Ehtiyoj tushunchasi va uning yuksalishi - Iqtisodiyot - Slaydlar

Ehtiyoj tushunchasi va uning yuksalishi

Yuklangan vaqt:

16.12.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2870.06640625 KB

Ko'chirib olish

Kirish. 1. Ehtiyoj tushunchasi va uning yuksalishi. 2. Resurslar tushunchasi va kamyobligi. 3. Ehtiyojlarni qondirishning optimal darajasi. 4. Noyob ne’matlarning taqsimlanishining bozor mexanizmi. Xulosa. Foydalanilgan adabiyotlar.

kirish kirish Mavzuning dolzarbligi Har qanday jamiyatda noyob nematlarni taqsimlash muammosi turadi. Hayot kundan-kun rivojlanib bormoqda va tirik mavjudodlarning miqdori ham yetarlicha oshib bormoqda. Bu miqdorning ortib borishi cheklangan resurslarni qanday qilib taqsimlash kerakligini ifodalab beradi. Misol uchun agar benzinga yuradigon bitta mashina 10 litir benzin sariflasa, ikkita mashina 20 litir sariflaydi bu esa tabbiy resurs yani neftni to’g’ri taqsimlash muammosini paydo qiladi. Taqdimot ishining maqsadi- bozor iqtisodiyoti sharoitida cheklangan resurslarda oqilona foydalanib cheksiz ehtiyojlarni qondirish yo’lini tahlil qilish va o’rganish, tadqiq etish hisoblanadi. Maqsaddan kelib chiqib taqdimot oldida quyidagi vazifalar qo’yilgan -Ehtiyojlarni qondirishning optimal darajasini o’rganish - Noyob ne’matlarning taqsimlanishining bozor mexanizmini yoritib berish.

1. Ehtiyoj tushunchasi va uning yuksalishi.

noreal ehtiyoj- ehtiyojni qondirish uchun daromad yetarli bo’lmaydiiqtisodiy ehtiyoj- shaxsni, korxonani yoki jamiyatni faoliyat ko’rsatishini va rivojlanishini ta’minlab turish uchun zarur bo’lgan moddiy resurslarreal ehtiyoj- ushbu ehtiyojni qondirish uchun shaxsning daromadi yetarli bo’lishi taqazo qilinadi 06 0805 12 0D 0210 04 0D 01 0302 0C 1213 14 03 08 1213 11 15 10

• Ehtiyojlarning yuksalishi quyidagicha yuz beradi: — kishilarning ehtiyoji miqdoran o`sib boradi. Uning sababi esa aholi sonining ko`payishi, turmushining yuksalishida. Masalan, hozir jon boshiga 60 kilogramm go`sht talab qilinsa, aholi soni 1,5 marta ko`paysa, shunga ko`ra jamiyat miqyosida jami go`shtga bo`lgan ehtiyoj ham 1,5 marta ortadi, albatga; — ayrim ehtiyojlar yo`qolib, o`rniga yangisi keladi, ehtiyojlar doirasi yangilanib, kengayib boradi. Masalan, asrimizning 70-80 yillarida qo`lda ko`tarib yuradigan (Vesna, Veta) magnitafonga ehtiyoj katta bo`lgan. Magnitafoni bor kishi g`ururlanib yurgan. Hozir hech kimga magnitafon kerak emas. Uning o`rniga zamonaviy ixcham magnitofonlarga ehtiyoj paydo bo`ldi. Eski radiotexnika o`rniga videotexnika keldi;Ehtiyojlarning yuksalishi quyidagicha yuz beradi: — kishilarning ehtiyoji miqdoran o`sib boradi. Uning sababi esa aholi sonining ko`payishi, turmushining yuksalishida. Masalan, hozir jon boshiga 60 kilogramm go`sht talab qilinsa, aholi soni 1,5 marta ko`paysa, shunga ko`ra jamiyat miqyosida jami go`shtga bo`lgan ehtiyoj ham 1,5 marta ortadi, albatga; — ayrim ehtiyojlar yo`qolib, o`rniga yangisi keladi, ehtiyojlar doirasi yangilanib, kengayib boradi. Masalan, asrimizning 70-80 yillarida qo`lda ko`tarib yuradigan (Vesna, Veta) magnitafonga ehtiyoj katta bo`lgan. Magnitafoni bor kishi g`ururlanib yurgan. Hozir hech kimga magnitafon kerak emas. Uning o`rniga zamonaviy ixcham magnitofonlarga ehtiyoj paydo bo`ldi. Eski radiotexnika o`rniga videotexnika keldi;Ehtiyojlarning yuksalishi quyidagicha yuz beradi: — kishilarning ehtiyoji miqdoran o`sib boradi. Uning sababi esa aholi sonining ko`payishi, turmushining yuksalishida. Masalan, hozir jon boshiga 60 kilogramm go`sht talab qilinsa, aholi soni 1,5 marta ko`paysa, shunga ko`ra jamiyat miqyosida jami go`shtga bo`lgan ehtiyoj ham 1,5 marta ortadi, albatga; — ayrim ehtiyojlar yo`qolib, o`rniga yangisi keladi, ehtiyojlar doirasi yangilanib, kengayib boradi. Masalan, asrimizning 70-80 yillarida qo`lda ko`tarib yuradigan (Vesna, Veta) magnitafonga ehtiyoj katta bo`lgan. Magnitafoni bor kishi g`ururlanib yurgan. Hozir hech kimga magnitafon kerak emas. Uning o`rniga zamonaviy ixcham magnitofonlarga ehtiyoj paydo bo`ldi. Eski radiotexnika o`rniga videotexnika keldi;

2. Resurslar tushunchasi va kamyobligi Resurslar-pul mablagʻlari, boylik, zaxira, imkoniyatlar; davlat byudjetida daromad manbalari, tabiiy, iqtisodiy, mehnat, valyuta va boshqa Resurslar boʻlishi mumkin. Keng maʼnoda — jamiyat hayotida ishlab chiqarishni taʼminlashning vositalari, manbalarini ifodalaydigan iqtisodiy resurslar muhim oʻrin tutadi. Resurslar tiklanadigan, yana qayta hosil qilish mumkin boʻlgan (ish kuchi, jihozuskunalar) va tiklanmaydigan (Mas, xom ashyolar — neft, koʻmir, gaz, rudali konlar) Resurslarga hamda ishlab chiqarish va mahsulot isteʼmoli chiqindilari boʻlgan ikkilamchi resurslarga (dastlabki ishlatishdan keyin ishlab chiqarishda asosiy xom ashyo yoki mahsulot tarzida foydalaniladigan materiallar va buyumlar)ga boʻlinadi. Bunday resurslar qoʻshimcha moddiytexnika resurslar manbai hisoblanadi .

Iqtisodiy resurslarning to'rtta asosiy turlari mavjud: Tadbirkorlik - resurslarni sotuvchisi, tayyor mahsulot ishlab chiqarishda resurslarni sotadigan shaxs yoki guruh Mehnat - maosh oladigan ishchilar kabi inson resurslariKapital - tayyor mahsulotlar ishlab chiqarishda ishlatiladigan o'siml i klar va uskunalar, masalan, yig'ish liniyalari, yuk mashinalari, og'ir texnikalar, fabrikalar va boshqalarYer - tabiiy boyliklar: temir rudasi, oltin, olmos, neft va boshqalar. Mehnat - maosh oladigan ishchilar kabi inson resurslari

Resurslarning kamyobligi umumiy xodisa. Bu ekiladigan yerlarning er osti va er usti boyliklarning, mehnatga yaroqli aholi sonining cheklangan bo`lishi, energiya resurslarining etishmasligida ifoda etiladi. Masalan, keyingi 200 yil ichida er yuzasida istemolchilar soni 5 marta ko`paydi, ammo er sathi, tabiiy boyliklar ko`paygani yo`q. Er kurrasini 72% okeanlardan, 28% esa quruqlikdan iborat, ammo quruqlikni ham talay qismida yashab bo`lmaydi. Chunki, qumlik, sahro, suvsiz cho`li biyobon, osmono`par tog`lardan iborat. Sarf etilgan er osti boyliklarni umuman tiklab bo`lmaydi, ammo erning o`simliklar va xayvonot olamini tiklab bo`ladi. Fan-texnika taraqqiyoti sharoitida malakali ish kuchi ham kamyob resursga aylanadi. Shunday sharoitlarda kishilar o`sayotgan ehtiyojlarni faqat mavjud resurslarga tayangan holda qondirishga harakat qiladilar. 3.Ehtiyojlarning cheksizligi bilan resurslarning cheklanganligi o`rtasidagi nomutanosiblik iqtisodiyotning azaliy muammosidir.

cc Resurslarni ko`proq ishlatish hisobidan-ehtiyojlarni qondirish vaqtinchalik, chunki, resurslar tugab boravergani sayin kishilar uni kamroq sarflash yo`lini qidiradilar, resurslarni tejovchi texnologiya yaratilib, keng qo`llaniladi. Natijada resurs birligini ishlatishdan olingan mahsulot ko`payadi. Umuman olganda cheksiz ehtiyojni kamyob resurs bilan ta`minlash uchun 2 narsa amalga oshishi shart:

1.Ehtiyojlar ko`p bo`lganidan ularning hammasini birdaniga qondirish mumkin emas, shu boisdan ularniig eng muhimi ajratib olinadi va ishlab chiqarish ularni qondirishga karatiladi, Masalan, hozir O`zbekiston uchun neft mahsulotlari va donga bo`lgan ehtiyoj eng zarur ehtiyojlardan hisoblanadi va resurslar eng avval shularni qondirishga qaratilgan. Shu sababli 2018 yil O`zbekistonda qishloq xo`jaligi 6 foiz, sanoat –2.5 foiz, iste`mol tovarlar ishlab chiqarish 11,8 foiz ko`paydi va 5 million 400 ming tonna don etishtirildi. 2.Resurslar kamyob bo`lganidan ishlab chiqarishning` eng zarur sohalariga ustivorlik beriladi. Muqobil mahsulotlardan eng maqbuli tanlab olinadi. Bir mahsulot uchun resurs ko`proq ketsa, tabiiy ravishda boshqasiga kamroq qoladi. Hadisi sharifda aytilganidek “tejamkorlar muxtoj bo`lmaslar” Shuning uchun resurslar sarfining eng tejamli usuli tanlanadi, shunda shu resurs birligi hisobiga ko`proq mahsulot olinadi ehtiyojni to`laroq kondirish mumkin bo`ladi (ilova) Egri chiziqda avtomashina va traktor muqobil mahsulot, deb olingan. Ularni ishlab chiqarish uchun ikkalasiga ham bir xil 1 tonnadan metall sarflanadi deb

• Ishlab chiqarish imkoniyatlari chizig’iIshlab chiqarish imkoniyati berilgan texnologik rivojlanishda barcha mavjud resurslardan to’liq va samarali foydalangan xolda jamiyatninig iqtisodiy ne‘matlar ishlab chiqarish qobiliyatidir. Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik -T.: TDIU, 2006. - 12 b.

Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik -T.: TDIU, 2006. - 12 b.

4. Ne’mat tushunchasi va uning turlari Iqtisodiy ne‘mat - bu ehtiyojni qondirish vositasi. Ne‘matlar cheklangan va cheklanmagan bo’lishi mumkin. Cheklangan ne‘matlarga tovarlar, xizmatlar va resurslar kiradi (avtomobil, kiyim-kechakc, non, paxta tolasi va boshqalar). Cheklangan ne‘matlar iqtisodiy ne‘matlarni tashkil qiladi. Cheklanmagan ne‘matlarga misol tariqasida havo va suv kirishi mumkin. O’zaro bir – birini to’ldiruvchi ne‘matlar – bu shaxsni yoki ishlab chiqarish ehtiyojini kopmlektlarda qondiradigan ne‘matlar. To’ldiruvchi ne‘matlardan biriga talab oshsa, qolganlariga ham talab oshadi.

Noyob nematlar Ishlab chiqarish resurslari va ular asosida ishlab chiqariladigan resurslar. Ishlab chiqarish resurslari Takror ishlab chiqarilmaydigan fizik nuqtai nazardan chegaralangan ishlab chiqarish resurslari. Bularga foydali qazilmalarni kiritish mumkinTakror ishlab chiqariladigan ishlab chiqarish resurslari (bunga qishloq xojalik mahsulotlaridan paxta,don,va boshqa mahsulotlarni,misol sifatida keltirsh mumkin)ular har yili qayta ishlab chiqariladi.

. Agar nemat noyob boladigan bo’lsa, u holda cheklangan nematlarni qanday qilib iqtisodiy subyektlar ortasida ratsional taqsimlashni amalga oshirish muammosi-bu markaziy iqtisodiy muammo hisoblanadi. Bu muammoni yechish uchun har qanday jamiyat quyidagi uchta savolga javob berish kerak. 01 02 03 Nima ishlab chiqarish kerak? Qanday ishlab chiqarish kerak? Kimga ishlab chiqarish kerak

2-masala Oila 1 kunda 20dona savat yoki 10 litr vino ishlab chiqaradi. 1 oyda 24 kun ishlaydi deylik. Oila 1 oy ichida savat ishlab chiqarishga αe ish kuni va vino ishlab chiqarishga αv ish kuni sarflaydi deylik. U holda oilada savat(S) va vino(V) ishlab chiqarish funktsiyalari mos ravishda quyidagi ko’rinshda: C=20*αe B=10*αv Bir oila 1 oyda savat va vino ishlab chiqarish imkoniyatlari quyidagi kombinatsiyalardan iborat bo’ladi. Ya’ni: C=20*αe B=10*αv αe+ αv=24 S savat miqdori V vino miqdori αe va αv aniqlaymiz αe=C/20 αv=B/10 Endi bu munosabatlarni resurslar teng qiymati C/20+B/10=24 yoki C=480-2*B Ushbu tenglama orqali oilaning 24 ish kunida savat va vino ishlab chiqarish mumkin bo’lgan barcha kombinatsiyalarni aniqlash mumkin. Bu to’plamlar grafikda

Savat ishlab chiqarish bilan vino ishlab chiqarishni almashtirish koeffitsienti, ya’ni savat ishlab chiqarishni vino ishlab chiqarishga chekli transformatsiya koeffitsieti: ChTK=- ΔC/ΔB=-2 ΔC/ΔB=C(B) Chekli transformatsiya koeffitsieti oila 1 tovrdan qo’shimcha 1 birlik ishlab chiqarish bilan 2 tovardan qancha hajmda voz kechish kerakligini bildiradi. Demak, oila 10l vino ishlab chiqarishga sarflaydigan har ish kunini savat to’qishga sarflasa, u 20 dona ortiqcha savat ishlab chiqargan bo’ladi

3-masala Uch ishchi resurslarni iqtisod qilish maqsadida o’zlarining ratsionalizatorlik takliflarini kiritdilar. Birinchi ishchining ratsionizatorlik taklifi 35%, 2- ishchiniki 50%, 3- ishchiniki esa 15% resurslarni iqtisod qilishga olib keladi. Uchala ratsionizatorlik taklifi birgalikda qancha resurslarni tejashga olib keladi? Berilishi: 1-ishchi–35% 2-ishchi–50% 3- ishchi–15% Yechish: 35+50+15=100%; 100%÷3=33.3%. Demak, o’rtacha33.3 %

Нархлар ноёб ресурсларни рационал тақсимлашни таъминлайди, неъматларни рационал истеъмол қилишга, харажатларни камайтиришга ундайди. Нарх ер, капитал ва ресурслар эгаларининг даромадини аниқлайди. Бозор тизимида мувофиқлаштириш масаласини бозор ҳал қилади. Мувофиқлаштириш масаласи билан боғлиқ харажатларга трансакцион харажатлар дейилади. Бозор мувофиқлаштиришдан ташқари ишлаб чиқарувчилар ва истеъмолчилар қарорларини вақт бўйича тартиблаштиради. Бу келажакдаги неъматлар (фьючерс) бозорининг вужудга келиши билан боғлиқдир. Келажакдаги неъматларнинг олди-сотдиси, уларнинг нархлари тўғрисида тасаввурга эга бўлишга, уларнинг келажакда нисбатан ноёблиги тўғрисида ахборот беради. Истеъмолчилар ва ишлаб чиқарувчилар бундай нарх ахборотларига кўра, ўзларининг жорий хўжалик режаларини қайта кўриб чиқадилар ва ўзларининг иқтисодий ҳаракатларини тартибга соладилар. Хулоса

2. Pindyck S.Robert. Microeconomics. Pindyck S. Robert. Microeconomics. University of California, Berkeley. 2013, 3. Salimov B.T., Muxitdinova U.S., Mustafakulov Sh.I., Salimov B.B. Mikroiqtisodiyot: Darslik -T.: TDIU, 2006. - 230 b. 4. Egamberdiev E. Mikroiqtisodiyot. Darslik. –T.: G’ofur G’ulom nomidagi matbaa ijodiy uyi, 2005 y. – 304 b. 5. G’ulomov S.S., Alimov R.X, Salimov B.T., Xodiev B.Yu., Ishnazarov.A.I. Mikroiqtisodiyot: Darslik -T.: “ShARQ” nashriyoti, 2001. - 320 b. 6. Campbell R. McConnell. Microeconomics. - Copyright 2015, Macmillan Publishing Company, a division of Macmillan, Inc. 6 . http://www. lex .uz FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR

E’TIBORINGIZ UCHUN RAHMAT!

O'xshashlar

Ehtiyoj va ularning turlari

Ehtiyoj faollikni yuzaga keltiruvchi turtki sifatida va ehtiyoj o'rganish metodlari

Tadbirkorlik faoliyati tushunchasi va uning vazifalari

Ishlab chiqarish xarajatlarining tushunchasi va uning tarkibi, turlari

Tadbirkorlik huquqi tushunchasi, uning asosiy tamoyillari