Молия ва давлатнинг вужудга келиши - Iqtisodiyot - Slaydlar

Молия ва давлатнинг вужудга келиши

Yuklangan vaqt:

26.11.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

211.4111328125 KB

Ko'chirib olish

Молия ва давлатнинг вужудга келиши

РЕЖА Молия ва давлатнинг вужудга келиши, унинг ресурсларга бўлган эҳтиёжининг ривожланиши. Молия ва ЯИМ ҳамда МДни тақсимлаш, қайта тақсимлаш. Замонавий иқтисодиёт ва давлат молияси. Тақсимлаш ва қайта тақсимлаш объектлари ва субъектлари. Молия генезиси (тараққиёти).

Молиянинг ижтимоий-иқтисодий моҳияти, тараққиёт қонуниятлари, товар-пул муносабатларининг қамраб олиш соҳаси ва ижтимоий такрор ишлаб чиқаришдаги роли жамиятнинг иқтисодий тузуми, давлатнинг табиати ва функциялари билан белгиланади. Тарихий категория сифатида ҳам молиянинг вужудга келиши жамиятнинг синфларга бўлиниши ва давлатнинг пайдо бўлиши билан боғлиқ. 05 0E 21110F06 0812 12 0E 26 0B 19 19

Иқтисодий категория саналган молия тўғрисидаги қарашларнинг ХVII асрнинг охиридан ХIХ асрнинг охиригача трансформацияланиши С.Ю.Виттенинг асарида қуйидагича ифодаланган: “ХVII асрнинг охирларида “молия” сўзи орқали давлатнинг барча мулки ва умуман олганда, давлат хўжалигининг бутун ҳолати тушунила бошланди. Давлатнинг ихтиёрида бўлган моддий маблағларнинг бутун тўплами – унинг даромадлари, харажатлари ва қарзлари - маъносида бу сўз ҳозир ҳам тушунилаяпти. Шундай қилиб, молия ҳақидаги фанни давлатнинг моддий эҳтиёжларини энг яхши қондириш усули тўғрисидаги фан деб аниқ белгилашимиз мумкин”

“ М о л и я” арабча сўз бўлиб, ўзбек тилида энг умумий тарзда “пул маблағлари” маъносини англатади Бу сўз она тилимизда ишлатилишининг қуйидаги кўринишлари мавжуд бирор шахс, оила, жамоа, муассаса, ташкилот ёки давлат тасарруфидаги пул маблағлари шундай (молия) ишлар(и) билан шуғулланувчи давлат органи (сўзлашув тилида)мақсадли пул фондларини ҳосил этиш, жамлаш, тақсимлаш ва ишлатиш юзасидан пайдо бўладиган иқтисодий муносабатлар мажмуи; пул маблағларини шакллантириш, тақсимлаш, уларни сарф қилиш тизими

Молия қуйидагилар ўртасида вужудга келадиган пул муносабатларини ифодалайди  Маҳсулот реализациясида корхоналар ўртасида  Корхона ва уларнинг юқори органлари ўртасида  Корхона ва давлат ўртасида  Давлат ва фуқаролар ўртасида  Корхоналар, фуқаролар ва нобюджет фондлар ўртасида  Бюджет тизимида  Суғурта муносабатларида  Корхона фондлари доимий доиравий айланишида

Мамлакат иқтисодиётининг аҳволи молиянинг аҳволини белгилаб беради. Доимий равишдаги иқтисодий ўсиш, ЯИМ ва МД кўпайиши (ошиб бориши) шароитида молия ўзининг мунтазамлилиги ва барқарорлиги билан характерланади. У ишлаб чиқаришнинг янада ривожланишини ва мамлакат фуқаролари ҳаётининг сифат даражасини янада ортишини рағбатлантиради.

Ҳукуматлари солиқлар орқали шахсий даромадларни чегаралаб (чеклаб) қўйган мамлакатларда иқтисодиёт ўсиш базасига (асосига) эга эмасдир. Бундай мамлакатлар маълум бир вақт ўтганидан сўнг нисбатан бойроқ бўлган мамлакатларнинг таъсири остида бўлиб қолади. Чунки мамлакат ички манбаларининг қисқариши ташқи қарзга олишлар эвазига қопланади. Ўз навбатида, ташқи қарзларни қайтаришнинг манбаи бўлиб фақат солиқлар ва давлат мулки хизмат қилиши мумкин. 42 0D 21 29 21 19 06 21 06 0E 19 300828

Молия нима учун керак?  МДни тақсимлаш учун  МД шаклланишида асос вазифаси  Ишлаб чиқариш, тақсимлаш, истеъмолга таъсир этади.  Замонавий иқтисодиёт фаолияти учун  Ишлаб чиқариш кучларининг макроиқтисодий даражада иштирокини таъминлаш учун  Иқтисодий ҳолатдан маълумот олиш  Мамлакат молиявий ресурсларини ташкил қилади  Молиявий сиёсатга боғлиқ бўлади

Молиявий муносабатларнинг ижтимоий-иқтисодий моҳияти  Давлат қаердан молиявий ресурсларни олади?  Кимларни манфаатлари учун ушбу маблағлардан фойдаланилади?

М о л и я пул муносабатларининг ажралмас қисми ҳисобланади ...нинг роли ва аҳамияти пул муносабатларининг иқтисодий муносабатлар тизимида қандай ўринни эгаллаганлигига боғлиқ пулдан ўзининг мазмуни ва бажарадиган функциялари бўйича фарқланади ялпи ички маҳсулот (ЯИМ) ва миллий даромад (МД)ни тақсимлаш ва қайта тақсимлашнинг иқтисодий инструменти, пул маблағлари фондларини шакллантириш ва улардан фойдаланиш устидан назоратни амалга ошириш қуролидир – бу, энг аввало, тақсимлаш категорияси ёрдамида МДни иккиламчи тақсимланиши ёки қайта тақсимланиши амалга оширилади Молиявий муносабатларнинг ижтимоий-иқтисодий моҳияти “ Давлат кимнинг ҳисобидан молиявий ресурсларни олади ва кимларнинг манфаатлари учун бу маблағлардан фойдаланади?” деган саволнинг тадқиқ қилиниши орқали намоён бўлади

Молиянинг функциялари Тақсимлаш Назорат Бу функциялар молия томонидан бир вақтнинг ўзида амалга оширилади. Ҳар қандай (бир) молиявий операция ЯИМ ва МДни тақсимлаш ва шу тақсимлаш устидан назоратнинг амалга оширилишини англатади Молиявий муносабатларнинг асосий тавсифи уларнинг тақсимлаш характерига эга эканлиги учун молиянинг бош ёки асосий функцияси тақсимлаш дир Молия ёрдамида амалга оширилиши лозим бўлган тақсимлаш жараёни мураккаб ва кўп қиррали жараёндир ЯИМни тақсимлашнинг турли босқичларига хизмат қилиб, уни бирламчи тақсимлашда ва қайта тақсимлашда иштирок этади

Молиянинг тақсимлаш функцияси иқтисодиётни бошқаришнинг турли даражаларини (мамлакат, унинг алоҳида олинган минтақалари ва маҳаллий ўз-ўзини бошқариш органлари миқёсида) қамраб олади ...га тақсимлашнинг турли кўринишларини (хўжалик ичида, тармоқ ичида, тармоқлараро, ҳудудлараро ва б.) туғдирувчи кўпбосқичлилик хосдир энг аввало, МДни тақсимлашда, “асосий ёки бирламчи даромадлар” деб ном олганларни яратиш (ташкил этиш) содир бўлганда намоён бўлади МДни бирламчи тақсимлашда вужудга келган нисбатларни уларнинг якуний фойдаланиш нисбатларига трансформация қилинишига (айланишига, ўзгаришига) таъсир кўрсатади ёрдамида давлат фақатгина МДни қайта тақсимлашга эмас, балки ишлаб чиқаришга, капиталнинг жамғарилишига, истеъмол соҳасига ҳам ўз таъсирини кўрсатади. Шу маънода, молия иқтисодиётнинг давлат ва хусусий секторларини, ишлаб чиқариш ва социал инфраструктурани, илмий-техника тараққиётини ва ҳ.к.ларни ривожлантиришда ҳал қилувчи ролни ўйнайди ...нинг пировард мақсади ишлаб чиқарувчи кучларни ривожлантириш, иқтисодиётнинг бозор таркибий тузилмасини шакллантириш, давлатни мустаҳкамлаш, аҳоли кенг қатламлари ҳаётининг юқари сифатли бўлишини таъминлашдан иборатдир

Молиянинг тақсимлаш функцияси хўжалик субъектлари, аҳоли, давлат ва маҳаллий ўз-ўзини бошқариш органлари даражасида мақсадли пул маблағлари фондларини шакллантиришга хўжалик ичида, тармоқ ичида, тармоқлараро, ҳудудлараро, шунингдек ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш соҳалари, аҳоли ижтимоий гуруҳлари ўртасида қайта тақсимлашни содир этишга хўжалик субъекти ва давлат даражасида заҳиралар яратишга, фуқаролар томонидан жамғаришни амалга оширишга имконият ва шарт-шароит яратиб беради

Асосий даромадлар МДни моддий ишлаб чиқариш иштирокчилари ўртасида тақсимлаш жараёнида шаклланиб, улар икки гуруҳга бўлинади моддий ишлаб чиқариш соҳасида банд бўлган ишчи ва хизматчиларнинг иш ҳақи, фермер ва ҳ.к.ларнинг даромадлари моддий ишлаб чиқариш соҳасидаги корхоналарнинг даромадлари Бироқ, бунда бирламчи даромадлар миллий хўжалик устувор тармоқларини ривожлантириш, мамлакат мудофаа қудратини таъминлаш, аҳолининг моддий ва маданий эҳтиёжларини қондириш учун ижтимоий пул фондларининг шаклланишини таъминлай олмайди. Бунинг учун қуйидагилар билан боғланган ҳолда МДни янада тақсимлаш ва қайта тақсимлаш зарур - хўжалик юритувчи субъектлар даромадлари ва жамғармаларидан энг самарали ва оқилона фойдаланиш мақсадида маблағларни тармоқлараро ва ҳудудий қайта тақсимлаш билан - ишлаб чиқариш соҳаси билан бир қаторда ноишлаб чиқариш соҳасининг (маориф, соғлиқни сақлаш, ижтимоий суғурта ва ижтимоий таъминот, бошқарув ва ҳ.к.) ҳам мавжудлиги билан - аҳолининг турли ижтимоий қатламлари ўртасида даромадларни қайта тақсимлаш билан

Молиянинг назорат функцияси ЯИМни тегишли фондларга тақсимлаш ва уларнинг мақсадга мувофиқ сарфланиши устидан назоратни амалга ошириш орқали намоён бўлади ...нинг асосини молиявий ресурсларнинг ҳаракати ташкил этади. Ана шу ҳаракатнинг харктеридан келиб чиққан ҳолда жамият пул маблағларини тақсимлашда қандай пропорцияларнинг (нисбатларнинг) вужудга келаётганлиги, хўжалик юритувчи субъектлар ихтиё-рига молиявий ресурсларнинг ўз вақтида келиб тушиши қандай таъминланаётганлиги хусусида маълумотга эга бўлиши керак амалиётда амалга оширилмаса, молия тақсимлаш функциясининг самарадорлигини баҳолашнинг ҳам иложи йўқки, бу нарса юқоридаги ҳар икки функция координация қилинишининг (мувофиқлаштирили-шининг) зарурлиги тўғрисида дарак бераётир ижтимоий ва хусусий ишлаб чиқаришнинг динамик ривожланишини таъминлашга, илмий-техника тараққиётини жадаллаштиришга, миллий хўжаликнинг барча бўғинларида иш сифатини узлуксиз яхшилашга йўналтирилган ишлаб чиқариш ва ноишлаб чиқариш соҳаларини тўлиқ қамраб олади

Молиянинг назорат функцияси ...нинг мақсадлари бўлиб иқтисодий рағбатлантиришни ошириш, моддий, меҳнат, молиявий ресурслар ва табиий бойликлардан оқилона ва тежамкор фойдаланиш, ноишлаб чиқариш харажатлари ва йўқотмаларни қисқартириш, хўжасизлик ва исрофгарчиликнинг олдини олиш ҳисобланади ...нинг энг муҳим вазифаларидан бири молиявий масалалар бўйича қонунчиликнинг аниқ бажарилишини, бюджет тизими, солиқ хизмати, банклар олдидаги молиявий мажбуриятлар, шунингдек ҳисоб-китоблар ва тўловлар бўйича хўжалик юритувчи субъектларнинг ўзаро мажбуриятлари бажарилишининг ўз вақтидалиги ва тўлиқлигини текширишдир молия органларининг кўп қиррали фаолиятлари орқали намоён бўлади ...ни молия тизими ва солиқ хизматининг ходимлари молиявий режалаштириш жараёнида, бюджет тизимининг даромадлар ва харажатлар қисмининг бажарилишида амалга оширадилар ...нинг йўналиши, молиявий назоратнинг шакл ва методлари бозор муносабатларининг ривожланиши шароитида кескин ўзгаради

Такрор ишлаб чиқариш жараёнининг босқичларни ишлаб чиқариш тақсимлаш алмашув истеъмол Такрор ишлаб чиқариш учун бу босқичлар, албатта, мажбурий ёки шарт бўлиб, ҳатто уларнинг бирисиз такрор ишлаб чиқариш жараёни узилади Унинг ҳар бир босқичига бир ёки бир неча иқтисодий категориялар хизмат қилади Категорияларнинг такрор ишлаб чиқариш жараёнида иштирок этиши бевосита ва билвосита шаклларда бўлиши мумкин Истеъмолга кетадиган жами ижтимоий маҳсулот (ЖИМ)дан, биринчи навбатда, такрор ишлаб чиқаришнинг олдинги (ўтган) циклида фойдаланилган меҳнат қуроллари ва предметларини тиклаш учун мўлжалланган қисми ажратилади. Бу қисм такрор ишлаб чиқаришнинг янги циклида ҳам унинг шу ҳажмда такрорланишини таъминлайди. Қолган қисм воситалар (маблағлар)нинг эгаси ва ишчилар ўртасида тақсимланади

Такрор ишлаб чиқариш жараёнининг ҳар бир иштирокчиси ўзига тегишли бўлган даромадни қуйидаги икки қисмга бўлади Истеъмол фонди Жамғариш фонди Лекин бу босқичга қадар тақсимлаш жараёнига давлат аралашиб, солиқлар, қарзлар, суғурта тўловлари (бадаллари) каби иқтисодий инструментлардан фойдаланган ҳолда индивидуал ва жамоа даромадларидан ўзининг ҳиссасини (ўзига тегишли бўлган қисмни) ажратиб олади ЖИМ қуйидаги икки асосий қисмдан иборат маҳсулот ишлаб чиқаришга сарфланган ишлаб чиқариш воситаларининг қиймати (меҳнат қуроллари ва меҳнат предметлари) миллий даромад (ишчи кучи ва қўшимча маҳсулотнинг қиймати)

Истеъмол фонди ижтимоий истеъмол фондлари шахсий истеъмол фондлари маориф, соғлиқни сақлаш, бошқарув, мудофаа, социал таъминот, социал суғурта ва бошқалар шахсий жамғарма фондлари истеъмол фондлари Ижтимоий истеъмол фондларининг асосий қисми Давлат бюджети орқали амалга оширилади Айнан шахсий истеъмол фондининг ана шу икки қисми товар механизмининг фаолият кўрсатиши учун тегишли шароитни яратади Истеъмол фонди ва жамғариш фонди ўртасидаги нисбат ҳамда уларнинг физик ҳажми бозор иқтисодиёти шароитида давлатнинг ривожланиш суръатини белгилаб беради

Эътиборингиз учун РАҲМАТ!

O'xshashlar

Молия тизими

Халқаро молия тизимида молия-саноат гуруҳлари

Замонавий молия тизими ва ундаги ислоҳотлар

Молия тизими ва унинг асосий бўғинлари

Молия тизими. Пул муомаласи ва банклар