logo
  1. Bosh sahifa
  2. Slaydlar
  3. Huquqshunoslik
  4. Huquq tizimi

Huquq tizimi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

2111 KB
Ko'chirib olish
Huquq tizimiHuquq tizimi Huquq tizimiHuquq tizimi  Reja:Reja:  Huquq tizimi tushunchasi va uning tuzilishiHuquq tizimi tushunchasi va uning tuzilishi  Huquq tizimining tuzilish tamoyillariHuquq tizimining tuzilish tamoyillari  Huquq tizimi va huquqshunoslik fanlar tizimiHuquq tizimi va huquqshunoslik fanlar tizimi Huquq tizimi tushunchasi va Huquq tizimi tushunchasi va uning tuzilishi.uning tuzilishi.  Huquq Huquq tizimi jamiyatning iqtisodiy tuzilishidan paydo bo‘lib, u bilan tizimi jamiyatning iqtisodiy tuzilishidan paydo bo‘lib, u bilan bog‘liq bo‘lgan, uning mustahamlaydigan har bir davlatning ichki huquq bog‘liq bo‘lgan, uning mustahamlaydigan har bir davlatning ichki huquq tuzilishi bo‘lib, kishilar o‘rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. tuzilishi bo‘lib, kishilar o‘rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. Huquq tizimi jamiyatning siyosiy, g‘oyaviy, ma’rifiy, madaniy va boshqa Huquq tizimi jamiyatning siyosiy, g‘oyaviy, ma’rifiy, madaniy va boshqa ijtimoiy belgilari bilan bog‘liqdir. Hamda huquq tizimi jamiyatning milliy ijtimoiy belgilari bilan bog‘liqdir. Hamda huquq tizimi jamiyatning milliy munosabatlari, uning urf —odatlari, barcha xalqning huquqiy ongi munosabatlari, uning urf —odatlari, barcha xalqning huquqiy ongi huquqiy madaniyatligi va davlatning huquq ijodkorlik faoliyatiga borliqdir. huquqiy madaniyatligi va davlatning huquq ijodkorlik faoliyatiga borliqdir. Huquq tizimi jamiyatdagi barcha sinf, millat, tabaqa va xalqning Huquq tizimi jamiyatdagi barcha sinf, millat, tabaqa va xalqning qonun darajasida ko‘tarilgan erki —irodasi bo‘lib, ular o‘rtasidagi turli qonun darajasida ko‘tarilgan erki —irodasi bo‘lib, ular o‘rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquq normalari, huquq institutlari ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquq normalari, huquq institutlari va huquq sohalaridan iborat bo‘lib, obyektiv xarakterga ega. va huquq sohalaridan iborat bo‘lib, obyektiv xarakterga ega.  Huquq normalari - bu huquq tizimining Huquq normalari - bu huquq tizimining eng asosiy, dastlabki tuzilishidir. eng asosiy, dastlabki tuzilishidir. Huquq normalari jamiyatning iqtisodiy Huquq normalari jamiyatning iqtisodiy tuzilishi bilan belgilanadigan, barcha tuzilishi bilan belgilanadigan, barcha kishilar uchun majburiy bo‘lgan, kishilar uchun majburiy bo‘lgan, ijtimoiy munosabatlarni tartibga ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi turmush qoidalaridir. Masalan, soluvchi turmush qoidalaridir. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasinig har bir moddasi Konstitutsiyasinig har bir moddasi huquqiy norma bulib, bular barcha huquqiy norma bulib, bular barcha davlat organlari, jamoat birlashmalari, davlat organlari, jamoat birlashmalari, mansabdor shaxslar va fuqarolar uchun mansabdor shaxslar va fuqarolar uchun amal qilish majburiy bo‘lgan amal qilish majburiy bo‘lgan qoidalardir. Hhuquq normalari barcha qoidalardir. Hhuquq normalari barcha aholi uchun umumiy va majburiydir. aholi uchun umumiy va majburiydir. Bular doimiy qo‘llaniladigan bo‘lib, Bular doimiy qo‘llaniladigan bo‘lib, unda kishilar uchun bajarish shartlari, unda kishilar uchun bajarish shartlari, subyektlar o‘rtasidagi tartibga subyektlar o‘rtasidagi tartibga solinadigai ijtimoiy munosabatlar, solinadigai ijtimoiy munosabatlar, taraflarning huquq va burchlari taraflarning huquq va burchlari huquqbuzarlik uchun jazo choralari huquqbuzarlik uchun jazo choralari belgilanadi.belgilanadi. Huquq institutlari Huquq institutlari  Huquq institutlari -Huquq institutlari - huquq sohasida o‘zaro huquq sohasida o‘zaro bog‘langan jamiyatda bog‘langan jamiyatda kishilar o‘rtasidagi bir kishilar o‘rtasidagi bir turdagi ijtimoiy turdagi ijtimoiy munosabatlarni munosabatlarni tartibga soluvchi bir tartibga soluvchi bir qancha huquq qancha huquq normalaridan iborat. normalaridan iborat. Huquq institutlari Huquq institutlari huquqning asosi huquqning asosi hisoblangan hisoblangan O‘zbekiston O‘zbekiston Respublikasi Respublikasi Konstitutsiyasida ham Konstitutsiyasida ham mavjud.mavjud. inson va fuqarolarninng asosiy inson va fuqarolarninng asosiy huquqlari erkinliklari va huquqlari erkinliklari va burchlariburchlari jamiyat va shaxs» jamiyat va shaxs» ma’muriy hududiy va ma’muriy hududiy va davlat tuzilishidavlat tuzilishi jamiyat va shaxs» jamiyat va shaxs» ma’muriy hududiy va ma’muriy hududiy va davlat tuzilishidavlat tuzilishi  Huquq tizimining tuzilish tamoyillariHuquq tizimining tuzilish tamoyillari  . . Huquq tizimi tarixan obyektiv shakillanuvchi hodisa bo‘lgani Huquq tizimi tarixan obyektiv shakillanuvchi hodisa bo‘lgani sababli, uning normalari, huquq institutlari va huquq sababli, uning normalari, huquq institutlari va huquq sohalariga ish ham obyektiv tamoyillarga asoslanadi. Huquq sohalariga ish ham obyektiv tamoyillarga asoslanadi. Huquq tizimining obyektiv tamoyillari —bu jamiyatda har bir huquq tizimining obyektiv tamoyillari —bu jamiyatda har bir huquq sohasi bilan kishilar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni sohasi bilan kishilar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishdir. Bu ijtimoiy munosabatlar o‘zining mazmuni tartibga solishdir. Bu ijtimoiy munosabatlar o‘zining mazmuni na davlat boshqaruvining qaysi sohasiga tegishli ekanligi bilan na davlat boshqaruvining qaysi sohasiga tegishli ekanligi bilan farq qiladi. Jamiyatning iqtisodi, ijtimoiy va siyosiy tuzilishidan farq qiladi. Jamiyatning iqtisodi, ijtimoiy va siyosiy tuzilishidan kolib chiqqan xilma — xil ijtimoiy munosabatlar shu kolib chiqqan xilma — xil ijtimoiy munosabatlar shu munosabatlarni tartibga soladigan huquqiy normalarning turini munosabatlarni tartibga soladigan huquqiy normalarning turini belgilab beradi. Shuning uchun ham huquq institutlari va belgilab beradi. Shuning uchun ham huquq institutlari va huquq sohalariga hamda huquq normalariga -huquq tizimiga huquq sohalariga hamda huquq normalariga -huquq tizimiga bo‘lishning bosh asoslaridan biri bu huquq bilan tartibga bo‘lishning bosh asoslaridan biri bu huquq bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlardir. Bu ijtimoiy munosabatlar solinadigan ijtimoiy munosabatlardir. Bu ijtimoiy munosabatlar huquqiy tartibga solish predmeti deb ataladihuquqiy tartibga solish predmeti deb ataladi  . O‘zbekistonda huquq sohalarii yangilanishi.. O‘zbekistonda huquq sohalarii yangilanishi.  O‘zbekiston Respublikasi mustaqil davlat bo‘lib, o‘zining O‘zbekiston Respublikasi mustaqil davlat bo‘lib, o‘zining milliy huquq tizimiga ega. Huquq tizimini asosini va uning milliy huquq tizimiga ega. Huquq tizimini asosini va uning yangilanishini 1991 yil 31 avgustda qabul qilingan yangilanishini 1991 yil 31 avgustda qabul qilingan O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi to‘g‘risidagi O‘zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi to‘g‘risidagi Asosiy qonun. O‘zRning Konstitutsiyasi va boshqa bozor Asosiy qonun. O‘zRning Konstitutsiyasi va boshqa bozor iqtisodiyotiga o‘tish to‘g‘risidagi normativ huquqiy hujjatlar iqtisodiyotiga o‘tish to‘g‘risidagi normativ huquqiy hujjatlar tashkil qiladi. Huquq tizimi jamiyat tarraqqiyot mahsuli tashkil qiladi. Huquq tizimi jamiyat tarraqqiyot mahsuli sifatida talablariga muvofiq ravishda o‘zgarib boradi. Shu sifatida talablariga muvofiq ravishda o‘zgarib boradi. Shu bilan birga huquq tizimini tashkil topishi va rivojlanishi bilan birga huquq tizimini tashkil topishi va rivojlanishi obyektiv holda bo‘lib, uning huquqiy normalar, huquq obyektiv holda bo‘lib, uning huquqiy normalar, huquq institutlari va huquq sohalariga ajratish ham obyektiv institutlari va huquq sohalariga ajratish ham obyektiv xarakterdagi tamoyillarga asoslanadi. Shuning uchun xarakterdagi tamoyillarga asoslanadi. Shuning uchun O‘zbekiston iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy va huquqiy O‘zbekiston iqtisodiy, siyosiy, ma’naviy va huquqiy sohada islohatlar o‘tkazib uning huquq tizimiga kiruvchi — sohada islohatlar o‘tkazib uning huquq tizimiga kiruvchi — huquq sohalari yangilanib rivojlanib bormoqda.huquq sohalari yangilanib rivojlanib bormoqda. O‘zbekiston Respublikasining O‘zbekiston Respublikasining asosiy huquq sohalari asosiy huquq sohalari quyidagilardan iboratquyidagilardan iborat  Konstitutsiyaviy huquq — bu huquq Konstitutsiyaviy huquq — bu huquq sohasi O‘zRsida davlat hokimiyatini sohasi O‘zRsida davlat hokimiyatini amalga oshirish shaklini, fuqarolarning amalga oshirish shaklini, fuqarolarning holatini, iison huquqi va erkinliklarini holatini, iison huquqi va erkinliklarini kafolatlovchi huquqiy normalarni, kafolatlovchi huquqiy normalarni, ma’muriy hududiy va davlat tuzilish ma’muriy hududiy va davlat tuzilish shaklini, Oliy Majlis, Prezident va shaklini, Oliy Majlis, Prezident va Vazirlar Mahkamasi faoliyatini, saylov Vazirlar Mahkamasi faoliyatini, saylov tizimi, prokuratura, moliya va kredit, tizimi, prokuratura, moliya va kredit, mudofa va xavfsizlikka oid huquqiy mudofa va xavfsizlikka oid huquqiy normalar yig‘indisidir. Bu huquqning normalar yig‘indisidir. Bu huquqning manbai mustaqil O‘zbekiston manbai mustaqil O‘zbekiston Respublikasining yangi Konstitutsiyasi, Respublikasining yangi Konstitutsiyasi, turli qonunlar va boshqa hujjatlardir .turli qonunlar va boshqa hujjatlardir . Huquq tizimida xalqaro Huquq tizimida xalqaro huquqhuquq  Huquq tizimida xalqaro huquq Huquq tizimida xalqaro huquq alohida o‘rin egallaydi. U biron alohida o‘rin egallaydi. U biron davlatning milliy huquq tizimiga davlatning milliy huquq tizimiga kirmaydi. Xalqaro huquq, turli ijtimoiy kirmaydi. Xalqaro huquq, turli ijtimoiy sistemadagi davlatlar o‘rtasida tinch — sistemadagi davlatlar o‘rtasida tinch — totuv yashash tamoyillariga va ular totuv yashash tamoyillariga va ular o‘rtasidagi diplomatiya va boshqa turli o‘rtasidagi diplomatiya va boshqa turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi.ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi.  Xalqaro huquqning subyekti faqat Xalqaro huquqning subyekti faqat davlatlar bo‘ladi. Bu huquq manbai davlatlar bo‘ladi. Bu huquq manbai turli xalqaro shartnomalar, bitimlar, turli xalqaro shartnomalar, bitimlar, konvensiyalar va boshqa xalqaro konvensiyalar va boshqa xalqaro normalar qisoblanadi. Xalqaro huquq normalar qisoblanadi. Xalqaro huquq xalqaro umumiy va xususiy sohalari xalqaro umumiy va xususiy sohalari mavjud. Xalqaro dengiz huquqi xalqaro mavjud. Xalqaro dengiz huquqi xalqaro havo huquqi, xalqaro kosmos huquqi havo huquqi, xalqaro kosmos huquqi va boshqa huquq sohalari mavjud.va boshqa huquq sohalari mavjud. Huquq tizimi va Huquq tizimi va huquqshunoslik fanlar tizimihuquqshunoslik fanlar tizimi  Huquq tizimini yuqorida ko‘rib o‘tdik. Huquq Huquq tizimini yuqorida ko‘rib o‘tdik. Huquq tizimida qonunlar va huquqshunoslik fanlar tizimida qonunlar va huquqshunoslik fanlar tizimi asos qilib olinsada, lekin ular o‘rtasida tizimi asos qilib olinsada, lekin ular o‘rtasida farqu bor. Qonunlar yoki normativ hujjatlarni farqu bor. Qonunlar yoki normativ hujjatlarni tizimi ya’ni tartibga solib nashr etish quyidagi tizimi ya’ni tartibga solib nashr etish quyidagi ikki xil usullar bilan amalga oshiriladi. ikki xil usullar bilan amalga oshiriladi. Inkorporatsiya va kodifikatsiya.Inkorporatsiya va kodifikatsiya. HUQUQ NORMALARIHUQUQ NORMALARI  Huquq normalari Huquq normalari (norma so`zi - (norma so`zi - lotincha bo`lib, lotincha bo`lib, o`zbekcha qoidadir). o`zbekcha qoidadir). Har bir davlatning Har bir davlatning huquq tizimi huquq tizimi normalaridan, huquq normalaridan, huquq institutlaridan va institutlaridan va iborat.iborat. HUQUQ NORMALARIHUQUQ NORMALARI  Huquq normalari — bu davlat tomonidan bajarilishi barcha kishilar uchun Huquq normalari — bu davlat tomonidan bajarilishi barcha kishilar uchun majburiy bo`lgan, kishilar o`rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarning majburiy bo`lgan, kishilar o`rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarning tartibga soluvchi qoidalar yig`indisidir. Huquq normalari tabiiy huquq va tartibga soluvchi qoidalar yig`indisidir. Huquq normalari tabiiy huquq va pozitiv xuquqlardan iborat. Tabiiy huquq insonga tabiat tomonidan pozitiv xuquqlardan iborat. Tabiiy huquq insonga tabiat tomonidan beriladi. Masalan, insonning yashash erkinlik va shaxsiy daxilsizlik beriladi. Masalan, insonning yashash erkinlik va shaxsiy daxilsizlik huquqlari. huquqlari. POZITIV HUQUQPOZITIV HUQUQ  Pozitiv huquq esa davlat Pozitiv huquq esa davlat tomonidan qabul qilinadi. tomonidan qabul qilinadi. Huquq normasi bu alohida Huquq normasi bu alohida olingan turmush qoidasidir. olingan turmush qoidasidir. Masalan, O`zRsida Masalan, O`zRsida huquqning asosini O`zRning huquqning asosini O`zRning Konstitutsiyasi tashkil etadi. Konstitutsiyasi tashkil etadi. Konstitutsiyaning har bir Konstitutsiyaning har bir alohida olingan huquqiy alohida olingan huquqiy normadir.normadir. Normalarning belgilari Normalarning belgilari quyidagilardan iborat:quyidagilardan iborat:  1) normalari davlat tomonidan o`rnatiladi va 1) normalari davlat tomonidan o`rnatiladi va barcha xalqlarning qonuniy irodasini ifodalaydi; barcha xalqlarning qonuniy irodasini ifodalaydi;  2) uning mazmuni jamiyatning iqtisodiy tuzilishi 2) uning mazmuni jamiyatning iqtisodiy tuzilishi bilan belgilanadi; bilan belgilanadi;  3) ularning bajarilishi barcha kishilar uchun 3) ularning bajarilishi barcha kishilar uchun umummajburiydir; umummajburiydir;  4) davlatning zo`rlik kuchi bilan amalga 4) davlatning zo`rlik kuchi bilan amalga oshiriladi; oshiriladi;  5) kishilar o`rtasida turli ijtimoiy 5) kishilar o`rtasida turli ijtimoiy munosabatlarni tartibbga soladi; munosabatlarni tartibbga soladi;  6) fuqarolarga huquq va burch belgilaydi; 6) fuqarolarga huquq va burch belgilaydi; Huquqiy normaning tuzilishi 3— qismdan: Huquqiy normaning tuzilishi 3— qismdan: gipoteza, dispozitsiya sanksiyadan iboratdirgipoteza, dispozitsiya sanksiyadan iboratdir . . GipotezaGipoteza (grekcha-faraz qilishdir) huquqiy (grekcha-faraz qilishdir) huquqiy normaning birinchi qismi bo`lib, u normaning birinchi qismi bo`lib, u qo`llaniladigan shart— sharoit vaqtni bildirad. qo`llaniladigan shart— sharoit vaqtni bildirad. Gipotezaning ikki turi mavjud bo`lib, Gipotezaning ikki turi mavjud bo`lib, aniqlangan gipoteza va to`la aniqlanmagan aniqlangan gipoteza va to`la aniqlanmagan gipotezadir. Aniqlangan gipoteza — huquqiy gipotezadir. Aniqlangan gipoteza — huquqiy normada ko`rsatilgan huquq va normada ko`rsatilgan huquq va majburiyatlarning paydo bo`lishi, o`zgarishi, majburiyatlarning paydo bo`lishi, o`zgarishi, yoki bekor bo`lishi aniq, ko`rsatiladi. To`la yoki bekor bo`lishi aniq, ko`rsatiladi. To`la aniqlanmagan gipotezada huquqiy normaning aniqlanmagan gipotezada huquqiy normaning kuchga kirishi va qo`llash tartibi ko`rsatilmaydi.kuchga kirishi va qo`llash tartibi ko`rsatilmaydi.  Dispozshshya (lotincha so`z bo`lib —Dispozshshya (lotincha so`z bo`lib — mazmun degan ma`noni bildiradi). Bu mazmun degan ma`noni bildiradi). Bu huquq normasining mazmuni, qullash huquq normasining mazmuni, qullash tartibi va burchlari ko`rsatiladi.tartibi va burchlari ko`rsatiladi.  Huquq normasining uchinchi qismi sanksiyadir. Huquq normasining uchinchi qismi sanksiyadir. (sanksiya - lotincha chora deganidir). Sanksiyada (sanksiya - lotincha chora deganidir). Sanksiyada huquq normalari talablariga rioya qilmaslik huquq normalari talablariga rioya qilmaslik natijasida davlat tomonidan qo`llaniladigan majburiy natijasida davlat tomonidan qo`llaniladigan majburiy choradir. Sanksiya huquq nomasining yuridik kuchini choradir. Sanksiya huquq nomasining yuridik kuchini barcha fuqarolar uchun majburiyligini ifodalaydi. barcha fuqarolar uchun majburiyligini ifodalaydi. HUQUQ TIZIMIHUQUQ TIZIMI  Huquq Huquq tizimi jamiyatning iqtisodiy tuzilishidan tizimi jamiyatning iqtisodiy tuzilishidan paydo bo‘lib, u bilan bog‘liq bo‘lgan, uning paydo bo‘lib, u bilan bog‘liq bo‘lgan, uning mustahamlaydigan har bir davlatning ichki huquq mustahamlaydigan har bir davlatning ichki huquq tuzilishi bo‘lib, kishilar o‘rtasidagi turli ijtimoiy tuzilishi bo‘lib, kishilar o‘rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladi. Huquq tizimi munosabatlarni tartibga soladi. Huquq tizimi jamiyatning siyosiy, g‘oyaviy, ma’rifiy, madaniy va jamiyatning siyosiy, g‘oyaviy, ma’rifiy, madaniy va boshqa ijtimoiy belgilari bilan bog‘liqdir. Hamda boshqa ijtimoiy belgilari bilan bog‘liqdir. Hamda huquq tizimi jamiyatning milliy munosabatlari, huquq tizimi jamiyatning milliy munosabatlari, uning urf —odatlari, barcha xalqning huquqiy uning urf —odatlari, barcha xalqning huquqiy ongi huquqiy madaniyatligi va davlatning ongi huquqiy madaniyatligi va davlatning huquq ijodkorlik faoliyatiga borliqdir. Huquq tizimi huquq ijodkorlik faoliyatiga borliqdir. Huquq tizimi jamiyatdagi barcha sinf, millat, tabaqa va jamiyatdagi barcha sinf, millat, tabaqa va xalqning qonun darajasida ko‘tarilgan erki —xalqning qonun darajasida ko‘tarilgan erki — irodasi bo‘lib, ular o‘rtasidagi turli ijtimoiy irodasi bo‘lib, ular o‘rtasidagi turli ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquq munosabatlarni tartibga soluvchi huquq normalari, huquq institutlari va huquq sohalaridan normalari, huquq institutlari va huquq sohalaridan iborat bo‘lib, obyektiv xarakterga ega. iborat bo‘lib, obyektiv xarakterga ega. Huquq institutlari Huquq institutlari  huquq sohasida o‘zaro bog‘langan jamiyatda kishilar o‘rtasidagi bir huquq sohasida o‘zaro bog‘langan jamiyatda kishilar o‘rtasidagi bir turdagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi bir qancha huquq turdagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi bir qancha huquq normalaridan iborat. Huquq institutlari huquqning asosi hisoblangan normalaridan iborat. Huquq institutlari huquqning asosi hisoblangan O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ham mavjud. Masalan, O‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasida ham mavjud. Masalan, «inson va fuqarolarninng asosiy huquqlari erkinliklari va «inson va fuqarolarninng asosiy huquqlari erkinliklari va burchlari», «jamiyat va shaxs» ma’muriy hududiy va davlat burchlari», «jamiyat va shaxs» ma’muriy hududiy va davlat tuzilishi» va boshqalar huquqning barcha sohasiga taaluqlidir. tuzilishi» va boshqalar huquqning barcha sohasiga taaluqlidir. Jumladan, fuqarolik huquqi soqasida-mulk huquqi institutlari, Jumladan, fuqarolik huquqi soqasida-mulk huquqi institutlari, jinoyat huquq sohasida-davlatga qarshi institutlar mavjud. Bu jinoyat huquq sohasida-davlatga qarshi institutlar mavjud. Bu huquq institutlari tegishli huquq sohalarining ichki tarkibiy qismini huquq institutlari tegishli huquq sohalarining ichki tarkibiy qismini tashkil qiladi. O‘z navbatida birinchisi — mulkiy munosabatlarni, tashkil qiladi. O‘z navbatida birinchisi — mulkiy munosabatlarni, ikkinchisi — davlatga qarshi qaratilgan jinoyat qilishdan kelib ikkinchisi — davlatga qarshi qaratilgan jinoyat qilishdan kelib chiqadigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy chiqadigan ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquqiy normalardir.normalardir. Huquq sohasiHuquq sohasi  Huquq sohasi – bu huquq tizimining asosiy Huquq sohasi – bu huquq tizimining asosiy qismi va mustaqil bo‘g‘inidir. Hqar bir qismi va mustaqil bo‘g‘inidir. Hqar bir huquq sohasi umumiy va maxsus qismdan huquq sohasi umumiy va maxsus qismdan iborat bo‘ladi. Bularda shu sohaga tegishli iborat bo‘ladi. Bularda shu sohaga tegishli ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishning ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishning umumiy va maxsus tamoyillari bayon umumiy va maxsus tamoyillari bayon etiladi. Huquq normalari, institutlari va etiladi. Huquq normalari, institutlari va huquq sohalariga birlashib yagona huquq huquq sohalariga birlashib yagona huquq tizimini tashqil qiladi. Huquq tizimi — tizimini tashqil qiladi. Huquq tizimi — huquqning mohiyati bilan ya’ni tabiiy huquqning mohiyati bilan ya’ni tabiiy huquq — tabiat tomonidan berilgan. huquq — tabiat tomonidan berilgan. Masalan, insonning yashash huquqi, har Masalan, insonning yashash huquqi, har bir shaxsning mulkdor bo‘lishlik huquqi va bir shaxsning mulkdor bo‘lishlik huquqi va pozitiv huquq davlat tomonidan pozitiv huquq davlat tomonidan chiqarilgan (obyektiv va subyektiv) huquq chiqarilgan (obyektiv va subyektiv) huquq bilan belgilanadi.bilan belgilanadi. Huquq tizimining tuzilish Huquq tizimining tuzilish tamoyillari. tamoyillari.  Huquq tizimi tarixan obyektiv shakillanuvchi hodisa bo‘lgani Huquq tizimi tarixan obyektiv shakillanuvchi hodisa bo‘lgani sababli, uning normalari, huquq institutlari va huquq sababli, uning normalari, huquq institutlari va huquq sohalariga ish ham obyektiv tamoyillarga asoslanadi. Huquq sohalariga ish ham obyektiv tamoyillarga asoslanadi. Huquq tizimining obyektiv tamoyillari —bu jamiyatda har bir huquq tizimining obyektiv tamoyillari —bu jamiyatda har bir huquq sohasi bilan kishilar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni sohasi bilan kishilar o‘rtasidagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishdir. Bu ijtimoiy munosabatlar o‘zining tartibga solishdir. Bu ijtimoiy munosabatlar o‘zining mazmuni na davlat boshqaruvining qaysi sohasiga tegishli mazmuni na davlat boshqaruvining qaysi sohasiga tegishli ekanligi bilan farq qiladi. Jamiyatning iqtisodi, ijtimoiy va ekanligi bilan farq qiladi. Jamiyatning iqtisodi, ijtimoiy va siyosiy tuzilishidan kolib chiqqan xilma — xil ijtimoiy siyosiy tuzilishidan kolib chiqqan xilma — xil ijtimoiy munosabatlar shu munosabatlarni tartibga soladigan munosabatlar shu munosabatlarni tartibga soladigan huquqiy normalarning turini belgilab beradi. Shuning uchun huquqiy normalarning turini belgilab beradi. Shuning uchun ham huquq institutlari va huquq sohalariga hamda huquq ham huquq institutlari va huquq sohalariga hamda huquq normalariga -huquq tizimiga bo‘lishning bosh asoslaridan normalariga -huquq tizimiga bo‘lishning bosh asoslaridan biri bu huquq bilan tartibga solinadigan ijtimoiy biri bu huquq bilan tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlardir. Bu ijtimoiy munosabatlar huquqiy munosabatlardir. Bu ijtimoiy munosabatlar huquqiy tartibga solish predmeti deb ataladi.tartibga solish predmeti deb ataladi. Huquqiy tartibga solish quyidagi uchta Huquqiy tartibga solish quyidagi uchta holat bilan belgilanadi:holat bilan belgilanadi:  a) subyektiv huquq a) subyektiv huquq va majburiyatlarni — va majburiyatlarni — ya’ni yuridik ya’ni yuridik majburiyatlarni majburiyatlarni belgilash tartibi;belgilash tartibi;  b) subyektlar harakati b) subyektlar harakati darajasini belgilash;darajasini belgilash;  v) subyektiv huquq va v) subyektiv huquq va majburiyatlarni majburiyatlarni ta’minlash yo‘llari ta’minlash yo‘llari bilan.bilan. Huquqiy tartibga solish asosan 2 — Huquqiy tartibga solish asosan 2 — usulga bo‘linadi:usulga bo‘linadi:  1) hokimiyat buyruq usuli yoki 1) hokimiyat buyruq usuli yoki avtoritar usuli, avtoritar usuli,  2) dispozitiv yoki avtonomiya 2) dispozitiv yoki avtonomiya usuli. Avtoritar usulda — huquqiy usuli. Avtoritar usulda — huquqiy munosabatlarda ishtirok etuvchi munosabatlarda ishtirok etuvchi taraflardan biri davlat bo‘lib u taraflardan biri davlat bo‘lib u subyektning va burchlarini paydo subyektning va burchlarini paydo bo‘lishligini aniq belgilaydi. U bo‘lishligini aniq belgilaydi. U hokimiyat huquqiga ega bo‘lib, hokimiyat huquqiga ega bo‘lib, «qattiq» tartib o‘rnatiladi. Bu usul «qattiq» tartib o‘rnatiladi. Bu usul ma’muriy, jinoiy va ma’muriy, jinoiy va konstitutsiyaviy huquq, soqalarida konstitutsiyaviy huquq, soqalarida ijtimoiy munosabatlarni tartibga ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishda keng qo‘llaniladi.solishda keng qo‘llaniladi. Huquq tizimi va huquqshunoslik Huquq tizimi va huquqshunoslik fanlar tizimi fanlar tizimi  Huquq tizimini yuqorida ko‘rib Huquq tizimini yuqorida ko‘rib o‘tdik. Huquq tizimida qonunlar o‘tdik. Huquq tizimida qonunlar va huquqshunoslik fanlar tizimi va huquqshunoslik fanlar tizimi asos qilib olinsada, lekin ular asos qilib olinsada, lekin ular o‘rtasida farqu bor. Qonunlar o‘rtasida farqu bor. Qonunlar yoki normativ hujjatlarni tizimi yoki normativ hujjatlarni tizimi ya’ni tartibga solib nashr etish ya’ni tartibga solib nashr etish quyidagi ikki xil usullar bilan quyidagi ikki xil usullar bilan amalga oshiriladi. amalga oshiriladi. Inkorporatsiya va kodifikatsiya.Inkorporatsiya va kodifikatsiya.  Huquqshunoslik fanlar tizimi huquq Huquqshunoslik fanlar tizimi huquq tizimidan keng bo‘lib ko‘pgina tizimidan keng bo‘lib ko‘pgina huquqshunoslik fanlarining nomi tizimiga huquqshunoslik fanlarining nomi tizimiga to‘g‘ri keladi. Masalan, jinoyat huquqi, to‘g‘ri keladi. Masalan, jinoyat huquqi, fuqarolik xuquki, jinoyat protsessual fuqarolik xuquki, jinoyat protsessual huquqi va boshqalar. Aksincha shunday huquqi va boshqalar. Aksincha shunday huquqshunoslik fanlar borki, ular huquq huquqshunoslik fanlar borki, ular huquq tizimiga to‘g‘ri kelmaydi. Masalan, davlat tizimiga to‘g‘ri kelmaydi. Masalan, davlat va huquq nazariyasi, davlat va huquq va huquq nazariyasi, davlat va huquq tarixi va hokazolar.tarixi va hokazolar.

O'xshashlar

Xalqaro huquq tushunchasi, predmeti hamda xalqaro huquq tizimi
Huquq tizimi va huquqiy tizim
Xalqaro huquq fanining predmeti, metodi va tizimi
Huquq shakllari
Huquq normalari