Leverej, kapital qiymati va aksiyadorlar farovonligi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Leverej, kapital qiymati va aksiyadorlar farovonligi

Yuklangan vaqt:

20.04.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

6347.5537109375 KB

Ko'chirib olish

Toshkent moliya instituti “ Moliya” fani MAVZU: LEVEREJ, KAPITAL QIYMATI VA AKSIYADORLAR FAROVONLIGI

Уоррен Баффет (Warren Buffett) Yillik daromadi 20 funt, xarajat 19 funt 96 pens bo'lganida - bu baxt, yillik daromad 20 funt xarajat 20 funtu 6 pens bo’lashi bu kambag'allikdir . Годовой доход 20 фунтов при расходе 19 фунтов 96 пенсов — это счастье. Годовой доход 20 фунтов при расходе 20 фунтов 6 пенсов — это нищета . Чарльз Диккенс (Charles Dickens) Aksariyat odamlar imkoniyatlarni qo’ldan chiqarib qo’yishadi, chunki u kombinezon kiygan va ko’rinishidan ishni eslatadi. Большинство людей упускают свои возможности. Потому что она бывает одета в комбинезон и с виду напоминает работу.

USHBU BOBDA BIZ QUYIDAGI MASALALARNI KO‘RIB CHIQAMIZ: • qarzni moliyalashtirish chindan ham tuyulgani kabi arzonmi? • tadbirkorlik va moliyaviy risklar; • muammoga an’anaviy nuqtai nazar; • Modilyani va Millerning leverej bo‘yicha nuqtayi nazari; • kapital (moliyaviy) leverej va operatsion leverej; • leverejni qo‘llash tajribasi.

1. QARZ MOLIYALASHTIRISH CHINDAN HAM TUYULGANI KABI ARZONMI? Kapital bozori qimmatli qog‘ozlarni shunday baholaydiki, bunda aksiyalar bo‘yicha kutilayotgan daromad obligatsiyalarga qaraganda yuqori bo‘ladi, degan fikr keng tarqalgan. Tarixan, bu tasdiq barcha joyda asosli sanalgan, lekin bunda ancha qisqa davrlar ko‘rib chiqilgan (qarang: masalan, Dimson, Marsh and Staunton, 2002). Haqiqatdan ham, qarz mablag‘larining navbatdagi arzonlashuvi kompaniyaning kapital tuzilmasida ulardan foydalanishdan aksiyalar egalari yutishini anglatadimi?

1-MISOL La Mer plc kompaniyasi bir aktiv – boy turistlar o‘z bazmlari uchun buyurtma qilinadigan hashamatli yaxtaga ega. Kompaniyaning kelgusi bir necha yillardagi daromadi yiliga 140 ming funt sterling bo‘lishi kutilmoqda . La Mer plc kompaniyasi to‘liq o‘z mablag‘lari, aynan esa 1 mln dona oddiy aksiya hisobiga moliyalashtirilib, ularning joriy qiymati bitta aksiya uchun 1 f. st. ni tashkil qiladi . Kompaniya yillik daromadining bir qismini dividend sifatida aksiyadorlarga to‘laydi. La Mer plc boshqa xuddi shunday kemani 1 million funt sterling evaziga sotib olmoqchi . Taxmin qilinganidek, u ham 140,000 funt sterling miqdorida yillik daromad keltirishi kutilmoqda. Buning uchun pul mablag‘lari 1 mln funt sterling summadagi 10 foizli obligatsiyalar chiqarish yo‘li bilan jalb etilishi kerak. Qarz ta’minoti sifatida ikkita yaxta namoyon bo‘ladi.

Yangi yaxtasiz bir aksiya uchun daromad quyidagicha bo‘lishi kutilmoqda: =0,14 f. st. (bir aksiya uchun)1000000 140000

AGAR IKKINCHI YAXTA SOTIB OLINSA, BIR AKSIYA UCHUN YILLIK DAROMAD QUYIDAGICHA BO‘LADI: Agar ikkinchi yaxta sotib olinsa, bir aksiya uchun yillik daromad quyidagicha bo‘ladi: Ijaradan olingan daromad (2 x 140,000 f. st.) 280 000 f. st. Minus: Foiz (1 million f.st. x 10%) 100,000 f. st. Natija: 180,000 f. st. =0,18f.st bitta aksiya uchunAgar ikkinchi yaxta sotib olinsa, bir aksiya uchun yillik daromad quyidagicha bo‘ladi: Ijaradan olingan daromad (2 x 140,000 f. st.) 280 000 f. st. Minus: Foiz (1 million f.st. x 10%) 100,000 f. st. Natija: 180,000 f. st. (Qayd etish joizki, agar yangi yaxta sotib olish uchun mablag‘ bir aksiya uchun 1. f. st. narxda 1 million dona aksiya chiqarish yo‘li bilan jalb etilganda, ikkinchi yaxta hisobga olingan holda, bir aksiya uchun yillik daromad 0,14 f. st. darajasida saqlanib qolgan bo‘lar edi.)

La Mer plc kompaniyasining oddiy aksiyalari bahosi 1 ta aksiya uchun 1 f. st. va kutilgan daromadlilik 14 pensni tashkil etadigan bo‘lsa, investorlar 14% ni bunday kapital qo‘yilmasi uchun mos keladigan daromad sifatida baholashi haqida xulosa qilishimiz mumkin. Ikkinchi qayiqda sotib olingani tufayli kutilgan daromad bir aksiya uchun 18 pensgacha oshadigan bo‘lsa, u holda oddiy aksiyalar narxini 1 f. st. × 18 pens / 14 pens = 1,286 f. st. gacha oshirish mumkin bo‘ladi (18 pens 1,286 f.st. ning 14% li daromadini o‘zida aks ettiradi). Ya’ni, agar ikkinchi kemani sotib olish aksiya chiqarish yo‘li bilan moliyalashtirilgan bo‘lsa, har bir oddiy aksiyaning bahosi 1 funtga teng bo‘ladi. Biroq ikkinchi yaxtani sotib olish obligatsiyalar chiqarish yo‘li bilan moliyalashtirilsa, oddiy aksiyalarning narxi 1,286 funt sterlingga teng bo‘ladi. Muxtasar qilib aytganda, aksiyadorlarning farovonligi aksiyalar chiqarish tufayli emas, balki qarz olish natijasida ortadi.

Haqiqat bo‘lishi uchun haddan tashqari yaxshi-a? Ehtimol, shundaydir, lekin bizning misolimizda mantiqsiz tuyuluvchi hech narsa yo‘q. Aksiyalar bo‘yicha kutilgan daromad obligatsiyalarga qaraganda yuqori bo‘ladi, shuning uchun 10 foizli stavka aql bovar qilmaydigandek tuyulishi shart emas. Shunga qaramay, bunday yondashuv albatta ish bermaydi. Yetarlicha ratsional dunyoda 14 foizli daromadni shunchaki 18 foizli daromadga aylantirish, bir aksiya qiymatini 1 funtdan 1,286 funtga oshirish mumkin emas. Yoki baribir shunday bo‘lishi mumkinmi?

Ushbu jumboqni hal qilish uchun, keling, vaziyatni kreditorlar nuqtayi nazaridan ko‘rib chiqaylik. Agar yaxta ijarasiga investitsiya qilishdan 14 foiz daromadlilik olinishi kerak bo‘lsa, unda nima uchun ular faqat 10% daromad olish uchun sarmoya kiritishmoqchi? Buning o‘rniga La Mer kompaniyasining oddiy aksiyalarini xarid qilish afzal emasmi? Yoki ular 14% daromad olish imkoniyatini sezmaydigan darajada soddami? Balki shundaydir, lekin bu juda ham ehtimoldan yiroq tuyuladi.

La Mer kompaniyasi aksiyalarini sotib olish yo‘li bilan yaxtalar ijarasiga to‘g‘ridan-to‘g‘ri investitsiya kiritish bilan fiksirlangan foiz stavkasida mablag‘ taqdim etish o‘rtasidagi farq riskning turli darajada bo‘lishidan iborat. Bizning misolimizda ikkinchi yaxtani ijaraga berishdan 140 ming f. st. dan iborat kutilgan yillik foydadan faqat 100,000 f. st. qo‘shimcha mablag‘ taqdim etganlarga qaytadi. Qolgan 40 ming f. st. aksiyalar egalariga topshiriladi, biroq ayni paytda barcha risk ham ularga (har holda, deyarli barchasiga) o‘tadi.

Barcha real investitsiyalar uchun bo‘lgani kabi, bu yerda ham daromadlar kafolatlanmagan. Biz yaxta ijarasi bozorida pasayish yuz berib, La Mer plc kompaniyasining har bir kemadan daromadi yiliga 70,000 f. st. gacha qisqardi, deb faraz qilaylik. Bu esa quyidagini anglatadi: Demak, obligatsiyalar mablag‘larning arzon manbalari ekanligi shubhasiz, lekin oddiy aksiyalar egalari uchun yashirin xarajatlarga sabab bo‘ladi.

2. TADBIRKORLIK VA MOLIYAVIY RISKLAR Quyidagi jadvalda ijaradan foydaning turli darajalarida yuqorida ko‘rib chiqilgan ikkala moliyalashtirish sxemasining har biri (to‘liq o‘z mablag‘lari hisobiga va 50% qarz mablag‘lar hisobiga moliyalashtirish) uchun La Mer plc kompaniyasining bir aksiyasiga yillik dividend keltirilgan (ikkinchi yaxta sotib olingan va butun ehtimoliy foyda dividendlar ko‘rinishida to‘lanadi, degan shart bilan).

IKKITA TURLI MOLIYAVIY TUZILMALARNING HAR BIRI UCHUN FOYDANING TURLI DARAJALARIDA LA MER PLC KOMPANIYASI AKSIYALARINING DAROMADLILIGI, F. ST. (a) Bir kema ijarasidan yillik foyda 0 50 000 100 000 150 000 200 000 Barcha mablag‘lar – O‘z (b) Foyda ([a] × 2] 0 100,000 200,000 300,000 400,000 (c) Aksiya foydasi (b) /2,000,000] 0 0,05 0,10 0,15 0,20 50% qarz mablag‘lari (d) Foyda ([a] × 2] 0 100,000 200,000 300,000 400,000 (e) Minus Foiz [1 mln f. st.× 10%] 100,000 100,000 100,000 100,000 100,000 (f) sof daromad (100,000 ) 0 100,000 200,000 300,000 (g) Aksiya foydasi (f) ÷ 1 000 000] (0,10) 0 0,10 0,20 0,30Haqiqatan, yaxtadan daromad 50,000 funt sterlingdan kamroq bo‘lsa, kompaniyaning foydasi kredit bo‘yicha foizlarni to‘lash uchun yetarli bo‘lmaydi. Kompaniyaning boshqa aktivlari yo‘qligini hisobga olsak, foizlarni to‘lash uchun mablag‘ topish uchun yaxtalardan biridan qutulishga to‘g‘ri keladi.

Leverej mavjud bo‘lganda, aksiyadorlar uchraydigan risk ularning o‘z mablag‘lariga to‘liq tayangan holdagi riskka nisbatan sezilarli darajada oshadi. Tadbirkorlik riski ( business risk ) uchun – real dunyoda investitsiya faoliyati bilan birga kuzatiluvchi oddiy riskka‚ kreditga xizmat ko‘rsatish bo‘yicha muntazam xarajatlar qilish majburiyati tufayli yuzaga keladigan moliyaviy risk ( financial risk ) ham qo‘shiladi. Umumiy risk vaqt Tadbirkorlik riski Moliyaviy riskKutilayotgan daromadDaromad %

LEVERAGE | ЛЕВЕРЕДЖ Moliyaviy leverej aksiya egalari daromadlarining tebranishiga kuchaytiruvchi ta’sir ko‘rsatadi. Asosiy tebranishlar tadbirkorlik riski bilan bog‘liq. Leverej unga moliyaviy risk ta’sirini qo‘shimcha qiladi.

Agar kapital bozori obligatsiyalar chiqarish va ikkinchi yaxta xarididan keyin vaziyatni qayta baholab, oddiy aksiyalarni ular bo‘yicha kutilayotgan daromad 18% dan kam bo‘lmaydigan tarzda baholagan holatdagina, La Mer kompaniyasining oddiy aksiyalari egalari leverijni joriy etishdan yutishi mumkin. La Mer kompaniyasi kengayishidan avval ushbu oddiy aksiyalar bo‘yicha kutilgan daromad 14% ni tashkil etgan. Agar yuqoriroq darajali risk natijasida kengayishdan keyin bozor daromadni, aytaylik, 16 foizni tashkil etilishini kutgan bo‘lsa, u holda aksiya narxi quyidagicha bo‘ladi: = 1,125 f. st.16,0 .. . 18,0 st f

3. MUAMMOGA AN’ANAVIY NUQTAI NAZAR An’anaviy nuqtai nazarga ko‘ra, agar aksiyadorlik kapitali hisobiga yaxtalar ijarasini moliyalashtirish daromadliligining kutilgan me’yori 14% ni tashkil qilsa, u holda moliyaviy leverejni loaqal o‘rtacha darajada joriy etish bunga katta ta’sir ko‘rsatmaydi. Leverej oshirilganda aksiyadorlar ham, kreditorlar ham qo‘shimcha riskni his qiladilar va yuqori daromadni talab qiladilar. Biroq past darajadagi leverejda hech kim risk uchun kompensatsiya sifatida foydani sezilarli darajada oshirishni talab qilmaydi va bu bilan WACC kamayadi. Leverej eng yuqori darajaga yetganda, investorlarning har ikkala guruhi uchun risk masalasi juda muhim ahamiyat kasb etadi, shuning uchun daromadlilikka talablar sezilarli darajada o‘sa boshlaydi.

WACC ning keskin ortishi ham sodir bo‘ladi. Garchi har bir guruh tomonidan talab qilinadigan daromad jadal o‘sa boshlaydigan nuqtalar ustma-ust tushishi shart bo‘lmasa-da, an’anaviy yondashuv tarafdorlariga ko‘ra, WACC minimal bo‘lgan nuqta (yoki bir qancha nuqta) mavjud. • Mazkur nuqtai nazardagi mantiqiy xulosa shundan iboratki, leverejning kapitalni o‘rtacha tortilgan qiymati minimal bo‘lgan optimal darajasi mavjud. Bu o‘z kapitalining qiymati sezilarli darajada oshmaydi va leverejning muayyan ahamiyatli darajasiga erishilmagunga qadar qarz kapitalining past qiymati afzalliklarini “oshirib yubormaydi”, degan taxmindan kelib chiqadi.

AN’ANAVIY NUQTAI NAZARGA KO‘RA:LEVEREJ O’ZGARISHI CAPITAL QIYMATIGA TA’SIRI O’z mablag’lari qiymati (aksiya) () Leverejning optimal darajasi Qarz mablag’lari qiymati (obligasiya)() K ap ital b ah o si % Leverej darajasi

4. MODILYANI VA MILLERNING LEVEREJ BO‘YICHA NUQTAI NAZARI • 1958-yilda Modilyani va Miller ( Modigliani and Miller , MM) endilikda deyarli afsonaga aylangan maqolani chop etib, leverej masalasiga an’anaviy yondashuvni shubha ostiga olishdi. Ularning fikricha, kapital bozorida oqilona narx shakllanishi shart-sharoitida kompaniya uchun nazariyada har kim qilishi mumkin bo‘lgan ish pul qarz olish hisobigagina o‘zining umumiy bozor qiymatini ( WACC ni kamaytirib) oshirishi mumkin emas. Ular agar qandaydir kompaniya daromadlilikning yangi darajasiga chiqishi kutilayotgan bo‘lsa, bu bozor tomonidan korxona qanday moliyalashtirilishi hisobga olinmagan holda baholanishi kerakligini ilgari surishgan.Modilyani (1918-2003) Miller (1923-2000)

2-MISOL MM fikri La Mer plc kompaniyasi holatida qanday “ishlashi”ni ko‘rish uchun, aytaylik, firma ikkinchi yaxta xaridi uchun 10% lik qarz majburiyatini chiqarish (ya’ni, yillik 10% qarz mablag‘lari) hisobiga 1 million funt sterling jalb qildi. Shuningdek, barcha jihatdan La Mer ga o‘xshash, lekin bir aksiya uchun 1 funt qiymatida 2 millionta oddiy aksiya hisobiga to‘liq moliyalashtirilgan Sea plc nomli yana bir kompaniyasi bor deb faraz qilamiz.

Franko, La Mer o‘z kapitalining 1 foizi, ya’ni, 10 000 ta aksiya egasi, ko‘rganimizdek, har bir aksiyadan kutilayotgan daromad yiliga 18% ni tashkil etishini hisobga olgan holda, ular bo‘yicha yillik 1800 funt miqdorida daromad olishni umid qilmoqda.

Franko o‘z aksiyalarini 10 ming funt sterlingga sotish va yillik 10% bilan La Mer kompaniyasining 1% qarz mablag‘iga muqobil miqdorda (ya’ni, 10 000 f. st.) teng ssuda olib, keyin esa olingan 20 000 funt summani Sea plc kompaniyasining 1% oddiy aksiyalarining sotib olish (20 000 ta aksiya) bilan xuddi shu kutilgan daromadni ham qo‘lga kiritishi mumkin edi. Sea plc kompaniya aksiyalarining taxmin qilingan daromadliligi 14% ni tashkil qiladi, ya’ni, jami 2800 f. st. 2,800 funt sterlingdan qarz bo‘yicha foizlar to‘langanidan so‘ng 1800 f.st. qolib, bu La Mer kompaniyasi uchun kutilgan daromad riskiga o‘xshash riskda (tadbirkorlik va moliyaviy risk) o‘rtacha yillik kutilgan daromaddir.

FRANKO VAZIYATI BO‘YICHA NATIJALARNI QUYIDAGI JADVALDA IFODALASH VA UMUMLASHTIRISH MUMKIN: Investitsiyalar, f. st. Daromad, f. st. Real pozitsiya La mer kompaniyasining 10 000 ta aksiyasi (ya’ni, aksiyalar umumiy sonining 1 foizi) 10 000 1800 Muqobil pozitsiya 10 000 funt sterlingni qarz olish (10 000) (1000) Sea plc kompaniyasidan 20 ming dona aksiya sotib olish (ya’ni aksiyalar umumiy sonining 1 foizi) 20 000 2800 10 000 1800

Agar yuqoridagi shart-sharoitlarda Sea plc kompaniyasi aksiyalari qiymati La Mer plc aksiyalari narxidan ko‘ra pasayib ketgan bo‘lsa, u holda Franko birlamchi o‘rniga muqobil pozitsiyani egallashi, kutilayotgan daromad va riskning xuddi o‘sha darajasida o‘z pozitsiyasini o‘zgartirish tufayli foyda olishi mumkin. La Mer kompaniyasi aksiyalari sotuvi va Sea kompaniyasi aksiyalari xaridi bir vaqtning o‘zida amalga oshirilishi mumkin bo‘lgani uchun (arbitraj sifatida ma’lum harakat [arbitraging]), risksiz foyda olish mumkin bo‘ladi. Bunday imkoniyatni payqagan Franko va boshqalarning harakati Sea plc aksiyalariga bo‘lgan talabni ham, La Mer plc aksiyalariga taklifni ham oshirib yuboradi. Natijada, ushbu kompaniyalarning aksiyalari narxi tenglashadi.

MM nazariyasining asosiy g‘oyasi shundan iboratki, agar Franko qarz kapitaldan foydalanishni xohlasa, lekin bunda Sea kompaniyasi aksiyalariga ham egalik qilmoqchi bo‘lsa, bunga individual, ya’ni, “o‘zi uchun” maxsus o‘ylangan (homemade) leverej yo‘li bilan erishishi mumkin.

Xuddi shunday, boshqa individ – Sea plc aksiyalariga ega, lekin La Mer plc ga investitsiya qilishni xohlaydigan Merton qarz mablag‘laridan foydalanmagan holda buni osonlikcha amalga oshirish imkoniga ega. Merton Sea plc aksiyalarini sotishi, mablag‘ning La Mer plc dan qarz oladigan summasiga (10000 f. st.) teng bo‘lgan qismini ssuda sifatida taqdim etishi, qolgan 10000 f. st. ni La Mer kompaniyasi aksiyalarini sotib olish uchun foydalanishi mumkin (quyidagi jadvalga qarang).

Investitsiyala r, f. st. Daromad, f. st. Real pozitsiya Sea plc kompaniyasining 20 000 ta aksiyasi 20 000 2800 Muqobil pozitsiya 10 000 funt sterling qarz taqdim etish 10 000 1000 La Mer plc kompaniyasining 10 000 dona aksiyasini sotib olish 10 000 1800 20 000 2800

Sea ning o‘z mablag‘lari umumiy qiymati / 100 = La Mer ning o‘z mablag‘lari umumiy qiymati /100 + La Merning qarz mablag‘lari umumiy summasi /100 Bu ayrim aksiyadorlar bu taqsimotni faqat qarz olish va/yoki qarz berish hisobiga o‘z ehtiyojlari uchun moslashtirishi mumkinligi tufayli ayniqsa mantiqsiz tuyuladi. Risk va kutilgan foydaning ayni bir xil darajasida olingan daromadlar taqsimotdan qat’i nazar, oqilona bozorda teng baholanishi lozim. =

BUNI YANADA SODDALASHTIRSAK : V U = V G , Bu yerda V U va V G kompaniyalarning mos ravishda leverejsiz va leverejli umumiy qiymati. MM fikrining natijasi shundaki, kompaniya qiymatiga moliyalashtirish usuli ta’sir qilmaydi (ya’ni, V U = V G ); shunday qilib, leverejni joriy etish kapital qiymatini kamaytirmaydi (yoki umuman ta’sir qilmaydi).

KOMPANIYA QIYMATI VA UNING WACC INI BELGILAYDIGAN OMILLAR ESA QUYIDAGILARDIR: • • kutilganidek, korxonaga investitsiyalar olib kelayotgan pul oqimi; • • ularning risk darajasi (tadbirkorlik riski nazarda tutilmoqda).

Moliyaviy richag

MM TOMONIDAN KO‘RILGAN VA IFODALANGAN SAMARANI GRAFIK TARZIDA TASVIRLASH HAM MUMKIN. Shunday qilib, WACC leverej darajasiga ta’sirchan emas.O ’z m a b la g ’la ri q iy m a ti () Qarz mablag’lari qiymati () K a p ita l b a h o si % Leverej darajasi

Ushbu nuqtayi nazarga ko‘ra mantiqiy xulosa shundan iboratki, leverejning optimal darajasi mavjud emas. Har qanday leverej darajasida WACC bir xil bo‘ladi. Buning sababi shundaki, o‘z kapitalining qiymati leverejning barcha darajalarida qarz kapitalning past qiymati afzalligini yaqqol yo‘qqa chiqaradigan miqdorda ortadi. MM ga ko‘ra, kapital bozorida kutilayotgan daromad va leverej darajasi o‘rtasidagi nisbat quyidagicha: bu yerda k EG va k EE – mos ravishda leverejli kompaniya (qarz mablag‘larining salmoqli ulushi) va to‘liq o‘z kapitali hisobida moliyalashtiriladigan kompaniya aksiyalarining kutilayotgan daromadligi, L G va S G – leverejga ega kompaniyaning mos ravishda obligatsiyalari va aksiyalarining umumiy bozor qiymati, k L esa – obligatsiyalar bo‘yicha foiz stavkasi.

Shunday qilib, La Mer plc kapital tuzilmasiga 50% lik leverej joriy etish, kapital bozorida uning aksiyalari bo‘yicha kutilgan daromadni 18% gacha oshirgan bo‘lardi (k EG = 14 + (14 – 10) (1 mln f. st. / 1 mln f. st.) = 18%). 18% miqdoridagi bir aksiya uchun taxmin qilingan foyda aksiyalar qiymatini o‘zgarmas – 1 f. st. ligicha qoldiradi.

SOLIQQA TORTISH MAVJUD EMAS Bu yaqqol noto‘g‘ri. Shu masalada MM juda qattiq tanqid qilingan va bu fikrni qayta ko‘rib chiqishga majbur bo‘lishgan. Soliqlar to‘langandan keyin tuzatilgan versiya bozor kuchlari quyidagiga olib kelishi kerakligini tasdiqlaydi: V G =V U + TL G bu yerda L G – kompaniyaning qarz mablag‘lari miqdori, T – qarz bo‘yicha foiz stavkasini hisobga olgan holda qisqartirilgan korporatsiya foydasiga soliqning relevant stavkasi. TL G elementi ko‘pincha qarz kapitalining soliq qalqoni ( tax shield ) deb ataladi.

SOLIQ TO‘LANISHIGA KO‘RA TUZATILGAN FIKRDAN KO‘RINIB TURIBDIKI, Leverejli kompaniya qiymati to‘liq o‘z mablag‘laridan moliyalashtiriladigan kompaniyaning qiymatidan yuqori, shuningdek, leverej darajasi qancha yuqori bo‘lsa, kompaniyaning qiymati ham shuncha katta bo‘ladi. Muqarrar xulosaga kelsak, agar leverej 100%, ya’ni, moliyalashtirish faqat qarz mablag‘lari hisobiga amalga oshiriladigan bo‘lsa, kompaniyaning qiymati eng yuqori, WACC esa eng pastdir.O ’z m ablag’lari qiym ati () K a p ita l b a h o si % Qarz mablag’lari qiymati () Leverej darajasi

5. KAPITAL (MOLIYAVIY) LEVEREJ VA OPERATSION LEVEREJ Leverej muammosi kompaniyaning joriy faoliyatiga ham taalluqlidir. Aytish joizki, nafaqat moliyaviy leverej aksiyadorlar daromadliligi o‘zgarishiga olib kelmaydi. Aslida, barcha operatsiyalar bo‘yicha savdodan tushum darajasidan qat’i nazar, o‘zgarmaydigan xarajatlar (doimiy xarajatlar) va savdodan tushum darajasi bilan birga o‘zgaradigan xarajatlar (o‘zgaruvchan xarajatlar) bor. Ushbu xarajatlarning umumiy xarajatlardagi ulushi faoliyat turiga qarab bir kompaniyada boshqasidan farq qiladi. Ushbu hodisa operatsion leverej (operating gearing) sifatida ma’lum. Jami xarajatlarning katta qismini doimiy xarajatlar tashkil qilsa, u holda firmaning operatsion levereji yuqori ekanligi haqida so‘z yuritiladi.

3-MISOL. Yillik doimiy xarajatlar Savdodan tushumning 1 f.st. uchun o‘zgaruvchan xarajatlar High kompaniyasi 100 000 0, 20 Low kompaniyasi 50 000 0.50Ikkita kompaniyani ko‘rib chiqaylik: High plc (“Yuqori”) va Low plc (“Quyi”), f. st. Savdodan tushum ko‘rsatkichlari uchun operatsion natijalar ko‘rsatilganidek bo‘ladi.

• Agar kompaniya bir vaqtning o‘zida yuqori ham operatsion, ham moliyaviy leverejga ega bo‘lsa, sotishdan tushumlar darajasidagi nisbatan kichik tebranishlar ham aksiyadorlar daromadliligiga sezilarli ta’sir ko‘rsatishi mumkin. Bu har ikki leverej yuqori bo‘lgan korxonalarda bankrotlik riski yuqori bo‘lishini anglatadi, xususan, savdodan tushumlar darajasi yildan yilga tebranishlarga ta’sirchanligi ortib boradi. Xarajatlar tuzilmasi shunday bo‘lgan kompaniyalarning levereji operatsion faoliyatda nisbatan yuqori bo‘lgani uchun moliyaviy leverejga ortiqcha berilib ketmaslikka harakat qilishi taxmin etiladi.Ushbu jadvaldan ko‘rinib turibdiki, operatsion levereji yuqori bo‘lgan kompaniya – ya’ni, High kompaniyasi – savdodan tushumlarga bog‘liq ravishda Low kompaniyasiga qaraganda natijalarning kuchli tebranishini namoyish etadi.

SAVDODAN TUSHUMNING TURLI DARAJALARIDA HIGH KOMPANIYASI VA LOW KOMPANIYASINING FAOLIYAT NATIJALARI , F. ST. F.st. F.st. F.st. F.st. Savdodan tushumlar 0 200 000 300 000 400 000 High kompaniyasi (0.2) Doimiy xarajatlar 100 000 100 000 100 000 100 000 O‘zgaruvchan xarajatlar 0 40 000 60 000 80 000 Jami xarajatlar 100,000 140,000 160,000 180,000 Operatsion foyda (100,000) 60,000 140,000 220,000 Low kompaniyasi (0.5) Doimiy xarajatlar 50 000 50 000 50 000 50 000 O‘zgaruvchan xarajatlar 0 100 000 150 000 200 000 Jami xarajatlar 50 000 150 000 200 000 250 000 Operatsion foyda (50,000) 50,000 100,000 150,000

8. MOLIYAVIY LEVEREJ BILAN BOG‘LIQ BOSHQA AMALIY MASALALAR AGENTLIK XARAJATLARI Moliyaviy leverej kontekstida bunday xarajatlar leverej aksiyadorlar manfaatlari nuqtayi nazaridan eng yaxshi va ayni paytda menejerlar uchun jozibali bo‘lishi tufayli kelib chiqishi mumkin. Agar leverej kapital qiymatini kamaytirsa , aksiyadorlar buni ma’qullaydilar . Lekin foizlarni to‘lash va qarzlarni muayyan muddatda qaytarish uchun mablag‘larni ta’minlash zarurati menejerlarni o‘zi ma’qul ko‘rmaydigan xatti-harakatlarga undashi mumkin.

Boshqa tomondan, Jensen (Jensen) ta’kidlashicha, foizlarni to‘lash majburiyati mutanosib daromadlar bilan o‘zini oqlamasligidan xavfsirash tufayli loyihalar rad etilishiga olib kelishi mumkin, boshqacha aytganda, menejerlar investitsiyalarni amalga oshirishda ehtiyotkor harakat qiladi, bu esa zarar keltirishi mumkin . Shunday qilib, leverej menejerlar tadbirkorlik faoliyatini kengaytirish vositasi sifatida qarz mablag‘laridan foydalanishini cheklab, bu bilan shaxsiy xavfsizlik va farovonlikni oshiradi.

LEVEREJNI QO‘LLASH TAJRIBASI Leverejga bog‘liq bir qator jiddiy tadqiqotlarni ko‘rib chiqishdan avval, darhol ko‘zga tashlanuvchi bir nechta muhim jihatni eslatib o‘tish joiz. • Kompaniyalarning juda katta qismi moliyaviy leverejdan foydalanadi. Bu, ayniqsa, yirik kompaniyalar uchun to‘g‘ri. Ko‘plab kompaniyalar oddiy aksiyalarni chiqarish orqali talab qilinadigan barcha mablag‘larni jalb etmaydi. Agar menejerlar aksiyadorlarning farovonligini maksimal darajaga ko‘tarish maqsadini ko‘zlashidan kelib chiqsak, ular, aftidan, leverejni shu maqsadga erishish yo‘lida qo‘llashadi. O‘z navbatida, menejerlar leverej WACC ni kamaytiradi deb hisoblashga moyil. • Leverejning juda yuqori darajasini kamdan-kam hollarda kuzatish mumkin. Menejerlar juda yuqori darajali leverejda korxonaning qiymati ortadi ( WACC esa kamayadi) deb o‘ylashga moyil emas.

E’tiboringiz uchun rahmat

O'xshashlar

Kapital qo’yilmalar va kapital bozori

Aylanma kapital

Xususiy kapital shakllanishi va ta’sischilar bilan hisoblashishlar auditi

Korporatsiyalarni ta’sis etish

Asosiy va aylanma kapital doiraviy aylanishining moliyaviy aspekt (jihat)lari