Xalqaro huquq normalari va manbalari - Huquqshunoslik - Slaydlar

Xalqaro huquq normalari va manbalari

Yuklangan vaqt:

14.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

363.375 KB

Ko'chirib olish

zXalqaro huquq normalari va manbalari

z Reja:  1. Xalqaro huquq normalari.  2. Xalqaro huquq manbaalari tushunchasi.  3. Xalqaro odatlar.  4. Xalqaro huquq normalari mazmuni hamda misollar.

z Xalqaro huquq normalari Xalqaro huquq normasi - bu subyektlaming kelishuvi asosida yaratilgan, ular uchun huquq va majburiyatlarni o ‘rnatuvcht rasmiy qat'iy qoida bo’lib, uni amalga oshirish yuridik mexanizm bilan ta ’minlanadi. Huquq sohasida shakl alohida ahamiyatga ega. Qadimgi Rimda shunday deyilardi: forma legalis fonna essentialis (yuridik shakl muhim). Agarda xalqaro huquqni uning tartibga solayotgan munosabatlari bilan o’zaro aloqasini ko‘radigan bo’lsak, unda u davlatlararo munosabatlarning yuridik shakli sifatida yaqqol namoyon bo’ladi. 0 ‘zining nisbatan mustaqilligi (o’ziga xosligini) imkoniyatidan kelib chiqib ushbu shakl davlatlararo munosabatlarga tartibga soluvchi ta ’sirni ko'rsatadi.

z Xalqaro huquq normalarining mazmuni davlatlar, boshqa xalqaro huquqning subyekllarining huquq va majburiyatlarini tashkil qiladi. 0 ‘zaro munosabatlarga kirishgan xalqaro huquqning subyektlari o ‘z huquqlarini amalga oshiradilar hamda xalqaro huquqiy normalarda o’rnatilgan majburiyatlarga ham ega bo’ladilar. Xalqaro huquq normalari - bu davlatlar va boshqa subyektlarning faoliyati va o’zaro munosabatlarining umummajburiy qoidalari hisoblanadi.

z Xalqaro huquqiy normalarning o‘ziga xos xususiyati va tizimi uning tuzilishiga bog’liq. Ko‘pgina normalar faqat dispozitsiyadan iborat, sanksiyalar esa tizim asosida belgilanadi. Konkret sanksiya normalari qonun buzilish holatlarida alohida shartnomalarda mustahkamlanadi. Malcolm D.Evans fikriga ko‘ra, an’anaviy xalqaro huquqqa asosan ikki turdagi xalqaro huquqiy manbalar mavjud. Bular xalqaro huquqning moddiy va rasmiy manbalaridir. Moddiy manba qoidalar aks etadigan hujjat hisoblanadi. Bularga shartnomalar, BMT Bosh Assambleyasining rezolyutsiyalari, Birlashgan Millatlar Xalqaro huquq komissiyasi ning takliflari va boshqa shu kabi hujjatlar kiritilishi mumkin.

zXalqaro-huquqiy normalar o‘zining mazmun va shakliga ko‘ra bir xil emas. Ularni quyidagicha asoslarga muvofiq tasniflash mumkin: 1. Yuridik kuchi bo‘yicha: - imperativ (jus cogens) aniq, tushunarli axloq (yurish-tiirish) chegaralari (me’yor) ni o‘rnatadi. 1969-yilgi Xalqaro shartnomalar huquqi to ;g ‘risidagi Vena konvensiyasining 58-moddasiga muvofiq norma jus cogens (umumiy xalqaro huquqning imperativ normasi) deb davlatlarning xalqaro hamjamiyati tomonidan qabul qilingan va tan olingan umumiy xalqaro huquq normasi bo‘lib, undan og ‘ishga yo ‘l qo‘yilmaydi, u faqatgina ushbu mazmundagi umumiy xalqaro huquq normasi bilan o ‘zgartirilishi mumkin. Jus cogens normasining boshqa turdagi imperativ xarakterdagi normalardan farqi shundan iboratki, jus cogens normasini har qanday tarzda rad etish davlatlarning sa’y-harakatarini ahamiyatsiz qilib qo ‘yadi. Jus cogens normalari xalqaro aloqalarning har qanday sohasida qo ‘llanilishi va ularga rioya etilishi zarurdir. Jus cogens normalari umumiy xalqaro huquqning normalari va ularning asosiy prinsiplari hisoblanadi; - dispozitiv normalar, davlatlar o’zaro kelishuv asosida ulardan voz kechishi mumkin, agarda ushbu chekinish boshqa davlatlarning huquqlari va qonuniy manfaatlariga zid bo’lmasa.

z2. Amal qilish doirasi bo‘yicha: - universal normalar, barcha davlatlar yoxud dunyodagi ko ‘pchilik davlatlar ishtirokidagi munosabatlarni belgilaydi. Misol uchun, BMTning Nizomi, 1961-yilgi Diplomatik aloqalar to‘gTisidagi Vena konvensiyasi; mintaqaviy normalar, bitta geografik jihatdan joyiashgan hududlardagi davlatlar ishtirokidagi munosabatlami belgilaydi. Misol tariqasida, ushbu normalarga 1992-yildagi Yevropa kengashi to lg ‘risidagi shartnoma taalluqlidir. Mintaqaviy normalar tarixan ilgari universal tarzda namoyon boMgan va ilgarigi normalar negizida ularning tajribasi asosida yangilari yai'atilgan. Endilikda ushbu jarayon yana ham davom etmoqda. Shu bilan birga, universal normalar mintaqaviy tizim rivojiga ko‘maklashadi, ularga boy tajribani yetkazib beradi; lokal normalar xalqaro huquqning ikki yoki bir nechta subyektlari ohtasidagi munosabatlami tartibga soladi. 3. Ta’sir qilish tavsifiga ko‘ra: -taqiqlovchi; - ruxsat beruvchi; -v a k o la t beruvchi.

z 4. Tizimdagi funksiyasi bo‘yicha: moddiy va protsessual: protsessual norma xalqaro huquqni yaratish va amalga oshirish jarayonlarini tartiga soladi. 5. Manbasiga ko‘ra: - oddiy; - shartnomaviy; -xalqaro tashkilotlaning qarorlari normasi. Shuningdek, havolaki normalar ham mavjud, ular boshqa normalarda qayd etilgan qoidalarga murojaat etishni talab qiladi. Turli xildagi bir nechta normalar hisoblangan tashkiliy normalar ham ajratilgan. Ularning vazifasi xalqaro organlar va tashkilotlar faoliyatini tartibga solib turadi.

z Xalqaro huquq manbalari tushunchasi Xalqaro huquq manbalarini xalqaro - huquqiy normaning ifodasi shakli sifatida hisoblash odat tusiga kirgan. Xalqaro huquq normalari ikkita ma’noda tushuniladi: moddiy (jamiyat hayotining moddiy sharoiti) va rasmiy (huquq normasining ifodalanganlik shakli). Ular davlatlar tomonidan tan olingan biron bir davlatning erkini, istak-xohishini muvofiqlashtirish natijasining namoyon qilish shakli, shuningdek xalqaro-huquqiy normalami qayd qilish shakli hisoblanadi. Xalqaro huquqda barcha manbalar ikkita asosiy guruhga bo‘1inadi: asosiy va yordamchi.

z Umumiy xalqaro konvensiyalar deb barcha davlatlar ishtirok etadigan yoxud ishtirok etayotgan hamda barcha xalqaro ham jamiyat uchun umummajburiy ahamiyatga ega bo’lgan normalarni o‘zida aks ettirgan shartnomalar, ya’ni umumiy xalqaro huquq normalari tushuniladi. Maxsuslariga esa ma’lum bir cheklangan ishtirokchi davlatlar ishtirok etgan shartnomalar tushuniladi. Xalqaro odatlar xalqaro huquq normalarini tashkil etib, u shunday yurish-turish qoidasiki, unda xalqaro huquq subyektlarining har doim takrorlanuvchi bir turdagi o'xshash xatti-harakatlarining mahsuli sifatida namoyon bo‘lib, huquqiy norma sifatida tan olinadi. Davlatlarning kelishilgan ifodasi bo’lmish xalqaro tashkilotlarning qarorlari odatlarni tashkil topishning tayanch fursati bo‘lishi mumkin.

z Yordamchi vosita hisoblangan sud qarorlariga BMT Xalqaro sudi, boshqa xalqaro arbitraj va sud organlarining qarorlari kiradi. BMT Xalqaro sudi va boshqa xalqaro sud organlariga nizoli ishlar bilan murojaat qilinganda davlatlar ko'pincha nizolashayotgan taraflar uchun majburiy bo’lgan odat normalarining mavjudligini belgib berishni so‘rashadi. BMT Xalqaro sudi o 4zining amaliyoti davomida odatlaming mavjudligini tasdiqlash bilan cheklanmay balki ularga ma’lum darajada aniq ifoda (ta’rif) bergan. Misol tariqasida BMT Xalqaro sudining 1951-yildagi baliqchilik to ‘g‘risidagi ingliz-norvegiya nizosi haqidagi qarorini keltirish mumkin. jumladan, odat normalarini aniqlashda qirg‘oqbo‘yi davlatlar o ‘zlarining hududiy suv havzasining oxirgi chegrasi sifatida ularni aniqlash uchun to'g’ri chiziqni ham qo'llash mumkinligi bayon etilgan.

z Xalqaro odatlar Xalqaro odatlar shartnomalar kabi xalqaro huquqning manbasi ham hisoblanadi. 1969-yilgi “Xalqaro shartnomalar huquqi” deb nomlarigan Vena konvensiyasi shuni qayd etadiki, xalqaro odat normalari xalqaro munosabatlarning muhim masalalarini oldingiday hal qiladi. Odatlar xalqaro huquqiy munosabatlar subyektlarining yetarli darajadagi uzoq muddatli takrorlanuvchi harakatlari davomida yuzaga keladi. Misol tariqasida, davlat suverenitetining yuqori chegarasini hamda davlat hududining yer sathida 100 km yuqoridagi chegarasini aniqlashda; kosmik kemalaming uchish va qo‘nishida moneliksiz o ‘zga davlatlarning havo havzasi orqali uchib o ‘tishi va boshqalarni keltirish mumkin. Odat normalarining ko'pchiligi davlatlar va hukumatlarning tan olish va huquqiy vorislik, xalqaro iqtisodiy huquq kabi institutlarini o‘z ichiga olsa, gujnanitar huquq esa harbiy mojarolar davrida ko‘pincha “urush qonunlari va odatlari” nomini oladi.

z Boshqa xalqaro-huquqiy normalar kabi xalqaro huquqning odat normalari ikkita bosqichda paydo bo'ladi: 1 • Yurish-turish qoidalarini kelishib olish; 2 • Kelishilgan yurish-turish qoidalariga xalqaro-huquqiy nonnaning • yuridik kuchini berish .

z U yoki bu qoidani odat normasi sifatida qabul qilish xalqaro huquq subyektlariga bog'liq tarzda bo'ladi hamda turli xil shakllarda namoyon bo‘ladi (davlat organlarining yuridik ahamiyatga ega harakatlari, qonunchilik va sud organlarining rasmiy bayonoti, yozishmalari, qarorlari). Shuningdek, yurish-turish qoidalarini odat normasi sifatida tan olinishi faol harakatlar orqali yoxud ushbu harakatdan o‘zini tiyish orqali ham amalga oshirilishi mumkin. Biron davlatning xalqaro huquqning boshqa bir subyektining xatti- harakatlariga nisbatan qarshilik bildirmasligi ushbu harakatning qonuniyliginii tan olganligidan dalolat beradi.

z GFR bilan Daniyaning va GFR bilan Niderlandiyaning 1969-yildagi Shimoliy dengizning kontineral shelfi bo'yicha nizoli ishida BMT Xalqaro sudi odat huquq normasini shak/lanJirishning ikki xil shartini belgiladi. Sudning fikricha, ”tegishli xatti-harakatlar mavjud amaliyotni tashkil qilishi, lekin ushbu harakatlar shunday amalga oshirilishi kerakki, unda mazkur amaliyot huquq normasining mavjudligi bo'yicha umumajburiy tarzda bo'lishi lozim. Ushbu q a l’iy ishonchning muhimligi, ya 'ni subyektiv elementning opinio juris sive necessitates tushunchasi bilan о ‘ziga xoslikni keltirib chiqaradi. Davlatlar о ‘zlarining xatti- harakatlarini yuridik jihatdan mavjud majburiyatlarga mosligini fahmlashlarini (tushunishlarini) his qilish/ari lozim ”.

z Xalqaro tashkilotlarning rezolyutsiyalari ham ma’lum bir sharoitlarda odat normasi sifatida chiqishlari mumkin. Jumladan, Nogironlami teng miqyosdagi imkoniyatlar bilan ta ’minlashning standart qoidalarining 14-bandida (BMT Bosh Assambleyasining 1993-yil 20-dekabrdagi rezolyutsiyasi)ga muvofiq: “Garchi ushbu qoida majburiy bo ‘lmasa ham, agarda xalqaro huquq normalariga rioya etish xohish-istagini bildirayotgan ko’pgina davlatlar tomonidan ushbu qoida qo’llanilsa, xalqaro odat huquqining normasi bo‘lishi mumkin”.

z E’tiboringiz Uchun Rahmat!

O'xshashlar

Huquq normalari

Huquq manbalari

Huquq shakllari (manbalari)

Xalqaro huquq asoslari

Xalqaro iqtisodiy huquq