Mukammal bo’lmagan raqobat bozori ta’limotlari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Mukammal bo’lmagan raqobat bozori ta’limotlari

Yuklangan vaqt:

30.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

793.8798828125 KB

Ko'chirib olish

MUKAMMAL BO’LMAGAN RAQOBAT BOZORI TA’LIMOTLARI REJA: 1. Nomukammal bozorning xususiyatlari 2. E.Chemberlinning monopolistik raqobat nazariyasi 3. J.Robinsonning iqtisodiy ta'limoti

1. XX ASR BOSHLARIDA ERKIN RAQOBATGA ASOSLANGA IQTISODIYOT TOBORA MONOPOLLASHIB BORDI, BU AYNIQSA YEVROPA VA AQSHDA YAQQOL KO`ZGA TASHLANDI. IQTISODIY LIBERIALIZM PRINSIPLARI REAL HAYOT TALABLARIGA JAVOB BERMAY QO`YDI. MONOPOLLASHUVNING YORQIN OQIBATI SIFATIDA 1929- 1933 YILLARDAGI JAHON IQTISODIY INQIROZINING KELTIRISH MUMKIN. DEYARLI YUZ YIL DAVOMIDA J.B.SEY NING "BOZORLAR QONUNI" HAMMA YERDA TAN OLINGAN VA UNGA SUYANIB ISH YURITILGAN BO`LSA, BU DAVRDA UNING AHAMIYATI PASAYIB BORDI. NOMUKAMMAL RAQOBAT AVVAL INSTITUTSIONALIZM, KEYIN NEOKLASSIKLAR TOMONIDAN TADQIQOT OBYEKTI QILIB OLINDI.

1933 YILI AMERIKALIK E.CHEMBERLIN O`ZINING " MONOPOLISTIK RAQOBAT NAZARIYASI ", INGLIZ J.ROBINSON XONIM ESA "NOMUKAMMAL RAQOBATNING IQTISODIY NAZARIYASI" ASARLARINI CHOP ETDILAR. BU ASARLARDA ERKIN RAQOBAT SHAROITINI INKOR ETADIGAN SHAROITDA BOZOR MEXANIZMLARINING HARAKATI MASALALARI HAR TOMONLAMA CHUQUR TAHLIL ETILADI. XUSUSAN, IKKALA MUALLIF FIKRICHA, BOZOR BAHOSI BOZOR ISHTIROKCHILARINING KOLLEKTIV FAOLIYATI TUFAYLI YUZAGA KELMAYDI, CHUNKI TOVAR MAHSULOTLARINING TURLI-TUMANLIGI (DIFFERENSIYASI) XARIDORLARNI BU TOVARLAR BAHOSI TO`G`RISIDA TO`LIQ INFORMATSIYADAN, FIRMA-ISHLAB CHIQARUVCHILARNI TANLASHDA R AQOBATDAN MAHRUM ETADI. ULAR IQTISODIYOTDA MUVOZANATNING BUZILISH SABABLARINI ILGARIGIDEK IQTISODIY MUHITDAGI "KATEGORIYA" VA "QONUN" LARDAN IZLAYDILAR. INSTITUTSIONAL YO`NALISH TARAFDORLARIGA ESA, NOMUKAMMAL RAQOBAT IQTISODIY O`SISHGA AVVALO "INSON OMILI"NING TA'SIRI OQIBATIDIR. BU ESA JAMIYAT PDF CREATED WITH PDFFACTORY TRIAL VERSION W WW.PDFFACTORY.COM 320 RIVOJLANISHI, SHU BILAN BIRGA IQTISODIYOT SOHALARIDA YUZAGA KELADIGAN IJTIMOIY-PSIXOLOGIK, HUQUQIY VA BOSHQA MUAMMOLARDIR.

2. E.CHEMBERLINNING MONOPOLISTIK RAQOBAT NA ZARIYASI. EDVARD XEYTING CHEMBERLIN (1899-1967) O`Z ASARIDA MONOPOLIYANING MOHIYATI, MONOPOL BAHO VA MONOPOL FOYDANING YUZAGA KELISHINING CHUQUR TAHLILINI BEPRADI. UNING FIKRICHA, MONOPOLIYANING MOHIYATI - BU TAKLIF USTIDAN NAZORAT, BUNDA BAHO USTIDAN HAM NAZORAT BO`LADI. CHEMBERLIN FIKRICHA, BOZORLAR O`ZARO BOG`LANGAN, CHUNKI BIR-BIRIGA BOG`LIQ BO`LMAGAN SOTUVCHILAR VA ZIFASI BIR-BIRIGA YAQIN BO`LGAN MAHSULOTLARNI REALIZATSIYA QILISHDA HAMOHANGDIRLAR. REAL HAYOTDA BOZORLAR U YOKI BU DARAJADA NOMUKAMMALDIRLAR, SHU SABABLI MUVOZANATGA INTILISH TO`G`RISIDA GAPIRISH O`TA SODDALIKDIR. NATIJADA HAR BIR SOTUVCHI MONOPOLIST DEB HISOBLANADI, UNING O`Z XARIDORLARI, "NOYOB" MAHSULOTINI OLUVCHILAR BO`LADI. BOZORDAGI MONOPOLISTIK SIFATIDA BAHOLARNI TARTIBGA SOLADI. BU ESA TOVARLAR VA XIZMATLARNING REAL TAKLIF HAJMI "SOF" RAQOBAT SHAROITIDAGIDAN KAM, BAHOSI ESA YUQORIROQ BO`LADI. BU YERDA MAHSULOT DIFFERENSIYASI ENG MUHIM SHARTDI. BU KATEGORIYANING MOHIYATI SHUNDAKI, SOTUVCHILARNING TOVARI (YOKI XIZMATI) DA BOSHQALARNIKIDAN KESKIN FARQ QILUVCHI BELGISI BO`LISHI KERAKLIGIDIR. BU BELGI XARIDOR UCHUN REAL YOKI XAYOLIY BO`LISHI, ASLIDA ESA XUDDI SHU MAHSULOTGA AFZALLIK BERILISHIGA OLIB KELISHI SHART. BUNDAY DIFFERENSIATSIYA BO`LGAN SHAROITDA XARIDORLAR VA SOTUVCHILAR TASODIFIY YOKI TARTIBSIZ JUFTLIKKA (BU SOF RAQOBATDA BO`LADI) BIRLASHMAYDILAR, BU YERDA AFZALLIKA ASOSLANGAN TANLOV HAL QILUVCHIDIR.

E.CHEMBERLIN O`Z TADQIQOTLARI XULOSASIDA RAQOBAT SHAROITIDA MONOPOLIYA TABIIY MOHIYATIGA MUSTAXKAM ISHONCH BILDIRADI; TADBIRKORLIK KO`P HOLLARDA O`Z MONOPOLIYASINI BARPO QILISH UCHUN, IMKONI BORICHA BOSHQA TADBIRKORLAR O`Z MONOPOLIYASINI KENGAYTIRISHIGA QARSHI CHORALARNI KENGAYTIRISH VA KUCHAYTIRISH HARAKATINI QILADI. OLIMNING FIKRI BO`YICHA, ASOSIY VAZIFA SHUNDAKI, IQTISODIYOT FANI "MAHSULOT DOIM DIFFENSIATSIYALASHGAN BO`LISHI SHAROITINI TO`LA ANGLASHI SHART" DIR; BUNDAN BUYON SOF RAQOBATNI BARCHA SOHALARDA FAROVONLIK IQTISODIYOTI "IDEAL" (BEKAMU KO`ST) DEB QARASH MUMKIN EMAS. KEYINCHALIK E.CHEMBERLIN VA UNING MONOPOLISTIK RAQOBAT NAZARIYASI TARAFDORLARI TOMONIDAN "GURUHIY MONOPOLIYA" SHAROITIDA HAM RAQOBAT SAQLANISHI TO`G`RISIDAGI QOIDANI ILGARI SURISHGAN. BUNDA GAP SHERIKR AQOBATCHILAR O`RTASIDA BOZORDA ULARNING TA'SIR DOIRA-LARINI BO`LIB OLISH TO`G`RISIDA BOR ADI. ASOSIY MAQSAD TURLICHA (DIFFERENSIATSIYALASHGAN) TOVAR PDF CREATED WITH PDFFACTORY TRIAL VERSION WW W.PDFFACTORY.COM 324 MAHSULOTI BAHOSINI ENG YUQORI XARAJATLAR DARAJASIDAN PAST BO`LMAGAN HOLDA REALIZATSIYA QILISHDIR.

JOAN VAYOLET ROBINSON (1903-1983) KEMBRIJ UNIVERSITETINI BITIRGAN VA A.MARSHALL MAKTABINING TANIQLI VAKILI VA DAVOMCHISIDIR. 1965-1971 YILLAR SHU UNIVERSITETDA PROFESSOR LOVOZIMIDA DARS BERGAN. UNING DASTLA BKI ASARI "NOMUKAMMAL R AQOBATNING IQTISODIY NAZARIYASI" 1933 YILI, YA'NI MUALLIF 30 YOSHLIGIDA YOZILGAN VA UNGA MASHHURLIK KELTIRDI. ASARDAGI BOSH G`OYA MONOPOLIYALAR FAOLIYATIDA BOZORLAR JIHATINI ANIQLASHDIR. BU SHAROITDAGI RAQOBAT IQTISODIYOTDAGI MUVOZANATNI BUZADI VA NOMUKAMMALDIR (CHEMBERLINDA-MONOPOLISTIK). DASTLABKI VAZIFA: O`Z MAHSULOTIGA EGA BO`LGAN ISHLAB CHIQARUVCHI MONOPOLISTIK BAHOLAR BELGILANISHINING MEX A-NIZMINI ANIQLASH. BAHONING MIQDORI, SOTUVCHI O`RNATGAN SHU BAHODA XARIDORNING MAHSULOTNI SOTIB OLISH VA MONOPOL FOYDA TABIATI O`RNATILADI. AMMO, ROBINSON XONIMNING MANTIQIY FIKRLASHI CHEMBERLINNIKIDAN FARQ QILADI. ROBINSON FIKRICHA, NOMUKAMMAL R AQOBAT TUFAYLI, AVVALO RAQOBATLI XO`JALIK TIZIMI NORMAL MUVOZANAT HOLATINING BUTUNLAY BUZULISHI VA YO`NALISHI, HATTO YOLLANMA MEHNATNING "EKSPLUATATSIYA"SIDIR. CHEMBERLIN ESA BU MASALANI BOZORNING TABIIY MUVOZANATI BILAN CHAMBARCHAS BOG`LIQDIR DEB QARAGAN .

Robinson monopoliyaga salbiy munosabat bildirib, uni bozor sharoitdagi ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlarni izdan chiqaruvchi omil sifatida qaraydi. Asardagi asosiy g`oyalar quyidagilardan iborat. Tadbirkorlar nomukammal raqobat sharoitiga nisbatan mukammal (sof) raqobat sharoitda ishlab chiqarishni monpollashtirishdan kamroq manfaatdor bo`ladilar. Chunki, nomukammal raqobat sharoitida ayrim firmalar optimal ko`rsatgichlarga erisha olmaydilar, samarasiz (kam samara bilan) faoliyat ko`rsatadilar, shu sababli monopolist mahsulot chiqarishni cheklash bilan o`z mahsuloti narxini oshirish imkoniyatigagina ega bo`lmasdan, balki sohadagi ishlab chiqarishni tashkil etishni PDF created with pdfFactory trial version www.pdffactory.com 325 mukammallashtirish yo`li bilan ishlab chiqarish xarajatlarini pasaytirishi mumkin. Monopoliya ishlab chiqarish mahsulotining xuddi shunga o`xshash boshqa maxsulotdan sezilarli ajralib turishini talab etadi yoki boshqacha aytganda, differensiatsiya ro`y beradi; boshqa qo`shimcha sharoit ham zarur unga ko`ra firma - monopolist optimal hajmdan ortiqroq bo`lgan ko`rsatgichlar bilan xarakterlanishi kerak. Nomukammal raqobatli monopolistik bozorda aniqlashni talab etuvchi bir qancha sharoitlar yuzaga keladi. Agar bozor bir-biri bilan raqobat qiluvchi cheksiz ko`p xaridolardan emas, balki ayrim yakkayuyagona xaridorlar birlashmasidan iborat bo`lgan holatda sotib olinadigan mahsulot qancha bo`lishi mumkindir. Bu sharoit talab konsentratsiyasi bo`lib bozorda ko`p sonli mayda sotuvchilar va yakkayu-yagona xaridor faoliyat ko`rsatadi. Bu holatni monopsoniya, ya'ni xaridor monopoliyasi deyiladi.

O'xshashlar

Bozor tuzilmasi mezonlari, monopoliya va mukammal raqobat

Raqobat

Monopolistik raqobat bozorlari

Monopolistik raqobat bozorlari

Xalqaro bozordagi raqobat