо ва бошқа рас-мий ваколатхоналари, шунингдек хориждаги бошқа Узбекистан Республикасининг хўжалик ва бошқа ти- жорат фаолияти юритмайдиган корхона ва ташкилот-ларининг ваколатхоналари

"Нерезидент "га куйидагилар киради: • хорижда доимий яшаш жойига эга бўлган, шу жумладан, вақтинча Ўзбекистон Республикаси ҳудудида бўлган жисмоний шахслар; • хориж мамлакатлари қонунчилиги асосида таш кил килинган ва рўйхатга олинган, Ўзбекистон Рес публикаси ҳудудидан ташқарида жойлашган, шу жумладан, Ўзбекистон Республикасининг корхона ва таш кил отлари иштирокидаги юридик шахслар; • хориж давлатларининг Ўзбекистон Республика-сидаги дипломатик ҳуқуқига эга дипломатик, савдо ва бошқа расмий ваколатхоналари, шунингдек хорижнинг бошқа Ўзбекистон Республикасидаги хўжалик ва бо-шқа тижорат фаолияти юритмайдиган корхона ва ташкил отларининг ваколатхоналари

ТЎЛОВ БАЛАНСИНИНГ ҚОЛДИҒИНИ ЎЛЧАШ УСУЛЛАРИ Тўлов балансини тузишдаги асосий масалаларда н бири унинг қолдиғини ўлчашдан иборат. Бу муҳим таҳлилий муаммо саналади. У баъзи халқаро келишув-лардаги маълумотларнинг аниқлигидан бошлаб, махсус жадвалларни тузишгача бўлган кенг қамровли масалаларни ўз ичига олади. Мазкур масала тўлов ба ланси назарияси ва амалиётининг мухим қисми ҳисоб-ланади.

Тўлов балансидаги такчилликни ёки актив қолдиқ-ни ҳисоблашнинг қабул килинган ва тан олинган усули — уни асосий ва баланслаштирувчи ҳисобварақ-ларга ажратишдан иборат. Асосий қисмларнинг қолдиғи "тўлов балансининг қолдиғи"

маълум операцияларнинг баланс якунига тегишли бўлган тушунчадир. Бу ҳолат муҳим тамойилли тус олади. Тўлов балансининг активи ёки тақчиллик ҳолатда бўлиши унинг хусусиятини ҳар доим ҳам ёритиб бера олмайди. Ушбу натижани бухгалтерлик муносабатида қабул қилинган тизимга кўра доим баланслашган хусусиятда, яъни — ноль қол-дикди сифатида бўлиши талаб этилмайди Тўлов баланси қолдиғи

Тўлов балансининг қолдиқ кўрсаткичи тузилмавий шаклга эга. Унинг миқцори, биринчи навбатда уни ташкил қилувчи моддаларни танлашга боғлиқ. Бу каби танлов, ихтиёрий бўлиши мумкин эмас. У аниқ бир қарашга бўйсунади ва маълум тахдилий ёндошувни талаб қила-ди.

Жорий операциялар баланси концепцияси Тарихан ташқи савдо халқаро айирбошлашнинг ривожланган шакли ҳисобланади. Ташки савдодаги ҳисоб-китоблар, дастлабки тўлов баланси асосий моддаларининг муҳим мазмунини ташкил этган. Халқаро меҳнат тақсимоти-нинг чуқурлашуви билан халқаро айирбошлашда хиз-мат кўрсатиш асосий роль ўйнай бошлади. Замонавий тўлов балансида савдо ва хизмат кўрсатиш операциялари тўлов баланси модцалари орасида муҳим ўрин эгал-лайди. Савдо баланси ва хизмат баланси, давлат ички иқтисодиётининг ҳолатини ва унинг жаҳон хўжалиги-даги ўрни билан мустахкам боғлиқ. Ташқи савдо бўйича тақчиллик ёки актив қолдиғи мазкур давлатдан товарни жаҳон бозоридаги рақобатбардошлигини, унинг иқти-содиёти даражасини акс эттиради ва уни тузатиш бўйича жиддий иқтисодий чоралар кўришни талаб этиши мумкин.

Таҳлилий нуқтаи"- назардан , жорий операциялар баланси икки хусусият билан фаркданади Биринчидан, жорий операциялар ўз табиатига кўра якуний хисобланади — улар бўйича ҳисоб -китоблар, капиталининг x аракатидаг и операциялардан фарқли ўлароқ, жавоб операцияларни бажаришни талабэтмайди Иккинчидан, қисқа муддат доирасида жорий операциялар барқарор бўлиб, улар-нинг натижаси чуқур иқтисодиётдаги ҳолатдан келиб чиқади. Шу боис, жорий операциялар баланси бугунгача мухим иқтисодий мазмундаги кўрсаткич деб қаралади.

. Узоқ муддатли капи тал ҳаракатининг ҳисоби ва унинг тўлов балансида тўлиқ акс этиш ғояси базисли баланс концепциясида илгари сурилган. У АҚШ, Буюк Британия ва бошқа мамлакатларда урушдан кейинги даврда кенг тарқал-ган бўлиб, тўлов балансининг ҳолатини аникдаш учун асосий ва ёрдамчи кўрсаткичлар сифатида қўлланил-ган. Мазкур концепциянинг маъноси асосий модцалар-га кирувчи базисни, барқарор келишувларни ажратиб олишдан иборатдир

Базис баланси концепция . АҚШда мазкур кон цепция расмий ҳужжат ифатида ўтган асрнинг 40-йиллари охири 50-йилларнинг ўрталаригача қўлланил-ди, кейин унинг ўрнига ликвидлилик концеп - цияси амал килабошлади. 1962-1965 йилларда у қайта тикланди Ва тўлов баланси тахдил килинишини кўшимча воситаси сифатида қўлланила бошланди. Америка ус-лубига кўра базис балансининг кўрсаткич, 1 962-1965 йилларда жорий операциялар ва узоқ муддатли капитал ҳаракати ҳисоб-Варақ л ари нн ин г қолдиғидан, узоқ муддатли давлат ва хусусий америка банкларининг, хорижий расмий валюта ташкилотлари ҳамда халқаро ташкилотлар олдидаги мажбуриятлари a рилганига тенг.Базис баланси концепциясининг тарқалишига ўтган асрнинг 50-йиллар охири ва60-йиллари бошида ҳисобот тахлилга бўлган талаб ҳамда Ғарбий Европа давлатлари томонидан валютанинг конвертирланиши, иқтисодий инкироз ва шу даврда АҚШ долларининг инқирози сабаб бўлди.

Буюк Британияда эса базисли баланс концепцияси ўтган асрнинг 50-йиллари охири ва 60-йилларида қўлланидди. Буюк Британия дунё молия марказларидан бири бўлганлиги учун Мазкур концепция асосий базис ва иккинчи даражали ташқи иқтисодий операциялар ўртасида аниқ фарқнитаъминлайди деб қарал-ди Бу ҳол давлатиқтисодиётига, унинг давлат томо нидан мувофиқлаштиришнинг мақсад ва усулларигакатта таъсир кўрсатувчи тўлов балансига нисбатан, давлат иқтисодий сиёсатини қўллаш учун катта аҳами-ят касб этади. Базисли баланс жорий операциялар ва барчаузоқ муддатли капиталларнинг, унга нисбатан махсус (хусусан, баъзи давлат) операцияларини инобатга олмаган ҳолдаги ҳаракатнинг натижасини ифо й далайди.

Расмий ҳисоб-китоблар баланси концепцияси. 1965 йилда АҚШда таклиф этилган расмий ҳисоб-китоблар баланси концепцияси тўлов баланси қолдиғини ўлчаш йўлидаги дастлабки қадам бўлди. Кейинчалик бу концепция ХВФ ва ИҲРТ экспертлари томонидан асосий концепция сифатида тан олинди. Бу усулнинг АҚШ ва бошка давлатларнинг расмий органлари учун маъкул келишига сабаб, биринчидан, тақчилликнинг миқцори- ни пасайтириб кўрсатиш имконини берарди, иккинчи-дан, амалиётда қўлланилаётган тўлов бадансини ях-шилаш учун хорижий қисқа муддатли хусусий ва портфель капиталларни жалб қилишни назарий исботлар- ди.1965 йилдан расмий ҳисоб-китоблар концепцияси АҚ- Шда қўлланила бошланди (кўпгина ривожланган мам-лакатларда ва ХВФ нашрларида буни якуний баланс концепцияси деб атай бошладилар ( overall balance )). Кей инчалик бошқа мамлакатларда ҳам ушбу концепция кенг қўлланила бошланди ва у ХВФ ҳамда ИҲРТ экс пертлари томонидан маъкулланди.

Расмий ҳисоб-китоблар концепциясига ўтилиши АҚШнинг хорижликлар, хорижий хусусий му ассасалар, банклар, шу жумладан, Америка банклари- даги хусусий депозитлар, ҳукуматнинг кимматли қоғоз- ларга жалб этилган хусусий шахсларнинг хорижий ин- вестицияларига дойр қисқа муддатли мажбуриятлари, тўлов балансига ва долларга хавф солувчи сифатида эмас, балки мамлакатга капитал оқими сифатида ёндошила бошланди

Расмий хисоб-китоблар концепцияси ўзига хос хусусиятига эга : миллий муасса-саларнинг хорижий расмий муассасаларга нисбатан ликвид мажбуриятлари хорижий расмий органларга нисбатан бошқа бозор мажбуриятлари АҚШ хуку-матининг хорижий расмий захира муассасаларига нисбатан ноликвид мажбуриятлари

Тўлов баланси қолдиғини жорий операциялар бўйичa ўлчаш шуни билдирадики ушбу усулни қўллаган мамлакатлар, сузувчи валюта курси шароитида тўлов балансини тартибсиз равишда тенглашишида капитал ҳаракати моддалари баланс моддалари бўлиб хисобла-нади

ТЎЛОВ БАЛАНСИНИ ТАРТИБГА СОЛИШНИНГ АСОСИЙ УСУЛЛАРИ Тўлов баланси қадимдан давлат томонидан тартиб-га солинадиган объектлардан биридир .

Бундай бўли шига қуйидагилар сабаб бўлиб хизмат қилади: биринчидан, тўлов балансига тенгсизлик, мувозанатсизлик хос бўлиб, бу ҳолат айрим давлатларда узоқ Муддатлитакчиллик ва ҳаддан ташқари актив қолдиқ кўринишида намоён бўлади. иккинчидан, XX асрнинг 30-йилларида олтин за-хиралари бекор қилингандан сўнг тўлов балансини тенглаштаришнинг баҳо m еханизми иш бермай кўйди.Шу сабабли ҳам тўлов балансини давлат томонидан маълум тадбирлар орқали бошқарилиши мақсадга мувофи k бўлиб қолмоқда учинчидан, хўжалик алоқалари глобаллашиб бораётган бир даврда, иқтисодиётни давлат томонидан тартибга солиш тизимида тўлов балансининг роли борган сари ортиб бормокда

Тўлов балансини тартибга солишнинг моддийасоси бўлиб қуйидагилар хизмат қилади : расмий олтин- валюта захиралари миллий даромаднинг давлат бюджета орқали тақсимланадиган қисми; • ташқи иқтисодий операцияларни меъёрий ҳужжатлар ва давлат органлари ёрдамида тартибга солиш • давлатнинг халқаро иктисодий муносабатларда ка питал экспорт қилувчи, кредитор, кафолат берувчи, қарз олувчи сифатида бевосита қатнашиши

Тўлов балансини тенглаштириш бўйича қайси давлатлар (актив қолдиққа ёки тақчилликка эга бўлган) зарурий чора-тадбирларни кўллашлари зарурлиги. Актив балансга эга бўлган давлатлар халқаро ҳисоб-китобларга киришувчи мамлакатларни "ўз уйида тартиб ўрнатишини " талаб килади: инфляцияни жиловлаш, дефиляцион сиёсатни қўллашга зару-рат, экспортни рағбатлантириш, импортни чеклаш ва бошқалар. Иккинчи жаҳон урушидан сўнг АҚШ, Ғарбий Европанинг тўлов балансида асоратли тақчилликка эга мамлакатларига нисбатан мана шундай талабларни қўйди. Аммо 1980-йилларга келиб, вазият ўзгарди. Энди ЕИ АҚШга нисбатан юқоридаги талабларни қўйди

Такчилликли тўлов балансига эга бўлган давлатлар эса актив балансга эга бўлган ўз ҳамкорларидан импорт бўйича чекловларни камайтириш, мазкур мамлакатларга капитал чикарилишини рагбатлантириш кабиларни талаб килади.

Тўлов балансининг давлат томонидан тартибга солиниши — бу давлатни тўлов балансининг асосий мод- даларини шакллантиришга ҳамда пайдо бўлган так чилликни молиялаштиришга йўналтирилган иктисодий, жумладан валюта, молия, пул- кредит тадбирларини амалга оширишга йўналтирилган фаолиятининг уму-мий йиғиндисидир.Тўлов балансининг давлат томонидан тартибга солиниши — бу давлатни тўлов балансининг асосий мод- даларини шакллантиришга ҳамда пайдо бўлган так чилликни молиялаштиришга йўналтирилган иктисодий, жумладан валюта, молия, пул- кредит тадбирларини амалга оширишга йўналтирилган фаолиятининг уму-мий йиғиндисидир.

Тўлов балансида тақчиллик мавжуд бўлган давлат-лар томонидан экспортни рағбатлантириш, импорт қилинаётган товарларни камайтиришга, хорижий ка-питални жалб қилишга, капитални олиб чиқиб ке-тишни чегаралашга қаратилган қуйидаги тадбирлар қўлланилади:

Бу сиёсат ички талабни камайтиришга йўналтирилган ҳолда ўз ичига бюджет маб- лағларини аҳолига камроқ ишлатиш, баҳоларни ва иш ҳакдарини музлатиш кабиларни қамраб олади. Унинг энг асосий инструментларидан бири бўлиб, мо-лиявий ва пул-кредит чоралари хисобланади: бюджет такчиллигини камайтириш, Марказий банкнинг ҳисоб ставкаларини ўзгартириши (дисконт сиёсати) кредит чекловлари, пул муассасининг ўсиб боришига чега-ра қўйиш. Иқтисодий пасайиш, ишсизликнинг юқори кўрсаткичи ва тўла фойдаланилмаётган ишлаб чиқа-риш қувватлари шароитида дефляция сиёсатини қўллаш, ишлаб чиқариш ва бандликнинг янада па-сайишига олиб келади.

Миллий валюта курсининг пасай-тирилиши. Бу тадбир миллий экспортни рағбатланти-риш ва импортни жиловлаш билан боғлиқ мақсад-ларда амалга оширилади. Аммо тўлов балансини тар-тибга солишда девальвациянинг роли, уни ўтказиш тартиблари ва уларга ҳамкорлик килувчи мамлакат нинг умумиктисодий ва молиявий сиёсатига боғлиқ бўлади. Девальвация фақатгина, рақобатбардош товар-ларнинг экспорт потенциали ва жаҳон бозоридаги қулай вазиятларнинг мавжудлиги шароитидагина товарлар экспортини рағбатлантириши мумкин. Девальвациянинг импортни чеклашга таъсири эса такрор ишлаб чиқа-риш жараёнининг байналмилаллашуви ҳамда халқаро ихтисослашув даражасининг ривожланиши билан мам лакатнинг импортни чеклаш бўйича кескин чоралар қўллаш имкониятлари пасайишидан келиб чиқади. Шундан келиб чиқиб айтиш мумкинки, ҳамма мамла- катларда ҳам импорт ўрнини босувчи товарлар ишлаб чиқариш сиёсати муваффакиятли чиқавермайди Миллий валюта курсининг пасай-тирилиши. Бу тадбир миллий экспортни рағбатланти-риш ва импортни жиловлаш билан боғлиқ мақсад-ларда амалга оширилади. Аммо тўлов балансини тар-тибга солишда девальвациянинг роли, уни ўтказиш тартиблари ва уларга ҳамкорлик килувчи мамлакат нинг умумиктисодий ва молиявий сиёсатига боғлиқ бўлади. Девальвация фақатгина, рақобатбардош товар-ларнинг экспорт потенциали ва жаҳон бозоридаги қулай вазиятларнинг мавжудлиги шароитидагина товарлар экспортини рағбатлантириши мумкин. Девальвациянинг импортни чеклашга таъсири эса такрор ишлаб чиқа-риш жараёнининг байналмилаллашуви ҳамда халқаро ихтисослашув даражасининг ривожланиши билан мам лакатнинг импортни чеклаш бўйича кескин чоралар қўллаш имкониятлари пасайишидан келиб чиқади. Шундан келиб чиқиб айтиш мумкинки, ҳамма мамла- катларда ҳам импорт ўрнини босувчи товарлар ишлаб чиқариш сиёсати муваффакиятли чиқавермайди

Ушбу тадбир экспорт қилув- чиларнинг хорижий валюталардаги тушумларидан фойдаланишни чеклаш, хорижий валютани импорт килув-чиларга сотишни лицензиялаш орқали амалга ошири лади. Шунингдек у валюта операцияларни махсус рух- сатномага эга бўлган банкларда амалга оширилиши ҳамда тўлов балансидаги тақчилликни камайтириш мақ- садида капитал экспортини чегаралаш ва унинг окиб келишини рағбатлантириш, товарлар импортини чега ралашга қаратилган тадбирлар йиғиндисидир Ушбу тадбир экспорт қилув- чиларнинг хорижий валюталардаги тушумларидан фойдаланишни чеклаш, хорижий валютани импорт килув-чиларга сотишни лицензиялаш орқали амалга ошири лади. Шунингдек у валюта операцияларни махсус рух- сатномага эга бўлган банкларда амалга оширилиши ҳамда тўлов балансидаги тақчилликни камайтириш мақ- садида капитал экспортини чегаралаш ва унинг окиб келишини рағбатлантириш, товарлар импортини чега ралашга қаратилган тадбирлар йиғиндисидир

Тўлов балансидаги тақчилликни бартараф этиш мақсадида экспорт қилув-чиларга бюджет субсидиялари берилади, протекцио- нистик (ички ишлаб чиқарувчиларни ҳимоялаш) мақ-садларида импорт божлари оширилади, мамлакатга пул оқимининг кириб келишини рағбатлантириш мақ-садида қимматли қоғозлар эгаси бўлган хорижликлар-дан олинадиган солиқларни бекор қилиш каби чора-тадбирлардан кенг фойдаланилади

• Тўлов балансининг махсус моддаларини шакллаи- тириш жараёнида давлат томонидан кўрсатиладиган махсус таъсир чоралар — савдо баланси, "кўринмас" операциялар ҳамда капиталлар ҳаракати ҳисобварақла- ри бўйича олиб борилади. Савдо баланси — тартибга солишнинг мухим объек та бўлиб хизмат қилади. Ҳозирда давлат назорати на-фақат муомала соҳасини, балки экспорт товарлари иш лаб чиқариш жараёнини ҳам ўз ичига қамраб олмоқ-да. Сотиш босқичида товарлар экпортини рағбатланти- ришга факатгина уларнинг нархига таъсир кўрсатиш орқали эришиш мумкин. • Тўлов балансининг махсус моддаларини шакллаи- тириш жараёнида давлат томонидан кўрсатиладиган махсус таъсир чоралар — савдо баланси, "кўринмас" операциялар ҳамда капиталлар ҳаракати ҳисобварақла- ри бўйича олиб борилади. Савдо баланси — тартибга солишнинг мухим объек та бўлиб хизмат қилади. Ҳозирда давлат назорати на-фақат муомала соҳасини, балки экспорт товарлари иш лаб чиқариш жараёнини ҳам ўз ичига қамраб олмоқ-да. Сотиш босқичида товарлар экпортини рағбатланти- ришга факатгина уларнинг нархига таъсир кўрсатиш орқали эришиш мумкин.

Тўлов балансининг "кўринмас" операциялари бўйи- ча тўловлар ва тушумлар билан боғлиқ бўлган опера-цияларни тартибга солиш мақсадида қуйидаги чора лар қўлланилади — мазкур давлат сайёҳлари томонидан валюта олиб чиқиб кетиш меъёрларининг чегараланиши; — хорижий сайёхдарни жалб килиш мақсадида мамлакатда сайёҳликни йўлга қўииш учун давлат-нинг бевосита ёки билвосита аралашуви; — "Транспорт" банди бўйича харажатларни ка-майтириш мақсадида; — бюджет маблағлари орқали денгиз транспор-тини қуришга кўмаклашиш; — илмий—техникавий битимлар, лицензиялар, савдо патентлари ва бошқалар савдоси орқали тушумни ри- вожлантириш мақсадида илмий изланиш ишларига давлат харажатларини ошириш; — ишчи кучи кўчишини тартибга солиш, жумла-дан, хорижий ишчилар алмашувини қисқартириш учун иммигрантлар чиқишини чеклаб қўииш.— мазкур давлат сайёҳлари томонидан валюта олиб чиқиб кетиш меъёрларининг чегараланиши; — хорижий сайёхдарни жалб килиш мақсадида мамлакатда сайёҳликни йўлга қўииш учун давлат-нинг бевосита ёки билвосита аралашуви; — "Транспорт" банди бўйича харажатларни ка-майтириш мақсадида; — бюджет маблағлари орқали денгиз транспор-тини қуришга кўмаклашиш; — илмий—техникавий битимлар, лицензиялар, савдо патентлари ва бошқалар савдоси орқали тушумни ри- вожлантириш мақсадида илмий изланиш ишларига давлат харажатларини ошириш; — ишчи кучи кўчишини тартибга солиш, жумла-дан, хорижий ишчилар алмашувини қисқартириш учун иммигрантлар чиқишини чеклаб қўииш.

O'xshashlar

Тўлов баланси 2

Бухгалтерия баланси

Валюта муносабатлари ва валюта тизими

Жаҳон хўжалиги ва унинг ривожланиш қонуниятлари

Халқаро валюта тизими ва сиёсати