Huquq tizimi va huquqiy tizim - Huquqshunoslik - Slaydlar

Huquq tizimi va huquqiy tizim

Yuklangan vaqt:

07.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

321.923828125 KB

Ko'chirib olish

HUQUQ TIZIMI VA HUQUQIY TIZIM

SEMINAR REJASI: • Huquqiy tizim tushunchasi va uning tarkibiy tuzilishi • Huquq tizimi tushunchasi va tuzilishi • Huquq sohasi va huquq instituti tushunchalari • Huquq tizimini sohalarga ajratish asoslari • Moddiy va protsessual huquq • Huquq tizimini xususiy va ommaviy huquqqa ajratish • O’zbekiston huquq tizimining asosiy sohalari tavsifi • Huquq tizimi va qonunchilik tizimi • Qonunchilikni tizimlashtirish tushunchasi va turlari

HUQUQIY TIZIM TUSHUNCHASI VA UNING TARKIBIY TUZILISHI Tizim – yunoncha “systeme” so’zidan olingan bo’lib, o’zbek tilida “yaxlit”, “qismlardan iborat” degan ma’nolarni anglatadi Huquqiy tizim – muayyan bir mamlakatda amalda bo’lgan obyektiv huquq tushuniladi Ijtimoiy- iqtisodiy ma’noda – u umuman “huquqning ijtimoiy-iqtisodiy turi” Biror mamlakatning huquqiy tizimi ma’nosida Turli mamlakatlarning huquqi tizimi ma’nosida

HUQUQIY TIZIM TUSHUNCHASI VA UNING TARKIBIY TUZILISHI Aralash huquqiy tizimlar Sotsialistik huquq oilasiDiniy-an’anaviy huquq oilasiUzoq Sharq mamlakatlarining huquqiy tizimlariLotin Amerikasi mamlakatlarining huquqiy tizimlari Skandinaviya mamlakatlarining huquqiy tizimlari Umumiy (anglo-sakson) huquq oilasiRoman-german (kontinental) huquq oilasi Huquqiy tizimlarning quyidagi turlari:

HUQUQIY TIZIM TUSHUNCHASI VA UNING TARKIBIY TUZILISHI Huquqiy tizimning tarkibiy qismlari: Normativ- xususiyatga ega bo’lgan tarkibiy elementlar Harakatda (muayyan jarayon orqali) ifodalanadig an tarkibiy elementlar G’oyaviy- mafkuraviy mazmunga ega bo’lgan elementlar Tashkiliy- tarkibiy elementlar

HUQUQIY TIZIM TUSHUNCHASI VA UNING TARKIBIY TUZILISHI Normativ xususiyatga ega bo’lgan tarkibiy elementlar: 1) huquq; 2) huquq tizimi; 3) huquqiy prinsiplar; 4) huquqning manbalari Harakatda (muayyan jarayon orqali) ifodalanadigan tarkibiy elementlar: 1) huquq ijodkorligi; 2) huquqni amalga oshirish, qo’llash jarayoni; 3) huquqiy munosabatlar; 4) huquqiy tartibga solish mexanizmi

HUQUQIY TIZIM TUSHUNCHASI VA UNING TARKIBIY TUZILISHI G’oyaviy-mafkuraviy mazmunga ega bo’lgan elementlar: 1) huquqiy ong; 2) huquqiy madaniyat; 3) huquqiy mafkura; 4) huquqiy siyosat; 5) yuridik fan; 6) qonuniylik muhiti va huquqiy tartibot rejimi Tashkiliy-tarkibiy elementlar: 1) yuridik muassasalar, ya’ni huquqiy faoliyat bilan shug’ullanuvchi davlat organlari va huquqni muhofaza qiluvchi idoralar

HUQUQ TIZIMI TUSHUNCHASI VA TUZILISHI Huquq tizimi – bu ijtimoiy munosabatlarning xarakteri bilan bog’liq bo’lgan huquqning ichki tuzilishi bo’lib, u huquq normalari, huquq institutlari va huquq sohalarining qat’iy ilmiy izchillikda joylashgan tartibidir

HUQUQ TIZIMI TUSHUNCHASI VA TUZILISHI Huquq tizimining xususiyatlari: Huquq tizimi muayyan jamiyatda amalda bo’lgan huquqning obyektiv sifatidir, uni avvaldan belgilangan reja asosida barpo etish mumkin emasligi Huquq tizimi to’laligicha huquq normalari bilan mustahkamlanadigan va tartibga solinadigan ijtimoiy munosabatlari tizimiga muvofiq keladi. Shu jihatdan olganda, huquq ijtimoiy hodisa sifatida nafaqat o’zida, balki ichki tuzilishi orqali ham jamiyat xususiyatlarini ifoda etadi Huquq tizimi tarixiy o’zgaruvchan, u jamiyat taraqqiyoti bilan mutanosib ravishda tadrijiy jarayonlarni bosib o’tadi

HUQUQ TIZIMI TUSHUNCHASI VA TUZILISHI Huquq tizimi tarkibiga kiruvchi o’zaro aloqada bo’lgan sohalar bir-birini takrorlamaydi va aksincha bir-birini to’ldiradi Huquq tizimi ijtimoiy munosabatlar mazmuni bilan bog’liq holda, obyektiv ravishda shakllanadi Huquq tizimi yaxlit tizim sifatida huquqning ichki tuzilishini, ya’ni bu tizim qanday ichki “qurilma”dan iborat ekanligini ko’rsatadi

HUQUQ TIZIMI TUSHUNCHASI VA TUZILISHI Huquq tizimi uni tashkil etuvchi yuridik normalarning muayyan guruhlarga birlashishini ko’rsatadi Huquq tizimi huquq normalari va uning guruhlari o’zaro farqlanishini ko’rsatadi Huquq tizimi ijtimoiy munosabatlarning xususiyati va ularning o’ziga xosligi huquq normalarining ham ma’lum darajada ixtisoslashuvini taqozo etadi

HUQUQ TIZIMI TUSHUNCHASI VA TUZILISHI Genetik yondashuv asosida birlamchi – inson, ikkilamchi – davlat va jamiyat Tarixiy yondashuv asosida eng muhim mezon – huquq shakli (manbai) Huquq tizimidagi tarkibiy tuzilmalar o’zining tashkiliy qurilishi va aloqalarning murakkabligi bilan bir-biridan farq qilishi (masalan, gorizontal, vertikal, matritsali va to’g’ri yo’nalishli aloqalar)

HUQUQ SOHASI VA HUQUQ INSTITUTI TUSHUNCHALARI Huquq institutlari – bu o’zaro bog’liq bo’lgan bir turdagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soluvchi huquq normalari guruhidir Huquq sohasi – bu ijtimoiy munosabatlarning muayyan sohasini tartibga soluvchi huquq normalari va huquq institutlarining yig’indisidir (prinsiplar hamda qoidalari) Huquq normasi – davlat tomonidan o’rnatiladigan yoki ma’qullanadigan, muayyan shaklda ifodalanadigan, ijtimoiy munosabatni tartibga solishga qaratilgan umummajburiy xulq-atvor qoidalari yig’indisi (unda subyektlarning huquq va majburiyatlari, rag’batlantirish yoki bajarmaganlik uchun ta’sir choralari belgilanadi)

HUQUQ SOHASI VA HUQUQ INSTITUTI TUSHUNCHALARI Huquq institutlari va tarmoqlararo institutlar: Oddiy Murakkab (kompleks-majmuaviy) Regulyativ Qo’riqlovchi Ta’sis etuvchi (mustahkamlovchi)

HUQUQ SOHASI VA HUQUQ INSTITUTI TUSHUNCHALARI Mustaqil huquq tarmog’i tashkil topishi uchun quyidagi shartlar bo’lishi lozimligi: Ijtimoiy munosabatlarning o’ziga xosligi Bu munosabatlarning hajmi va murakkabligi Vujudga kelgan munosabatlarni boshqa huquq tarmoqlari normalari yordamida tartibga solishning imkoni yo’qligi Bu munosabatlarni tartibga solishning alohida usulini qo’llash zarurligi

HUQUQ SOHASI VA HUQUQ INSTITUTI TUSHUNCHALARI Professor S.S. Alekseev quyidagi darajalar huquq tizimini tashkil etadi: Alohida normativ qoida tuzilmasi Huquqiy institut tuzilmasi Huquqiy tarmoq tuzilmasi Huquqning yaxlit umumiy tuzilmasi

HUQUQ TIZIMINI SOHALARGA AJRATISH ASOSLARI Huquqiy tartibga solish predmeti – huquq normalari ta’siri doirasida bo’lgan ijtimoiy munosabatlar Huquqiy tartibga solish metodi – mavjud ijtimoiy munosabatlarga huquqning ta’sirida qo’llaniladigan usullar, vositalar majmui, ijtimoiy munosabatlar qanday usul va vositalar yordamida tartibga solinishini bildiradi Huquqiy tartibga solish metodlari: buyruq yoki ko’rsatma, man etish yoki taqiqlash va ruxsat berish, avtonomiya usuli (dispozitiv), avtoritar usul (imperativ)

HUQUQ TIZIMINI SOHALARGA AJRATISH ASOSLARI Huquqiy tartibga solish predmeti tuzilmasi elementlari: Huquqiy tartibga solish predmeti subyektlari (individual va jamoa) Subyektlarning xulq-atvori, xatti-harakati Atrof muhit obyektlari: narsalar va hodisalar – bular yuzasidan insonlar bir- birlari bilan munosabatga kirishadilar va ma’lum manfaat yuzasidan ularga qiziqish bildiradilarMuayyan munosabatning paydo bo’lishi va barham topishining bevosita sababchilari bo’lgan ijtimoiy faktlar: hodisa va harakatlar

HUQUQ TIZIMINI SOHALARGA AJRATISH ASOSLARI Ma’muriy huquq – davlat- hokimiyat ko’rsatmalari berish metodi Fuqarolik huquqi – tenglik, ruxsat berish metodi Mehnat huquqi – adolatli taqdirlash va rag’batlantirish metodi Jinoyat huquqi – jazo tahdidi bilan man etish

MODDIY VA PROTSESSUAL HUQUQ Moddiy huquq – ijtimoiy munosabatlarni tartibga solishni ta’minlovchi huquq normalari tizimi, huquq subyektlarining huquq va burchlari, ularning huquqiy holati, huquqiy tartibga solish doirasini belgilaydi, ijtimoiy munosabatlarga ularni to’g’ridan- to’g’ri, bevosita huquqiy tartibga solish orqali ta’sir ko’rsatish imkonini beradi Protsessual huquq – huquqlarni amalga oshirish, majburiyatlani bajarish va ijro etish tartibini belgilovchi normalar

MODDIY VA PROTSESSUAL HUQUQ Moddiy huquq Protsessual huquq Moddiy-protsessual huquq (konstitutsiyaviy, ma’muriy, moliya, mehnat, soliq, bojxona, saylov, vakillik huquqiDa’vo qo’zg’atish muddatining o’tishi – roman-german huquq tizimida moddiy huquqqa, anglo- sakson huquqiy tizimida esa protsessual huquqqa kiradi

HUQUQ TIZIMINI XUSUSIY VA OMMAVIY HUQUQQA AJRATISH Ommaviy huquq – bu umumiy ommaviy va davlat manfaatlarini muhofaza qilishga qaratilgan huquq sohalaridir (jus publicum) (imperativ normalar) Xususiy huquq – bu alohida shaxslar (jismoniy va yuridik shaxslar) ehtiyojini qondirish va manfaatini himoya qilishga qaratilgan huquq sohalari (jus privatum) (dispozitiv normalar)

O’ZBEKISTON HUQUQ TIZIMINING ASOSIY SOHALARI TAVSIFI Konstitutsiyaviy huquq, moliya huquqi, ma’muriy huquq, yer huquqi, qishloq xo’jaligi huquqi, mehnat huquqi, fuqarolik huquqi, oila huquqi, jinoyat huquqi, jinoyat-ijroiya huquqi, jinoyat-protsessual huquqi, fuqarolik protsessual huquqi, iqtisodiy-protsessual huquq, xalqaro huquq

HUQUQ TIZIMI VA QONUNCHILIK TIZIMI Huquq tizimi – huquqning mohiyatini, mazmunini ifodalaydi Qonunchilik tizimi – huquqning bayon etilish shaklini ifodalaydi

HUQUQ TIZIMI VA QONUNCHILIK TIZIMI Huquq tizimi va qonunchilik tizimining o’zaro nisbati: Huquq tizimi ham, qonunchilik tizimi ham bitta fenomen, ya’ni huquqni ifodalaydi, biri ichki, ikkinchisi esa tashqi tomondan Huquq tizimi va qonunchilik tizimi shakl va mazmun jihatdan o’zaro bog’liq Huquq tizimi qonunchilikni tizimlashtirishda asos bo’lishi Huquq tizimi va qonunchilik tizimi har qanday demokratik davlat huquqiy tizimining mazmun-mohiyatini ifoda etadi Huquq tizimi va qonunchilik tizimining o’zaro aloqadorligi ijtimoiy munosabatlar tizimini huquqiy tartibga solishning yanada sifatli hamda samarali amalga oshirilishiga xizmat qiladi

HUQUQ TIZIMI VA QONUNCHILIK TIZIMI Qonunchilik – bu davlat hokimiyati organi tomonidan qonunlar chiqarishga qaratilgan o’z funksiyasini amalga oshirish usuli Qonunchilik – bu mamlakatda amal qiluvchi normativ-huquqiy hujjatlar yig’indisi

QONUNCHILIKNI TIZIMLASHTIRISH TUSHUNCHASI VA TURLARI Normativ-huquqiy hujjatlar (qonunchilik)ni tizimlashtirish ularni tartibga solish va takomillashtirish bo’yicha amalga oshiriladigan faoliyat bo’lib, u mazkur hujjatlarni belgilangan va o’zaro ichki bog’langan tizim holiga keltirishni anglatadi Kodifikatsiya Inkorporatsiya Konsolidatsiya

QONUNCHILIKNI TIZIMLASHTIRISH TUSHUNCHASI VA TURLARI NHH larni tizimlashtirish quyidagi maqsadlar amalga oshiriladi: Qonunchilikni rivojlantirish va yanada takomillashtirish NHH larni to’g’ri anglash va qo’llash Zarur bo’lgan NHH (norma)ni topishni yengillashtirish Joriy qonunchilikdagi ziddiyatlar, noaniqliklar, takrorlanishlar, bo’shliqlarni bartaraf etish Huquqiy munosabat subyektlarining huquqiy ong va madaniyatini shakllantirish va boshqalar

QONUNCHILIKNI TIZIMLASHTIRISH TUSHUNCHASI VA TURLARI Kodifikatsiyalash – davlat huquq ijodkorligi organlarining yangi, yig’ma, tartibga solingan normativ- huquqiy hujjatni yaratish bo’yicha faoliyati, bu NHH larni ularning mazmuniga o’zgartirish kiritish orqali mantiqiy asosda yagona hujjatga tizimlashtirish Kodifikatsiyalar belgilari: vakolatli huquq ijodkorligi, yangi normativ-huquqiy hujjat yaratilishi Yig’ma hujjat hisoblanishi, ijtimoiy munosabatlarning muayyan sohasida amal qiluvchi hujjatlar orasida asosiysi hisoblanishi Ijtimoiy munosabatlarni uzoq vaqt davomida tartibga solishga mo’ljallanganligi

QONUNCHILIKNI TIZIMLASHTIRISH TUSHUNCHASI VA TURLARI Kodifikatsiyalanga n hujjatlar mazmuniga ko’ra: Qonun asoslari – bu huquqning muayyan sohasi yoxud davlat boshqaruvi muayyan doirasining muhim qoidalarini belgilab beruvchi normativ- huquqiy hujjatdir (federatsiya va ittifoq davlatlari) Kodeks – ijtimoiy hayotning asosiy sohalarida amal qiluvchi hamda huquqiy tizimning tartibliligini talab etuvchi kodifikatsiyalashgan hujjatlarning eng keng tarqalgan turi Ustav, nizom – bular nafaqat qonun, balki boshqa huquq ijodkorligi organlari tomonidan ham chiqariladigan maxsus amal qiluvchi kodifikatsiyalangan hujjatlar

QONUNCHILIKNI TIZIMLASHTIRISH TUSHUNCHASI VA TURLARI Inkorporatsiya – amaldagi normativ- huquqiy hujjatlarning mazmunini o’zgartirmay, muayyan tartibga, to’plamga, majmuaga jamlashni bildiradi Xronologik inkorporatsiya Tizimli (alifbo, mavzu) inkorporatsiya

QONUNCHILIKNI TIZIMLASHTIRISH TUSHUNCHASI VA TURLARI Rasmiy inkorporatsiya – NHH ni chiqargan organ tomonidan to’plam va majmua shaklida tizimlashtirish Norasmiy – maxsus vakolati bo’lmagan idora va tashkilotlar tomonidan amalga oshirilishi Ofitsioz – NHH larni tizimlashtirish vakolatiga ega bo’lgan idoralar tomonidan umumlashtirilishi va to’plam yoki majmua qilib chiqarilishi (Adliya vazirligi)

QONUNCHILIKNI TIZIMLASHTIRISH TUSHUNCHASI VA TURLARI Konsolidatsiya – bu tizimlashtirishning shunday shaklidirki, bunda NHH larning mazmuniga o’zgartirishlar kiritilmaydi, lekin bu hujjatlar mustaqil yuridik akt sifatida o’zining kuchini yo’qotadi Oraliq shakl Bir turdagi ijtimoiy munosabatlarni tartibga soladigan turli xil yuridik kuchga ega bo’lgan NHH lar umumlashtiriladi va shu asosda keraksiz takrorlanish hamda ziddiyatlar bartaraf etiladi

E’TIBORINGIZ UCHUN TASHAKKUR !!!

O'xshashlar

Huquq tizimi

Huquq ustunligi va huquqiy tartibot

Xalqaro huquq tushunchasi, predmeti hamda xalqaro huquq tizimi

Xalqaro huquq fanining predmeti, metodi va tizimi

Huquqiy ong va huquqiy madaniyat