Халқаро валюта тизими ва сиёсати - Iqtisodiyot - Slaydlar

Халқаро валюта тизими ва сиёсати

Yuklangan vaqt:

15.03.2025

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

510.0224609375 KB

Ko'chirib olish

ХАЛҚАРО ВАЛЮТА ТИЗИМИ ВА СИЁСАТИ 1. ВАЛЮТА МУНОСАБАТЛАРИ - ХАЛҚАРО ВАЛЮТА-МОЛИЯ ТИЗИМИНИНГ АСОСИЙ ЭЛЕМЕНТИ; 2. ХАЛҚАРО ВАЛЮТА ТИЗИМИ: МОҲИЯТИ, ХУСУСИЯТЛАРИ ВА РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ.

Валюта - жаҳон бозорида, давлатлар ўртасида пул вазифаларини бажарувчи, давлатларнинг миллий пул бирлигидир. Масалан, Америка қўшма Штатлари “доллари”, Буюк Британия “фунт стерлинги”, Канада “доллари”, Франция “франки”, Германия “маркаси” ва шу кабилар.

ВАЛЮТА КУРСИНИНГ ТУРЛАРИ.  5. сотувчи ва сотиб олувчи курси.  1. “спот” курс, 2. форвард курс,  3. кросс-курс,  4. “аутрайт” курси,

“ СПОТ” КУРС нақдли (касса) шартнома курсидир. У, “спот” шартномалари ижроси пайтида қайд этиладиган бир мамлакат валютасининг бахосини бошқа мамлакат валютасидаги ифодасидан иборат.

ФОРВАРД КУРСИ муддатли валюта шартномалари курсидир. У, келгусида маълум бир санага валютани етказиб бериш шарти билан сотиш ёки сотиб олиш бахосидан иборатдир. Бунда, муддатли валюта операциясида курс шартнома тузилиш пайтида қайд этилади, унинг ижроси маълум бир муддат ўтгандан сўнг амалга ошса ҳам.

• Котировка услублари, сотувчи ва сотиб олувчи курслари. • Валюта курслари котировка услубларига қараб белгиланади. Котировка тўғри ва тескари бўлиши мумкин. “ Аутрайт” курси – бу, мукофот ва дисконт услуби орқали аниқланадиган муддатли шартнома курсидир.  Кросс-курс – бу, икки валюта орасидаги курсни учинчи валюта орқали аниқлаш услуби ёрдамида топилган курсдир.

Валют а сиёсат и Диско нт сиёсат Марказий банкнинг хисоб ставкасини ўзгартириш йўли билан миллий валюта курсига ва тўлов балансининг холатига таъсир этиш сиёсатидир. (Қайта молиялаш ставкаси) Девис сиёсат и давлат органларининг чет эл валюталарини сотиш ёки сотиб олиш орқали миллий валюта курсига таъсир этиш сиёсатига айтилади. (Валюта курси)

1. ВАЛЮТА МУНОСАБАТЛАРИ - ХАЛҚАРО ВАЛЮТА- МОЛИЯ ТИЗИМИНИНГ АСОСИЙ ЭЛЕМЕНТИ Халқаро валюта – молия тизими - бу халқаро келишувларда тасдиқланган валюта – молия муносабатларини ташкил этиш шакли бўлиб, у мустақил амал қилиш билан биргаликда товар ва ишлаб чиқариш омилларининг ҳаракатига хизмат кўрсатади. Валюта эмиссиясига кўра икки гуруҳга бўлинади: • Миллий валюта; • Хорижий валюта. Қўлингиздан кетган бойликка, нарсага ачинманг демак, у сизнинг насибангиз эмас экан.

• бу мамлакатлар ўз олтин-валюта захираларини сақлашда фойдаланиладиган валюталар. Захира валюталарига АҚШ доллари, ЕВРО, Фунт стерлинг, Швецария франки, Япония иенаси киради.Захира (резерв) валютаси – • халқаро олди-сотти шартномаларни амалга оширишда қўлланилувчи валюталар. Бу турдаги валюталар жахоннинг энг йирик валюта бозорларида фаол сотилади. Амалиётда эркин қўлланилувчи валюталар тўртта валютадан иборат: АҚШ доллари, ЕВРО, Фунт стерлинг, Япония иенаси.Эркин қўлланилувчи валюта – • бу стабил курсга эга бўлган валюталар. Одатда бу тушунча конвертацияланувчи валюта тушунчасининг синоними сифатида кўлланилади, лекин бу ҳолат доимо ўзини оқламайди.Қаттиқ валюта (hard currency) – • халқаро миқёсда тўлов воситаси вазифасини бажара олмайдиган, яъни ташқи конвертирликка эга бўлмаган валюталарЮмшоқ валюта (soft currency) - Глобаллашув жараёнида валютанинг қуйидаги турлари ажратилади: Ҳаётингиздан чиқиб кетган ва чиқиб кетмоқчи бўлган инсонларни қайтаришга уринманг демак, улар ҳаётингизда ўз ролларини ижро этиб бўлибди.

ВАЛЮТА РЕЗЕРВИ — • марказий банк ва молия органлари ёки халқаро валюта- кредит ташкилотлари ихтиёридаги чет эл валюталарининг расмий заҳиралари. Аксарият ҳолларда халқаро тўловлар, кутилмаган ҳодисалар, даромад топиш ва валюта бозоринп тартибга солиш мақсадларида ташкил этилади. Чет эл валюталари билан бир қаторда олтин, халқаро тўлов воситалари (евро, СДР), мамлакатнинг Халқаро валюта фондидати резерв захиралари валюта резерви бўлиши мумкин. 1990-йилларда валюта резервининг 70% саноати ривожланган давлатларга тўғри келди. Халқаро валюта фондига аъзо бўлган мамлакатларнинг валюта резервидаги улуши 0,8 триллион долларни ташкил этди (унинг 3/4 қисмини олтин ва чет эл валютаси ташкил этди) Ўзбекистоннинг расмий захира активлари август бошида 965 млн долларга ошиб, 35,1 млрд долларга етди. Олтин захиралари ҳам 9,3 тоннадан кўпроққа етди.

• пулни алмаштириш – Қадимги Греция ва Рим • вексель ярмаркаларининг вужудга келиши – Лион • банкноталарнинг пайдо бўлиши – Антверпен, Гамбург, Амстердам • марказий банкнинг вужудга келиши – Шведция ва Англия ХАЛҚАРО ВАЛЮТА ТИЗИМИ: МОҲИЯТИ, ХУСУСИЯТЛАРИ ВА РИВОЖЛАНИШ БОСҚИЧЛАРИ Йўқотганларимиз яхши эди демак, Аллоҳ ундан-да яхшисини беради.

• Биринчи жаҳон валюта тизми XIX асрда саноат инқилобидан кейин олтин монометализми негизида олтин стандарти шаклида стихиявий равишда шаклланган. У 1867 йилги Париж конференциясидаги давлатлараро келишувда ҳуқуқий жиҳатдан расмийлаштирилган, бу келишувда олтинни жаҳон пулининг ягона шакли сифатида тан олинган. Биринчи жаҳон уруши жаҳон валюта тизими инқирози билан борди. Олтин стандарти пул ва валюта тизими сифатида амал қилишни тўхтатди.1. Париж валюта тизими. (1867 й.-ХХ асрнинг 20-йиллари) • Биринчи жаҳон уруши натижасида вужудга келган валюта тартибсизликларидан кейин олтин ва олтинга конвертирланадиган етакчи валютага асосланаган олтин девиз стандарти ўрнатилган. Халқааро ҳисоб-китобларга мўлжалланган халқаро валюталардаги тўлов воситасини девиз деб номлаш бошланди. Иккинчи жахон валюта тизими 1922 йилдаги Генуэз халқаро конференциясида кўтариб чиқилган давлатлараро келишувда хуқуқий жихатдан расмийлаштирилди. 2. Генуэз валюта тизими. (1922 й.-ХХ асрнинг 30-йиллари) • Иккинчи жаҳон урушига қадар мамлакатлар олтин стандартига қайтишга уриниб кўришди. Аммо бу уринишлар муваффаққиятсиз чиқди. Шу сабабли уруш давридаёқ валюта тизимини қайта ташкил этиш тўғрисида қарор қабул қилиндики, бу Бреттон- Вудс тизимида ўз ифодасини топди. 3. Бреттонвуд валюта тизими. (1944 й.-1976 й.)

ПАРИЖ КОНФЕРЕНЦИЯСИДА ҚАБУЛ ҚИЛИНГАН ТИЗИМИ АСОСИЙ ҚОИДАЛАР • пул бирликларининг олтин таркибини белгилаш ва қатъий таъминлаш • олтин жаҳон пули вазифасини бажариши • банкноталар олтинга эркин алмаштирилиши • валюталар курси монета паритетининг «олтин пунктлари» доирасида тебраниши • тўлов баланси дефицити олтин билан қопланиши мумкин • резерв валюта – Англия фунт стерлинги"Ҳеч қачон ёмон яшаяпман" деманг. Аллоҳ гапингизни эшитиб, сен ёмон яшаш нималигини билмайсан ҳали деб ўн карра ёмон тақдирга рўпара қилади.

ГЕНУЯ ВАЛЮТА ТИЗИМИ 1921 йил Брюсел ва 1922 йил Генуя Миллий валюталарнинг олтинга алмашинувининг янги қоидаси жорий этилди:  белгиланган девизлар олтинга тўғридан-тўғри алмаштирилади  қолган валюталар девизлар орқали билвосита алаштирилади Мазкур валюта тизимида эркин тебранувчи валюта курси режими Ҳеч қачон кеч қолмадингиз... Неча маротаба йўлдан қайтган бўлсангиз ҳам, неча маротаба қайтарилган бўлсангиз ҳам...

БРЕТТОН-ВУДС КЕЛИШУВИ  олтин жаҳон пул функциясини сақлаб қолган  резерв валюта сифатида АҚШ доллари, Британия фунт стрелинги қабул қилинган  резерв валюталарнинг олтинга алмаштирилиши 1 троя унцияси миқдори 35 долларга тенглаштирилган расмий курс бўйича амалга оширилиши лозим  қатъий белгиланган валюта курслари режими амал қилган  валюта-молия тизимининг барқарорлигини таъминлаш мақсадида ХВФ ва ХТТБ ташкил этилган  тўлов балансининг мувозанати бузилишини олтин ҳисобига бартараф этилган

1961 йилдан бошлаб, Германия маркаси ва Голландия гульдони кескин ревальвациялана бошлади 1967 йилда Англия фунт стерлинги (2,8 дан 2,4 АҚШ доллари қийматига) девальвацияга учради 1964 йилда Япония валютасини эркин конвертирланадиганлигини эълон қилди 1969 йилда Германия маркаси яна ревальвацияланди БРЕТТОН – ВУДС ВАЛЮТА ТИЗИМИ ТАХМИНАН 15 ЙИЛ ДАВОМИДА САМАРАЛИ ИШЛАДИ

 АҚШ савдо баланси дефицити орта бошлади  Чет мамлакатларда сотилган доллар хорижий марказий банкларда тўплана бошлади  Долларга бўлган ишонч йўқолиб борди  1971 йил 15 августда АҚШ ҳукумати долларнинг олтин таркибидан воз кечди ва унинг курси бозор талаби ва таклифи асосида белгиланадиган бўлди

БРЕТТОНВУДС ТИЗИМИНИНГ ИНҚИРОЗИ • тўлов баланси дефицитининг ошиши, олтин захираларининг ярим баробар қисқариши, ташқи қарзлари ошиб бориши Р.Никсонни долларни олтинга алмашинувини тухтаганини эълон қилишга мажбур қилди;1971 август • Вашингтондаги Смитсон институти келишувида Бреттон Вудс тизимини сақлаб қолишга сўнги уриниш бўлади. Европа ва Япония биржаларини вақтинчалик ёпишга тўғри келди 1971 декабр • АҚШ босқичма – босқич фоиз ставкасига ўрнатилган солиқни ва хорижий кредиторларга белгиланган чекловларни бекор қилиб борди 1973 – 1974 • Ямайка конференцияси бўлиб ўтди; 1976 • Европа валюта тизими ташкил топди. ЭКЮ жорий этилди. 1978

ЯМАЙКА КОНФЕРЕНЦИЯСИ: - олтин стандарти расман бекор қилинди - олтиннинг демонитизация белгиланди - валюталарнинг олтинга боғлиқлигини акс этувчи олтин паритети бекор қилинди - олтин оддий товар сифатида қабул қилинди - СДР андозаси жорий этилди - резерв валюталар АҚШ доллари, германия маркаси, фунт стерлинг, швейцария франки, Япония йенаси, Франция франки - валюта курси режимини эркин танлаш ҳуқуқи белгиланган - валюта блокларини ташкил этиш қонунлаштирилди • 1976 йилда ХВФнинг Кингстондаги навбатдаги йиғилишида янги валюта тизимининг асослари аниқланди. Халқаро валюта тизими аввалгидай ХВФ нинг Низоми билан тартибга солинди. 4. Ямайка валюта тизими.

SDR МЕХАНИЗМИ СДР (инг. Special Drawing Rights, SDR) , махсус қарз олиш ҳуқуқлари — халқаро захира ва тўлов воситаси. Халқаро валюта фонди (ХВФ) томонидан чиқарилади. SDR ХВФ томонидан чикарилган ва аъзо мамлакатлар уртасида таксимланадиган захира активи; SDR аъзо мамлакатлар узаро тулов балансини молиялаш максадида хорижий валютага эркин алмаштиришлари мумкин; SDR киймати унинг валюта саватига кирган валюталар (АКШ доллари, евро, япон иенаси ва фунт стерлинг) асосида хар куни асосий жахон валюта бозорларидаги котировкалар буйича аникланади; SDR фоиз ставкаси хар хафта валюта савати таркибидаги валюталар буйича фоиз ставканинг узгаришига мувофик белгиланади; SDR илан барча операциялар ХВФнинг SDR Департаменти томонидан амалга оширилади

SDR НИ ЖОРИЙ ЭТИШ САБАБЛАРИ 1. АКШ савдо балансининг ёмонлашуви ва доллар мавқеининг тушиши: • Долларнинг қадрсизланиши АҚШ олтин захирасини қисқаришига олиб келди. Доллар активларига эга мамлакатлар захира қийматини қисқариши олдини олиш мақсадида олтин ва доллар ўрнини босадиган умумий халкаро захира активига эхтиёжни кучайтирди. 2. Олтин қазиб чиқарилишининг қисқариши: • Урушдан кейин олтин қазиб чиқарилиши ҳисобига мамлакатлар заҳираларининг ортишининг умумий ўсиш кўрсаткичида тўртдан уч улушни ташкил этган. 1960- йилнинг биринчи ярмида унинг улуши тўртдан бир улушгача тушиб кетди.

SDR

Халқаро валюта фонди (ХВФ) – ҳукуматлараро ташкилот бўлиб, аъзо давлатлар ўртасидаги валюта кредит муносабатларини тартибга солиш ва уларга тўлов баланси тақчиллиги билан келиб чиқадиган валюта қийинчиликларида хорижий валютада қисқа ва узоқ муддатли кредитлар бериш йўли билан молиявий ёрдам кўрсатиш учун тузилган. Жаҳон валюта тизими эволюцияси билан боғлиқ ХВФ Низоми уч марта кўриб чиқилди: • 1969 йилда СДР киритилиши билан; • 1976 йилда Ямайка валюта тизими вужудга келиши билан; • 1992 йил ноябрида Фонда олдидаги ўз қарзларини тўлай олмаган мамлакатларга нисбатан овоз беришда иштирок этиш хуқуқини тўхтатиб қўйиш жазосининг киритилиши билан.

• ХВФ аъзо-мамлакатлар томонидан ўз Низомига риоя қилиниши ўстидан назорат ва кузатувни амалга оширишдаги. • ХВФ СДРни чиқариш йўли билан сўзсиз ликвид воситаларни яратиш ваколатини олади. • ХВФ тартибга солувчилик фаолиятининг муҳим йўналиши валюта чекловларини бартараф этиш ҳисобланади. • ХВФ мамлакатларига кредитлар бериш йўли билан, асосийси эса у томонидан халқаро кредитлашни мувофиқлаштириш вазифасининг бажарилиши натижасида халқаро валюта- кредит муносабатларини тартибга солишда иштирок этади. ХВФ фаолиятининг асосий йўналишлари қуйидагилар:

3. ЕВРОПА ВАЛЮТА ИТТИФОҚИНИНГ ШАКЛЛАНИШ ВА РИВОЖЛАНИШ ХУСУСИЯТЛАРИ. 1972 йилда ЕИҲ вазирлар кенгаши ҳамкорликка кирувчи мамлакатлар валюталарининг бир-бирига нисбатан тебраниш амплитудасини чеклашга қарор қилди. Бу мақсадга эришиш учун марказий банклар валюта бозоридаги ўзларининг интервенцияларини келиштиришлари керак. «Европа валюта илон» шу тарзда шакилланди, ЕВҲ мамлакатлари валюта курсларининг ўзаро тебраниш чегаралари турли йилларда 1,125 дан 4,5%гача йўл қўйилган, акс ҳолда, марказий банк миллий валютани хорижий валютага харид қилиши зарур бўлган.

Европа Иттифоқи доирасида мураккаб музокараларни олиб бориш натижасида 1979 йилда Европа валюта тизими (ЕВТ) ва ЕВҲ тузилган. ЕВҲнинг ташкил этилиши қуйидаги вазифаларини ҳал қилиши керак эди: • ЕҲ ичкарисида валюта барқарорлигини кучайтириш; • Ўсиш стратегиясининг асосий унсурига айланиш; • Иқтисодий ривожланиш жараёнлари ўзаро алоқадорлигини кучайтириш ва Европа байналминаллашуви жараёнига янгича туртки бериш; • Халқаро иқтисодий ва валюта муносабатларига барқарорлаштирувчи таъсир кўрсатиш. • ЕВҲнинг ҳаракат механизми уч таркибни бирлаштиради; махсус ҳисоб-китоб пул бирлиги – ЭКЮ; валюта курслари ва интервенцияси механизми; кредитлаш механизми.

1989йилда Ж.Делор (Европа ҳамкорлиги комиссияси раиси) ЕҲга топширган ҳисоботида Европани валютали бирлаштириш уч бўғинли режасини баён қилди. Бу режа қуйидагиларни ўз ичига олган: • ЕҲ алоҳида мамлакатларининг мувофиқлашган иқтисодий валюта сиёсатини амалга ошириш; • ЕҲ Марказий банкининг таъсис этилиши; • Миллий валюталарни ягона валюта билан алмаштириш.

Европа валюта иттифоқини шакиллантиришнинг уч босқи мавжуд: • 1-босқич. 1990 йил июль ойидан бошлаб ЕИга аъзо бўлган мамлакатлар ўртасида капитал ҳаракатига қўйилган чекловлар олиб ташланди. Бунинг натиасида ЕИ мамлакатларининг иўтисодий ҳолати бир-бирига яқинлади. • 2-босқич. Бу босқич 1993-1999 йилларни ўз ичига олади, унинг асосида Ягона Европа майдонини тузиш тўғрисида Маастрихт келишуви ётади. Ушбу келишув 1991 йилда имзоланди. Бу шартномага кўра, ЕҲ га аъзо ҳукумат бошлиқлари валюта иттифоқини тузиш тўғрисида келишиб олдилар. Бу босқичда конвергенция талаблари жорий қилинди, булар: а) давлат бюджети камомати унинг ЯИМнинг 3%дан ошмаслиги керак; б) ялпи давлат қарзи ЯИМнинг 60%дан ошмаслиги керак; в) мамлакатда инфляция ЕВИга кирувчи инфлятцияси энг паст бўлган уч давлатдаги инфлиция даражасидан 1,5%гача фарқ қилиши мумкин.

3-босқич. Бу босқичда ягона валюта (ЕВРО) амалга киритилди ва Европа марказий Банки тузилди. Учинчи якунловчи босқичнинг ўзи уч босқичдан иборат: 3.1.-босқич. Бу босқичда: • валюта кенгашига киритиш меъёрларига жавоб берадиган мамлакатлар аниқланди. Бу меъёрларга тўлиқ жавоб берувчи 11та давлат валюта иттифоқини ташкил этди. Унга Германия, Франция, Италия, Нидерландия, Бельгия, Люксембург, Испания, Португалия, Ирландия, Австрия, Финляндия кирди. Янги пул бирлигининг ҳаракат ҳудуди ЕвроЛэнд номини олди. Кейинроқ валюта иттифоқи ҳудудига ЕҲ нинг қолган аъзолари Буюк Британия, Греция, Дания, Швеция қўшилади. Истиқболда иштирокчи мамлакатлар сони 26 тагача кенгайиши мумкин. • 1998 йил охирида Марказий Европа банки тузилди. 3.2.-босқич. Бу босқичда: • миллий валюталарнинг ўзаро курси каттий белгиланган; • евро нақд бўлмаган тўловларда қўлланила бошланди; • миллий валюталарни айирбошловдан олиб ташланган. 3.3.-босқич. Бу босқичда 2002 йил 1 январдан ЕВРО муомилага киритилди.

O'xshashlar

Валюта муносабатлари ва валюта тизими

Ташқи сиёсат. давлатларнинг ташқи сиёсати ва халқаро дипломатик муносабатлар

Иқтисодий жиноятчиликка қарши курашишнинг миллий ва халқаро тизими

Нарх ва нарх сиёсати

Товар ва товар сиёсати