Korporatsiyalarni ta’sis etish - Iqtisodiyot - Slaydlar

Korporatsiyalarni ta’sis etish

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

1959.4013671875 KB

Ko'chirib olish

KORPORATSIYALARNI TA’SIS ETISH www.arxiv.uz

Reja: 1. Korporatsiyalarni ta’sis etish: ishtirokchilar va ta’sischilar, ta’sis hujjatlari 2. Korporatsiyaning ustav fondi, uni tashkil etish va miqdorini o‘zgartirish 3. Korporatsiya mol-mulkining huquqiy holati www.arxiv.uz

Korporatsiyalarni ta’sis etish: ishtirokchilar va ta’sischilar, ta’sis hujjatlari Aksiyadorlik jamiyati ochiq va yopiq turda tashkil etilishi jriumkin. Qatnashchilari o‘zlariga tegishli aksiyalarini o‘zga aksiyadorlarning roziligisiz boshqa shaxslarga berishi mumkin bo‘lgan aksiyadorlik jamiyati ochiq aksiyadorlik jamiyati deb hisoblanadi. Aksiyalari faqat o‘z muassislari yoki oldindan belgilangan doiradagi shaxslar orasida taqsimlanadigan aksiyadorlik jamiyati yopiq aksiyadorlik jamiyati deb hisoblanadi. Ochiq aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlarining eng kam soni chegaralanmagan, yopiq aksiyadorlik jamiyatlari aksiyadorlarining soni esa kamida uch nafar qilib belgilangan. Agar jamiyat a’zolarining soni qonunda belgilangan miqdorgacha kamaytirilmagan boisa, jamiyatning har bir ta’sischisi aksiyador bo‘lishi kerak. Ochiq aksiyadorlik jamiyati o‘zi chiqarayotgan aksiyalarga ochiq obuna o‘tkazishga va qonun hujjatlarining talablarini hisobga olgan holda ularni erkin sotishga haqlidir. Bunda uning aksiyadorlari soni cheklanmagan boiishi mumkin. Bunday jamiyat o‘zi chiqarayotgan aksiyalarga ochiq obuna o‘tkazishga yoxud ulami cheklanmagan doiradagi shaxslarga sotib olish uchun boshqacha tarzda taklif etishga haqli emas. Yopiq aksiyadorlik jamiyati aksiyadorlarining soni ellik nafardan ziyod bo‘lishi mumkin emas. Belgilangan chegaradan ortib ketgan taqdirda u yopiq aksiyadorlik jamiyatlari uchun miqdori aksiyadorlarning chegaralangan limitidan ortib ketgan shaxslar aksiyadorlar reyestrida ro‘yxatga olingan kundan e’tiboran olti oy ichida ochiq aksiyadorlik jamiyatiga aylantirilishi, ushbu muddat tugagach, sud tartibida tugatilishi lozim. www.arxiv.uz

Jamiyatni ta’sis etish orqali tuzish yuridik yoki jismoniy shaxs bo‘lgan va uni tuzish haqidagi ta’sis shartnomasini imzolagan ta’sischilar qaroriga asosan amalga oshiriladi. Aksiyadorlik jamiyatini tuzuvchi yuridik shaxs sifatida har qanday boshqa aksiyadorlik jamiyati ta’sischi boiishi mumkin. Yangi jamiyatni tashkil etish to‘g‘risidagi qarorni tegishli jamiyatning kuzatuv kengashi qabul qiladi. Aksiyadorlarning umumiy yig‘ilishi faqat jamiyatning xolding kompaniyalari, moliya-sanoat guruhlari va boshqa tijorat tashkilotlari birlashmalarida ishtiroki masalasini ko‘rib chiqadi. Bunday qarorlar aksiyadorlar umumiy yig‘ilishining bayonnomasida nazarda tutilgan bo‘lishi lozim. Jamiyatni ta’sis etish to‘g‘risidagi qaror ta’sis yig‘ilishi tomonidan qabul qilinadi. Jamiyat bir shaxs tomonidan tashkil etiladigan hollarda, uni ta’sis etish to‘g‘risidagi qaror ushbu shaxs tomonidan yakka holda qabul qilinadi. Ta’sis yig‘ilishi quyidagi uchta asosiy masalani hal etishi lozim: jamiyatni tashkil etish, uning nizomini tasdiqlash, jamiyatni boshqarish organlarini saylash. Bunda qaror aynan ko‘rsatilgan ketma-ketlikda qabul qilinishi kerak. Ovoz berish natijalari ta’sis yig‘ilish bayonnomasida qayd etilishi lozim. Ta’sischilar bir nechta boigan hollarda ular o‘rtasida jamiyatni tashkil etish yuzasidan hamkorlikdagi faoliyatni ta’minlashga qaratilgan ta’sis shartnomasi tuziladi. Bunday hollarda jamiyatni tashkil etish, ular tomonidan birgalikdagi harakatlarni amalga oshirish tartibi, jamiyat ustav fondining miqdori, ta’sischilar o‘rtasida taqsimlanadigan aksiyalarning turlari va shakllari, jamiyatni tashkil etish bo'yicha ta’sischilarning huquq va majburiyatlari kabi masalalar kelishib olinadi. www.arxiv.uz

Jamiyatni ta’sis etish, uning nizomi, qimmatli qog‘ozIarning qiymati hamda pul bahosiga ega boigan aksiyador tomonidan jamiyat aksiyasini sotib olish natijasida kelib chiqadigan boshqa mulkiy huquqlami tasdiqlash kabi muhim masalalar yuzasidan qarorlar ta’sischilar tomonidan yakdillik bilan qabul qilinadi. Bunday holda, hech bo‘lmasa bir nafar ta’sischining noroziligi qaromi qabul qilib bo‘lmaslik holatini keltirib chiqaradi. Jamiyat ishtirokchilarini uning ta’sischilaridan farqlay bilish kerak. Ishtirokchilar deganda jamiyat ustav fondini tashkil etishda o‘zining vositalari (ko‘p hollarda mablagiari) bilan ishtirok etadigan yuridik va jismoniy shaxslar tushuniladi. Bunday holda ular yuridik shaxs sifatida aksiyadorlik jamiyatining kelgusida mavjud bo‘lishining moddiy asosi boiadigan alohida mulkini shakllantiradilar. Aksiyadorlik jamiyatining ishtirokchilari aksiyadorlar deb ataladi. Jamiyat ustav fondiga o‘z mulklarini kiritish orqali aksiyadorlar aksiyadorlik jamiyati mulkiga nisbatan o‘zlarining mulk huquqini tasdiqlovchi hujjat - aksiyaga ega boiadilar. Shu ma’noda "aksiya" tushunchasi "mulk" ma’nosida emas, balki "mulk huquqini tasdiqlovchi hujjat" sifatida tushuniladi. Shunday qilib, ta’sischilar bu jamiyatni ta’sis etish tashabbusi bilan chiqadigan shaxslar boisa, ishtirokchilar uning moddiy bazasini shakllantirish uchun o‘z mulklarini kiritgan shaxslar hisoblanadi. Shundan kelib chiqib, bir shaxs bir vaqtning o‘zida jamiyatning ta’sischisi va ishtirokchisi boiishi mumkin. Jamiyatni tashkil etish o‘zida fuqarolik huquq va muomala layoqatiga ega bo‘lgan shaxs (shaxslar) - ta’sischi (ta’sischilar)ning erkini ifoda etadi. Ta’sis yig‘ilishi yoki konferensiya aksiyadorlar erkini birlashtirish usuli hisoblanadi. Zarur bo‘lgan hollarda ta’sischilar shartnomada qonunga zid bo‘lmagan har qanday qoidalami kiritishlari mumkin. Hamkorlikdagi faoliyat tartibi haqidagi shartlar ta’sischilar o‘rtasida vazifalami taqsimlash, masalan, ulaming biriga jamiyat uchun bino qidirish topshirilsa, boshqasiga davlat organlarida tegishli hujjatlarni rasmiylashtirish, yana biriga esa mulkiy badal va aksiya toiovlarini xolis ekspertiza qilish kabi masalalar topshirilishi mumkin. Ta’sischilar o‘rtasida ular o‘z zimmasiga olgan vazifalami bajarmagan hollarda mulkiv jazolarning qo‘llanilishi nazarda tutilishi mumkin bo‘lgan shartnoma tuzilishiga yo‘ 1 qo‘yiladi. ' Aksiyadorlik jamiyatini tashkil etish vaqtida muassislar jamiyatni tashkil etish bilan bogiiq bitimlar tuzadilar va boshqa majburiyatlarga kirishadilar. Bunda ular o‘z nomlaridan harakat qiladilar, chunki ro‘yxatdan o‘tmagunga qadar aksiyadorlik jamiyati subyekt sifatida mavjud boMmaydi. Bunday majburiyatlar bo‘yicha muassislar solidar tarzda javobgar bo‘ladilar. www.arxiv.uz

Ta’sis yig‘ilishi:  aksiyadorlik jamiyatini ta’sis etish to‘g‘risida qaror qabul qiladi va uning ustavini tasdiqlaydi;  aksiyalarga ortiqcha obunani qabul qiladi yoki rad etadi. Aksiyalarga ortiqcha obuna qabul qilingan taqdirda ustav fondi tegishli ravishda ko‘paytiriladi;  ta’sis etish jarayonida muassislar tomonidan tuzilgan shartnomalarni tasdiqlaydi;  chiqarilayotgan aksiyalar xillari va turlarini hamda ularning sonini belgilaydi;  jamiyatning kuzatuv kengashini, taftish komissiyasini saylaydi. www.arxiv.uz

Ustav tegishli jamiyat faoliyati va uning muhim tashkiliy masalalari bilan bogiiq holatlami tartibga soluvchi lokal me’yoriy huquqiy hujjatdir. Bu hujjatning huquqiy kuchi, uning barcha aksiyadorlar uchun majburiyligi nafaqat ustavning ta’sischilar tomonidan tasdiqlanishi faktiga, balki keyinchalik jamiyatni davlat ro‘yxatidan o‘tkazishga ham asoslanadi. Jamiyatning ustavida quyidagi ma’lumotlar boiishi lozim: aksiyadorlik jamiyatining toiiq va qisqartirilgan nomi hamda joylashgan yeri (pochta manzili); faoliyat sohasi, maqsadi va muddatlari; ustav fondining miqdori; ustav fondini ko‘paytirish yoki kamaytirish tartibi; chiqarilayotgan aksiyalar turlari, ularning nominal qiymati, har xil turdagi aksiyalaming nisbati; daromad (foyda)ni, dividendlarni taqsimlash va zarami qoplash tartibi; zahira fondini va boshqa fondlami tashkil etish tartibi; jamiyat qatnashchilarining huquq va majburiyatlari; jamiyat boshqaruvining tuzilishi, ijroiya va nazorat organlari a’zolarining soni, ulami saylash tartibi, bu organlaming vakolatlari; yillik hisobotlarni tuzish, tekshirish va tasdiqlash tartibi; jamiyatni qayta tuzish va tugatish tartibi. Bu jamiyatning ustavida nazarda tutilish kerak boigan eng kam maiumotlar hisoblanadi. "Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlaming huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida"gi 0‘zbekiston Respublikasi qonunida "agar jamiyat ustavida boshqacha qoida belgilanmagan boisa" degan qoida ko‘p ishlatiladi. Shundan kelib chiqib, jamiyatning ustavi har bir aksiyadorlik jamiyati olib boradigan siyosa- tidan kelib chiqqan holda qonunda belgilangan qoidalardan kengroq boiishi mumkin. Lekin ushbu qoidalar 0‘zbekiston Respublikasi qonunchiligiga zid boimasligi kerak. 0‘z vaqtida bu shundan dalolat beradiki, tajribali huquqshunos jamiyat ustavini tuzayotganda faqatgina qonunda belgilangan qoidalar bilan cheklanib qolmaydi. Masalan, bir aksiyadorga tegishli boiishi mumkin boigan eng ko‘p aksiyalaming soni va qiymati jamiyat ustavi bilan belgilanishi mumkin. Bu qoidaning maqsadi kompaniyani boshqarishda monopoliyaning oldini olish boiib, u bir shaxs tomonidan katta miqdordagi aksiyalaming sotib olinishi yoii bilan jamiyat ustidan mutlaq nazorat qilish hamda boshqa aksiyadorlami boshqaruvdan chetlashtirish imkoniyati berilishiga yoi qo‘ymaydi. www.arxiv.uz

Ustav unga nisbatan qonuniy manfaatga ega boigan shaxslar uchun ochiq ommaviy hujjat hisoblanadi. Aksiyador, auditor yoki xohlagan manfaatdor shaxsning talabi bilan jamiyat ustavida ko‘rsatilgan muddatlarda ustav hamda unga kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar bilan tanishib chiqish imkoniyatini yaratishi lozim. Jamiyat aksiyadorga uning talabiga binoan amaldagi ustav nusxasini taqdim etishga majbur. Ustavga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish, shuningdek, ustavning yangi tahririni tasdiqlash umumiy yigilishda ishtirok etgan aksiyadorlaming ko‘pchilik (to‘rtdan uch qismi)ning ovozi bilan qabul qilingan umumiy yigilish qaroriga asosan amalga oshiriladi. Ustavga qo‘shimcha aksiyalar joylashtirish orqali ustav fondini ko‘paytirish bilan bogiiq o‘zgartirish va qo‘shimchalar aksiyadorlaming oddiy ko‘pchilik ovozi bilan kiritiladi. Agar ustav yoki umumiy majlis qarorida ushbu masalani ko‘rib chiqish kuzatuv kengashi vakolatiga kiritilgan boisa, bu organning qarori ustavga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish uchun asos boiadi va bu bir ovozdan bilan qabul qilinishi kerak. Ustavdagi har bir o‘zgartirish va qo‘shimchalar aksiyador va kontragentlar uchun muhim ahamiyatga ega boiadi. Shuning uchun kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalami ustav ro‘yxatdan o‘tkazilgan tartibda ro‘yxatdan o‘tkazish zarur. Agar aksiyadorlik jamiyati ustavi matbuotda e’lon qilingan boisa, unga kiritilgan o‘zgartirish va qo‘shimchalar yoki ustavning yangi tahririni ham o‘sha matbuotda e’lon qilish maqsadga muvofiq hisoblanadi. Ushbu maiumotlarning haqiqatga yaqinligini ta’minlash maqsadida ular ro‘yxatga o‘tkazilgandan keyin chop etiladi. www.arxiv.uz

Korporatsiyaning ustav fondi, uni tashkil etish va miqdorini o‘zgartirish Ko‘rinib turibdiki, alohida mol-mulkka katta e’tibor qaratiladi, u jamiyatning xo‘jalik faoliyatini boshlashda ham jamiyatni tugatish vaqtida kreditorlar huquqlarining kafolati sifatida ham talab etiladi. Tijorat tashkiloti, shu jumladan, aksiyadorlik jamiyatining dastlabki alohida mol-mulki ustav fondini tashkil etish orqali amalga oshiriladi. Jamiyatning ustav fondi aksiyadorlar tomonidan sotib olingan aksiyalaming nominal qiymatidan tashkil topadi. Boshqacha qilib aytganda, aksiyadorlik jamiyati ustav fondini tashkil etishning asosiy manbai bo‘lib, aksiya sotishdan tushgan mablag‘lar hisoblanadi. Shuning uchun ham yuridik shaxsning bu turi aksiyadorlik jamiyati deb ataladi. Iqtisodiy ma’noda ustav fondi tashkilot ta’sischilari (ishtirokchilari) tomonidan kiritilgan ulushlar (aksiyalar, badallar, paylar) yig‘indisidan iborat. Ustav fondi o‘z mohiyatiga ko‘ra, jamiyat tomonidan o‘z faoliyatini boshlashi uchun ajratiladigan, miqdori ustav va ta’sis shartnomasi bilan belgilanadigan asosiy mulk hisoblanadi. Ustav fondi, shuningdek, aksiyalami sotishdan kelgan mablag‘dan, xususiy kapital kiritishdan, davlat vositalaridan, nou-xau qiymatidan, litsenziya va boshqalardan tashkil etilishi mumkin. Ustav fondini tashkil etish, uning tarkibi va miqdorini belgilash ta’sischilarning erkidan kelib chiqadi. 0‘zbekiston Respublikasi qonunchiligi yuridik shaxs o‘z majburiyatlari yuzasidan o‘ziga tegishli mulk doirasida javob berishi to‘g‘risidagi umumiy qoidadan kelib chiqqan holda "Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiyadorlarning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida"gi qonunning 19-moddasi 2-qismida jamiyatning ustav fondini uning mol-mulkining o‘z kreditorlari manfaatlarini kafolatlaydigan darajadagi eng kam miqdorini belgilashini mustahkamladi. Jamiyatning kreditorlar oldidagi qarzini undirishning obyekti bo‘lib, ustav fondidan tashkil topadigan uning mulki hisoblanadi, jamiyat aksiyadorlari esa faqat cheklangan hollardagina javobgar bo‘ladilar. www.arxiv.uz

Ustav fondining quyidagi funksiyalarini mavjud: 1. Ustav fondi jamiyat tashkil etilgan vaqtda uning o‘z faoliyatini boshlashi va keyinchalik davom ettirishi uchun moddiy baza bo'lib hisoblanadi, boshqacha qilib aytganda, ustav fondi tadbirkorlik faoliyati uchun kapital aylanishi rolini bajaradi; 2. Ustav fondi (aniqrogM, uning miqdori) jamiyat daromadlarini taqsimlashda har bir aksiyadoming ulushini ustav fondida mustahkamlash orqali uning ishtirok etish ulushini belgilaydi. Butun ustav kapitali har biri nominal qiymatga ega boigan bir necha qismlarga bo‘linadi. Bir shaxsga tegishli bo‘lgan barcha aksiyalaming summasi kapitalning yirikligiga nisbatan aksiyadoming ulushi va jamiyatdagi holatini aniqlab beradi. Aksiyalaming nominal bahosi qancha kam bo‘lsa, keng doiradagi tijorat tashkilotlarini jalb etish va yirik mablag 4 vositalarini to‘plashga shuncha ko‘p imkoniyat paydo boiadi; 3. Ustav fondi aksiyadorlik jamiyati xo‘jalik faoliyati samaradorligining o‘ziga xos indikatori hisoblanadi. Aksiyadorlik jamiyati faoliyati davomida aksiyadorlar o‘zlari qo‘shgan mablag‘ni bozor yoki fond birjasida qaytarib olish imkoniyatiga ega bo'lishadi. Lekin bunda ular boy berishlari ham mumkin, chunki sotilayotgan vaqtda aksiyalaming narxi olingan vaqtdagi narxga nisbatan ancha past bo‘ lishi mumkin. Ulushning haqiqiy bahosi nafaqat ustav kapitali miqdoridan, balki tashkilotning butun mol- mulkini baholashdan ham kelib chiqadi. Odatda me’yoriy holda faoliyat yuritayotgan tijorat tashkiloti ustav kapitali miqdoridan ko‘p miqdordagi mol-mulkka ega bo‘ladi. Ishtirokchining tashkilot ustav kapitalidagi dastlabki ulushi unga tashkilotning butun mulkiga nisbatan muayyan (majburiyat va korporativ) huquqlami berishi tufayli tashkilot mulkining ko‘payishi bunga mutanosib tarzda ulushning ham ko'payishini bildiradi. www.arxiv.uz

Yuqoridagilardan kelib chiqib, ustav fondining ikkita asosiy xususiyatini ajratish mumkin: 1. uning ko‘pligi nafaqat balansda aks ettiriladi, balki aksiyadorlik jamiyatining har qanday boshqa pul ekvivalenti sifatida jamiyatning ta’sis hujjati hisoblangan ustavda ham nazarda tutiladi, shuning uchun "ustav fondi" deyiladi; 2. ustav fondini tashkil etish usuli sifatida qonun chiqaruvchi aksiyadorlik jamiyatining aksiyalarini chiqarish va joylashtirishni belgilaydi.www.arxiv.uz

Sof aktivlar va ustav fondi miqdorlarining mos kelish parametrlari aksiyadorlaming umumiy yillik yigilishi tomonidan ko‘rib chiqiladi. Ular tasdiqlash uchun taklif etilgan yillik buxgalterlik balansi bilan birgalikda ko‘rsatiladi. Jamiyat sof aktivlari qiymatining yoi qo‘yib boimaydigan darajada past boiishi, birinchidan, xo‘jalik yuritishning samarasizligi, ikkinchidan, noqulay iqtisodiy konyukturaning natijasi boiishi mumkin. Iqtisodiy jihatdan samarasiz korxona ertami kechmi baribir bankrot deb topiladi. Bu esa, ko‘p hollarda mulkning yanada omilkor mulkdorga o‘tishiga olib keladi. Tugatishda ham xuddi shunday boiadi, ya’ni kompaniyaning mol-mulki sotilishi natijasida ushbu mol-mulkni foydali maqsadga yo‘naltiruvchi yangi mulkdor paydo boiadi. www.arxiv.uz

Dunyo tajribasiga asosan, aksiyadorlik jamiyatini majburiy ravishda sud tartibida tugatish ularning qonunchilik talablarini qo‘pol ravishda buzganliklari uchun sanksiya sifatida qaraladi va bu aksiyadorlami bunday holatlaming oldini olishga undaydi. Ustav fondini tashkil etish uchun bankda ta’sischilar tomonidan aksiyalarni sotib olish orqali kiritilgan vositalami hisobga o‘tkazish maqsadida vaqtinchalik hisob raqamlari ochiladi. Natijada jamiyatni ro‘yxatdan o‘tkazish tugatilayotgan vaqtga kelib ustav fondiga ulush kiritish, dividendlami toiash kabi ta’sischilar bilan boiadigan barcha hisob-kitoblar jamiyat tomonidan ochiladigan maxsus hisob raqamiga o‘tkaziladi. Bunda qonunchilik ochiq va yopiq turdagi jamiyatlar ustav fondining eng kam miqdorini cheklashini inobatga olish lozim. Bunday eng kam miqdor romano-german huquq tizimidagi ko‘pgina davlatlar qonunchiligida nazarda tutilgan. U aksiyadorlik jamiyatning shaklidan kelib chiqqan holda (ochiq jamiyat turida u yopiq jamiyatga nisbatan ko‘proq boiadi) farq qilishi mumkin. AQShda ustav fondining eng kam miqdori qonunda nazarda tutilmaydi. Fondning miqdori, uning joylashtirilgan va toiangan qismlari, aksiyadorlik jamiyati faoliyatining boshqa muhim jihatlari ta’sis hujjatlarida nazarda tutiladi. Qonunga asosan, agar qonunchilikda boshqacha holat nazarda tutilmagan boisa, ta’sis hujjatlarida belgilangan ustav fondini shakllantirish jamiyat davlat ro‘yxatidan o‘tgan kundan boshlab bir yildan oshmasligi kerak. www.arxiv.uz

Jamiyat tomonidan joylashtiriladigan aksiyalar oddiy va imtiyozli aksiyalarga boiinadi. Bir xil nominal qiymatga ega bo‘lgan va o‘z egalariga bir xil huquq beruvchi oddiy aksiyalardan farqli ravishda bir jamiyatning imtiyozli aksiyalari qiymati va o‘z egalariga beradigan huquqlari hajmiga qarab bir necha turlarga bo‘linishi mumkin. Lekin imtiyozli aksiyalaming bir turi doirasida ularning qiymati va o‘z egalariga beradigan huquqlar hajmi teng bo‘lishi kerak. Joylashtirilgan imtiyozli aksiyalaming nominal qiymati jamiyat ustav fondining yigirma foizidan oshib ketmasligi kerak. Aksiya qimmatli qog‘oz boiib, belgilangan shakl va majburiy rekvizitlarga amal qilgan holda taqdim etilganda haqiqiy sanaladigan mulk huquqini tasdiqlovchi hujjat hisoblanadi. Ustav fondiga pul yoki mulk kiritish orqali aksiyador bu mulkka nisbatan o‘zining mulk huquqini aksiya olish orqali jamiyatga topshirgan hisoblanadi. Jamiyatning ta’sischilari sifatida chiqayotgan yoki aksiyani keyinchalik yoxud takroriy qimmatli qog‘ozlar bozorida sotib olgan yuridik va jismoniy shaxslar aksiyaning egalari bo‘lishi mumkin. Joylashtirilgan va e’lon qilingan aksiyalaming mavjudligini ko‘rsatish muhim ahamiyatga ega. Joylashtirilgan aksiyalar - aksiyadorlar tomonidan sotib olingan aksiyadorlik jamiyati ustavi bilan belgilangan aksiyalaming miqdor va nominal qiymati. E’lon qilingan aksiyalar - joylashtirilgan aksiyalarga qo‘shimcha tarzda jamiyat joshlashtirishi mumkin bo‘lgan aksiyadorlik jamiyati ustavi bilan belgilangan aksiyalaming miqdor va nominal qiymati. Jamiyatning ustavida aksiyadorlar sotib olgan aksiyalaming (joylashtirilgan aksiyalaming) soni va nominal qiymati belgilab qo‘yilishi lozim. Jamiyatning ustavida e’lon qilingan aksiyalarni jamiyat tomonidan joylashtirish tartibi va shartlari, shuningdek, jamiyat joylashtirayotgan aksiyalaming har bir xili beradigan huquqlar belgilab qo‘yilishi mumkin. Ko‘rsatib o‘tilgan qoidalar ustavda boMmasa, jamiyat ana shunday xildagi qo‘shimcha aksiyalarni joylashtirishga haqli emas. Fikrimizcha, joylashtirilgan aksiyalar dastlabki ustav fondini shakllantirish uchun moijallangan bo‘lsa, e’lon qilingan aksiyalar ustav fondini ko‘paytirish maqsadini ko‘zlaydi. www.arxiv.uz

Bu qarorlar ixtiyoriy yoki majburiy boiishi mumkin. Birinchi holatda jamiyat o‘z huquqidan foydalangan holda tashabbus asosida ustav fondini o‘zgartirsa, ikkinchi holatda esa muayyan holatlar, masalan, sof aktivlar va ustav miqdori bir-biriga mos kelmay qolishi natijasida vujudga kelgan majburiyatni bajaradi. Jamiyatning ustav fondi aksiyalarga boiinadi va uning miqdori joylashtirilgan aksiyalaming nominal qiymati summasiga mos keladi. Ustav fondini ko‘paytirish aksiyalar nominal qiymatini oshirish yoki jamiyat ustavida nazarda tutilgan, e’lon qilingan aksiyalar soni doirasida qo‘shimcha aksiyalar chiqarish orqali ham amalga oshirilishi mumkin. E’lon qilingan aksiyalar deganda, jamiyat kelgusida chiqarishni rejalashtirayotgan aksiyalar tushuniladi. Ustav fondini aksiyalaming nominal qiymatini oshirish orqali ko‘paytirish faqat aksiyalami sotishdan kelgan emission daromad, asosiy jamg‘armalarni qayta baholashdan kelgan vositalar, taqsimlanmagan foyda kabi jamiyatning ichki manbalari hisobidangina amalga oshirilishi mumkin. Ustav fondi aksiyalar nominal qiymatini ko‘paytirish orqali oshirilganda, uning qiymati jamiyatning sof aktivlari, ustav fondi va zahira fondi o‘rtasidagi farqdan oshib ketmasligi kerak. Aksiyalaming nominal qiymatini oshirish orqali ustav fondini ko‘paytirish va jamiyat ustaviga tegishli o'zgartirish kiritish haqidagi qaror umumiy yig‘ilish yoki agar bunday huquqqa ega boisa, kuzatuv kengashi tomonidan qabul qilinadi. Chiqarilgan aksiyalaming nominal qiymatini oshirish oldin chiqarilgan aksiyalaming davlat ro‘yxatidan o‘tishini bekor qilish uchun asos boiib, yangi nominal qiymatdagi aksiyalarni ro‘yxatdan o‘tkazishni talab etadi. Aksiyalaming nominal qiymatini oshirish, shuningdek, sotilgan aksiyalarni (naqd shaklda chiqarilgan hollarda) va aksiyalar sertifikatlarini (naqd boimagan shaklda chiqarilgan hollarda) qaytarib olish va ularni yangi aksiya va sertifikatlarga almashtirishni keltirib chiqaradi. www.arxiv.uz

Qo‘shimcha aksiyalar chiqarish jarayoni quyidagi bosqichlardan iborat bo`ladi: 1. qimmatli qog‘ozlami joylashtirish haqida qaror qabul qilish; 2. qo‘shimcha aksiyalar chiqarish to‘g‘risidagi qarorning aksiyadorlik jamiyatining vakolatli organi tomonidan tasdiqlanishi; 3. qo‘shimcha aksiyalami chiqarishga tayyorgarlik (ulami ro‘yxatdan o‘tkazish lozim boigan hollarda); 4. aksiyalar chiqarish va emissiya maiumotnomasini davlat ro‘yxatidan o‘tkazish; 5. aksiyalar sertifikatlarini tayyorlasli (qo‘shimcha aksiyalar hujjat shaklida chiqarilgan hollarda);www.arxiv.uz

6. aksiyalar bilan birgalikda ularning emissiya maiumotnomasi ham ro‘yxatga olingan hollarda aksiyalar emissiya maiumotnomasidagi axborotlarni oshkor etish, konvertatsiya hollarini istisno etgan hollarda. Aksiyalami konvertatsiya yoii orqali joylashtirishda axborotni oshkor etish aksiya chiqarish yakunlari haqidagi hisobot ro‘yxatga olingandan keyingina amalga oshiriladi; 7. aksiyalarni joylashtirish aksiyadorlar o‘rtasida taqsimlash orqali amalga oshirilishi nazarda tutilganda, ularni taqsimlash, aksiyalarni joylashtirish, aksiyalarga ochiq yoki yopiq obuna boiish orqali taqsimlash nazarda tutilganda, ularga obuna boiish, aksiyalarni qimmatli qog‘ozlarga ayirboshlash orqali taqsimlash nazarda tutilgan hollarda, ayirboshlash orqali amalga oshiriladi; 8. aksiya chiqarish yakunlari haqidagi hisobotni ro‘yxatdan o‘tkazish; 9. qo‘shimcha aksiya chiqarish yakunlari haqidagi hisobotdagi axborotlarni eion qilish (agar qo‘shimcha aksiyalar chiqarishni davlat ro'vxatidan o‘tkazish emissiya maiumotnomasini ro‘yxatdan o‘tkazish bilan birga amalga oshirilgan boisa). www.arxiv.uz

Korporatsiya mol- mulkining huquqiy holati FKning 169-moddasiga asosan fuqarolik huquqida mulk deganda yer, yer osti boyliklari, suvlar, havo bo‘shlig‘i, o‘simlik va hayvonot dunyosi hamda boshqa tabiiy resurslar, korxonalar, ashyolar, shu jumladan, binolar, xonadonlar, inshootlar, nsbob-uskunalar, xom ashyo va mahsulot, pul, qimmatli qog‘ozlar va boshqa mol-mulk, shuningdek, intellektual mulk obyektlari tushuniladi. Mulk aksiyadorlik jamiyatiga mulk huquqi yoki boshqa ashy iviy huquqlar asosida tegishli boiishi mumkin. Yuridik shaxsning asosiy belgilaridan biri bu uning alohida mol-mulkka va bu mol-mulk bahosini ifodalovchi mustaqil balansga ega boiishidir. Lekin mulkning ba’zi turlari, xususan, firma nomi yoki mahsulot belgisiga boigan huquq aniq belgilangan I lioga ega boimasdan, har bir holatda alohida belgilanadi. Shundan kelib chiqib, ular har doim ham buxgalteriya balanslarida ko‘rsatilmaydi, lekin bu ulaming mavjud emasligidan dalolat bermaydi. Aksiya va boshqa qimmatli qog‘ozlarni sotishdan kelgan hamda jamiyat tomonidan uning faoliyati davomida ishlab chiqarilgan va sotib olingan mulk unga mulk huquqi asosida tegishli boiadi. Shunday ekan, aksiyadorlik jamiyati huquqiy munosabatlarning alohida subyekti, ya’ni yuridik shaxs boiib, uning mol-mulki xususiy hisoblanadi. Yuridik shaxs tushunchasi tadbirkorlik faoliyatining jamoaviy ko‘rinishi va mulkiy munosabatlami tashkil etish orqali mahsulot ishlab chiqaruvchi tushunchasining iqtisodiy ma’nosini beradi Yuridik shaxs sifatida aksiyadorlik jamiyati o‘z mulkining yagona va vakolatli mulkdori hisoblanadi. www.arxiv.uz

Mulk aksiyadorlik jamiyati faoliyati mustaqilligining moddiy asosi va kreditorlar oldida uning qarzlarini toiash manbai boiib xizmat qiladi. 0‘z majburiyatlari bo‘yicha jamiyat nafaqat o‘ziga mulk huquqi asosida tegishli boigan mulki bilan, balki uning barcha majburiyat vakolatlari, masalan, boshqa yuridik shaxslarning unga toiashi kerak bo'Iran qarzlari, pul vositalari bilan ham javob beradi. Bu qoidadan istisno hollari qonun hujjatlarida bclgilanadi. Undiruv aksiyadorlik jamiyati tomonidan vaqtinchalik foydalanish uchun olingan mol-mulkka nisbatan qaratish mumkin emas. Lekin mulkdan vaqtinchalik foydalanish huquqi (masalan. yerdan foydalanish) boshqa shaxsga o‘tkaziladigan huquq boisa, unga nisbatan undiruv qaratilishi mumkin. Qonunchilik hujjatlari va aksiyadorlik jamiyatining ustavida aksiya haqi uchun toianadigan mol- mulk turiga cheklashlar o‘matilishi mumkin. Aksiyador jamiyatga mulkni nafaqat mulk huquqi shaklida, balki foydalanish uchun ham berishi mumkin. Bunday holda ishtirokchining ulushi ushbu mulkdan foydalanishning butun davrida undan foydalanganlik uchun toianadigan haqning miqdoriga qarab aniqlanadi. "Aksiyadorlik jamiyatlari va aksiya lo ning huquqlarini himoya qilish to‘g‘risida"gi qonunning qabul qilinishi bilan 0‘zbekiston Respub" huquqiy tizimiga anglosakson huquq tizimidagi ustav fondi (kapitali)ni belgilashning ba’zi unsur! kirib keldi. AQSH va Angliyada ustav fondining quyidagi 3 turi farqlanadi: nominal kapital, chiqarilu ' yiashtirilgan) kapital va toiangan kapital. Nominal yoki e’lon qilingan kapital bu - jamiyat aksiya c! ish huquqiga ega boigan kapitalning umumiy summasi. Chiqarilgan (joylashtirilgan) kapital bu - asiya chiqarilgan (joylashtirilgan) nominal kapitalning bir qismi. Toiangan kapital bu - aksiyador' r tomonidan toiiq toiangan chiqarilgan (joylashtirilgan) kapitalning bir qismi. www.arxiv.uz

Aksiya va boshqa qimmatli qog‘ozlarni sotishdan kelgan hamda jamiyat tomonidan uning faoliyati davomida ishlab chiqarilgan va sotib olingan mulk unga mulk huquqi asosida tegishli boiadi. Shunday ekan, aksiyadorlik jamiyati huquqiy munosabatlarning alohida subyekti, ya’ni yuridik shaxs boiib, uning mol-mulki xususiy hisoblanadi. Yuridik shaxs tushunchasi tadbirkorlik faoliyatining jamoaviy ko‘rinishi va mulkiy munosabatlami tashkil etish orqali mahsulot ishlab chiqaruvchi tushunchasining iqtisodiy ma’nosini beradi Yuridik shaxs sifatida aksiyadorlik jamiyati o‘z mulkining yagona va vakolatli mulkdori hisoblanadi. Mulk huquqini FKning 164-moddasiga asosan, jamiyatda o‘z mulkiga o‘z xohishiga ko‘ra egalik qilish, undan foydalanish va uni tasarruf etish huquqini beruvchi mutlaq huquq deb atasa boiadi. Aksiyadorlik jamiyati bilan munosabatga kirishayotgan barcha kontragentlar uchun uning aksiyalari kimga tegishli ekanligini bilish muhim emas, chunki aksiyadorlar jamiyatning mulkiga nisbatan mulk huquqi emas, balki aksiyadorlar tomonidan jamiyatning mulkini olishga qaratilgan faqatgina ikkita imkoniyat beruvchi majburiyat huquqiga ega boiadilar. Bularning birinchisi jamiyat tugatilayotgan vaqt boiib, unda kreditorlar manfaatlarini qondirishdan qolgan mulk ishtirokchilar o‘rtasida taqsimlanadi. Aksiyadorlik jamiyati mulkini olishning ikkinchi holati aksiyadorlar o‘zaro aksiyalariga qarab dividend shaklida taqsimlash huquqiga ega boigan aksiyadorlik jamiyatining xo‘jalik faoliyati natijasida olingan daromadlari hisoblanadi. Y.G.Basinning fikricha, aksiyadorlar mulk huquqining asosiy unsuri bu sotish, meros qilib qoldirish, garovga qo‘yish va boshqa shakllarda tasarruf qilish mumkin boigan aksiyalarga boigan mulk huquqidir. Lekin bu uning huquq va majburiyatlari ishtirokchilar oldida aksiyalami sotib olish bo‘yicha hech qanday majburiyatlarga, shu jumladan, pul majburiyatlariga ega boimagan aksiyadorlik jamiyatiga emas, balki aksiyaning yangi egasiga o‘tganligini xarakterlaydil [19], www.arxiv.uz

O'xshashlar

Mehmonxona xo’jaligini tashkil etish

Pul aylanmasini tashkil etish

Moliyaviy hisobotni taqdim etish

Turizmda transport xizmatlarini tashkil etish

Xalqaro turizmda sarmoyalar jalb etish