Majburiyatlar to‘g‘risidagi umumiy ta’limotlar - Huquqshunoslik - Slaydlar

Majburiyatlar to‘g‘risidagi umumiy ta’limotlar

Yuklangan vaqt:

07.05.2024

Ko'chirishlar soni:

0

Hajmi:

274.5205078125 KB

Ko'chirib olish

MAVZU: MAJBURIYATLAR TO‘G‘RISIDAGI UMUMIY TA’LIMOTLAR

REJA: • Obligation tushunchasi • Majburiyatlarni vujudga keltiruvchi asoslarning yurist Gay tomonidan taklif etilgan to‘rt guruhli tasniflanishi: 1 ) ex contractu; 2) quasi ex contractu; 3) ex delicto; 4) quasi ex delicto • Sivil va natural majburiyatlar • Majburiyatlarning predmeti • Majburiyatni bajarilish joyi va vaqti • Majburiyatni bekor bo‘lishi: bajarish, uni almashtirish, qarzdan voz kechish, qarz o‘rniga qabul qilish, qo‘shilish, novatsiya, bajarish imkoniyatning yo‘qligi • Majburiyat bo‘yicha talabnomalar muomalasi (aylanishi): delegatsiya (birovga o‘tkazish), sessiya • Majburiyatni bajarilishining ta’minlanishi: zakalat, neustoyka, kafolat, garov • Qarzdorning o‘z majburiyatini bajarmaganligi uchun javobgarligi • Ayb va zararni qoplash • Kontraktlar va paktlar

OBLIGATION TUSHUNCHASI Rim quldorlik huquqida majburiyat huquqi instituti markaziy institut hamda eng ko’p tuziladigan shartnomalarni tartibga solishi bilan asosiy o’rinlardan birini egallagan Rim “institutsiyalari” hamda digestlarida “majburiyat” deganda, kreditor va qarzdor o’rtasidagi huquqiy aloqalar tushunilib, unga asosan bir shaxs (qarzdor) ikkinchi shaxs (kreditor) foydasiga muayyan harakatlarni qilish, biron-bir ekvivalentni berish yoki undan foydalanish imkoniyatini yaratib berish ga aytilgan Dastlab XII jadval qonunlarida ta’kidlangan “huquqiy aloqalar” tushunchasi keyinchalik “jismoniy aloqalar” iborasi bilan boyitilgan. Rim huquqshunoslari “majburiyat tushunchasi – shaxslar o’rtasidagi huquqiy aloqalardan iborat” deb tan olib, unga asosan davlatimiz qonunlariga binoan, biron-bir harakatlarni bajarishimiz majburiydir” degan tushunchadan kelib chiqqanlar Pavel: “Majburiyatning mohiyati biron-bir ashyoni jismoniy narsaga yoki servitutlarga aylantirish bilan bog’liq emas, balki shu munosabat asosida boshqa shaxsni huquqiy asosda bog’lab, uni bizga biron-bir narsani berishi yoki harakat qilishi, taqdim etishi va imkoniyat yaratib berishiga tushunilgan Ya’ni, birinchi harakati “biron-bir narsani berish” deganda, mulkni, ashyoni yoki majburiyatda ko’rsatilgan predmetni (obyektni) majburiyat subyektiga o’tkazishiga tushunilgan va bu qoida majburiy bo’lib hisoblangan. Ikkinchi harakati “qilish” deb tushunilib, bu so’z ma’nosi “ishni bajarish, xizmatlar ko’rsatish, ekvivalentni olib kelib berish yoki pullarni to’lash” kabi munosabatlarni qamrab olgan. Uchinchi harakati “imkoniyat yaratib berish” yoki “taqdim etish” ifodasi bo’lib, majburiyatda qatnashuvchi shaxsning muayyan harakatni sodir etishdan to’xtab turish yoki moddiy baza bilan ta’minlash kabi harakatlarni amalga oshirish yoki amalga oshirish uchun biror ashyoni taqdim etishdir

OBLIGATION TUSHUNCHASI Rim huquqshunoslari majburiyat huquqiy munosabatlari bir tarafda “talab qilish huquqiga” ega bo’lgan shaxsning harakati, ikkinchi tarafda esa uni “bajarish” majburiyati yotganligini e’tirof etganlar va shunga qarab majburiyat munosabatlarida qatnashuvchi va uni amalga oshiruvchi shaxslarni “qarzdor” va “kreditor” deb ataganlar Ular majburiyat tushunchasini har tomonlama talqin qilib, shu munosabatda qatnashuvchi subyektlarning bir-biri bilan bog’liq bog’liqligini xatto ilgari “ozod, mustaqil” bo’lib yurgan shaxsning majburiyatga kirishganidan keyin, uning bo’yniga zanjir bog’langanligini bildirib, endi uning “ozod va mustaqil holatda yurishiga yo’l qo’yilmaydi” degan ifodani yoki tushunchani ham ishlatganlar “ Talab qilish huquqi – qat’iy shaxsiy xarakterga ega bo’lib, ko’pincha ishonchga asoslangan harakatlarni o’z ichiga olgan, ko’pincha “kredo” so’zining o’zi ham “ishonaman” degan ma’noni anglatgan, Rim huquqshunoslari majburiyat tushunchasini ifodalar ekan, ular “qayerda kreditor va qarzdor bo’lmasa, hech qanday majburiyatning bo’lishi mumkin emas” degan xulosaga kelganlar Qadimgi Rim huquqi majburiyatni doimo kreditor va qarzdor bilan bog’lab, ular o’rtasidagi mavjud bo’lgan bu huquqiy munosabatlarni ashyoviy va shaxsiy da’volar asosida o’rgangan. Bu bo’linishlar, ya’ni ashyoga bo’lgan huquq va talab qilish huquqi doimo ashyoviy-huquqiy hamda majburiyat-huquqiy normalari bilan tartibga solinib, ashyoviy da’volarga hamda shaxsiy da’volarga bo’lingan Ashyoviy da’volar deganda, mutlaq munosabatlar e’tiborga olinib, ularni mulk huquqining subyektiga taalluqli bo’lgan ashyoning yoki servitutning boshqa shaxslarga o’tib ketganligini talab qilib olish uchun berilgan da’vo deb tushunilgan. Bu da’voning predmeti ashyoviy huquqlardan, obyektlardan iborat bo’lgan Shaxsiy da’volar nisbiy munosabatlar bo’lib, mulk huquqining egasi tomonidan tuzilgan shartnomaga muvofiq, ikkinchi tarafdan majburiyatni bajarish uchun muayyan harakatni amalga oshirishni yoki biron-bir ekvivalentni berishni (o’tkazishni) talab qiladigan munosabatlar tushunilgan va bu da’vo faqat qarzdorga qo’llanilgan Pavel majburiyatlarni tahlil qilishi natijasida majburiyatning mazmunini to’liq asosida yoritib berishga muvaffaq bo’lgan. Majburiyat tushunchasining mazmunini aniqlashda qarzdor tomonidan “bermoq”, “qilmoq”, “taqdim etmoq” degan harakatlarni amalga oshirishi majburiy bo’lgan. Mana shu uchta tushuncha yoki elementlar majburiyat tushunchasining mazmunini ochib bergan

SIVIL VA NATURAL MAJBURIYATLAR Huquqiy munosabatlarning kelib chiqish asoslariga hamda ahamiyatiga qarab Rim huquqshunoslari majburiyatlarni quyidagi turlarga bo’lganlar: XII jadval qonunlarida va boshqa qonunlar tomonidan e’tirof etilgan fuqarolik majburiyatlari (sivil majburiyatlari) Pretorlar tomonidan himoya qilinadigan majburiyatlar (pretor majburiyatlari) Natural majburiyatlar

SIVIL VA NATURAL MAJBURIYATLAR Rim fuqarolik huquqida majburiyatlarni o’z vaqtida va lozim darajada bajarmaslik salbiy oqibatlarni keltirib chiqarib, uni majburiy asosda bajarishga hamda keltirilgan zararlarni da’vo asosida undirib olishga qaratilgan. Lekin da’vo himoyasi bilan ta’minlanmagan munosabatlar ham mavjud bo’lib, ammo ularni hech qanday samara bermaydi yoki huquqiy tomondan himoya qilinmaydi, degan ma’noni keltirib chiqarmasligi lozim Majburiyat bo’yicha to’langan ashyolar yoki mulklarni qaytarib olish biroz murakkablikni keltirib chiqargan. Xuddi shunday huquqiy himoya bilan ta’minlanmagan majburiyatlar hamda majburiyat asosida to’langan ashyolarni qaytarib olishi mumkin bo’lmagan majburiyatlarga natural majburiyatlar deb tushunilgan Natural majburiyatlar ko’pchilik holatlarda ota hukmronligi instituti va unga bo’ysunuvchi qullar, farzandlar tomonidan oila boshlig’ining roziligisiz tuzilgan bitimlarg a aytilgan. Chunki, ota butun oilasi tarkibi va ota hukmronligi ostida bo’lgan qullar uchun ham javobgar bo’lgan hamda oila nomidan shartnomalarni ota tuzgan va mulkiy javobgarlikni o’tagan Natural majburiyatlar, asli yunon faylasuflari tomonidan butun olamda bo’lgan voqeliklarni 2 qismga, ya’ni tabiat tomonidan berilgan tabiiy huquqlarga hamda insonlar, davlat tomonidan qonunlar asosida beriladigan hukmronlikka, hokimiyatga bo’lganlar Yustinian Digestlarida, majburiyatlar adolat tamoyillariga asoslangan va u bilan doimo bog’liq bo’lgan

SIVIL VA NATURAL MAJBURIYATLAR Sivil majburiyatlarga doimo natural majburiyatlarni qarama-qarshi qo’yish Rim huquqining o’ziga xos xususiyati dir Rim huquqshunoslari pretorlarning huquqiy holatini belgilaganda, ularning “faqat da’vo qilish vakolatlari bor”, degan tushunchani ilgari surganlar. Ammo pretorlar pretorlik majburiyatlarini pretorlarning kelishuvlari yoki paktlari deb tushunmasligi va pretorlar majburiyatlarining keng ma’noga ega ekanligini tasdiqlab berganlar Majburiyat huquqiy munosabatlari bo’linadigan va bo’linmaydigan, alternative va fakultativ majburiyatlardan iborat bo’lgan

SIVIL VA NATURAL MAJBURIYATLAR Bo’linishi mumkin bo’lgan majburiyatlarga ashyoning mohiyati, mazmuni, qiymati buzilmasdan, zarar yetkazilmasdan bo’linadigan tovarlar, ashyolar, ekvivalentlar, valyutalar va qimmatbaho qog’ozlar va shunga o’xshash moddiy qiymatliklarni o’zida saqlab qoluvchi narsalar hisoblangan. Masalan, 5 ming sestertsiy pulni to’lash bu majburiyatni bo’lib-bo’lib to’lash mumkinligi bois bo’linadigan majburiyatlarga kiritilgan, servitut huquqi ya’ni, qat’iy belgilangan joydan hayvonlarni haydab o’tish – bu bo’linmaydigan majburiyat hisoblangan Rim fuqarolik huquqida tuzilgan shartnomaning bajarilishini shartnomada ko’rsatilgan asosda, ya’ni qat’iy belgilangan tovarni, ashyoni yetkazib berishning o’rniga boshqa ekvivalentni yetkazib berishga yo’l qo’yilgan. Bu yerda majburiyat predmeti bitta, ammo qarzdorga imtiyozlar berilib, asosiy yetkazib beriladigan ashyo o’rniga boshqa ashyoni berishning o’zi o’sha shartnomani bajarganlik deb hisoblangan hamda bu majburiyat fakultativ majburiyat deb atalgan Alternativ majburiyatlar – shartnomada ko’rsatilgan bir necha harakatning birortasini bajarish. Masalan, A. hamda B. subyektlar shu xizmatni qilib berishi kerak, qaysi biri tomonidan majburiyat bajarilsa, u majburiyat lozim darajada bajarilgan deb hisoblangan, xizmat kim tomonidan bajarilgan bo’lsa ham, majburiyat bajarildi deb tushunilgan

MAJBURIYAT MUNOSABATLARINING VUJUDGA KELISH ASOSLARI Tovar-pul munosabatlarining yanada taraqqiy etishi natijasida majburiyatlar o’zining ilgarigi rasmiyatchiligini yo’qotib, bir tomonlamalikdan ikki tomonlamalikka aylangan, unda ishtirok etuvchi subyektlar ham huquqqa, ham majburiyatga ega bo’lgan Gay Rim fuqarolik huquqi majburiyatlarini vujudga kelish asoslarini 2 qismga bo’lgan: shartnomalar asosida hamda “deliktarlan” (huquqni buzishdan) kelib chiqadigan majburiyatlar Majburiyatlarni keltirib chiqaradigan muhim yuridik asoslardan biri – shartnoma. Ular doimo da’volar orqali himoya qilingan, lekin Rim huquqshunoslari majburiyatlarni boshqa asoslardan kelib chiqishini isbotlab bergan: kvazikontrakt va kvazideliktlar asosida, ya’ni shartnomalarga o’xshash hamda majburiyatlarni buzishga o’xshash asosda vujudga kelishi Deliktlar – huquqni buzish, mulkka zarar yetkazish yoki qonun tomonidan man etilgan munosabatlarni amalga oshirish asosida kelib chiqqan. Deliktlar haqida qadimgi Rim huquqining dastlabki rivojlanish davrlarida, ular majburiyatlar bajarilmagan taqdirda jarimalar solish va undirish, umuman fuqarolik-huquqiy javobgarlikning mavjudligini e’tirof etib, o’sha normalarni, qoidalarini majburiyat- huquqiy munosabatlariga qo’llagan Shartnomalar va deliktlarning bir-biridan yana farqi, shartnomalar asosida kelib chiqadigan majburiyatlar meros tariqasida merosxo’rlarga o’tkazilishi, deliktlar asosida vujudga kelgan majburiyatlar esa bunday xususiyatga ega bo’lmagan Rim huquqshunoslari majburiyat- huquqiy munosabatlari – shartnoma va delict bo’lmagan taqdirda ham vujudga kelgan: yuridik faktlar, paktlar, harakat va hodisalar

MAJBURIYAT MUNOSABATLARINING VUJUDGA KELISH ASOSLARI Gay majburiyatlarni vujudga keltiruvchi asoslarni turlarga bo’lishdan voz kechgan. Lekin Yustinian Digestlariga binoan, Gay majburiyatlarning vujudga kelishini 4 asosga bo’lgan. Ular quyidagilardan iborat: “ ex contractu” – shartnomalar asosida “ ex delicto” – deliktlar asosida “ qvasi ex contractu” – shartnomalarga o’xshash asosida “ qvasi ex delicto” – deliktlarga o’xshash asosida Huquqshunos, Yustinian kodifikatsiyasining asoschilaridan biri – professor Teofil VI asrga kelib, majburiyat huquqiy munosabatlarning 4 ta asosda vujudga kelishini qat’iy ravishda isbotlab berdi va bu asoslar birinchi marotaba Napaleon fuqarolik kodeksida (1804) o’z ifodasi topdi, keyinchalik esa barcha burjua davlatlariga tarqalib, hozirgi vaqtda qadar to’liq qo’llanmoqda

MAJBURIYATNI BAJARILISH JOYI VA VAQTI Majburiyatni bajarish muddati, vaqti doimo taraflar o’rtasida tuzilgan shartnoma asosida belgilangan. Majburiyat shartnomada ko’rsatilgan muddatda yoki vaqtda lozim darajada bajarilishi qonuniy asosda biriktirilgan Agar majburiyatni bajarish muddati ko’rsatilmagan bo’lsa yoxud majburiyatning mohiyatidan anglashilmasa, qarzdor esa ijroni to’xtatmasdan har qachon bajarishi shart bo’lgan, kreditor esa har qachon ijroni bajarishni talab qilish huquqiga ega bo’lgan Bajarilishi mumkin bo’lgan muddatlar, ya’ni shartnoma asosida aniq tarzda majburiyatning bajarilish muddati ko’rsatilmasligi mumkin bo’lgan. Lekin bu munosabatlardan oqilona tarzda, vijdonan harakat qilishi lozim bo’lgan Majburiyatlarni bajarish muddatini ko’rsatmasdan shartnomalarning tuzilishiga yo’l qo’yilgan. Rim huquqshunoslarining fikricha, bugun tuzilgan Rimdagi shartnomani ertaga Misrda bajarish mumkin emas. Bunday tuzilgan shartnomada jimlik, rizolik asosida shartnomani bajarish muddatining aniqligini o’rnatish qiyinligini e’tiborga olib, muddat o’rnatmaganlar. Bunday holatlarda odilona tarzda ishni hal qilishga ko’proq e’tibor qaratilgan Shartnomani bajarish muddati ko’rsatilmagan hollarda sudga murojaat qilganda, sudya “odilona er” sifatida (sud protsessini odilona asosda olib boruvchi shaxs) qanday muddat yoki qancha vaqt asosida bu shartnomani bajarishi mumkinligini aniqlash paytida shartnomani bajarish uchun o’zini qiynamasdan, kechayu kunduz, tabiat injiqligiga qaramasdan, sovuq va issiqlardan o’zini ayamasdan, yilning faslini, o’zining yoshini, sog’ligini, jinsini o’ylamasdan tinmay harakat qilishlarga yo’l qo’ymasdan, oddiy holatda majburiyatni bajarish muddatini yuqoridagi xususiyatlarni e’tiborga olib belgilagan. Ana shu muddatni “oqilona asosda” belgilangan muddat deb tushunilgan

MAJBURIYATNI BAJARILISH JOYI VA VAQTI Qadimgi Rim quldorlik davlatida majburiyatlarni muddatidan ilgari bajarishga dastlabki paytlarda yo’l qo’yilmagan Lekin savdo munosabatlarining taraqqiy etishi, bozor iqtisodiy munosabatlarining gurkirab o’sishi, Rim davlati hududining kengayishi, jahon taraqqiyotidagi tutgan o’rni ko’plab shartnomalarning tuzilishiga hamda ikkala tarafning manfaatini ko’zlab, o’z oborotining tezroq amalga oshishiga imkoniyat yaratib berganligi uchun ularni muddatidan ilgari bajarishga yo’l qo’yilgan Majburiyatlarni bajarilishini kechiktirish, o’z vaqtida va lozim darajada bajarmaslik oqibatlari shartnomada qatnashuvchi taraflarning intizomsizligini bildirib, ular bilan keyinchalik shartnoma tuzishda chegaralanish vakolatlarini keltirib chiqargan

MAJBURIYATNI BAJARILISH JOYI VA VAQTI Majburiyatlarni bajarilishini kechiktirish – da’vo talabining joriy etilishi, ya’ni da’vo arizasining yozilish paytidan boshlanadi. Da’vo arizasining yozilishidan oldin qarzdorga majburiyatni bajarish yuzasidan ogohlantirish yuborilishi lozim bo’lgan va undan keyin qarzdorning ustidan da’vo arizasi yozilgan Qadimgi Rim huquqida majburiyatlarning bajarilish muddati shartnomada aniq ko’rsatilmagan bo’lsa, qarzdorning yashash joyiga ogohlantirish yuborilgan, ammo bajarilish muddati shartnomada ko’rsatilgan bo’lsa, shuning o’zi ogohlantirish bo’lgan Qarzdor tomonidan o’z qarzini to’lash yoki majburiyatni bajarish uchun qilingan harakatlarni, ya’ni ashyolar, pullar yoki ekvivalentni kreditor qabul qilmasa, bunday holda qarzdor o’z mulkini omonat asosda saqlab turish uchun depozitga qo’yish yo’li bilan majburiyatni o’z vaqtida bajarishga yo’l qo’yilgan Rim huquqining o’ziga xos xususiyati, depozitga qo’yish ham kreditor hisobidan amalga oshirilgan. Bunday holda mulkning tasodifan nobud bo’lishi ijroni qabul qilishni kechiktirgan kreditorga qaratiladi hamda keltirilgan zararlar undan undiriladi

MAJBURIYATNI BAJARILISHINING TA’MINLANISHI: ZAKALAT, NEUSTOYKA, KAFOLAT, GAROV Majburiyatning bajarilishini ta’minlash – qarzdor tomonidan olingan va uning zimmasida bo’lgan vazifani bajarishga majbur qiladigan choralar Majburiyat bajarilishini ta’minlashning mohiyati – qarzdor zimmasida bo’lgan majburiyat belgilangan muddatda bajarilmasa, kreditorda ziyonlarni undirishga qaratilgan huquq paydo bo’ladi Rim huquqshunoslarining fikricha, majburiyatning bajarilishini ta’minlash zakalat, kafolat, garov va neustoyka usullaridan iborat

ZAKALAT Zakalat berish Rim huquqida “arra” yoki “arrxa” deb atalgan va u qimmatli biror-bir narsani garovga qoldirish degan ma’noni bildirgan Keyinchalik zakalat boshqa huquqiy munosabatlarda, jumladan, oldi-sotdi va pudrat shartnomalarida qo’llanila boshlangan Umumiy qoidaga ko’ra, ilk davrlarda majburiyat bajarilmasa, zakalat qaytarib berilgan Imperator Yustinian davrida zakalat – jarima vazifasini o’tay boshlagan Agar xaridor majburiyatni bajarmasa, u bergan zakalat sotuvchida qolgan Agar sotuvchi majburiyatni bajarmasa, u holda bergan zakalatni 2 barobar qilib qaytarishi lozim bo’lgan Aslida zakalat tushunchasi Rim davlatiga Sharqdan kelgan bo’lib, bu odatni imperator Yustinian 628- yilda qonunlashtirgan

KAFOLAT Kafolat tushunchasini mashhur huquqshunoslardan biri Gay ta’riflab bergan Agarda qarzdor majburiyatni bajarmasa yoki olingan qarzni o’z vaqtida to’lamasa, boshqa biror shaxs ushbu majburiyatning ijrosini o’z zimmasiga olishi mumkin bo’lgan. U qarzdor uchun kafolat bergan Kafolat asosan stipulyatsiya (og’zaki shartnoma)da keng qo’llanilgan Bunday kafolat Rim davlatining badavlat fuqarolariga nisbatan ta’sir o’tkazish, hattoki ularni o’zlariga tobe qilish shakllaridan biri bo’lgan Majburiyat o’z vaqtida ijro etilmaganligi uchun kreditor nafaqat qarzdorga, balki kafolat bergan shaxsga nisbatan ham chora ko’rishga haqli bo’lgan Agar qarzdorning o’rniga kafolat bergan shaxs qarzni to’lab yuborsa, keyinchalik u qarzdorga nisbatan regress da’vo huquqiga ega bo’lgan. Qarzdor esa kafolat bergan shaxsga 2 barobar qilib qarzini qaytarishi lozim bo’lgan

GAROV Yustinian digestlarida garovga narsa qo’ygan kishi o’zini majburiyatlari bilan bog’lab beradi. Shuning uchun garov Rim davlatida “pignus” ya’ni “kishan” deb atalgan. Garov tushunchasini ko’proq shartnomaga qo’shimcha majburiyat deb e’tirof etishgan Garovning mohiyati – majburiyat qarzdor tomonidan ijro etilmaganda, kreditor o’zining talablarini birincha navbatda garovga qo’yilgan mulk hisobidan undirish imkoniyatiga ega bo’ladi Rim davlatining yanada rivojlanishi natijasida kreditorga garovni sotish huquqi berilgan Ba’zi hollarda garovga qo’yilgan narsa bir necha kreditorga tegishli bo’lgan. Unda pretor eng avvalo, birinchi kreditorning huquqini himoya qilgan Rim davlatining sinfiy davriga kelib, garovning usuli sifatida ipoteka vujudga keldi. Ipoteka usuli yunonlar va Misr davlatining huquqi ta’sirida takomillashib bordi. Ipoteka ko’chmas mol-mulklarga qo’llanilgan Ipoteka atamasi mil.avv. VI asr boshlarida Gretsiyada paydo bo’lib, u Afina davlatining hukmdori Solon tomonidan muomalaga kiritigan. Unga ko’ra, qarzning majburiyatlarni bajarish shartlaridan biri yerga egalik qilish huquqini garovga qo’yish bilan bog’liq bo’lgan. Solon ta’limoti amalga kiritilguniga qadar bo’lgan davrda Afinada garov ta’minoti sifatida shaxsning o’zi hisobga olingan. Agar majburiyatlar bajarilmasa, qarz oluvchi qarz beruvchi tomonidan qullikka olingan

GAROV Solon ta’limotiga ko’ra, ipoteka shartnomasi garovga qo’yuvchi va garovga oluvchi tomonidan tuzilgan. Shartnomaning shartiga ko’ra, qarzdor yer uchastkasining boshiga tosh ustun qo’ygan, ustunga taxtakach o’rnatilib, unga garovga oluvchining da’vo summasi yozilgan. Mana shunday tosh ustunlarda yer egasining barcha qarzlari belgilangan va bu tosh ustunlar keyinchalik ipoteka – “tirgovuch, taglik” nomlari bilan atala boshlangan Keyinchalik ipoteka uchun maxsus kitoblar ishlatishgan va uni “ipotekaga oid” deb nomlashgan. Qadimgi Gretsiya davlatida yerning huquqiy holati to’g’risida qiziqqan har bir shaxs uchun hech qanday moneliksiz oshkoralik ta’minlangan. Ayniqsa bu ipotekaga asosan yer egasiga kredit berilayotganda kreditorlarga u haqida barcha axborotlarga ega bo’lish imkoniyatini bergan Ipoteka atamasini Rim xususiy huquqi muomalaga olib kirgan. Ipoteka institutining ildam rivojlanishi Rim imperiyasi davriga to’g’ri keladi. Bu davrda, ya’ni milodiy I asrlarda ipoteka muassasalari katta shaharlarda tuzilib, ular tomonidan ko’chmas mulklar garovga olingan va xususiy shaxslarga kreditlar berishgan

GAROV Milodiy II asrda Rim imperatori Antonin Piy davrida ipoteka banklari to’g’risida maxsus qonun qabul qilingan bo’lib, bu qonunga ko’ra, ipoteka banklari boshqa banklar va kredit muassasalari bilan bir qatorda ish yurita boshlagan Shu davrlarda fuqarolarning ipoteka kreditlari olishlariga davlat tomonidan amaliy yordamlar ko’rsatilgan. Jumladan, imperator Troyan davrida yetimlar va bevalarni qo’llab- quvvatlash uchun maxsus fondlar tashkil etilgan. Ushbu maxsus fonlar yiliga 5 foiz ustamasi bilan kredit bergan. Bu kreditlar asosan jangda halok bo’lgan askarlarning oilalariga mo’ljallangan Ipoteka instituti fidutsiya “fiducia” (ishonch asosidagi garov shartnomasi) rivojlanishidan pignus “pignus” (norasmiy garov) va bugungi kundagi ipotekagacha rivojlanishga erishdi

GAROV Fidutsiya (fiducia) – ishonch asosidagi garov shartnomasi ga ko’ra qarzdorning ko’chmas mulki shartnoma tuzilgandan keyin kreditorning mulkiga aylangan. Kreditor shartnoma muddati tugagandan so’ng to’lanishi lozim bo’lgan summadan voz kechishi va mazkur mulklarni sotib yuborishi mumkin bo’lgan Pignus (pignus) – norasmiy garov da qarzdorning mulklari kredit shartnomasining kafolati sifatida kreditorning boshqaruviga berilgan. Bu shartnoma muddati tugagach, qarzdor shartnoma shartlarini bajarmagan taqdirda, kreditor garov predmetini o’ziga olib qo’yishi mumkin bo’lmasdan, qarzdor shartnoma shartlarini bajarmaganligi uchun bu mulklarni sotib yuborishi yoki yetmagan summani olishi mumkin bo’lgan Garov quyidagi holatlarda bekor bo’lgan: 1) garovga qo’yilgan ashyo nobud bo’lganda; 2) garov bilan ta’minlangan majburiyatning bajarilishi natijasida

NEUSTOYKA Neustoyka – shartnoma bilan belgilangan qarzdor majburiyatni bajarmagan yoki lozim darajada bajarmagan taqdirda kreditorga to’lashi shart bo’lgan pul summasi Bunda taraflardan biri shartnomaga asosan, qo’yilgan shartni bajarmagan taqdirda, jarima to’lashni o’z zimmasiga oladi Kreditor uchun buning ikki tomonlama foydasi bo’lgan: birinchidan – bu bilan shartnomaning bajarilishi ta’minlangan; ikkinchidan – unga yetkazilgan zarar qoplangan Yustinian digestlarida bu jarimani to’lashga majbur qilish mumkin emasligi to’g’risida ko’rsatmalar berilgan. Ammo bu odat majburiyatni bajarmagan qarzdorlarga nisbatan qo’llanavergan

E ’T IB O R IN G IZ U C H U N T A S H A K K U R !!!

O'xshashlar

O‘zbekiston Respublikasi va Inson huquqlari to‘g‘risidagi Xalqaro Bill

Huquq shakllari (manbalari)

Umumiy tartibli kaloniyalarda jazoni o’tash

Vakillik bo’yicha umumiy qoidalar. Ishonchnoma

Oila huquqi