O`zbekistonning 1992 yilgi konstitutsiyasining vujudga kelishi - Huquqshunoslik - Slaydlar

O`zbekistonning 1992 yilgi konstitutsiyasining vujudga kelishi

Yuklangan vaqt:

23.09.2019

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

81.984375 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: O`zbekistonning 1992 yilgi konstitutsiyasining vujudga kelishi .

• Reja: • 1. O`zbekistonning mustaqillikka qadar Konstitutsiyaviy tarixi. • 2. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov – Mustaqil O`zbekiston Konstitutsiyasining tashabbuskori va ijodkori. • 3.Konstitutsiya – davlatning Asosiy qonuni. • 4.Konstitutsiyaning davlat va jamiyat rivojlanishidagi tutgan o`rni.

• Tayanch iboralar: Konstitutsiya tarixi, Konstitutsiya va mustabid tuzum, suveren davlat, Konstitutsiyaviy islohot, Konstitutsiyaning loyihasi, Konstitutsiyaning normalari, Konstitutsiya va huquqiy munosabat.

• 1. O`zbekistonning mustaqillikka qadar Konstitutsiyaviy tarixi. • Har bir davlatning boshqaruv tizimi tarixan ma`lum bir huquqiy manbaalarga binoan shakllantirilgan. Lekin bu huquqiy manbalar turli ko`rinishlarda va turlicha iboralar bilan nomlanib kelingan. Hozirgi O`zbekiston Respublikasi hududida ilgaridan Konstitutsiyaviy hujjatlar, ya`ni siyosiy tuzum mohiyatini belgilovchi asosiy me`yoriy hujjatlar mavjud b o`lgan. Masalan, tarixiy manbalarga k o`ra, VIII asrdan boshlab Movarounnahrda ijtimoiy munosabatlarni tartibga solib turuvchi Asosiy Qonun (manba) tariqasida Qur`oni Karim amalda b o`lgan. Shuningdek, 9 XII-XIX asrlarda Movarounnahrda shariat bilan bir qatorda davlatning huquqiy ahvoliga ma`lum darajada ta`sir k o`rsatib kelgan Chingizxon yosusi va Amir Temur tuzuklari Sharqona madaniyatga monand Konstitutsiyaviy hujjatlar edi.

• O`zbekiston tarixida 1992 yilgi Konstitutsiyasiga qadar bir nechta Konstitutsiyalar qabul qilingan b o`lib, lekin ular mustaqil O`zbekiston Konstitutsiyalari emas edi. Ma`lumki, O`zbekiston SSR tashkil etilgunga qadar mamlakatimiz hududida RSFSR tarkibidagi Turkiston ASSR va Horazm va Buxoro Sovet respublikalari kabi mustamlaka davlatlar mavjud b o`lgan. Bolsheviklar rahbarligidagi Sovetlar hukmronligiga asoslangan bu davlatlarda Konstitutsiyalarning mavjudligi g o`yoki mustaqillik belgisi sifatida k o`rsatilar edi. Aslida bunday Konstitutsiyalar RSFSR, keyinchalik SSSR Konstitutsiyalaridan bir k o`chirma edi xolos. 1918 yil 15 oktyabrda bolsheviklarning hokimiyatini Turkiston ASSR hududida amalga oshirishni belgilab beruvchi TASSRning birinchi Konstitutsiyasi 1918 yil 10 iyunda qabul qilingan RSFSR Konstitutsiyasi asosida qabul qilindi. Unga binoan Turkiston ASSR RSFSRning bir tarkibiy qismi hisoblangan. Turkiston ASSRning yangi tahrirdagi Konstitutsiyasi 1920 yil 24 sentyabrda Turkiston o`lkasi Sovetlarining IX s`yezdida qabul qilindi va u Turkistonning mustamlaka davlat sifatidagi "huquqi"ni aniq belgilab berdi. Bu yangi Konstitutsiyasi 20 bob, 109 ta moddadan iborat b o`lib, unda xon va uning qarindoshlariga tegishli b o`lgan mulklar davlatniki deb belgilandi va Moskvaga olib ketildi. Lekin ishlab chiqarish qurollari va vositalaridan xususiy mulk sifatida foydalanishga ruxsat berildi hamda pul bilan erkin muomala qilish huquqi cheksiz deb belgilandi. Zavod va fabrikalarga egalik qilish va boshqa davlatlar bilan o`z yurtlarida tuzilgan q o`shma korxonalarning faoliyat yuritish huquqi eski holatda qoldirildi. Bolsheviklarning bunday siyosat yurgizishidan asosiy maqsadi vaqtinchalik mahalliy xalqni aldash y o`li bilan fuqarolar urushini t o`xtatish edi. Chunki fuqarolar urushi Turkistonda o`z hokimiyatlarini o`rnatishda asosiy kuchlarini t o`plab olishga imkon bermay q o`ygan edi. o`rta Osiyodagi yana bir 10 bolsheviklar hokimiyati o`rnatilgan Horazm Sovet Respublikasida ham 1920 yilda Konstitutsiya qabul qilindi 1978 yil 19 mart kuni o`zSSRning yangi Konstitutsiyasi loyihasi mutbuotda e`lon qilindi.

• o`zSSR Oliy Soveti Prezidiumi tomonidan 15 aprel kuni Oliy Sovet sessiyasida o`zSSR Konstitutsiyasi loyihasi SSSRning 1977 yil 7 oktyabrida amalga kiritilgan Konstitutsiyasiga monand ravishda muhokama qilinib ayrim moddalariga o`zgartirishlar kiritildi va 19 aprel kuni qabul qilindi. Shu tariqa sobiq sh o`ro tuzumi sharoitida Konstitutsiyalar tez-tez o`zgartirilardi, ya`ni barqaror emas edi «"Konstitutsiyada O`zbekiston SSSR tarkibiga federatsiya sifatida kiradi deb belgilanib, ammo amalda bu federatsiya boshqarishning bir butun ma`muriybuyruqbozlik tizimini o`zida gavdalantirar edi, kadrlar markazdan turib tayinlanardi, qayerda va nima qurishni markaz hal qilardi, qanday mahsulotlarni va qancha hajmda chetdan olib kelish hamda chetga chiqarishni markaz belgilab berardi. Konstitutsiya ana shunday idora usulini belgilar va mustahkamlar edi va u boshqarishning totalitar avtoritar tizimiga moslashtirilgan edi. Kommunistik partiya hukmronlik qilgan davrda Sovet xalqining huquqiy va madaniy hayotidagi rivojlanishni o`rganishda, shunga diqqatni jalb etish lozimki, partiya va Sovet hokimiyatining milliy siyosatni amalga oshirishdagi kamchiliklari tufayli Sovet Ittifoqi tarkibiga z o`rlik bilan kiritilgan respublikalar yanada "Markaz"ga qaram davlatga aylanib bordilar, shu bilan birga, kam sonli xalqlarning huquqiy holatida hech qanday o`zgarishlar va siljishlar b o`lmadi. Konstitutsiya va qonunlar tez-tez o`zgartirildi

• 1917yil fevral inqilobidan keyin, Rossiya imperiyasini saqlab qolgan bolsheviklar Turkistonda 1918 yildan e`tiboran o`z mustamlakachilik siyosatini, yangi-yangi hujjatlar qabul qilish usullari bilan amalga oshira boshladilar. o`rta Osiyo xalqlaridagi milliy g`urur va mustaqil davlatchilikka intilish ruhini y o`q qilish maqsadida, yerlik xalqlar tarixi soxta ma`lumotlar bilan yaratildi. 11 Mustaqillik, ozodlik uchun kurashgan ota- bobolarimiz millatchilik, panislomizm, panturkizm harakati deb qoralandi. Shuningdek, kommunistik partiya olib borgan siyosat tufayli millionlab begunoh kishilarning qatag`on qilinishiga, qonunsiz, sudsiz y o`q qilib yuborilishiga shart-sharoitlar yaratildi.

• 2. O`zbekiston Respublikasi Prezidenti I.A.Karimov – Mustaqil O`zbekiston Konstitutsiyasining tashabbuskori va ijodkori.

• O`zbekiston davlat mustaqilligiga erishgach, yangi suveren davlat maqomini Konstitutsiyaviy jihatdan mustahkamlab q o`yish muammosi yuzaga keldi. O`zbekiston Prezidenti I.A.Karimov mamlakat o`zining rivojlanish yo`lini Konstitutsiyaviy asosda belgilab olishni bir necha bor ta`kidlab, O`zbekiston xalqining yuz yillik istiqlol orzularini r o`yobga chiqardi. Hammamizga dunyo xalqlari tarixidan ma`lumki, har bir millat va elatlar faqat o`z erkinliklarini q o`lga kiritganlaridan s o`ngina ravnaq topganlar. "Tarixda Turon, Turkiston va Movarounnahr nomi bilan mashhur b o`lgan Markaziy Osiyo, ayniqsa O`zbekiston hududida minglab yillar davomida yuksak madaniyat gullab-yashnadi. Yurtboshimiz ikki o`zaro bog`liq muammoni - O`zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligini qaror toptirish va uning Konstitutsiyasini qabul qilish muamollarini muvaffaqiyatli hal etdi.

• O`zbekiston, Respublikasi Prezidenti I. A. Karimov ta`kidlab o`tganidek, "tabiiyki har qanday davlatning yuzi, obr o`-e`tibori uning Konstitutsiyasi hisoblanadi. Zotan, Konstitutsiya davlatni davlat, millatni millat sifatida dunyoga tanitadigan Qomusnomadir”. Shu ma`noda Asosiy Qonunimiz xalqimizning irodasini, ruhiyatini, ijtimoiy ongi va 12 madaniyatini aks ettiradi. Chunki uni ishlab chiqish va muhokama etishda butun xalk, ishtirok etadi. Bir s o`z bilan aytganda, Konstitutsiyamiz tom ma`noda xalqimiz tafakkuri va ijodining mahsulidir". Tabiiyki, mustaqillikka erishgan har bir xalq o`zining rivojlanish y o`lini izlaydi, yangi jamiyat va davlat qurilishining o`z modelini ishlab chiqish harakat qiladi. O`zbekiston o`zining yangilanish va taraqqiyot y o`lini belgilab oldi, ijtimoiy y o`naltirilgan bozor iqtisodiyoti y o`nalishi ishlab chiqildi

• Milliy urfodatlarga va an`analarga muvofiq, adolatli fuqarolik jamiyati va demokratik huquqiy davlat qurilmoqda. Mustaqil mamlakatimizning milliy manfaatlarini xisobga olgan holda tashqi siyosat y o`nalishlari va teng huquqli xalqaro hamkorlik prinsiplari belgilab olindi. Konstitutsiya esa, barcha sohalarda amalga oshirilayotgan demokratik islohotlarning huquqiy asosi b o`lib xizmat qilmoqda. Prezidentimiz I.A.Karimov Konstitutsiyamiz haqida gapirar ekan, uni “ eng demokratik, xalqaro miqyosda e`tirof etilgan me`yor va talablarga javob beradi, deyish uchun t o`la asoslarimiz bor”. Prezidentimiz faqat O`zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligini mustahkamlab, Konstitutsiyaning qabul qilinishi vazifasini hal qilibgina qolmay, balki Konstitutsiyaning kafili sifatida maydonga chiqdi, Konstitutsiya normalari va qoidalarini hayotga tadbiq qilishni ham amalga oshirdi. Prezident Konstitutsiyaning kafili sifatida unga rioya qilishining etaloni hisoblanadi va u Konstitutsiyani himoya qilish mehanizmi ta`sirining samaradorligi uchun shaxsan javobgarlik namunalarini k o`rsatmoqda, hamda Konstitutsiyaviy normalarning kundalik hayotimizda lozim darajada joriy etilishini ta`minlamoqda.

• 3. Konstitutsiya – davlatning Asosiy qonuni.

• Konstitutsiya — muhim siyosiyhuquqiy hujjat b o`lib, hokimiyat to`g`risidagi, shaxsning huquqiy holati haqidagi, davlatning ma`muriy-hududiy tuzilishi kabi masalalar uning mazmunini tashkil etuvchi asosiy manba b o`lib hisoblanadi. Konstitutsiyaning normalari davlat organlari, mansabdor shaxslar, fuqarolar va bizning hududimizda yashab turgan chet el fuqarolari va fuqaroligi b o`lmagan shaxslar faoliyatiga umumi asos b o`lib xizmat qiladi. 13 Konstitutsiyaning tushunchasi ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy va ma`naviy faktlar bilan belgilanadi. Konstitutsiya Asosiy Qonun sifatida jamiyatdagi siyosiy institutlarni, davlat hokimiyatini amalga oshirilishini ta`mindi, xalqning siyosiy hokimiyat sari tobora yaqinlashuviga sharoit yaratib beradi. Shuning uchun ham Konstitutsiya o`zida xalq irodasini ifodalab, xalq hokimiyatchiligi institutlarini mustahkamlaydi. Konstitutsiya atamasi lotincha s o`zdan olingan b o`lib, "Belgilayman", "Ta`sis etaman" degan ma`noni bildiradi. . Bu atama qadimgi Rim qonun hujjatlarida uchraydi. o`sha davrda imperator tomoni belgilanadigan, ta`sis etiladigan turli hujjatlarni anglatsa-da, aslida davlat qonunchiligi tizimining eng tepasida turuvchi asosiy qonun hisoblangan.

• Konstitutsiya muqaddima va olti b o`limdan iborat: Birinchi b o`lim- “Asosiy qonunlar” deb nomlanib, unda davlatchilikning asosiy tamoyillari – davlat mustaqilligi, xalq hokimiyati, qonun ustuvorligi hamda Respublika tashqi siyosatining prinsiplari k o`rsatilgan. Ikkinchi b o`lim - inson va fuqarolarning asosiy huquqlari hamda majburiyatlarini mustahkamlaydi. Unda umumiy qoidalar, fuqarolik, shaxsiy huquq va erkinliklar, iqtisodiy huquq va erkinliklar, inson huquqi va erkinliklari kafolati hamda inson erkinliklari va majburiyatlari belgilab berilgan. Uchinchi b o`lim - jamiyat va shaxsning o`zaro munosabatlariga bag`ishlangan. Jamiyatning iqtisodiy asoslari, jamoat tashkilotlari, ommaviy axborot vositalari o`z aksini topgan. T o`rtinchi b o`lim - Respublikaning ma`muriy hududiy va davlat qurilishi masalalariga aniqlik kiritilgan. Beshinchi b o`lim - davlat hokimiyati idoralarini tashkil etish haqida b o`lib, unda hokimiyat vakolatlarini taqsimlash prinsipi o`zining amaliy ifodasini topgan, ya`ni qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud hokimiyati idoralari Konstitutsiyaviy maqomi muayyan tartibda mustahkamlangan. Davlatimizning markaziy idoralari: Oliy Majlis, Prezident, Vazirlar Mahkamasi, Konstitutsiyaviy, Oliy va X o`jalik Sudlari, Prokuratura, mahalliy davlat hokimiyati idoralarining Konstitutsiyaviy 14 maqomi belgilab berilgan. Saylov tizimining prinsiplari, moliya va kredit, havfsizlik va mudofaa masalalari ham Konstitutsiyaviy tartibga solish doirasiga kirgan. S o`nggi, oltinchi b o`lim - Konstitutsiyani o`zgartirish muammosiga bag`ishlangan b o`lib, huquqiy nuqtai nazardan Asosiy Qonunning barqarorligini ta`minlashga qaratilgandir.

• Konstitutsiyaning asosiy maqsadlari uning Muqaddimasida belgilangan. Muqaddima — Konstitutsiyaning maqsadlari, prinsiplari va asosiy qoidalarini k o`rsatuvchi kirish qismidir. Muqaddima — barcha Konstitutsiyalarning muhim qismi. Mazmuni va hajmiga k o`ra, hozirgi Konstitutsiyalarning muqaddimalari turlicha. O`zbekiston Respublikasi 1992 yilgi Konstitutsiyasining Muqaddimasi O`zbekiston xalqi o`zining t o`la huquqdi vakillari — parlament a`zolari, ya`ni O`zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi deputatlari qiyofasida Konstitutsiyani qabul qilishdan k o`zlangan asosiy maqsadlar va prinsiplarni qisqa shaklda tantanali ravishda e`lon qiladi. Tabiiyki, mustaqillikka erishgan har bir xalq o`zining rivojlanish y o`lini izlaydi, yangi jamiyat va davlat qurilishining o`z modelini ishlab chiqish harakat qiladi. O`zbekiston o`zining yangilanish va taraqqiyot y o`lini belgilab oldi, ijtimoiy y o`naltirilgan bozor iqtisodiyoti y o`nalishi ishlab chiqildi. Milliy urfodatlarga va an`analarga muvofiq, adolatli fuqarolik jamiyati va demokratik huquqiy davlat qurilmoqda. Mustaqil mamlakatimizning milliy manfaatlarini hisobga olgan holda tashqi siyosat y o`nalishlari va teng huquqli xalqaro hamkorlik 15 prinsiplari belgilab olindi. Konstitutsiya esa, barcha sohalarda amalga oshirilayotgan demokratik islohotlarning huquqiy asosi b o`lib hizmat qilmoqda

• 4. Konstitutsiyaning davlat va jamiyat rivojlanishidagi tutgan o`rni.

• O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi chinakam demokratik Konstitutsiyadir, u tarixda sinalgan umuminsoniy huquqiy qadriyatlarni o`zida mujassam etgan. Xalqimiz adolat, tenglik, ahil q o`shnichilik va insonparvarlikning nozik kurtaklarini asrlar osha avaylab- asrab kelmoqda. O`zbekistonni yangilashning oliy maqsadi ana shu an`analarni qayta tiklash, ularga yangi mazmun bag`ishlash, zaminimizda tinchlik va demokratiya, farovonlik, madaniyat, vijdon erkinligi va har bir kishini kamol toptirishga erishish uchun zarur shartsharoit yaratishdir. Inson huquqlariga og`ishmay amal qilish va demokratiya kabi umumbashariy qadriyatlar O`zbekiston milliy davlatchiligi manfaatlariga, xalqining o`ziga xosligiga, uning an`ana va urf-odatlariga t o`la mos keladi. Inson huquqlari bizning jamiyatimizda Konstitutsiya va qonunlar bilangina emas, balki xalqimizning milliy ongi, uning ma`naviy-ahloqiy dunyoqarashi va tarixiy tajribasi, mehr-shafqati va sezgirligi bilan mustahkamlanadi.

• Konstitutsiyamiz Birlashgan Millatlar Tashkiloti hujjatlariga, 16 Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi qoidalariga asoslangan, shuningdek, uni yaratishda Amerika Q o`shma Shtatlari, Yaponiya, Kanada, Germaniya, Franciya, Portugaliya, Italiya, Shvetsiya, Turkiya, Ispaniyaning hamda Sharq mamlakatlaridan Hindiston, Pokiston, Misr davlatlarining Konstitutsiyaviy tajribasidan ijobiy foydalanilgan. O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini baholashda xalqaro holis ekspertlar, jumladan, Amerika Q o`shma Shtatlari, Buyuk Britaniya, Fransiya, Birlashgan Millatlar Tashkiloti, Evropa Havfsizlik va Hamkorlik Kengashi kabi nufuzli davlatlar hamda xalqaro tashkilotlarning huquqshunos va siyosatshunos olimlari va vakillari faol qatnashdilar. Hech kim, Konstitutsiyamizning demokratik mohiyatini va afzalliklarini inkor eta olmadi. "Bizning Qomus demokratik Konstitutsiyalarga q o`yiladigan yuksak talablarga javob beradi, inson hamda fuqaroning barcha huquqlari va asosiy erkinliklarini kafolatlaydi". Shu ma`noda qanday ilg`or davlat Konstitutsiyasi bilan bemalol kuch sinashmoqda. Shuning uchun ham Konstitutsiyamiz eng ilg`or huquqiy g`oyalarni o`zida mujassamlashtirganligi, uning eng demokratik an`analar asosida yaratilganligini butun jahon e`tirof etmoqda.

• Konstitutsiyamiz xalqimizga hos b o`lgan hususiyatlar: mehr-oqibat, odamiylik, o`zga millat va elatlarga hurmat, aql- zakovatga intilish, or-nomus, iffat va hayo kabi ezgu fazilatlarga asoslangan. Mustaqil O`zbekistonning birinchi Konstitutsiyasi kelajagi buyuk davlatning ishonchli huquqiy kafolatlarini mustahkamlaydi. U bizga inson huquqlari, demokratiya, erkinlik, barqarorlik va taraqqiyot prinsiplari majmuini ifodalaydigan huquqiy va adolatli davlat qurish y o`llarini aniq ochib beradi

• Adabiyotlar: • - O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. Toshkent., 2003 y.; • -I.A.Karimov. O`zbekiston milliy istiqlol, iqtisod,siyosat,mafkura.Toshkent.,1996.y .; • - I.A .Karimov . Bunyodkorlik y o`lidan. Toshkent.,1996y.; • - I.A.Karimov .Konstitutsiya haqida. Toshkent.,2001 y. ; • - Muhammedov H.M. O`zbekiston davlatchiligining huquqiy asoslari.; • - Odilqoriev H.T. O`zbekistonda Qonun chiqarish jarayoni Toshkent., 1995y. ; • - O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasiga sharhlar. Toshkent.,2001; • -O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o`rganish. Toshkent.2001; • - O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyaviy huquqi. Namangan., 2002 y.; • - O`zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasini o`rganishda Prezident I.A.Karimov asarlaridan foydalanish bo`yicha uslubiy qo`llanma.Toshkent., 2002y .

• Тайёрлади Фатуллаев Шерали.

O'xshashlar

Mulk huquqining vujudga kelishi va bekor bo’lishi

O‘zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining asosiy prinsiplari

O’zbekiston Respublikasining inson huquqlari bo’yicha xalqaro hamkorligi

O'zbekiston Respublikasi konstitutsiyasining ishlab chiqilishi va qabul qilinishi

О`zbekiston respublikasi prezidentining konstitutsiyaviy, huquqiy maqomi