Sharq hujjatchiligi - Huquqshunoslik - Slaydlar

Sharq hujjatchiligi

Yuklangan vaqt:

14.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

104.9208984375 KB

Ko'chirib olish

Sharq hujjatchiligi

 SHARQ HUJJATCHILINING SHAKLLANISHI VA TAKOMILLASHISHI  TURKIY XALQLARDA HUJJAT TUZISH QOIDALARI  X-XIX ASRLARDA KENG ISTE`MOLDA BO`LGAN HUJJAT TURLARI Reja:

Kalit So`zlar TURKIY XALQLAR VAQFNOMA VASIQA ARZNOMA FARMON TAMG`A PATTA SULH MIRZO BITIM

O'ZBEK TILINING IZOHLI LUG`ATIDA “HUJJAT” SO`ZIGA QUYIDAGICHA IZOH BERILADI. “HUJJAT” ARABCHA SO`Z BO`LIB,QAYD QILISH,TASDIQLASH MA`NOSINI BILDIRADI. 1.SHARQ HUJJATCHILIGINING SHAKLLANISHI VA TAKOMILLASHISHI Shuningdek, u ijtimoiy tarixiy ahamiyatga ega bolgan yozuv va suratlar, asar yoki adabiyot ma’nosini ham ifodalaydi. O‘tmishdagi hujjatlar aslida yaqindagina vujudga kelmagan. U qadim davrlarga borib taqaladi. Turkiy xalqlarda ham hujjat tuzish qadimdan mavjud bo'lgan. X- asr va undan oldingi davrlarga oid turli hujjat namunalari bizgacha yetib kelgan. Hatto M.Qoshg'ariyning “Devonu lug‘otit turk” asarida “ Bushug‘” so‘zi uchraydi.

SHARQ HUJJATCHILIGINING SHAKLLANISHI VA TAKOMILLASHISHI U elchiga qaytib ketish uchun beriladigan ijozat qog'ozi, shuningdek, elchilarga beriladigan sovg‘a ma’nolarini bildiradi.Yusuf Xos Hojibning “Qutadg‘u bilik” asarida yorliq va noma ma’nosi o'rnida “bildargulik” so‘zi ishlatilgan.Hozirgi kunda faol qo‘llanishga o'tgan “bildirishnoma”, “bildirish” shu so'zdan olingan.Sho'rolar davrida bu so‘z “raport” deb yuritilardi.

2.TURKIY XALQLARDA HUJJAT TUZISH QOIDALARI Turkiy tillar mutaxassisi S.E.Malov “Памятники древнетюркской письменности” (М-Л, 1951) asarida qadimgi turkiy yozuvida XIII asrlarda bitilgan qadimgi hujjat (shikoyat, oldi- sotdi, ijaraga qo'yish, tilxat) namunalarini keltiradi.

TURKIY XALQLARDA HUJJAT TUZISH QOIDALARI Samoniylar davlatidagi soliq xillari va ularni yig'ish yo'li, hajmi, Sharq mamlakatlarining hududlarida ishlatilgan og‘rilik hamda o'lchov birliklarini keltiradi . X asr olimi Abu Abdulloh al-Xorazmiy “Ilmlar kaliti” asarining “arab” ilmlari qismida ish yuritish daftarlarini sharhlab,

TURKIY XALQLARDA HUJJAT TURISH QOIDALARI Askarlar ro'yxati, beriladigan maosh, kiyim-kechak shakllarini keltiradi. Markaziy Osiyoda keng tarqalgan o'lchov birliklari haqida ma’lumot beradi. Ular boshqa manbalarda hozir uchramaydi.

3.X-XIX ASRLARDA KENG ISTE`MOLDA BO`LGAN HUJJ ATLAR TURLARI “ Eski uyg‘ur yozuvi” (Q.Sodiqov), «Древний Хорезм» (С.П.Толстой), «Ганчи, ганчибоши в Кокандском ханстве» (А.Л.Тротская) kabi manb alarning ahamiyati katta. Ma’lum bo'lishicha, X-XIX asrlarda farmon, yorliq, noma, bitim, arznoma, qarznoma, vasiqa, vaqfnoma, tilxat ka bilar keng iste'molda bo'lgan. Hozirgi kunda vaqfnoma, vasiqa, noma, arz noma kabi hujjatlar tilimizda ishlatilmaydi. Manba sifatida "Boburnoma" asarining o'z o‘rni bor, chunki unda farmon, mirzo, sulh, tamg'a hatto ariz a o'rnida “arzadosh” qo'llanilgan. Shuni qayd qilish mumkinki, hozirgi ku nda tilimizda tor ma’noga ega bo'lgan "patta" so'zi XlX-asrda Qo'qon xo nligida keng ishlatilgani ma’lum.

X-XIX ASRLARDA KENG ISTE`MOLDA BO`LGAN HUJJATLAR TURLARI Dunyoning har bir mamlakatida qadimdan rasmiy ish qog'ozlari qo'llanilib kelgan. Masalan: eramizdan avval bo'lgan Bobil (Vavilion) davlatining 1792 - 1950 - yillar podshoxi Xammurapining buyrug'i bilan tayyorlangan qonunlar majmuasi mavjudligi haqida amerikalik sharqshunos Edvard Kira “Они писали на глине” (1984-у) asarida ma’lumot beradi. Qonun majmuasi 247 moddadan iborat bo'lib, u basalt ustuniga qadimgi mixxat bilan yozilgan.Qonunda yerga egalik, savdo- sotiq, iqtisodiy-ijtimoiy munosabatlar aks etgan. Bobil hozirgi Iroqning janubiga to‘g‘ri keladi.

X-XIX ASRLARDA KENG ISTE`MOLDA BO`LGAN HUJJATLAR TURLARI Nihoyat, 1989-yili O'zbekiston Respublikasining “Davlat tili to'g'risida” qonuni qabul qilindi. Qonunga muvofiq 8 yil mobaynida barcha rasmiy hujjatlar o'zbek tilida yozilishi kerak edi. 1995-yil 21-dekabrda qonunning yangi tahrir qilingan variantida o'zgartirish va qo'shimchalar o'z ifodasini topdi.

X-XIX ASRLARDA KENG ISTE`MOLDA BO`LGAN HUJ JATLAR TURLARI Qonunning 8-19-moddalarida ish yuritish o'zbek tilida, shuningdek, ish qog'ozlari rus hamda boshqa tillarda tuzish va qabul qilish mumkinligi ko'rsatib o‘tilgan. Bu respublikada milliy munosabatlarning barqarorligini ta'minlash bilan bog'liq edi. 1995-yil 24-avgust 339-son qarori bilan Vazirlar Mahkamasi o'zbek tilining lotin imlosiga asoslangan yangi alifbo qoidalarini tasdiqladi. Ish qog'ozlari yangi alifboda qoidalarga rioya qilingan holda yoziladigan bo'ldi.

1 . Turkiy xalqlarda hujjat tuzish qoidalari nimalardan iborat bo'lgan ? 2. X-XIX asrlarda qaysi hujjatlar turlari keng iste'molda bo'lgan ? Mavzuni mustahkamlash uchun savollar: Topshiriq: 1.Konseptual jadval asosida olimlar tomonidan yaratilgan ilmiy asarlarga baho bering.

ADABIYOTLAR Asosiy adabiyotlar: 1. Abdurahmonova M., Fattoxova D., Xalmuxammedova U., Inogamova N., Egamberdiyeva N. O‘zbek t ili (o‘quv qo‘llanma). – Toshkent: Mumtoz so‘z, 2018. 2. Aminov M., Madvaliyev A., Mahkamov N., Mahmudov N. Ish yuritish (amaliy qo‘llanma). – Toshken t: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2017.– 456 b. Qo‘shimcha adabiyotlar: 1. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2019-yil 21-oktyabrdagi “ O‘ZBEK TILINING DAVLAT TILI SI FATIDAGI NUFUZI VA MAVQEINI TUBDAN OSHIRISH CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA ”gi PQ-5850 – son qarori. 2. O‘zbek tilining izohli lug‘ati (5 jildli). – Toshkent: O‘zbekiston milliy ensiklopediyasi, 2005–2008.

O'xshashlar

Sharq mutafakkirlarining ijtimoiy adolat va himoya haqidagi g`oyalari

O‘rta asrlarda sharq mamlakatlari davlati va huquqining rivojlanish xususiyatlari

Sharqona demokratiya va ana'analar tasdiqlansinmi

O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi va qonunchiligida jamiyat, davlat, inson huquqiy munosabatlarini ta’minlovchi ma’naviy tamoyillar

Shaxs erkinlik va demokratiya