Ehtiyoj faollikni yuzaga keltiruvchi turtki sifatida va ehtiyoj o'rganish metodlari - Iqtisodiyot - Slaydlar

Ehtiyoj faollikni yuzaga keltiruvchi turtki sifatida va ehtiyoj o'rganish metodlari

Yuklangan vaqt:

15.08.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

838 KB

Ko'chirib olish

Ehtiyoj Ehtiyoj faollikni faollikni yuzaga yuzaga keltiruvchi keltiruvchi turtki sifatida turtki sifatida va ehtiyoj va ehtiyoj o'rganish o'rganish metodlarimetodlari

Ehtiyojlar turlari.Ehtiyojlar turlari. • Ehtiyojlar deb, kishilarning yashashi , mehnat qilishi va ma’lum ijtimoiy mavqega ega bo’lishi uchun iste’mol etilishi zarur bo’lgan mahsulotlar va xizmatlar yig’indisiga aytiladi. Har bir insonda xohish , istak turlicha bo’ladi va shu tariqa ehtiyojlar ham turlicha bo’ladi.

Ehtiyojlar turlari.Ehtiyojlar turlari. • Ehtiyojlar kelib chiqishiga va predmetiga ko`ra farqlanadi. Kelib chiqishiga ko`ra ehtiyojlar TABIIY va MADANIY bo`lishi mumkin. • Tabiiy ehtiyojlarda kishining o`zining hayoti va o`z avlodlari hayotini saqlash va davom ettirish uchun zarur bo`lgan shart-sharoitlarga bog`liqligi ifodalanadi. Barcha odamlarda ovkatlanishga, suv ichishga, qarama-qarshi jinsning mavjud bo`lishiga, uxlashga, sovuqdan va haddan ziyod issiqdan saqlanishga va hokozolarga tabiiy ehtiyoj bo`ladi. Agar tabiiy ehtiyojlardan birontasi uzoq vaqt davomida qondirilmasdan qolsa odam mukarrar ravishda xalok bo`ladi yoki naslini davom ettirish imkoniyatidan mahrum bo`ladi. Garchand tabiiy ehtiyojlar (ularning soniga ko`ra) odamning hayvon ajdodlaridagi va ibtidoiy odamlardagi kabi tarzda qolgan bo`lsa ham, lekin ular o`z psixologik mohiyatiga ko`ra hayvonlarning tabiiy ehtiyojidan tubdan farq qiladi. ehtiyojlarni qondirishning usullari va qurollari o`zgaribgina qolmasdan, eng muhimi, ehtiyojlarning o`zi o`zgarib bormoqda.

 Madaniy ehtiyojlarda odamning foliyati insoniyat madaniyatining mahsulotlriga bog`liq ekanligi ifodalanadi; uning ildizlar butunlay kishilik tarixining sarhadlariga borib taqaladi. U yo bu xilda tarkib topgan madaniyat sharoitlarida biron bir tabiiy ehtiyojni qondirish vositasi bo`lib xizmat qiladigan narsalar (vilka va koshik, ovkatni eyish uchun ishlatiladigan chuplar) ham madaniy ehtiyojlar ob`ekti hisoblanadi. Agar kishining madaniy ehtiyojlari qondirilmasa u halok bo`lmaydi (tabiiy ehtiyojlarni qondirilmagan sharoitda ana shunaka bo`lishi mumkin edi), lekin undagi odamiylik sifatlari jiddiy zararlanadi.

Ehtiyojlar o`z predmetining xarakterga ko`ra MODDIY va MA`NAVIY bo`lishi mumkin.  Moddiy ehtiyojlarga kishining moddiy predmetlarga qaramligi (ovqatlanishga, qiyinishga, uy-joyga, maishiy turmush ashyolariga va boshqa narsalarga ehtiyoj sezish), ma`naviy ehtiyojlarda esa ijtimoiy ong mahsuliga tobeligi ifodalanadi. Ma`naviy ehtiyojlar ma`naviy madaniyatni yaratish va o`zlashtirishda o`z aksini topadi. Kishi o`z fikr - mulohazalari va tuyg`ularini boshqalar bilan baham qurishga, kitoblar va jurnallar o`qishga, kinofil’mlar qurishga, musiqa tinglashga va shu kabilarga ehtiyoj sezadi.

• Ma`naviy ehtiyojlar moddiy ehtiyojlar bilan uzviy bog`liqdir. Ma`naviy ehtiyojlarni qondirish uchun, moddiy ehtiyojlar predmeti hisoblanmish moddiy narsalar (kitoblar, gazetalar, yozuv va nota qog`ozlar, buyoklar va shu kabilar) talab qilinishi shubxasiz. ehtiyojlarning qondirilishi bilan bog`liq bo`lgan faoliyatga undovchi va uning yo`nalishini belgilovchi sabablar MOTIVLAR deb ataladi. Unda sub`ektning faolligi nomoyon bo`ladi. ehtiyojlar kishi faolligi va barcha turlarining mohiyatini, asosiy harakatlantiruvchi kuchini tashqil etarkan, u holda motivlar ushbu mohiyatning konkret, rang - barang ko`rinishlari sifatida nomoyon bo`ladi. Motivlar yoki motivlashtirish psixologiyada sub`ektning xulq - atvori va faoliyati yo`nalishini belgilab beradigan sabablar sifatida qaraladi.

Motivlar • Motivlar biri-biridan ehtiyojlar turlariga qarab farqlanadi. ehtiyoj motivlarda nomoyon bo`ladi. Murakkab faoliyat asosida bir vaqtning o`zida bir qancha motivlar yotadi. Inson hatti-harakatining asosida yotgan bunday motivlar guruhiga motivlar tizimi deyiladi. • Motivlar anglanilgan va anglanilmagan bo`lishi mumkin. Anglanilmagan motivlar odatda MAYLLAR deb yuritiladi.

• 1. Moddiy ehtiyojlar . Insonning paydo bo’lishi bilan yuzaga keladi. Moddiy ehtiyojlar kundalik birlamchi ehtiyojlar bo’lib , ular oziq – ovqat , kiyim –kechak , uy-joy va boshqalardir. • 2. Ma’naviy ehtiyojlar . Jamiyatning rivojlanib borishi natijasida yuzaga keladi . Bunday ehtiyojlarga bilim olish , malaka oshirish, dam olish, davolanish va boshqa har xil xizmatlar kiradi. • 3. Ijtimoiy ehtiyojlar . Mehnat qilishga bo’lgan ehtiyojlar bo’lib , kishilarning maqsadli faoliyatini bildiradi.

Ehtiyojlar va faoliyat motivlari  Shaxsning muhim belgisi faqat odamga xos ehtiyojlarning borligidir. Ehtiyojlar odamning kun ko‘rishi va yashashi uchun zarur xususiyatlardir. Demak, biron narsaga bo‘lgan muhtojlik ehtiyoj deyiladi. Eng buyuk, eng ongli mavjudot odamzodning katta kashfiyotlaridan biri ham odamlarga xos bo‘lgan ehtiyojning shakllanganligi bo‘lib, ular bu mukammal dunyoda o‘zining ruhi, tafakkuri va mehnati bilan yaratilganligini anglab yetganligidir. Shuning uchun inson ehtiyojini ikki tomondan, birinchidan, o‘z ichki ruhiy olamidan, ikkinchidan, tafakkuri va amaliy motivlaridan, ya’ni tashqi olamdan izlab keladi.

• Demak, yuqorida aytganimizdek, inson ong egasi bo‘lganligi tufayli hodisalarning o‘zaro sabablari, qonuniyatlari bog‘lanishlarini va bu bog‘lanishlarning natijalarini ocha biladi, o‘z oldiga muayyan maqsadlar qo‘yadi va shu maqsadlarga yarasha ish ko‘radi. Yuqorida biz odam ongi, psixikasi yuksak darajada tashkil topgan materiyaning, ya’ni miyaning mahsuli ekanligi haqida gapirdik. Shuning uchun inson ongi ijtimoiy hayot sharoitiga bog‘liq holda taraqqiy etib boraveradi. Demak, ong dastavvaldanoq jamiyat mahsulidir va inson umuman dunyoda yashar ekan, ong shunday bo‘lib qolaveradi.

 Kishilik jamiyati taraqqiyotiga nazar tashlasak ehtiyojlarni yuksalib borishini ko’ramiz. Ehtiyojlarni uzluksiz o’zgarib turishi har qanday jamiyatga xosdir. Fanda insonning ehtiyoji cheksizligi, doimo yuksalib borishi allaqachonlar qayd etilgan. Qondirilgan ehtiyoj yangi ehtiyojlarni keltirib chiqarishi xalqda «Insonning ko’zi tuproqqa to’lganda to’yadi» degan naql kelib chiqishiga sabab bo’lgan. Hozirgi nazariyachilar ehtiyojlar cheksiz, ular o’sishining to’xtashi, jamiyat hayotini to’xtashini bildiradi deb e’tirof etishadi. Ehtiyoj o’smaganda edi. ishlab chiqarishni taraqqiy etishiga zarurat bo’lmas edi.

Kishilarning ehtiyoji miqdoran o’sib boradi . Bu bir tomondan aholi sonining ko’payib borishi bilan bog’liq bo’lsa, ikkinchi tomondan, iste’molni ortishi bilan bog’lik. Masalan, O’zbekistonda aholi soni 1990 yilga nisbatan hozirgi paytga kelib, 1,2 martaga ko’paydi. Agar individual ehtiyoj o’zgarmadi deganimizda ham jamiyat miqyosida ehtiyojlar 1,2 martaga ortgan. Lekin biz bilamiz odamlarni ehtiyojlari ortib boradi. Masalan, xar 100 oilaga to’g’ri keladigan engil avtomobillar soni 1,3 martaga ko’paydi. Demak avtomobilni ekspluatatsiyasi bilan bog’liq ehtiyojlarimiz ham shunchaga ko’paydi.

Ehtiyojlar tarkibi o’zgarib, ko’payib boradi . Ayrim ehtiyojlar yo’qolib, o’rniga yangisi keladi, lekin yo’qolib ketadigan ehtiyojlarga qaraganda yangi vujudga keladiganlari ko’p. Ishlab chiqarishning o’zi ehtiyojlarni o’sishiga, tarkibini o’zgarishiga katta ta’sir ko’rsatadi. Masalan, XX asrning 40-yillarida odamlar televizor nima ekanini bilishmagan. Hozirgi paytda har bir xonadonda televizor bor, Ayrimlarida esa 2-3 tadan. Ko’plab bunday misollarni keltirish mumkin. Shuning uchun ehtiyojlar borgan sari tarkiban yangilanib, ko’payib sifat jihatdan o’zgarib boradi. Mutloqo yangi extiyojlar vujudga keladi, eskilari o’zgaradi.

Birinchidan , • ishlab chiqarish orqali turli ne’matlar va shu ne’matlarga bo’lgan ehtiyojlarni qondirishga imkon yaratiladi. Ehtiyojni qondirilishi o’z navbatida yangi ehtiyojlarni vujudga keltiradi. Masalan, avtomobil sotib olib ehtiyojni qondirilishi o’z navbatida qator yangi ehtiyojlarni keltirib chiqaradi: mashina turadigan joy kerak, yonilg’i, ehtiyot qism va boshqalar, sug’urta qildirish, va hokazolarga ehtiyoj.

Ikkinchidan • fan-texnika taraqqiyotining tezlashuvi, aholi turmush tarzi ham ehtiyojlarni tubdan o’zgartiradi. Yangi ixtiro qilingan narsalarni ishlab chiqarish, ularga extiyojlarni vujudga keltiradi. Ularni odamlar sotib olishga harakat qiladilar. Masalan, kir yuvish mashinasi, video magnitafon va boshqalar.

Uchinchidan , • ishlab chiqarish maishiy madaniyatni shakllantiradi. Oddiygina misol. Dastlabki ibtidoiy odamlarning ovqat tayyorlashi bilan hozirgi zamon ovqat tayyorlash texnologiyasi tubdan farq qiladi.

Ishlab chiqarish ehtiyojlarni shakllantirar ekan, o’z navbatida ehtiyojlar ham ishlab chiqarishga ta’sir etadi: • 1.Ehtiyojlar yaratuvchanlik faoliyatini sababi va aniq yo’nalishiga asos bo’ladi. 2.Inson ehtiyojlarining miqdor va sifat jihatdan tez o’zgarishi ishlab chiqarishni unga moslashishiga undaydi. 3.Ehtiyojlar avangardlik rolini o’ynaydi, pastdan yuqoriga intiladi.

Butun iqtisodiyot tarixini ma’lum bir ma’noda extiyojlarni shakllanishi tarixi tarzida ko’rish mumkin. • Hozirgi zamon tsivilizatsiyasi darajasiga ehtiyojlar va ishlab chiqarishning bir-biriga ta’siri asosida erishilgan.

• Jamiyatning sotsial-iqtisodiy taraqqiyoti ehtiyojlarning yuksalib borishi iqtisodiy qonunida o’z ifodasini topadi. Bu qonun ishlab chiqarish va madaniyat rivojlanishi bilan inson extiyojlarining yuksalib borishini, uning miqdori o’sib, tarkiban yangilanib borishini ifodalaydi.

Ehtiyojlarni o’zgarishini o’rganish maqsadida statistikada iste’mol tovarlarini asosan uch guruhga bo’lib o’rganiladi: • a) oziq - ovqat mahsulotlari; b) nooziq - ovqat tovarlari; v) uzoq muddat foydalaniladigan tovarlar.

O'xshashlar

Ehtiyoj va ularning turlari

Ehtiyoj tushunchasi va uning yuksalishi

Innovatsion faollikni moliyaviy rag'batlantirish

Iqtisodiyot nazariyasi fanining predmeti va o'rganish usullari

Iqtisodiyot fan va iqtisodiyot sifatida