Huquq shakllari (manbalari) - Huquqshunoslik - Slaydlar

Huquq shakllari (manbalari)

Yuklangan vaqt:

07.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

353.7568359375 KB

Ko'chirib olish

HUQUQ SHAKLLARI (MANBALARI)

SEMINAR REJASI: • 1. Huquq shakllari (manbalari) tushunchasi va turlari • 2. Huquqiy odat – huquqning qadimgi manbasi sifatida • 3. Huquqiy pretsedent tushunchasi, turlari • 4. Normativ-huquqiy hujjat – huquqning manbasi • 5. Normativ-huquqiy hujjatlarning turlari • 6. Normativ shartnomalar – huquqning maxsus manbasi sifatida • 7. Normativ-huquqiy hujjatlarning vaqt, hudud va shaxslarga nisbatan amal qilishi • 8. Xalqaro huquq normalarini milliy qonunchilikda implementatsiya qilish masalalari • 9. O’zbekiston Respublikasida huquqning asosiy manbalari

HUQUQ SHAKLLARI (MANBALARI) TUSHUNCHASI VA TURLARI G.Kelzenning fikriga ko’ra, huquq manbasi tushunchasi odob- axloqqa oid me’yorlar, siyosiy prinsiplar, huquqiy doktrinalar, huquqshunos mutaxassislar fikrini anglatadi Huquq manbasi – huquqni ifoda etish shakli Huquqiy hodisa sifatida huquq manbasi – 1) moddiy ma’noda bu jamiyatdagi mulkchilik shakllari, moddiy shart- sharoitlar, jamiyat a’zolarining qiziqishlari va manfaatlari; 2) mafkuraviy ma’noda (ideal) – bu turli huquqiy mafkura va ta’limotlar; 3) maxsus yuridik ma’noda – bu huquqning shakllari

HUQUQ SHAKLLARI (MANBALARI) TUSHUNCHASI VA TURLARI Huquqning ichki shakli Huquqning tashqi shakli

HUQUQ SHAKLLARI (MANBALARI) TUSHUNCHASI VA TURLARI Huquqning shakllari: Huquqiy odat Normativ- huquqiy hujjat Huquqiy pretsedent Normativ shartnomalar

HUQUQ SHAKLLARI (MANBALARI) TUSHUNCHASI VA TURLARI Huquq shakllari xususiyatlari: Fuqarolar irodasini normativ tarzda mustahkamlashi zarurligi Mavjud ijtimoiy-iqtisodiy bazis bilan belgilanishi Xalq manfaatlariga xizmat qiluvchi siyosiy hokimiyatni ta’minlashi zarurligiManfaatlarni ifodalashning eng demokratik shakli sifatida qonunlar ahamiyatini tasdiqlashi lozimligi

HUQUQIY ODAT – HUQUQNING QADIMGI MANBASI SIFATIDA Oila kodeksi 8-modda. Oilaviy munosabatlarda mahalliy urf-odat va an’analarning qo‘llanilishi . Qonunchilikda oilaviy munosabatlarni tartibga solishga oid tegishli normalar bo‘lmagan taqdirda, O‘zbekiston Respublikasining qonunchiligi tamoyillariga zid bo‘lmagan mahalliy urf-odat va an’analar qo‘llaniladi.Fuqarolik kodeksi 6-modda. Ish muomalasi odatlari. Mahalliy odat va an’analar. Tadbirkorlik faoliyatining biron-bir sohasida vujudga kelgan va keng qo‘llaniladigan, qonunchilikda nazarda tutilmagan xulq-atvor qoidasi, biron-bir hujjatda yozilganligi yoki yozilmaganligidan qat’i nazar, ish muomalasi odati deb hisoblanadi. Fuqarolik qonunchiligida tegishli normalar bo‘lmagan taqdirda, bu munosabatlarni tartibga solishda mahalliy odat va an’analar qo‘llaniladi. Tegishli munosabat ishtirokchilari uchun majburiy bo‘lgan qonunchilik normalariga yoki shartnomaga zid bo‘lgan ish muomalasi odatlari, mahalliy odat va an’analar qo‘llanilmaydi.Huquq odat – ma’lum bir guruh yoki butun jamiyatning manfaatlariga javob bera oladigan va davlat tomonidan sanksiyalangan odatHuquqiy odat – uzoq davr mobaynida amalda bo’lish natijasida shakllangan va davlat tomonidan umummajburiy qoida sifatida tan olingan yurish-turish qoidasi

HUQUQIY ODAT – HUQUQNING QADIMGI MANBASI SIFATIDA Odat rivojlanishining davri: 1) (nohuquqiy odat) odatning mutlaq hukmronlik davri; 2) odat va huquqning birgalikda amal qilgan davri; 3) huquqning mutlaq hukmronlik davri Huquqiy odat xususiyatlari: 1) mahalliy ahamiyatga molik; 2) huquqiy odat qisman din bilan bog’liqligi Hozirgi vaqtda faqat yer, meros, nikoh va oilaviy munosabatlar ni tartibga solishda qo’llanilishi

HUQUQIY PRETSEDENT TUSHUNCHASI, TURLARI Huquqiy pretsedent – (lot. “praecedens” – avvalgisi, oldingisi) – sud yoki ma’muriy organning yozma yoki og’zaki qarori bo’lib, bu qaror kelgusida barcha shunga o’xshash ishlarni ko’rib chiqish va hal qilish uchun asos bo’ladigan namuna normadir Sud pretsedenti (case law) – bu muayyan ish bo’yicha sudning shunday qaroriki, u boshqa sudyalarga kelgusida shunga o’xshash ishlarni hal qilishda qanday qaror qabul qilish lozimligini ko’rsatadi Sudya Park Mirehouse v. Rennel (1833) ishida pretsedentlar qanday bo’lsa, o’sha tarzda e’tiborga olinishi lozim, sudyalar esa ularni rad etishlari va umuman analogiyadan bosh tortishlari mumkin emas

HUQUQIY PRETSEDENT TUSHUNCHASI, TURLARI Ma’muriy pretsedent – ma’muriyatning jamiyatni boshqaruv sohasidagi ayrim ishlar yuzasidan qabul qilgan qarorini, kelgusida shunga o’xshash ishga asos sifatida qo’llashi uchun xizmat qilishi Sud pretsedenti quyidagicha bo’lishi mumkin: 1) qonun va odat normalari to’g’ri kelmay qolgan taqdirda yangidan huquq normalar yaratilishi, bu inglizlarda original precedent deb nomlanishi; 2) original (asl) normalarning ma’nosini tushuntirib beruvchi pretsedent ingliz tilida declaratoruo precedent deb nomlanib, u mavjud holatlarni tartibga soluvchi, asoslantiruvchi manba bo’lib, muayyan ish bo’yicha sudning oldin qabul qilingan hukmiga asoslangan holda boshqa ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish uchun namuna, etalon sifatida qo’llanilishi

HUQUQIY PRETSEDENT TUSHUNCHASI, TURLARI Sud qarorlari ahamiyati: Sud faoliyati natijasida ma’lum bir hodisani hal qilishi mumkinligi Sud qarori kelgusida bo’ladigan hodisalarga xuddi shu qarorni namuna sifatida ishlatish imkonini berishi

NORMATIV-HUQUQIY HUJJAT – HUQUQNING MANBASI O’zbekiston Respublikasining Normativ-huquqiy hujjatlar to’g’risidagi Qonun 3-moddasi: Normativ-huquqiy hujjat qonunchilikka muvofiq qabul qilingan, umummajburiy davlat ko‘rsatmalari sifatida huquqiy normalarni belgilashga, o‘zgartirishga yoki bekor qilishga qaratilgan rasmiy hujjatdir Normativ huquqiy hujjat – vakolatli davlat organi (yoki mansabdor shaxs)ning belgilangan tartibda qabul qilgan, ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishga qaratilgan, umummajburiy tusdagi qoidalarni o’rnatuvchi, o’zgartiruvchi yoki bekor qiluvchi yuridik hujjati

NORMATIV-HUQUQIY HUJJAT – HUQUQNING MANBASI NHH larni afzal jihatlari: Rasman aniqlik xususiyati, huquq normalarining aniq ifoda etilishi Tizimlilik xususiyati, qonunchilikning yaxlit tizimini tashkil qilishiTezkorlik va o’zgaruvchanlik xususiyati, tez va qisqa muddatlarda qabul qilish, o’zgartirishlar kiritish yoki zarur holatlarda bekor qilish mumkinligi

NORMATIV-HUQUQIY HUJJAT – HUQUQNING MANBASI NHH larning xususiyatlari: Davlat nomidan qonunda belgilangan tartibda qabul qilinishi Vakolatli subyektlarning huquq ijodkorligi faoliyati mahsuli hisoblanishi Barcha uchun umummajburiy qoidalar ni o’rnatishi, o’zgartirishi yoki bekor qilishiMaxsus protsessual tartib da amalga oshirilishiRasmiy shaklga egaligi (qonun, farmon, qaror va boshqalar) Muayyan turdagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solish ga qaratilganligi Huquqiy qoidaning mazmuni, ya’ni huquqiy munosabat ishtirokchilarining huquq va majburiyatlarini bayon etilishi Unda mustahkamlangan qoidalar bajarilmagan yoki buzilgan taqdirda muayyan huquqiy oqibatlar kelib chiqishi va qoida bo’yicha davlatning majburlov kuchi ishga solinishi

NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLARNING TURLARI NHH larni tasinflash asoslari: 1) huquqiy tartibga solish predmeti yoki tartibga solinayotgan ijtimoiy munosabatlarning turi, 2) NHH amal qiladigan hudud, 3) ularning yuridik kuchi, 4) mazmuni, 5) nomlanishi, 6) amal qilish xususiyati, 7) norma ijodkorligi subyektlari doirasi NHH larning farqi quyidagi jihatlarga bog’liqligi: 1) NHH tomonidan hal etiladigan masalalarning mazmuni va xilma- xilligi; 2) yuridik tabiati yoki yuridik kuchiga ko’ra; 3) NHH larni qabul qilish jarayoni va tartibining turlichaligi

NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLARNING TURLARI NHH lar to’g’risidagi Qonun 6-moddasi: O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi ; O‘zbekiston Respublikasining qonunlari; O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari; O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari; vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralarning buyruqlari hamda qarorlari; mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari.

NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLARNING TURLARI Andozaviy qonun – normativ xarakterdagi tavsiyalarni, shuningdek, u yoxud bu masalani huquqiy hal etishning ehtimol tutilgan turlarini aks ettiruvchi namunaviy hujjat Andozaviy qonun hujjatlarining turlari: Asosiy negizlar; Umumiy prinsiplar; Namunaviy qonun; Andozaviy kodeks; Asosiy shart- sharoitlar; Asosiy qoidalar va h.k. Konstitutsiyaviy qonunlar va oddiy qonunlar Chiqarilish subyektlari va tarqalish doirasiga ko’ra: mahalliy, idoraviy va tashkilot ichidagi hujjatlar

NORMATIV SHARTNOMALAR – HUQUQNING MAXSUS MANBASI SIFATIDA Normativ shartnoma – ikki yoki undan ortiq mustaqil huquq subyektlari o’rtasida tuziladigan hamda ularning huquq va majburiyatlarini o’rnatadigan, o’zgartiradigan yoki bekor qiladigan og’zaki yoki yozma shaklda ifodalanadigan va tuziladigan bitimlar Vena konvensiyasi 2-moddasi: “shartnoma – bu davlatlar o’rtasidagi kelishuv bo’lib, yozma ravishdagi xalqaro huquq bilan tartibga solinadi” O’zbekiston Respublikasining Xalqaro shartnomalari to’g’risidagi Qonun 4-modda: O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasi — bitta hujjatdan, ikkita yoki bir-biri bilan bog‘liq bo‘lgan bir nechta hujjatdan iborat bo‘lishidan, shuningdek o‘zining muayyan nomidan va tuzilish usulidan (shartnoma, bitim, konvensiya, akt, pakt, bayonnoma, xatlar yoki notalar almashinuvi hamda xalqaro shartnomaning boshqacha nomlari va tuzilish usullaridan) qat’i nazar, O‘zbekiston Respublikasi tomonidan chet davlat, xalqaro tashkilot yoxud xalqaro shartnomalar tuzish huquqiga ega bo‘lgan boshqa subyekt bilan yozma shaklda tuzilgan, xalqaro huquq bilan tartibga solinadigan xalqaro kelishuv

NORMATIV SHARTNOMALAR – HUQUQNING MAXSUS MANBASI SIFATIDA Subyektiga ko’ra: O’zbekiston Respublikasining Xalqaro shartnomalari to’g’risidagi Qonun 7-moddasiga asosan, O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomalari quyidagicha tuziladi: 1) O‘zbekiston Respublikasi nomidan — davlatlararo shartnomalar; 2) O‘zbekiston Respublikasi Hukumati nomidan — hukumatlararo shartnomalar; 3)davlat organlari nomidan o‘z vakolatlari doirasida — idoralararo shartnomalar. Muddatiga ko’ra: muddatli va muddatsizMazmuniga ko’ra: iqtisodiy, siyosiy, huquqiy va h.k.Xalqaro shartnomalar unda ishtirok etuvchi subyektlar soniga ko’ra: ikki tomonlama va ko’p tomonlama shartnomalar

NORMATIV SHARTNOMALAR – HUQUQNING MAXSUS MANBASI SIFATIDA O’zbekiston Respublikasining Xalqaro shartnomalari to’g’risidagi Qonun 18-modda: Quyidagi xalqaro shartnomalar ratifikatsiya qilinadi: davlatlararo munosabatlarning asoslari haqidagi va o‘zaro huquqiy yordam to‘g‘risidagi; O‘zbekiston Respublikasining mudofaa qobiliyatiga daxldor masalalar bo‘yicha, tinchlik shartnomalari va kollektiv xavfsizlik to‘g‘risidagi shartnomalar; O‘zbekiston Respublikasining boshqa davlatlar bilan hududiy chegaralanishi to‘g‘risidagi;

NORMATIV SHARTNOMALAR – HUQUQNING MAXSUS MANBASI SIFATIDA O‘zbekiston Respublikasining davlatlararo ittifoqlardagi, xalqaro tashkilotlardagi va boshqa birlashmalardagi ishtiroki to‘g‘risidagi; bajarilishi O‘zbekiston Respublikasining amaldagi qonunlari o‘zgartirilishini yoki yangi qonunlar qabul qilinishini talab etadigan, shuningdek O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida nazarda tutilganidan boshqacha qoidalarni belgilaydigan bo‘lsa. Qaysi xalqaro shartnomalarni tuzish chog‘ida muzokaralarda ishtirok etuvchi tomonlar kelgusida ularni ratifikatsiya qilish to‘g‘risida kelishib olgan bo‘lsa, o‘sha xalqaro shartnomalar xuddi shunday tarzda ratifikatsiya qilinadi. O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalari boshqa xalqaro shartnomalarni ham ratifikatsiya qilishga haqli. Davlatning xorijdan mablag‘ jalb qilishi to‘g‘risidagi xalqaro shartnomalar, shuningdek xalqaro kafolat shartnomalari ratifikatsiya qilinmaydi va O‘zbekiston Respublikasi uchun ahdlashuvchi tomonlar belgilaydigan tartibda kuchga kiradi.

NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLARNING VAQT, HUDUD VA SHAXSLARGA NISBATAN AMAL QILISHI Normativ-huquqiy hujjatlar to’g’risidagi Qonun 42-modda. Normativ- huquqiy hujjatning makon bo‘yicha amal qilish. Normativ-huquqiy hujjatning makon bo‘yicha amal qilishi normativ-huquqiy hujjatni qabul qilgan organning yurisdiksiyasi bilan belgilanadi. Normativ-huquqiy hujjatni qabul qilgan organ uning makon bo‘yicha amal qilish doirasini cheklab qo‘yishi mumkin. 43-modda. Normativ-huquqiy hujjatning vaqt bo‘yicha amal qilishi. Normativ-huquqiy hujjat, agar uning matnida boshqacha izoh berilmagan bo‘lsa, muddatsiz amal qiladi. Normativ-huquqiy hujjatning amal qilish muddati butun hujjat yoki uning bir qismi uchun belgilanishi mumkin. Bunday holda normativ-huquqiy hujjat yoxud uning bir qismi qaysi muddatga yoki qanday hodisa yuz berguniga qadar o‘z kuchini saqlab qolishi ko‘rsatilishi kerak. Normativ-huquqiy hujjatni qabul qilgan organ belgilangan muddat tugaguniga qadar yoki hodisa yuz berguniga qadar hujjatning yoki uning bir qismining amal qilishini yangi muddatga, boshqa hodisa yuz berguniga qadar uzaytirish to‘g‘risida yoxud normativ-huquqiy hujjat qonunchilikka, o‘tkazilayotgan islohotlarning ustuvor yo‘nalishlariga, jamiyatdagi barqaror huquqiy munosabatlarga muvofiq bo‘lgan taqdirda normativ-huquqiy hujjatga (uning qismiga) muddatsiz tus berish haqida qaror qabul qilishi mumkin.

NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLARNING VAQT, HUDUD VA SHAXSLARGA NISBATAN AMAL QILISHI Normativ-huquqiy hujjatlar to’g’risidagi Qonun 40-modda. Normativ-huquqiy hujjatlarning kuchga kirishi. Normativ- huquqiy hujjatlar, agar hujjatlarning o‘zida kechroq muddat ko‘rsatilmagan bo‘lsa, rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kuchga kiradi. Tadbirkorlik faoliyatini amalga oshirish tartib-taomili murakkablashtirilishini va tadbirkorlik faoliyati subyektlari zimmasiga yangi majburiyatlar yuklatilishini nazarda tutadigan, shuningdek ularning javobgarligiga oid yangi choralarni belgilaydigan normativ-huquqiy hujjatlar rasmiy e’lon qilingan kundan e’tiboran kamida uch oydan keyin kuchga kiradi. 41-modda. Normativ-huquqiy hujjatning orqaga qaytish kuchi. Normativ-huquqiy hujjatlar orqaga qaytish kuchiga ega emas va ular amalga kiritilganidan keyin yuzaga kelgan ijtimoiy munosabatlarga nisbatan qo‘llaniladi, bundan ushbu moddaning ikkinchi qismida nazarda tutilgan hollar mustasno. O‘zbekiston Respublikasi qonunining amal qilishi u amalga kiritilguniga qadar yuzaga kelgan ijtimoiy munosabatlarga nisbatan qonunda to‘g‘ridan to‘g‘ri nazarda tutilgan hollardagina tatbiq etiladi. Agar qonunda mazkur qonun qabul qilinguniga qadar javobgarlikka sabab bo‘lmagan yoki yengilroq javobgarlikka sabab bo‘lgan xatti- harakatlarni sodir etganlik uchun yuridik va jismoniy shaxslarning javobgarligini joriy etish yoxud kuchaytirish nazarda tutilsa, shuningdek agar qonunning qo‘llanilishi natijasida yuridik va jismoniy shaxslarga moddiy zarar yetkaziladigan bo‘lsa, qonunga orqaga qaytish kuchini berishga yo‘l qo‘yilmaydi.

NORMATIV-HUQUQIY HUJJATLARNING VAQT, HUDUD VA SHAXSLARGA NISBATAN AMAL QILISHI 44-modda. Normativ-huquqiy hujjatning shaxslar doirasi bo‘yicha amal qilishi. Normativ-huquqiy hujjatning amal qilishi O‘zbekiston Respublikasining fuqarolari va yuridik shaxslariga, shuningdek o‘z faoliyatini O‘zbekiston Respublikasi hududida amalga oshirganda chet el yuridik shaxslariga, O‘zbekiston Respublikasi hududidagi chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga, agar O‘zbekiston Respublikasining xalqaro shartnomasida boshqacha qoida nazarda tutilmagan bo‘lsa, tatbiq etiladi. 45-modda. Normativ-huquqiy hujjatning amal qilishini to‘xtatib turish va tugatish. Normativ-huquqiy hujjatning yoki uning bir qismining amal qilishi uni qabul qilgan organ yoxud uning yuqori turuvchi organi tomonidan muayyan muddatga yoki muayyan hodisa yuz berguniga qadar to‘xtatib turilishi mumkin. Normativ-huquqiy hujjat yoki uning bir qismi quyidagi hollarda o‘zining amal qilishini tugatadi: 1) normativ-huquqiy hujjat yoki uning bir qismi qaysi muddat yoki hodisa yuz berishi uchun mo‘ljallangan bo‘lsa, o‘sha muddat tugaganida yoki hodisa yuz berganida; 2) normativ-huquqiy hujjat yoki uning bir qismi qonunda belgilangan tartibda O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasiga muvofiq emas yoxud haqiqiy emas deb topilganda; 3) normativ-huquqiy hujjat yoki uning bir qismi o‘z kuchini yo‘qotgan deb topilganda; 4) normativ-huquqiy hujjat yoki uning bir qismi bekor qilinganda. O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti favqulodda holat joriy etilgan hududda amalda bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti farmonlari va qarorlarining, O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi qarorlarining, vazirliklar, davlat qo‘mitalari hamda idoralar buyruqlari va qarorlarining, shuningdek mahalliy davlat hokimiyati organlari qarorlarining amal qilishini ushbu hujjatlar O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining favqulodda holat joriy etish to‘g‘risidagi farmoniga zid bo‘lgan taqdirda, favqulodda holatning amal qilish muddatida to‘xtatib turishga haqli.

XALQARO HUQUQ NORMALARINI MILLIY QONUNCHILIKDA IMPLEMENTATSIYA QILISH MASALALARI Implementatsiya – (ingl. “implementation” – amalga oshirish, joriy etish, bajarish) – xalqaro shartnomalarni (xalqaro huquqiy) davlat ichida amaliy joriy qilish xalqaro huquqiy normalarni milliy qonunlar va qonunosti aktlarga aylantirish yo’li bilan amalga oshiriladi Implementatsiya qilish bosqichlari: o’zgartirib o’tkazish va joriy etish Implementatsiya qilish usullari: 1) xalqaro shartnomalar ularning huquqiy tizimlarining uzviy qismi deb e’lon qilinishi (AQSh, Gollandiya, Rossiya); 2) xalqaro huquq normalari mamlakat milliy huquqidan ustuvor deb tan olinishi (Fransiya, Italiya); 3) xalqaro shartnomalar parlamentning yangi yoki qo’shimcha normativ-huquqiy hujjat qabul qilish orqali

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA HUQUQNING ASOSIY MANBALARI NHH lar to’g’risidagi Qonun 6-moddasi: O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi ; O‘zbekiston Respublikasining qonunlari; O‘zbekiston Respublikasi Oliy Majlisi palatalarining qarorlari; O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining farmonlari va qarorlari; O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarorlari; vazirliklar, davlat qo‘mitalari va idoralarning buyruqlari hamda qarorlari; mahalliy davlat hokimiyati organlarining qarorlari.

E ’T I B O R I N G I Z U C H U N T A S H A K K U R !!!

O'xshashlar

Huquq manbalari

Huquq shakllari

Huquq shakllari

Xalqaro huquq normalari va manbalari

Huquq tizimi