Chiziqli, o’tish va tarmoqlanish, takrorlanish operatorlari - Informatika va AT - Slaydlar

Chiziqli, o’tish va tarmoqlanish, takrorlanish operatorlari

Yuklangan vaqt:

28.07.2023

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

178.9150390625 KB

Ko'chirib olish

Mavzu: Chiziqli, o’tish va tarmoqlanish, takrorlanish operatorlariMavzu: Chiziqli, o’tish va tarmoqlanish, takrorlanish operatorlari

• Режа: 1. Program aylana_uzunligi; 2. O‘tish va tarmoqlanish operatorlari 3. Parametrli takrorlash operatori

Odatda, chiziqli algoritmlarning dastur shaklida yozilishi chiziqli dastur deb ataladi. Demak, chiziqli dasturdagi barcha operator ketma-ket kelish tartibida bajariladi va hech qanday shart tekshirilmaydi.Odatda, chiziqli algoritmlarning dastur shaklida yozilishi chiziqli dastur deb ataladi. Demak, chiziqli dasturdagi barcha operator ketma-ket kelish tartibida bajariladi va hech qanday shart tekshirilmaydi.

1-misol. Radiusi R bo‘lgan aylananing uzunligini hisoblash dasturi tuzilsin va R=9 birlik qiymat uchun bajarilsin. Yechish. Aylananing uzunligini hisoblash formulasini esga olamiz: L=2P R . Paskal dasturlash tilida u L := 2*pi*R ko‘rinishda yoziladi. Dasturda bitta o‘zgarmas pi va ikkita o‘zgaruvchi R va L qatnashadi. Masala shartiga ko‘ra R=9, ya’ni butun son. Shu sababli R o‘zgaruvchi turi Integer deb olinadi. Aylananing uzunligi L esa ko‘paytmada P qatnashganligi uchun, albatta haqiqiy (Real) turli bo‘ladi. AytilgaNlarni hisobga olib quyidagi dastur tuziladi:1-misol. Radiusi R bo‘lgan aylananing uzunligini hisoblash dasturi tuzilsin va R=9 birlik qiymat uchun bajarilsin. Yechish. Aylananing uzunligini hisoblash formulasini esga olamiz: L=2P R . Paskal dasturlash tilida u L := 2*pi*R ko‘rinishda yoziladi. Dasturda bitta o‘zgarmas pi va ikkita o‘zgaruvchi R va L qatnashadi. Masala shartiga ko‘ra R=9, ya’ni butun son. Shu sababli R o‘zgaruvchi turi Integer deb olinadi. Aylananing uzunligi L esa ko‘paytmada P qatnashganligi uchun, albatta haqiqiy (Real) turli bo‘ladi. AytilgaNlarni hisobga olib quyidagi dastur tuziladi:

Program aylana_uzunligi; Var R:Integer; L:Real; Begin r := 9; L := 2*pi*R; WriteLn('L=', L ,' birlik.'); ReadLn; End.Program aylana_uzunligi; Var R:Integer; L:Real; Begin r := 9; L := 2*pi*R; WriteLn('L=', L ,' birlik.'); ReadLn; End.

O‘tish va tarmoqlanish operatorlari Biz hozirgacha chiziqli, ya’ni buyruqlari ketma-ket bajariladigan dasturlar bilan tanishdik. Ba’zan berilgan masalani hal qilishda operatorlarning bajarilish tartibini buzishga, ya’ni boshqarishni dastur bo‘yicha orqaga yoki oldinga o‘tkazish zarur bo‘ladi. Buning uchun dasturda boshqarish uzatilayotgan opera- torga nishon qo‘yiladi. Nishon o‘zgaruvchining nomi kabi lotin harflari va raqamlar yordamida hosil qilinadi. Masalan, 7, N1, nishon2.O‘tish va tarmoqlanish operatorlari Biz hozirgacha chiziqli, ya’ni buyruqlari ketma-ket bajariladigan dasturlar bilan tanishdik. Ba’zan berilgan masalani hal qilishda operatorlarning bajarilish tartibini buzishga, ya’ni boshqarishni dastur bo‘yicha orqaga yoki oldinga o‘tkazish zarur bo‘ladi. Buning uchun dasturda boshqarish uzatilayotgan opera- torga nishon qo‘yiladi. Nishon o‘zgaruvchining nomi kabi lotin harflari va raqamlar yordamida hosil qilinadi. Masalan, 7, N1, nishon2.

Dasturda qo‘llaniladigan nishonlar dasturning tavsif qismida Label xizmatchi so‘zi yordamida ko‘rsatilishi shart. Nishon- lardan dasturda o‘tish operatori qo‘llanilsagina foydalaniladi. O‘tish operatori quyidagi ko‘rinishga ega: GOTO <nishon>;, bu yerda GOTO (ing.- ga o‘tilsin) operatori boshqarishni dasturning oldiga nishon qo‘yilgan operatoriga uzatadi.Dasturda qo‘llaniladigan nishonlar dasturning tavsif qismida Label xizmatchi so‘zi yordamida ko‘rsatilishi shart. Nishon- lardan dasturda o‘tish operatori qo‘llanilsagina foydalaniladi. O‘tish operatori quyidagi ko‘rinishga ega: GOTO <nishon>;, bu yerda GOTO (ing.- ga o‘tilsin) operatori boshqarishni dasturning oldiga nishon qo‘yilgan operatoriga uzatadi.

1-misol. Label N1; Var a,b,c:Integer; Begin a: = 15; b: = 13; c: = a+b; GoTo N1; {Boshqarish N1 nishonli operatorga uzatildi} c: = a-b; N1: WriteLn(c); End. Bu dasturning ishlashi natijasida ekranda hosil bo‘lgan c ning qiymati 28 ga tengdir. Chunki, boshqarish N1 nishonli chi qarish operatoriga uzatilgani uchun c: = a-b amalni bajarmasdan o‘tkazib yuborildi.

O‘tish operatorida hech qanday shart tekshirilmasdan boshqarish ko‘rsatilgan nishonli operatorga uzatiladi. Lekin aksariyat masalalarni hal etishda biror shartning bajarilishiga qarab u yoki bu amallar ketma-ketligini bajarish kerak bo‘ladi. Masalan, kvadrat tenglamani yechishda natijani hisoblash uchun diskriminantning ishorasiga qarab uch yo‘nalishdan biri tanlanadi. Bu izohlar tarmoqlanuvchi algoritmlar mavzusini yodingizga solgan bo‘lishi kerak. Bunday masalalarni hal qilish uchun Paskalda tarmoqlanish operatori qo‘llaniladi.O‘tish operatorida hech qanday shart tekshirilmasdan boshqarish ko‘rsatilgan nishonli operatorga uzatiladi. Lekin aksariyat masalalarni hal etishda biror shartning bajarilishiga qarab u yoki bu amallar ketma-ketligini bajarish kerak bo‘ladi. Masalan, kvadrat tenglamani yechishda natijani hisoblash uchun diskriminantning ishorasiga qarab uch yo‘nalishdan biri tanlanadi. Bu izohlar tarmoqlanuvchi algoritmlar mavzusini yodingizga solgan bo‘lishi kerak. Bunday masalalarni hal qilish uchun Paskalda tarmoqlanish operatori qo‘llaniladi.

Tarmoqlanish operatorining umumiy shakli quyidagicha: If <shart> Then <operator yoki operatorlar> Else <operator yoki operatorlar>; Bu yerda if, then va else Paskalning xizmatchi so‘zlari bo‘lib, ularning o‘qilishi va ma’nosi quyidagicha: If (if) — «agar», Then (zen) — «u holda», Else (elz) — «aks holda». Odatda, <shart> rost yoki yolg‘on qiymatlardan birini qabul qiluvchi mantiqiy ifoda; <operator yoki operatorlar> Paskal ning ixtiyoriy operatori yoki operatorlari ketma-ketligidir. Shuni yodda tutingki, Else xizmatchi so‘zidan avval yozilgan operatordan keyin «;» (nuqtali vergul) qo‘yilmaydi. Tarmoq lanish operatori quyidagicha ishlaydi: avval shart tekshiriladi, agar uning qiymati rost bo‘lsa; then dan keyingi operator yoki operatorlar ketma-ketligi, aks holda else dan keyingi operator yoki operatorlar ketma-ketligi bajariladi.Tarmoqlanish operatorining umumiy shakli quyidagicha: If <shart> Then <operator yoki operatorlar> Else <operator yoki operatorlar>; Bu yerda if, then va else Paskalning xizmatchi so‘zlari bo‘lib, ularning o‘qilishi va ma’nosi quyidagicha: If (if) — «agar», Then (zen) — «u holda», Else (elz) — «aks holda». Odatda, <shart> rost yoki yolg‘on qiymatlardan birini qabul qiluvchi mantiqiy ifoda; <operator yoki operatorlar> Paskal ning ixtiyoriy operatori yoki operatorlari ketma-ketligidir. Shuni yodda tutingki, Else xizmatchi so‘zidan avval yozilgan operatordan keyin «;» (nuqtali vergul) qo‘yilmaydi. Tarmoq lanish operatori quyidagicha ishlaydi: avval shart tekshiriladi, agar uning qiymati rost bo‘lsa; then dan keyingi operator yoki operatorlar ketma-ketligi, aks holda else dan keyingi operator yoki operatorlar ketma-ketligi bajariladi.

Kiritilgan son 25 dan katta bo‘lsa, ekranga «katta», aks holda «katta emas» degan yozuvni chiqaruvchi dastur tuzing. Yechish. Berilgan sonning turi ko‘rsatilmagani uchun uni haqiqiy turda deb olinadi. Program Taqqoslash; Var a:Real; Begin Write('Ixtiyoriy son kiriting: '); ReadLn(a); If a>25 Then WriteLn('Katta’) Else WriteLn('Katta emas'); End.Kiritilgan son 25 dan katta bo‘lsa, ekranga «katta», aks holda «katta emas» degan yozuvni chiqaruvchi dastur tuzing. Yechish. Berilgan sonning turi ko‘rsatilmagani uchun uni haqiqiy turda deb olinadi. Program Taqqoslash; Var a:Real; Begin Write('Ixtiyoriy son kiriting: '); ReadLn(a); If a>25 Then WriteLn('Katta’) Else WriteLn('Katta emas'); End.

Tarmoqlanish operatorining Else qismi zaruratga qarab ishlatiladi. Ya’ni, tarmoqlanish operatoridan quyidagi shaklda ham foydalanish mumkin: If <shart> Then <operator yoki operatorlar> Bu tarmoqlanish operatorining qisqa shakli deyiladi. Bu holda shart- ning qiymati rost bo‘lsa, Then dan keyingi operator yoki operatorlar ketma-ketligi bajariladi, aks holda boshqarish navbatdagi (tarmoqlanish operatoridan keyingi) operatorga o‘tadi.Tarmoqlanish operatorining Else qismi zaruratga qarab ishlatiladi. Ya’ni, tarmoqlanish operatoridan quyidagi shaklda ham foydalanish mumkin: If <shart> Then <operator yoki operatorlar> Bu tarmoqlanish operatorining qisqa shakli deyiladi. Bu holda shart- ning qiymati rost bo‘lsa, Then dan keyingi operator yoki operatorlar ketma-ketligi bajariladi, aks holda boshqarish navbatdagi (tarmoqlanish operatoridan keyingi) operatorga o‘tadi.

misol. Berilgan butun son manfiy bo‘lsa, bu sonni kubi bilan almashtiruvchi dastur tuzing. Yechish. var a:Integer; {berilgan son} begin Write('Ixtiyoriy butun son kiriting: '); ReadLn(a); If a<0 Then a:= a*a*a; {son manfiy bo‘lsa kubi bilan almashtiriladi} WriteLn(a); End.misol. Berilgan butun son manfiy bo‘lsa, bu sonni kubi bilan almashtiruvchi dastur tuzing. Yechish. var a:Integer; {berilgan son} begin Write('Ixtiyoriy butun son kiriting: '); ReadLn(a); If a<0 Then a:= a*a*a; {son manfiy bo‘lsa kubi bilan almashtiriladi} WriteLn(a); End.

Parametrli takrorlash operatori Aksariyat masalalarni yechishda ma’lum amallar ketma- ketligini bir necha marta takrorlash zarur bo‘ladi. Avvalgi bobda bu kabi masalalar bilan tanishildi va ularni hal qilish uchun takrorlanuvchi algoritmlar tuzdingiz. Endi takrorlanuvchi das turlar tuzish usullari ko‘rib chiqiladi Parametrli takrorlash operatori Aksariyat masalalarni yechishda ma’lum amallar ketma- ketligini bir necha marta takrorlash zarur bo‘ladi. Avvalgi bobda bu kabi masalalar bilan tanishildi va ularni hal qilish uchun takrorlanuvchi algoritmlar tuzdingiz. Endi takrorlanuvchi das turlar tuzish usullari ko‘rib chiqiladi

Takrorlanuvchi dasturlar tuzish uchun takrorlash opera- torlaridan foydalaniladi. Paskalda ular uchta bo‘lib, bu darsda ulardan bittasi — parametrli takrorlash operatori o‘rganib chiqiladi. Mazkur operatorning umumiy ko‘rinishi quyidagicha: For I: = N1 To N2 Do <takrorlanish tanasi>; bu yerda For (uchun), To (gacha) va Do (bajar) Paskalning xizmatchi so‘zlari; I - butun turli ixtiyoriy o‘zgaruvchi bo‘lib, u takrorlash parametri deyiladi; N1 — takrorlash parametrining qabul qiladigan boshlang‘ich qiymati; N2 — takrorlash paramet rining qabul qiladigan oxirgi qiymati; <takrorlanish tanasi> — takrorlanishi lozim bo‘lgan operator yoki operatorlar ketma- ketligi. Takrorlanish tanasini operatorlar ketma-ketligi tashkil etgan bo‘lsa, ular albatta begin ko‘rsatmasi bilan boshlanib, end; ko‘rsatmasi bilan tugallanadi. Takrorlash parametrining boshlang‘ich va oxirgi qiymatlari o‘zgarmas, o‘zgaruvchi yoki ifoda ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.Takrorlanuvchi dasturlar tuzish uchun takrorlash opera- torlaridan foydalaniladi. Paskalda ular uchta bo‘lib, bu darsda ulardan bittasi — parametrli takrorlash operatori o‘rganib chiqiladi. Mazkur operatorning umumiy ko‘rinishi quyidagicha: For I: = N1 To N2 Do <takrorlanish tanasi>; bu yerda For (uchun), To (gacha) va Do (bajar) Paskalning xizmatchi so‘zlari; I - butun turli ixtiyoriy o‘zgaruvchi bo‘lib, u takrorlash parametri deyiladi; N1 — takrorlash parametrining qabul qiladigan boshlang‘ich qiymati; N2 — takrorlash paramet rining qabul qiladigan oxirgi qiymati; <takrorlanish tanasi> — takrorlanishi lozim bo‘lgan operator yoki operatorlar ketma- ketligi. Takrorlanish tanasini operatorlar ketma-ketligi tashkil etgan bo‘lsa, ular albatta begin ko‘rsatmasi bilan boshlanib, end; ko‘rsatmasi bilan tugallanadi. Takrorlash parametrining boshlang‘ich va oxirgi qiymatlari o‘zgarmas, o‘zgaruvchi yoki ifoda ko‘rinishida bo‘lishi mumkin.

Mazkur operator quyidagicha ishlaydi: 1.Avval takrorlash parametri boshlang‘ich qiymatni qabul qiladi. 2.Agar takrorlash parametrining qiymati oxirgi qiymatdan katta bo‘lmasa, takrorlash tanasini tashkil etuvchi operatorlar bajariladi, aks holda takrorlanish to‘xtatiladi va boshqarish navbatdagi operatorga uzatiladi; 3.Takrorlash parametrining qiymati bittaga ortadi (unga 1 qo‘shiladi) va 2-bandga o‘tiladi.Mazkur operator quyidagicha ishlaydi: 1.Avval takrorlash parametri boshlang‘ich qiymatni qabul qiladi. 2.Agar takrorlash parametrining qiymati oxirgi qiymatdan katta bo‘lmasa, takrorlash tanasini tashkil etuvchi operatorlar bajariladi, aks holda takrorlanish to‘xtatiladi va boshqarish navbatdagi operatorga uzatiladi; 3.Takrorlash parametrining qiymati bittaga ortadi (unga 1 qo‘shiladi) va 2-bandga o‘tiladi.

misol. «O‘zbekiston — Vatanim manim!» matnini ekranga 20 marta chiqaruvchi dastur tuzing. Yechish. Shartga ko‘ra ekranga «O‘zbekiston — Vatanim manim!» matni 20 marta chiqarilishi kerak. Ya’ni WriteLn('O‘zbekiston — Vata nim manim!') operatori 20 marta takrorlanishi lozim. Quyidagicha dastur tuziladi: Program Takrorlash; Var I : Integer; Begin For I:=1 To 20 Do WriteLn('O‘zbekiston — Vatanim manim!'); End.misol. «O‘zbekiston — Vatanim manim!» matnini ekranga 20 marta chiqaruvchi dastur tuzing. Yechish. Shartga ko‘ra ekranga «O‘zbekiston — Vatanim manim!» matni 20 marta chiqarilishi kerak. Ya’ni WriteLn('O‘zbekiston — Vata nim manim!') operatori 20 marta takrorlanishi lozim. Quyidagicha dastur tuziladi: Program Takrorlash; Var I : Integer; Begin For I:=1 To 20 Do WriteLn('O‘zbekiston — Vatanim manim!'); End.

Ushbu dasturda takrorlash parametri I ning boshlang‘ich qiymati 1 ga, oxirgi qiymati 20 ga tengdir. Takrorlash tanasi bitta — WriteLn ('O‘zbekiston — Vatanim manim!') operatoridan iborat. Dastur bajarilganda takrorlash parametri navbat bilan 1, 2, 3,..., 20 qiymatlar ni qabul qiladi va har safar WriteLn ('O‘zbekiston — Vatanim manim!'); operatori bajariladi. Natijada ekranga «O‘zbekiston — Vatanim manim!» matni 20 marta yangi satrdan chiqariladi. Dasturda takrorlash parametrining boshlang‘ich qiymatini 41 va oxirgi qiymatini 60 ga o‘zgartirilsa ham natija shunday bo‘ladi, chunki takrorlanishlar soni 60-41+1=20 taUshbu dasturda takrorlash parametri I ning boshlang‘ich qiymati 1 ga, oxirgi qiymati 20 ga tengdir. Takrorlash tanasi bitta — WriteLn ('O‘zbekiston — Vatanim manim!') operatoridan iborat. Dastur bajarilganda takrorlash parametri navbat bilan 1, 2, 3,..., 20 qiymatlar ni qabul qiladi va har safar WriteLn ('O‘zbekiston — Vatanim manim!'); operatori bajariladi. Natijada ekranga «O‘zbekiston — Vatanim manim!» matni 20 marta yangi satrdan chiqariladi. Dasturda takrorlash parametrining boshlang‘ich qiymatini 41 va oxirgi qiymatini 60 ga o‘zgartirilsa ham natija shunday bo‘ladi, chunki takrorlanishlar soni 60-41+1=20 ta

O'xshashlar

C++ dasturlash tilida takrorlanuvchi jarayonlarni dasturlash

Paskal tilining asosiy operatorlari

Mantiqiy dasturlash texnologiyasi. Mantiqiy dastur tuzilmasi

C++ tilida tarmoqlanuvchi dastur

Chiziqli algoritm