Arab va G`arbiy Yevropa davlatlarida feodalizm davridagi iqtisodiy g`oyalar - Iqtisodiyot - Slaydlar

Arab va G`arbiy Yevropa davlatlarida feodalizm davridagi iqtisodiy g`oyalar

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

7271.5 KB

Ko'chirib olish

1Arab va G`arbiy Yevropa davlatlarida feodalizm davridagi iqtisodiy g`oyalar

23.09.19 2REJA  Feodal jamiyati va feodalizmning yemirilish davridagi iqtisodiy ta'limotlar  Arab mamlakatlaridagi dastlabki iqtisodiy g'oyalar. Islom dinidagi iqtisodiy qarashlar. Ibn Xaldun.  G` arbiy Yevropadagi iqtisodiy g` oyalarga qisqacha xarakteristika

23.09.19 3Feodal jamiyati va feodalizmning yemirilish davridagi iqtisodiy ta'limotlar  Sharq mamlakatlarida feodal munosabatlar III-VIII asrlarda shakllana boshladi. Bu erlarda pul, mehnat munosabatlari biroz engillashdi. Davlat xususiy egalik va foydalanish uchun er ajrata boshladi. Xususiy er egaligining turli shakllari saqlangani holda davlat asosiy va unumdor erning egasi sifatida, zarur paytda xususiy xo'jaliklarning barcha ishlariga bemalol aralashish, er solig'ini yig'ish huquqini yo'qotgan emas. Shu sababli Sharqda «davlat feodalizmi»ning turli shakllari saqlandi va iqtisodiy qarashlarda ham o'z aksini topdi. Iqlim va turar-joy sharoiti tufayli, bu erlarda dehqonchilik asosan sun'iy sug'orish asosidagina olib borilishi mumkin edi.

23.09.19 4Arab mamlakatlaridagi dastlabki iqtisodiy g'oyalar. Islomdagi iqtisodiy qarashlar. Ibn Xaldun.

23.09.19 5Arab mamlakatlaridagi dastlabki iqtisodiy g'oyalar.  Ilk feodal munosabatlar va shu davrdagi iqtisodiy g'oyalarning asosi Qur'oni karimda (arabcha qiroat, ya'ni o'qish) aks etgan (VII-VIII asrlar). VI asrning oxiri-VII asrning boshlarida Arabistonda feodal munosabatlarning shakllanishi tufayli yagona davlat barpo etishga da'vat kuchaydi. Bu harakat so'nggi din - Islomda o'z aksini topdi. Islom ta'limoti payg'ambarimiz Muhammad alayhissalomga Alloh taolo tomonidan nozil qilingan Qur'oni karimda mujassamlangan.

23.09.19 6Islomdagi iqtisodiy qarashlar.  Yagona to'g'ri din bo'lgan Islomdagi yo'l-yo'riqlar hayotning barcha sohalarini qamrab olgan bo'lib, shu jumladan iqtisodiyotga doir masalalarga ham keng o'rin berilgan. Qur'oni karimdagi asosiy g'oyalardan biri barcha musulmonlarning qardoshligi bo'lib, arab qabilalari shu bayroq atrofida birlashdi. Halol mehnat, dehqon, hunarmandlar mehnati ulug'landi, barcha boylik shu asosda paydo bo'lishi uqtirildi. Bu muqaddas kitobda Alloh taolo savdoga katta ahamiyat bergan, sudxo'rlikni, ya'ni ribo' (sudxo'rlik foizi) ni harom qilgan, mulkning muqaddasligini, birovning mulkiga xiyonat va hatto hasad qilishni katta gunoh degan. Islomda jamiyatning tengsizligi taqdiri azaldan deb tan olinadi, ammo halollik va to'g'rilikka buyuriladi va yolg'on ishlatish, o'g'rilik va mehnatsiz daromad topish man qilinadi.  Islom huquqshunosligida foyda miqdori 10 foiz qilib belgilangan

23.09.19 7Islom aqidasi va hozirgi zamon iqtisodiyoti  Islom aqidasida isrofgarchilikka qarshi kurash Qur'oni karimdagi «Englar, ichinglar, hadya qilinglar, ammo isrof qilmanglar» degan oyatlar asosida olib boriladi (bu hozirgi davrda eng aktual masalaga aylangan). «Daryo bo'yida tahorat qilsalaringiz ham suvni isrof qilmanglar » kabi qoidalar aynan hozirgi zamon iqtisodiyoti va ekologiyasi uchun nihoyatda ahamiyatli.

23.09.19 8Ibn Xaldun Abdurrahmon Abu Zayd (1332-1406)  Sharq iqtisodiy tafakkurining rivojlanishida arab mutafakkiri Ibn Xaldun Abdurrahmon Abu Zayd (1332-1406)ning hissasi benihoya katta ( Tunisda tug'ilgan, Fes sultonida xattot-kotib bo'lgan ). 1382 yili Kohiraga kelib mudarrislik qilgan, keyinroq qozi bo'lgan. Asosiy asari « Kitob-ul-ibar » (« Ibratli misollar kitobi »-1370y.). U birinchilardan bo'lib tarixiy ijtimoiy taraqqiyotning moddiy tamoyillarga asoslanishi haqida fikr yuritdi, g'arb olimlari Makiavelli, Monteskega katta ta'sir ko'rsatdi.

23.09.19 9 Olimning konsepsiyasi «ijtimoiy tabiat»ga yaqin, jamiyat rivoji (evolyasiyasi) oddiylikdan sivilizasiya saridir. Olimning konsepsiyasi

23.09.19 10« Kitob-ul-ibar »  Ibn Xaldunning bu asaridan tarjima «Ijtimoiy fikr» jurnalining 1998 yil 1- sonida (158-165-betlar) keltiriladi. Asarning «Kitobi avval» qismida «inson jamoasining farqli tomonlarini: shohlik hokimiyati, odamlarning daromadlari.» ni o'rganish asosiy vazifa qilib qo'yilgan. Olim: «Insonga xos bo'lgan jihatlarga yashash uchun mablag', narsa topishga intilish, bu uchun mehnat qilish zaruriyati ham kiradi», deb yozadi. Davlatning yashash davr va bosqichlari keltiriladi, u beshga bo'linadi va nihoyatda ibratlidir. Mehnat qilinmasa «bozor munosabati ham barham topadi».

23.09.19 11Iqtisodiy g'oya  «Davlatning kuchi va qudrati, aholining soni boylik va farovonlikka bog'liqdir», deb yozadi olim. Soliqlar zarurligi uqtiriladi, soliqlar yana aholining o'ziga qaytib keladi. «Aholining boylik manbaini bozor va savdo munosabatlari tashkil etadi», deganda olim xuddi bugungi iqtisodiy g'oyani qo'llab-quvvatlaydi. Merkantilistik g'oya klassik maktab fikrlari bilan to'ldiriladi. «Savdogar moliga narx qo'yishda barcha sarf-xarajatlarni hisoblab narx yozadi». Olimning bexosiyat, mevasiz daraxtlar ekishdan chetlanish haqidagi fikri ham qimmatlidir.  Soliqlarni faqat davlat, ayrim hukmdorlar foydasiga yig'ish jamiyat tanazzumiga olib kelishi aytiladi.

23.09.19 12Mehnat unumdorligining o'sishi  Ibn Xaldun dastlab birgalikda «ishlab chiqarish» faoliyatiga katta e'tibor berdi, jamiyat moddiy qiymatlar «ishlab chiqaruvchilar» jamoasidan iborat deydi. U « Odamning kelib chiqishida mehnatning o'rni »ni ochib berishga harakat qilgan. Hunarmandchilik, fan va san'atning rivoji bevosita « mehnat unumdorligining o'sishi » bilan bog'liq deydi.

23.09.19 13«Oddiy» va «murakkab» mehnat talqini  «Oddiy» va «murakkab» mehnat farqlangan, mehnat bo'lmasa, buyum ham bo'lmas edi, degan muhim qisqacha xulosalar chiqariladi. Olim fikrlarida «zaruriy» va «qo'shimcha mahsulot», «zaruriy va qo'shimcha mehnat» tushunchalari farqlanadi. U «tovarning iste'mol qiymati» va «qiymat» tushunchalarini ta'rifladi. Zamon va makonda o'z zamondoshlaridan ancha ilgari bu g'oyalarni berdi. « Oldi- sotdi bitimi asosida teng ayirboshlash qoidasiga amal qilinishi kerak, bunda sarflangan mehnatning teng yarmi ayirboshlanadi», «agar bu hunarmandchilik mahsuli bo'lsa - unga sarflangan mehnatiga teng», «daromad qiymati esa sarflangan mehnat ushbu buyumning boshqa buyumlar ichida tutgan o'rni va uning odamlarga zarurligi bilan belgilanadi». Bunda tovarlarni tenglashtirish mehnatni tenglashtirish shaklida yuzaga chiqadi, ya'ni mehnatning roli va tovarning foydaliligi ham hisobga olinmoqda, bu juda muhim.

23.09.19 14Savdo hayot uchun tabiiy zarurat Qishloq xo'jaligi va hunarmandchilik bilan birga savdoni hayot uchun tabiiy zarurat deb bilgan va fiziokratlardan ilgarilab ketgan.

23.09.19 15Bozor tushunchasi  Bundan deyarli 600 yil avval bozor tushunchasiga izoh beriladi.  Ibn Xaldun fikricha: «Bozor - bu hunarmandchilikni mukammallashtirish va mehnat unumdorligini oshirishning garovidir».

23.09.19 16Olijanoblik va ilmga bo'lgan hurmat  Shunisi diqqatga sazovorki , Ibn Xaldun (asli arab) tarix taqozosi bilan Amir Temur bilan Damashqda uchrashgan (asir tushgan) va u bilan suhbat qurgan. Ko'p sohalarda, jumladan iqtisodiyotga oid asarlar muallifi, katta domla ekanligini bilib qolgan Amir Temur Ibn Xaldunni asirlikdan qutqarib, o'z vataniga qaytishga va ijodiy ishini davom ettirishga imkon bergan. Bu olijanoblik ilmga bo'lgan hurmat ramzidir.

23.09.19 17G` arbiy Yevropadagi iqtisodiy g` oyalarga qisqacha xarakteristika  G’arbiy Evropada feodalizm jamiyati uch bosqichni bosib o'tdi: ilk feodalizm (V-X asrlar), rivojlangan feodalizm (X-XV asrlar) va feodalizmning emirilish davri (XVI-XVIII asrlar).

23.09.19 18« Villalar to'g'risidagi kapitulyariy »  Natural xo'jalik va dehqonlarning krepostnoylik ekspluatasiyasiga oid dastlabki « Villalar to'g'risidagi kapitulyariy » pomestelar to'g'risidagi qonun bo'lib (IX asr boshi), unda feodal er egaligi va krepostnoylik himoya etiladi. Unda endi jamoa, jamoa mulki to'g'risida gap yo'q. Bu hujjatda votchinaning yagona egasi va votchina aholisining majburiyatlari to'g'risida gapiriladi. Natural xo'jalikka asoslanganligi tufayli obrokning mahsulot shaklida to'lanishi, zahira ham natura shaklida bo'lishi, turli kasbdagi hunarmandlar kerakligi gapiriladi. Sotuvchi faqat ortiqcha mahsulotni chiqarish, ya'ni realizasiya qilishi kerak edi. Demak, o'z-o'zini ta'minlash birinchi o'ringa qo'yilgan.

23.09.19 19Votchinaning yagona egasi va votchina aholisining majburiyatlari

23.09.19 20Yerga monopoliya egaligi  Krepostnoylikning yuzaga kelish masalasi ko'p olimlarni qiziqtiradi. Yerga monopoliya egaligi va dehqonlarni majbur qilish apparatining paydo bo'lishi hal qiluvchi rolni o'ynagan. Axir inson tug'ilgandan ozod bo'ladi-ku! Natural xo'jalik etakchi bo'lsa ham, tovar ishlab chiqarish ham mavjud edi. Shaharlarda hunarmandchilik sexlari, savdo rastalari doimo ishlab turgan. Ishlab chiqarish almashuv va sotish uchun amalga oshirilgan. Sex nizomlarida ishlab chiqarishni uyushtirish, xalfa yollash, o'quvchilar olish tizimlari belgilangan edi. Master-usta bo'lish uchun ancha yuqori mulk senzi qo'yilgan.

23.09.19 21Klassik o'rta asr davridagi iqtisodiy g'oyalar  Klassik o'rta asr davridagi iqtisodiy g'oyalar kanonik, ya'ni qonuniy doktrinalar asosida rivoj topdi. Bu sohada cherkov, ruhoniylar katta faoliyat ko'rsatdilar. XII asrning o'rtalarida boloniyalik monax-rohib Grosian «Kanonik huquqlar to'plami»ni tuzdi, unda bir qancha iqtisodiy g'oyalar ham berilgan. Ular umumiy mulkchilikni ideal deb baholab (e'tibor bering, xususiy mulk emas), xususiy mulkchilik xudo tomonidan odamlarning gunohlari uchun vujudga keltirilgan, degan g'oyani ilgari surdilar. Boylar xayr-sadaka berishga chaqiriladi. Xudoga ma'qul bo'lgan faoliyatlarga faqat dehqonchilik va hunarmandchilik kiritilib, sudxo'rlik, ayniqsa, foyda olish uchun savdo qoralanadi

23.09.19 22Kanonistlar  Kanonistlarning bosh iqtisodiy g'oyasi asosida xudo tomonidan belgilangan «adolatli baho» to'g'risidagi ta'limot yotadi.

23.09.19 23Foma Akvinskiy ta'limoti  Italiyalik rohib Foma Akvinskiy (1225-1274) ta'limotida iqtisodiy g'oyalar ma'lum tartibga solingan. U o'zining asarlarida qullik va krepostnoylikni oqlaydi, bunda u Aristotel va muqaddas kitoblarga asoslanadi. U xudoni barcha boyliklar egasi deb e'lon qiladi, lekin xususiy mulkchilik ham himoya qilinadi, chunki bunda insonning o'z toifasi, tabaqasiga mos ravishda yashashiga imkoniyat yaratiladi. Davr taqozosiga mos (natural xo'jalik hukmron) ravishda davlat o'z-o'zini ta'minlash g'oyasini qo'llaydi, natura shaklidagi boylikka asosiy e'tiborni qaratadi, oltin va kumushlarni sun'iy boylik deb biladi. Mehnatsiz yaratilgan boylik (savdo, sudxo'rlik) harom deb hisoblangan.

23.09.19 24«Adolatli baho»  Asosiy va xudo tomonidan belgilangan bu narsa «adolatli baho» masalasi edi. Kanonistlar amalda bahoni mehnat sarflarining yig'indisidan iborat deb tan olganlar. Agar proporsional tenglik saqlanmasa jamiyat emirilishi mumkin, degan to'g'ri qisqacha xulosalar chiqariladi.

2523.09.19  Savdo foydasi va foiz olish «adolatli baho» bo'yicha almashuvni buzadi, shu sababdan yirik savdo va sudxo'rlikni taqiqlash talab etiladi. Foma Akvinskiy «adolatli baho» masalasini foydalar, to'g'rirog'i naf, manfaatlar tengligi asosida hal etdi va uni sub'ektiv vaqt deb baholadi. U aytadiki, agar narsa biror odam foydasiga, lekin boshqa odam ziyoni hisobiga o'tsa, bu holda buyumni o'zining haqiqiy bahosidan yuqoriroq sotish huquqi paydo bo'ladi. Shu bilan birga bu buyum baribir haqiqiy egasidaligidan qimmatroq sotilmaydi, chunki qo'shimcha baho, shu buyumdan xoli bo'lgan ziyonni qoplaydi. F.Akvinskiy yuqori tabaqa aholisini mehnatkashlar manfaatini himoya qiluvchilar qilib ko'rsatadi. Shu sababli bu tabaqaga buyumlarni o'z haqiqiy bahosidan qimmatroq sotishga ruxsat beradi. Prosent (foiz)ni tavakkalchilik to'lovi yoki qarz oluvchiga beriladigan « beg'araz sovg'a » deb tushuntiradi. U rentaning ekspluatatorlik mohiyatini bo'yab ko'rsatadi va renta er egasiga o'z qo'l ostidagilarni boshqarishdagi mehnati uchun to'lanadigan haq deb baholaydi. Bu bilan cherkov (eri bor) va feodallarning manfaatlarini himoya qiladi.

2623.09.19 Iqtisodiy qarashlar va sinfiy xarakter  Bunday iqtisodiy g'oyalar Fransiyada ( Nikola Orem ), Angliyada ( Djon Boll ) ham vujudga keldi. Shuni alohida qayd etish zarurki, bu iqtisodiy qarashlar sinfiy xarakterga ega bo'lgan, yuqori tabaqalarning faoliyatini ma'qullagan. Ikkinchi tomondan norozi dehqonlar harakati ham kuchaygan. Angliyada Uat Tayler (1381), Germaniyada Tomas Myunser (1524-1525) rahbarligida dehqonlar qo'zg'oloni bo'lgan, ular krepostnoylikni, boshqa majburiyatlarni bekor qilishni talab etganlar.

2723.09.19 «Russkaya pravda» qonunlar to'plami  Shu davrda cherkov boyligi ham keskin oshgan. Tenglik to'g'risidagi g'oya buzilganligini ko'rgan xalqning bir qismi ruhoniylarning shohona hayot kechirayotganiga qarshi chiqdi. Shu davrda feodalizm yo'lidan borayotgan Rossiyada ham iqtisodiy g'oyalar vujudga keldi. IX asrda tashkil topgan Qadimgi Rus davlati - Kiev Rusida chop etilgan «Russkaya pravda» qonunlar to'plamida dastlabki yozma fikrlar berilgan. Unda jamiyatning sinfiy differensiasiyasi, er egalari, savdogarlar manfaati himoya qilinadi, knyazlik manfaati uchun savdogarlar, sudxo'rlar, qarzdorlarni noo'rin sarf- harajatlardan tiyish zarurligi haqida gapiriladi.

23.09.19 28XULOSA • Bozor bilan yaqin munosabat (savdo- soliq)lar qatori, mahsulotlarni ko'plab zahira qilish (zapas) kerakligi (natural xo'jalik belgisi) uqtiriladi. Hunar va savdoni o'rganish, xo'jalikni boshqarish, mehnat va shaxsiy tashabbus rag'batlantiriladi.

O'xshashlar

ITT predmeti va o‘rganish usullari. qadimgi dunyo, feodal jamiyati iqtisodiy ta’limotlari

Iqtisodiy ta’limotlar tarixi

Bozor iqtisodiga o’tish

G’arbiy Yevropa iqtisodiyoti

Yevropa markaziy banki