Oldi-sotti shartnomasi - Huquqshunoslik - Slaydlar

Oldi-sotti shartnomasi

Yuklangan vaqt:

04.03.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

758.5126953125 KB

Ko'chirib olish

Oldi-sotti shartnomasi

Oldi-sotti shartnomasi  Oldi-sotti sartnomasi bo’yicha bir taraf (sotuvchi) tovarni boshqa taraf (sotib oluvchi) ga mulk qilib topshirish majburiyatini, sotib oluvchi esa bu tovarni qabul qilish va uning uchun belgilangan pul summasini to’lash majburiyatini oladi. Qonun hujjatlarida belgilangan tartibda davlat ro’yxatidan o’tkazilishi lozim bo’lgan avtomototransport vositalarining oldi-sotti shartnomasi notarial tasdiqlangan bo’lishi kerak, O’zbekiston Respublikasi Hukumati tomonidan belgilangan hollar bundan mustosno O’z.R 07.12.2001 y. 320-II son)  Agar qonunda qimmatli qog’ozlar va valyuta qimmatliklarining oldi-sottisiga doir maxsus qoidalar belgilangan bo’lmasa ularni oldi-sotishga nisbatan ushbu paragrafdagi qoidalar qo’llaniladi.

 Oldi sotti shartnomasi bo’yicha mol-mulkni sotib oluvchida mulk huquqi, agar qonun hujjatlari yoki shartnomada boshqacha tartib nazarda tutilgan bo’lmasa ashyo topshirilgan paytdan boshlab yuzaga keladi.  Agar mol-mulkni boshqa shaxsga berish haqidagi shartnoma davlat ro’yxatidan o’tkazilishi yoki notarial tasdiqlanishi kerak bo’lsa, mol-mulkni oluvchida mulk huquqi shartnoma ro’yxatdan o’tkazilgan yoki tasdiqlangan paytdan boshlab, shartnomani ham notarial tasdiqlash ham davlat ro’yxatidan o’tkazish zarur bo’lsa-ro’yxatdan o’tkazilgan paytdan boshlab vujudga keladi.

• Oldi sotti shartnomasi-ikki taraflama shartnoma hisoblanadi, sotuvchi va sotib oluvchi. Oldi sotti shartnomasidagi taraf tushunchasini uning ishtirokchilari tushunchasi bilan ayniylashtirish yaramaydi. Oldi sotti shartnomasida ishtirokchilar soni taraflar sonidan ko’piroq bo’lishi mumkin. Masalan: uch fuqaro birgalashib yashash uchun bitta uyni sotib olgan holda , ularning har biri oldi sotti shartnomasining bir tarafi-sotib oluvchi tarafidagi ishtirokchisi hisoblanadi.

 Oldi-sotti shartnomasi konsensual shartnomalar guruhiga kiradi. Real shartnomadan farqli o’laroq, oldi-sotti shartnomasini tuzish uchun taraflar kelishuvining o’zi kifoya qiladi. Konsensual shartnomalar huquq va majburiyatlar taraflarning kelishuvlari asosida qonun talab qilgan shaklda rasmiylashtirilgan zahoti tuzilgan hisoblanadi. Masalan: oldi sotti, mahsulot yetkazib berish, pudrat, mulkni ijaraga berish.  Real shartnomalar-taraflar o’z aro kelishgan va ashyo yoki pul topshirilgan paytdan vujudga keladi. Masalan: qarz, omonot, hadya.

Agar qonunda qimmatli qog’ozlar va valyuta qimmatliklarining oldi-sottisiga doir maxsus qoidalar belgilangan bo’lmasa, ularni olish sotishga nisbatan umumiy qoidalar qo’llaniladi. Qimmatli qog’ozlar sohasidagi munosabatlarni tartibga solish “Qimmatli qog’ozlar bozori ” tog’risidagi 2008 yil 22 iyun Qonuni, “Birjalar va birja faoliyati tog’risidagi ” 2001 yil 29 avgust Qonuni, shuningdek normativ hujjatlar, Prezident farmonlari, Vazirlar Mahkamasi Qarorlari va hokazolar bilan tartibga solinadi. Qimmatli qog’ozlar jumlasiga quyidagilar kiradi: obligaciyalar, veksellar, cheklar, depozit va jamg’arma sertifikatlari, akciyalar, konosementlar kiradi. Valyuta qimmatliklari oldi sotdisi vakolatli davlat organlari tomonidan belgilangan tartibda amalga oshiriladi.

* Shartnoma, agar qonunda boshqacha xol belgilangan bo’lmasa yoki u tovarning xususiyatidan kelib chiqmasa, shartnomani tuzish paytida sotuvchida mavjud bo’lgan tovarni shuningdek kelajakda sotuvchi yaratadigan yoki oladigan tovarni olish sotish haqida tuzilishi mumkin. * Agar shartnoma tovarning nomi va miqdorini aniqlash imkonini bersa, tovar to’g’risidagi oldi sotdi shartnomasining sharti kelishilgan hisoblanadi. * Demak bunda birinchi holda shartnoma predmeti bo’lgan tovar sotuvchida naqd, real holatda mavjud bo’ladi yoki kelgusida u tomonidan yaratiladi. Yoki sotuvchi ushbu tovarlarni kelgusida uchinchi shaxslardan oladi (odatda ulgurji va chakana savdo tashkilotlari naqd bo’lmagan tovarlar bo’yicha shartnoma tuzishlari uchrab turadi)

 Sotuvchining majburiyatlari:  Sotuvchi sotib oluvchiga oldi sotdi shartnomasida nazarda tutilgan tovarni topshirishi shart.  Agar oldi sotdi shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo’lmasa, sotuvchi sotib oluvchiga ashyoni berish bilan bir vaqtda unga mansub ashyoni shuningdek qonun hujjatlarida yoki shartnomada nazarda tutilgan ashyoga aloqador hujjatlar (texnik pasporti, sertifikati v.h.k) ni topshirishi shart.

Tovarni topshirish majburiyatini bajarish muddati: Sotuvchining tovarni sotib oluvchiga topshirish majburiyatini bajarish muddati oldi sotdi shartnomasida belgilanadi, agar shartnoma bu muddatni aniqlash imkonini bermasa, ushbu kodeksning 242-moddasida nazarda tutilgan qoidalarga muvofiq aniqlanadi. Belgilangan muddat buzilgan taqdirda sotib oluvchida shartnomaning bajarilishiga qiziqish yoqolishi shartnomadan aniq bilinib tursa, oldi sotdi shartnomasi uni qatiy belgilangan muddatda bajarish sharti bilan tuzilgan hisoblanadi. Sotuvchi bunday shartnomani unda belgilangan muddatdan oldin yoki keyin keyin sotib oluvchining roziligisiz bajarishga haqli emas.

• Majburiyatni qatiy belgilangan muddatda bajarish sharti shartnomada mavjud bo’lmagan hollarda oldi sotdi shartnomasi tovarni shartnomaning tovarni topshirish muddati to’g’risidagi shartida belgilangan davr muddatida tovarni tuzish sharti bilan tuzilgan hisoblanadi.Binobarin sotuvchida mazkur majburiyatni shartnomada belgilangan davrning istalgan muddatida bajarish imkoniyati paydo boladi.

• Sotuvchining tovarni topshirish majburiyatini bajarish payti: • Majburiyatni bajarish paytiga doir maxsus shartlar shartnomada mavjud bo’lmasa, sotuvchining sotib oluvchiga tovarni topshirish vazifasi, quyidagi paytlarda bajarilgan hisoblanadi. • Agar shartnomada sotuvchining tovarni yetkazib berish majburiyati nazarda tutilgan bo’lsa, tovarni sotib oluvchiga yoki u ko’rsatgan shaxsga topshirish payti sotuvchining majburiyatni bajarish payti hisoblanadi. • Agar shartnomada tovarni sotib oluvchiga tovar turgan yerda berish nazarda turilgan bo’lsa, tovar sotib oluvchi yoki u ko’rsatgan shaxs ixtiyoriga topshirilgan payt sotuvchining tovarni topshirish majburiyatini bajarish payti hisoblanadi.

• Sotuvchining sotilgan mol-mulkni saqlash majburiyati: • Mulk huquqi yoki boshqa ashyoviy huquq mol-mulkni topshirishdan oldin sotib oluvchiga o’tgan holda, sotuvchi mol-mulkning sifati yomonlashishiga yo’l qo’ymay, uni topshurginga qadar saqlashi shart. Bundan sotib oluvchining sotuvchi sotilgan tovar topshirilgunga qadar uni saqlab turish va asrash uchun qilgan xarajatlarini qoplash majburiyati kelip chiqadi.

• Tovarning tasodifan nobud bo’lishi yoki tasodifan shikastlanishi xavfining o’tishi: • Agar oldi sotdi shartnomasida boshqacha tartib nazarda tutilgan bo’lmasa, tovarning tasodifan nobud bo’lishi yoki tasodifan shikastlanishi xavfi sotuvchi tovarni sotib oluvchiga topshirish bo’yicha o’z majburiyatini qonun yoki shartnomaga muvofiq bajargan deb xisoblangan paytdan boshlab sotib oluvchiga o’tadi. • Agar taraflar kelishuvida boshqacha kelishuv nazarda tutilgan bo’lmasa, yo’lda bo’lgan paytida sotilgan tovarning tasodifan nobud bo’lishi yoki tasodifan shikastlanishi shartnoma tuzilgan paytdan boshlab sotib oluvchiga o’tadi. Tovarlarning xalqaro oldi-sotdi shartnomalarida bu masala INKOTERMS qoidalari bilan tartibga solinishi mumkin.

• Sotuvchining tovarni uchinchi shaxslar huquqlaridan ozod holda topshirish majburiyati: • Sotuvchi tovarni sotib oluvchiga uchinchi shaxslarning har qanday huquqlaridan ozod holda topshirishi shart, sotib oluvchi uchinchi shaxslarning huquqlari bo’lgan tovarni qabul qilishga rozilik bergan hollar bundan mustosno. Bu qoidani bajarmaslik sotib oluvchiga xarid narxini kamaytirishni yoki oldi sotdi shartnomasini bekor qilishni va ko’rilgan zararni qoplashni talab qilish huquqini beradi.

• Tovarni olib qo’yish to’g’risida davo qilingan taqdirda sotib oluvchi va sotuvchining majburiyatlari: • Uchinchi shaxs sotib oluvchidan tovarni qaytarishni sud orqali talab qiloyatgan payt nazarda tutiladi. Bu holda sotib oluvchi sotuvchini sudda nizoni ko’rishda ishtirok etishga jalb qilishi shart. Agar sotuvchi ishda qatnashganida sotilgan tovar sotib oluvchidan olib qo’yilishining oldini olgan bo’lishi mumkinligini isbotlab bersa, sotib oluvchining sotuvchini ishda qatnashishga jalb qilmasligi, sotuvchini sotib olingan tovar olib qo’yilganligi tufayli vujudga kelgan zararni qoplash huquqidan maxrum qilishi mumkin.

• Сотиб олувчидан товар олиб қўйилган тақдирда сотувчининг жавобгарлиги: • Олди-сотди шартномаси бажарилгунга қадар вужудга келган асослар бўйича учинчи шахслар сотиб олувчидан товарни олиб қўйган ҳолларда сотувчи сотиб олувчига у кўрган зарарни қоплаши лозим, сотиб олувчи бундай асосларнинг мавжудлигини билган ёки билиши лозим бўлган ҳоллар бундан мустасно. Олинган товар учинчи шахслар томонидан сотиб олувчидан талаб қилиб олинадиган ҳолларда тарафларнинг сотувчини жавобгарликдан озод қилиш ёки унинг жавобгарлигини чеклаш тўғрисидаги келишуви ҳақиқий эмас.

• Сотувчи товарни топширишдан бош тортишининг оқибатлари: • Сотувчи товарни топширишдан бош тортган тақдирда, сотиб олувчи олди-сотди шартномаси бўйича мажбуриятни бажаришдан бир тарафлама тартибда бош тортишга ҳақли. Бу ҳолда сотиб олувчининг шартномани бажаришдан бош тортиши шартномадан воз кечилиши натижасида унга етказилган зарарни қоплашни талаб қилиш ҳуқуқидан уни маҳрум этмайди. Сотиб олувчи топширилган товарни қабул қилишдан бош тортганида, сотувчи у тўлаган пул суммасини қайтариш муддатини кечиктириб юбориши ФКнинг 337-моддасига мувофиқ, сотувчининг сотиб олувчи олдида жавобгарлигига асос бўлади. • Агар қарздор ижрони кечиктириб юборганлиги туфайли кредитор учун унинг аҳамияти қолмаган бўлса, у ижрони қабул қилишдан бош тортиши ва зарарни тўлашни талаб қилиши мумкин

• Товарга мансуб ашёларни ва ҳужжатларни топшириш мажбуриятини бажармаслик оқибатлари: • Агар сотувчи қонун ҳужжатларига ёки олди-сотди шартномасига мувофиқ топшириши шарт бўлган (ушбу Кодекс 388- моддасининг иккинчи қисми) товарга мансуб ашёлар ёки ҳужжатларни сотиб олувчига топширмаса ёки топширишдан бош тортса, сотиб олувчи уларни топшириш учун унга оқилона муддат тайинлашга ҳақли. Товарг мансуб ашёлар ёки ҳужжатлар сотувчи томонидан кўрсатилган муддатда топширилмаса, агар олди-сотди шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, сотиб олувчи товардан воз кечишга ҳақли. • Шунингдек сотиб олувчи ушбу моддада назарда тутилган мажбуриятларни сотувчи бажармагани туфайли ўзига етказилган, шу жумладан, шартнома бекор қилиниши натижасида келиб чиққан зарарларни қоплашни талаб қилишга ҳақли.

• Товарнинг миқдори: • Сотиб олувчига топширилиши лозим бўлган товарнинг миқдори олди- сотди шартномасида тегишли ўлчов бирликларида ёки пулда назарда тутилади. Товарнинг миқдори тўғрисидаги шарт шартномада уни аниқлаш тартибини белгилаш йўли билан келишилиши мумкин. Агар олди-сотди шартномаси топширилиши лозим бўлган товар миқдорини аниқлаш имконини бермаса, шартнома тузилмаган ҳисобланади. • Маълумки, товарнинг номи ва миқдори олди-сотди шартномасининг тарафлар томонидан келишилиши мажбурий бўлган муҳим шартларига киради (ФКнинг 387-моддасига шарҳ). Товар миқдори асл ҳолида қайд этилган миқдорда, товар хоссаларига қараб турли ўлчов бирлик ларида (доналаб, метрда, граммда, ваттда ёки бошқа ўлчов бирликларида), пулда (маълум пул суммасига нисбатан товар миқдори) ёки товар миқдорини белгилаш тартибини келишиш йўли билан белгиланиши мумкин (масалан, келаси йил ҳосили, ҳисоблагич кўрсаткичига асосан аниқланадиган иссиқлик энергияси ёки электроэнергия миқдори шартнома нарсаси бўлиши мумкин).

• Шартноманинг товар миқдори тўғрисидаги шартларини бузиш оқибатлари: • Сотувчи олди-сотди шартномаси шартларини бузиб, сотиб олувчига шартномада белгиланган миқдордан кам товар топширган бўлса, сотиб олувчи, агар шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, ё товарнинг етишмаётган миқдорини топширишни талаб қилишга, ё топширилган товардан ва унинг ҳақини тўлашдан бош тортишга, борди-ю унинг ҳақи тўланган бўлса, тўланган пул суммасини қайтариб беришни талаб қилишга ҳақли. Сотувчи сотиб олувчига олди-сотди шартномасида кўрсатилганидан ортиқ миқдорда товар берган тақдирда, сотиб олувчи бу ҳақда ушбу Кодекс 416-моддасининг биринчи қисмида назарда тутилган тартибда сотувчига маълум қилиши лозим. Агар сотиб олувчидан хабар олганидан сўнг сотувчи оқилона муддатда тегишли товарни тасарруф қилмаса, шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, сотиб олувчи товарнинг ҳаммасини қабул қилиш ҳуқуқига эга. Сотиб олувчи олди-сотди шартномасида кўрсатилганидан ортиқ миқдорда товар қабул қилиб олган тақдирда, агар тарафларнинг келишуви билан бошқа баҳо белгиланган бўлмаса, тегишли товар учун шартномада белгиланган баҳода ҳақ тўланади.

• сотиб олувчи 416-модданинг биринчи қисмида кўрсатилган мажбуриятни бажармаган тақдирда, сотувчи бу ҳол сотиб олувчининг талабларини қаноатлантириб бўлмайдиган қилиб қўйганини, масалан, худди шундай туркумдаги товарларни сотилиб кетгани ёки сотувчи олди-сотди шартномаси шартлари бузилгани ҳақида ўз вақтида хабардор қилинганида сарфлаши мумкин бўлган маблағларга нисбатан номутаносиб харажатларга олиб келишини исботласа, у сотиб олувчининг тегишли талабларини қондиришдан тўлиқ ёки қисман бош тортишга ҳақли.

• Сотиб олувчининг товарни қабул қилиш мажбурияти: • Сотиб олувчи ўзига сотувчи томонидан топширилган товарни қабул қилиб олиши шарт, у товарни алмаштириб беришни талаб қилиш ёки олди-сотди шартномасини бажаришни рад этишга ҳақли бўлган ҳоллар бундан мустасно. • Сотиб олувчи қонун ҳужжатлари ёки олди-сотди шартномасини бузган ҳолда товарни қабул қилмаса ёки қабул қилишдан бош тортса, сотувчи шартномани бажаришдан бош тортиш ва зарарни қоплашни талаб қилишга ҳақли. • Сотувчи ўзи бажариши лозим бўлган мажбуриятни бузгани, масалан, миқдор, сифат, ассортимент, идиш ва ўраш тўғрисидаги шартларни бузгани сотиб олувчига шартномани бажаришни рад этиш ёки шартнома шартларига мувофиқ бўлмаган товарни алмаштиришни талаб қилиш ҳуқуқини беради.

• сотиб олувчига одатда қўйиладиган талабларга мувофиқ тегишли товарни топшириш ва олишни таъминлаш учун ўзи томонидан зарур бўлган ҳаракатларни амалга ошириш мажбурияти юкланади. Масалан, шарт номада сотувчининг товарни етказиб бериш мажбурияти назарда тутилган бўлса, сотиб олувчи жўнатиш реквизитларини маълум қилиши, товар сотиб олувчига товар турган ерда берилиши лозим бўлса, сотувчи таклиф қилган товарни қабул қилиши ва олиб кетиши лозим.

• Товар ҳақини тўлаш: • Агар қонун ҳужжатлари ёки олди-сотди шартномасининг шартларидан товар баҳосини муайян муддатда тўлаш мажбурияти келиб чиқмаса, сотиб олувчи уни сотувчи ўзига товарни ёки ушбу товарни тасарруф қилиш ҳужжатларини берганидан сўнг кечиктирмасдан тўлаши лозим. Агар олди-сотди шартномасида товар ҳақини бўлиб-бўлиб тўлаш назарда тутилган бўлмаса, сотиб олувчи сотувчига топширилган товарнинг тўлиқ баҳоси миқдорида ҳақ тўлаши лозим. Агар сотиб олувчи олди-сотди шартномасига мувофиқ топширилган товар ҳақини ўз вақтида тўламаса, сотувчи товар ҳақини ва ўзганинг пул маблағларидан фойдаланганлик учун фоизлар тўлашни талаб қилишга ҳақли. Агар сотиб олувчи олди-сотди шартномасини бузган ҳолда товарни қабул қилиш ва ҳақини тўлашдан бош тортса, сотувчи ўз ихтиёрига кўра товар ҳақини тўлашни талаб қилиш ёки шартномани бажаришдан бош тортиш ҳуқуқига эга.Сотувчи олди-сотди шартномасига мувофиқ сотиб олувчига ҳақи тўланмаган товарлардан ташқари бошқа товарларни ҳам топшириши лозим бўлганида, агар қонун ҳужжатлари ёки шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, у ушбу товарларни топширишни аввал топширилган барча товарлар ҳақи батамом тўлангунга қадар тўхтатиб қўйишга ҳақли.

• Товар ҳақини олдиндан тўлаш: • Олдиндан тўланган суммани олган сотувчи товарни топшириш бўйича мажбуриятни бажармаган тақдирда сотиб олувчи ҳақи тўланган товарни топширишни ёки сотувчи топширмаган товар учун олдиндан тўланган суммани қайтариб беришни талаб қилишга ҳақли. • Сотиб олувчи ФКнинг 327-моддасига мувофиқ тўланган пул суммасини ғайриқонуний ушлаб қолганлик учун фоизлар ундириш ҳуқуқига ҳам эгадир. Бунда сотувчи товарни топшириши лозим бўлган кундан бошлаб товар сотиб олувчига топширилган ёки унга олдиндан тўлаган суммаси қайтариб берилган кунгача фоизлар тўланиши лозим.

• Товар ҳақини бўлиб-бўлиб тўлаш: • Товарни насияга сотиш шартномасида товар ҳақини бўлиб- бўлиб тўлаш назарда тутилиши мумкин. Ҳақини бўлиб-бўлиб тўлаш шарти билан товарни насияга сотиш шартномасида олди-сотди шартномасининг бошқа муҳим шартлари билан бир қаторда товар баҳоси, тўловларнинг тартиби, муддатлари ва миқдори кўрсатилган бўлса, бундай шартнома тузилган ҳисобланади. Сотиб олувчи ҳақини бўлиб- бўлиб тўлаш шарти билан сотилган ва ўзига топширилган товар учун навбатдаги тўловни шартномада белгиланган муддатда амалга оширмаса, сотувчи шартномани бажаришдан бош тортишга ва сотилган товарни қайтаришни талаб қилишга ҳақли, агар шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, сотиб олувчидан олинган тўловлар суммаси товар баҳосининг учдан икки қисмидан ортиқ бўлган ҳоллар бундан мустасно.

• Чакана олди-сотди шартномаси: • Чакана олди-сотди шартномасига мувофиқ тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланаётган сотувчи сотиб олувчига шахсий мақсадларда, рўзғорда ёки тадбиркорлик фаолияти билан боғлиқ бўлмаган бошқа мақсадларда фойдаланиладиган товарни топшириш мажбуриятини олади. Чакана олди-сотди шартномаси оммавий ҳисобланади. • Сотувчи томонида ҳар доим тижорат ташкилоти ёки тадбиркорлик фаолиятининг субъекти саналган жисмоний шахс иш кўради. Бошқа тараф — сотиб олувчи томонида фуқаролик ҳуқуқининг ҳар қандай субъекти, яъни тадбиркорлик фаолияти билан шуғулланувчи фуқарогина эмас, балки юридик шахслар, шу жумладан тижоратчи бўлмаган ташкилотлар ва якка тадбиркорлар ҳам (агар улар товарни ундан шахсий мақсадларда фойдаланиш учун сотиб олсалар) иш кўришлари мумкин.

• Амалда товарлар билан ҳам улгуржи, ҳам чакана савдо қилишни амалга оширувчи кўп сонли савдо ташкилотлари, шунингдек ўз маҳсулотларини чакана савдо ташкилотларига етказиб беришни амалга оширадиган ишлаб чиқарувчи- корхоналар мавжуд. Чакана савдо корхоналари улгуржи ташкилотлар билан уларнинг жойлашган еридан қатъи назар ихтиёрийлик принципига мувофиқ шерикчилик асосида шартномалар тузиш ҳуқуқига эга.

• Товарнинг оммавий офертаси: • Чакана олди-сотди шартномасининг барча муҳим шартларини ўз ичига олган ҳолда товар рекламаси, каталоглар, шунингдек товарнинг номуайян шахслар доирасига қаратилган бошқа таърифлари орқали товар таклиф қилиш оммавий оферта деб ҳисобланади. Товарларни кўргазмага қўйиш, уларнинг намуналарини намойиш қилиш ёки савдо бўлаётган жойда сотилаётган товарлар ҳақида маълумотлар (таърифлар, каталоглар, фотосуратлар ва ҳоказолар) бериш, сотувчи тегишли товарлар сотишга мўлжалланмаганлигини аниқ белгилаган ҳоллардан ташқари, нархи ва олди-сотди шартномасининг бошқа муҳим шартлари кўрсатилган- кўрсатилмаганидан қатъи назар, оммавий оферта деб ҳисобланади.

• Товарларни пештахтага, кўргазмага қўйиш, уларнинг намуналарини намойиш қилиш ёки савдо бўлаётган жойда сотилаётган товарлар ҳақида маълумотлар бериш, нархи ва олди-сотди шартномасининг бошқа муҳим шартлари кўрсатилган-кўрсатилмаганидан қатъи назар, оммавий оферта деб ҳисобланади.

• Товарнинг сотиб олувчи томонидан белгиланган муддатда қабул қилиниши шарти билан сотиш: • Агар чакана олди-сотди шартномасида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса, шартномада белгиланган муддатда сотиб олувчининг товарни қабул қилиш учун келмаслиги ёки бошқа зарур ҳаракатларни амалга оширмаслигини сотувчи сотиб олувчининг шартномани бажаришдан бош тортиши деб қаралиши мумкин.

• Товарни намуна бўйича сотиш: • Товарни намуна бўйича сотиш олди-сотди шартномасининг турларидан бири ҳисобланади. У сотиб олувчи ўзига тақдим этилган намунага ўхшаш товарни харид қилиши билан тавсифланади. Белгиланган қоидаларга мувофиқ, истеъмолчининг товар билан кўздан кечириш орқали танишиш имкониятидан ташқари, сотувчи ҳар бир намунани ишлаб чиқарувчининг номи, товарнинг техник параметрлари ва бошқа истеъмол хоссалари кўрсатилган аннотация билан таъминлаши шарт.

• Автоматдан фойдаланган ҳолда товар сотиш: • Товар автоматдан фойдаланиб сотиладиган ҳолларда автомат эгаси сотувчининг номи (фирма номи), у жойлашган манзил, иш тартиби, шунингдек сотиб олувчи товарни олиш учун амалга ошириши зарур бўлган ҳаракатлар тўғрисидаги маълумотларни автоматга жойлаштириш ёки бошқача усулда сотиб олувчига тақдим қилиш йўли билан унга товар сотувчи тўғрисидаги ахборотни етказиши лозим. Агар сотиб олувчига ҳақи тўланган товар топширилмаса, сотувчи сотиб олувчига товар зудлик билан топширилишини ёки у тўлаган сумма қайтариб берилишини таъминлаши шарт.

• Товарни сотиб олувчига етказиб бериш шарти билан сотиш: • Чакана олди-сотди шартномаси товарни сотиб олувчига етказиб бериш шарти билан тузилган ҳолларда сотувчи шартномада белги- ланган муддатда товарни сотиб олувчи кўрсатган жойга, агар сотиболувчи товарни етказиб бериш жойини кўрсатмаган бўлса, сотиб олувчи фуқаро истиқомат қиладиган ёки юридик шахс жойлашган манзилга етказиб бериши лозим. Агар қонун ҳужжатларида, шартномада бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса ёки у мажбуриятнинг моҳиятидан келиб чиқмаса, товар сотиб олувчига, у бўлмаганда эса — шартнома тузилганидан ёхуд товарни етказиб бериш расмийлаштирилганидан гувоҳлик берадиган квитанция ёки бошқа ҳужжатни тақдим қилган ҳар қандай шахсга топширилган пайтдан бошлаб чакана олди-сотди шартномаси сотувчи томонидан бажарилган ҳисобланади. • Чакана олди-сотди шартномасида товарни сотиб олувчига топшириш учун етказиб бериш вақти белгиланмаган ҳолларда товар сотиб олувчидан талаб тушганидан кейин оқилона муддатда етказиб берилиши лозим.

• Товар баҳоси ва унинг ҳақини тўлаш: • Агар қонун ҳужжатларида бошқача тартиб назарда тутилган бўлмаса ёки у мажбуриятнинг моҳиятидан келиб чиқмаса, сотиб олувчи товар ҳақини чакана олди-сотди шартномаси тузилган пайтда сотувчи томонидан эълон қилинган баҳода тўлаши лозим. • Товарларни насияга чакана олиш-сотиш ҳақида тузилган, шу жумладан сотиб олувчининг товарлар ҳақини бўлиб- бўлиб тўлаши шарти билан тузилган шартномаларга нисбатан ушбу Кодекс 421-моддасининг тўртинчи ва бешинчи қисмларида назарда тутилган қоидалар қўлланмайди. Сотиб олувчи товар ҳақини бўлиб-бўлиб тўлашнинг шартномада белгиланган даврида истаган вақтида товар ҳақини батамом тўлашга ҳақли.

• Тегишли сифатли товарни алмаштириш: • Сотиб олувчи ўзига ноозиқ-овқат товари топширилган пайтдан бошлаб ўн кун мобайнида, агар бундан узоқроқ муддат сотувчи томонидан эълон қилинмаган бўлса, харид қилинган тегишли сифатли товарни харид жойида ёки сотувчи эълон қилган бошқа жойларда ўлчами, шакли, ҳажми, андазаси, ранги, тўплами бошқача бўлган худди шундай товарга алмаштиришга ҳақли, бунда у нархларда фарқ бўлган тақдирда сотувчи билан зарур ҳисоб-китобни амалга оширади. Сотувчида алмаштириш учун зарур товар бўлмаганида сотиб олувчи харид қилинган товарни сотувчига қайтариб бериш ва унга тўланган пул суммасини олиш ҳуқуқига эга.

• Агар товардан фойдаланилмаган, унинг истеъмол хусусиятлари сақланган бўлса ва ушбу сотувчидан сотиб олинганининг исботи бўлса, сотиб олувчининг товарни алмаштириш ёки қайтариб олиш ҳақидаги талаби қаноатлантирилиши лозим.

• Товарни алмаштирганда, харид нархини камайтирганда ва сифати тегишли даражада бўлмаган товарни қайтарганда баҳолардаги фарқни тўлаш: • Сифати тегишли даражада бўлмаган товарни алмаштирганда ёки қайтарганда сотиб олувчи зиммасига қўшимча харажатлар юкланмайди. Тегишли даражада сифатли бўлмаган товарни алмаштириш ёки қайтариш чоғида сотувчи товарнинг шартномада белгиланган баҳоси билан товарни алмаштириш пайтида мавжуд бўлган товарнинг баҳоси ўртасидаги фарқни тўлашни талаб қилишга ҳақли эмас. Тегишли даражада сифатли бўлмаган товарни сифати тегишли даражада бўлган бошқа товарга алмаштириш тўғрисида, бу товарлар қиймати ўртасидаги фарқ тўғрисида низолашилган ҳолда, масала сотиб олувчи ёки сотувчининг аризасига биноан суд тартибида ҳал қилиниши мумкин.

• Сотувчи чакана олди-сотди шартномаси бўйича мажбуриятини бажармаган тақдирда зарарни қоплаш ва неустойка тўлаш сотувчини мажбуриятни асл ҳолида бажаришдан озод қилмайди.

O'xshashlar

Mehnat shartnomasi va uning munosabatlari

Shartnoma to‘g‘risida umumiy qoidalar. Oldi-sotdi, ayirboshlash, hadya shartnomalari misolida

Rim huquqida shartnomalar

Shartnoma va bitim

Islomda nikoh